Redes socialeseindustriasculturales

© Editorial Compostela S.A.
Edita:
Editorial Compostela S.A.
c/ Preguntoiro, 29
15704 Santiago de Compostela
A Coruña (España)
© Texto y fotos: Arantxa Serantes
© Diseño de portada: Publiwoman
Primera edición: Junio 2013
Ebooks El Correo Gallego: www.elcorreogallego.es/ebooks
Contacto: info@elcorreogallego.es
Copyright © Derechos Reservados. Queda rigurosamente prohibida, sin autorización escrita del
autor, bajo las sanciones establecidas en las leyes, la reproducción parcial o total mediante cual-
quier medio de esta obra.
«Cualquier forma de reproducción, distribución, comunicación pública o transformación de esta
obra solo puede ser realizada con la autorización de sus titulares, salvo excepción prevista por la
ley. Diríjase a CEDRO (Centro Español de Derechos Reprográficos, www.cedro.org) si necesita
fotocopiar o escanear algún fragmento de esta obra»
ISBN: 978-84-8064-225-5
Redes sociales e
industrias culturales
Arantxa Serantes

Actas del Foro Unirede 2012: Ámbito cultural.
Celebrado en la Facultad de Periodismo
Universidad de Santiago de Compostela
Redes sociales e industrias culturales
pág. 7
pág. 9
pág. 14
Capítulo 1
pág. 20
Capítulo 2
pág. 24
Capítulo 3
pág. 30
Capítulo 4
pág. 36
Capítulo 5 pág. 42
Capítulo 6
pág. 50
Capítulo 7
pág. 58
Capítulo 8
pág. 62
Unas palabras de la periodista Viviana Fernández
Prólogo por Marcus Fernández
Introducción por Arantxa Serantes
Artículos sobre el social media
Unha editorial independente entre a revolución tecnolóxica
e o burato da crise. Por Quique Alvarellos
Tecendo redes para o dragón galego.
Por Elena Gallego Abad
El Correo Gallego y las redes sociales.
Por Juan J. Martínez López
La importancia de tu foto y texto de presentación en Linkedin.
Por Roberto Pérez Marijuán
“Zigzag diario: unha rede cultural”. Por María Solar
Entrevistas
Redes sociais no sector editorial. Preguntas e respostas.
Fran Castro
Redes sociais e escritura. Mesa de cultura. Foro Unirede.
Ledicia Costas
Literatura galega dende a perspectiva dun crítico.
Ramón Nicolás
Contos extraños no social media
Educréate por David de Prado
Reportajes de Arantxa Serantes sobre redes sociales en El Correo Gallego
Indice

Cuando descargues este e-book, piensa en ellos. Te lo agradecerán.

Estamos en la era de las Redes Sociales y éstas han revolucionado la historia de la co-
municación para toda la humanidad. Lo que esto implica no se puede definir hoy por-
que ya mañana, dentro de instantes, tendrá un alcance y significado aún más extenso.
Las redes han dado voz a todos alrededor del mundo, inclusive a las personas con dis-
capacidad. Aunque nada podrá reemplazar el contacto humano, las redes han servido
y continuarán sirviendo como medio para difundir, informar, conectarnos, sensibili-
zar y también, si lo deseamos, para lograr la diferencia. Las redes son la herramienta
más poderosa que ha tenido el ser humano a su alcance y solo nosotros podemos
decidir con qué fin las usaremos.
La coordinadora de este e-book, Arantxa Serantes, ha decido compartir sus conoci-
mientos sobre las redes para nuestro bien y el de las personas con síndrome de Down.
Los invito a que desglosen cada página virtual del mismo, y que inviten a otros a ha-
cer lo mismo. Con toda certeza, cada click, los sumergirá en mayores conocimientos,
y los llevará a beneficiar la intrínseca humanidad de las personas con síndrome de
Down.
Prólogo
Por Viviana Fernández
Consultora multimedia
Blogger en El Correo Gallego

1. Votando a vista atrás
Cando comecei profesionalmente o mundo da Internet estabamos en plena burbulla
tecnolóxica, con moita ilusión posta na Rede e no sector tecnolóxico en xeral, o que
en España foi especialmente visible no caso do portal web Terra, que chegou a coti-
zar no mercado bolsista a 157,65 euros en febreiro de 2000 para caer gradualmente
ata os 2,75 euros no outono de 2005 (cando a compañía foi reabsovida por Telefó-
nica). A burbulla esbourou a nivel mundial, e paradoxalmente en Galicia vivimos as
consecuencias desta caída pese a que non puidemos beneficiarnos dos seus grandes
momentos.
Pouco a pouco foron caendo os proxectos galegos na Internet, como os buscadores
Enxebre e Xanela ou o portal U-lo, que buscaban replicar a nivel galego as tenden-
cias no mercado español e mundial, quedando como un dos poucos expoñentes da
Internet galego a web informativa Vieiros, que cesou a súa hai 2 anos, deixando en
evidencia a fraxilidade dun sector tan dinámico, así como a fugacidade das moitas
iniciativas que poucas veces superan o lustro de actividade.
A decadencia de plataformas en liña en Galicia tamén tiña o seu reflexo no mundo
real, e así como ao redor do ano 2000 eran moitos os encontros sectoriais espallados
pola nosa xeografía (o MITE en Silleda, o COMERX en A Coruña, o Salón de Novas
Prólogo
Aproveitar o ciclo
Por Marcus Fernández
Webmaster da revista de tecnoloxía Código Cero

10
Tecnoloxías das Comunicacións en Vigo , a itinerante TechBusiness Week, os en-
contros Last Friday...) que pouco a pouco foron atopando perdendo o respaldo do
público e/ou dos seus patrocinadores, para levar a unha situación de seca que, curio-
samente, comezou a corrixirse nos últimos anos, no que os indicadores económicos
son negativos, e o sector das Tecnoloxías da Información e da Comunicación (TIC)
parece o mellor camiños para saír do túnel.
2. Novas oportunidades
Na conxuntura económica actual a busca de traballo é case unha odisea, o que levou
a moitos mozos (e non tan mozos) galegos a desenvolver proxectos empresariais de
seu, de xeito que pasamos de ter milleiros de aspirantes a funcionarios ou a traballa-
dores en grandes empresas a que a figura de moda sexa o emprendedor, nacido máis
da necesidade que da vontade.
Dado que emprender en sectores tradicionais parece un risco para os neófitos, que
temen entrar en nichos sobre explotados, dar o salto a contornos relativamente no-
vos como a Internet, as redes sociais e os desenvolvementos móbiles semella unha
opción moi atractiva, e iso abre tamén unha porta á formación nestes ámbitos e ao
establecemento de relacións con outros profesionais e emprendedores, para compar-
tir experiencias e dar pé a sinerxías que permitan desenvolver proxectos con recursos
limitados.
Este novo panorama levou a un rexurdir dos encontros do sector TIC, con numero-
sas iniciativas como Iniciador Galicia, a informal LaconNetwork, o coruñés B-web,
encontros profesionais organizados polos Colexios e polas Asociacións do sector (or-
ganismos que se reproduciron de xeito notable na última década) e incluso eventos
centrados na formación e na divulgación das redes sociais.
3. O Foro Unirede
Dentro desta tendencia puiden asistir a encontros como o Compostweets, que che-

11
gou para demostrar a elevada demanda que había sobre o chamado Social Media na
nosa comunidade, pero máis adiante tivemos outro evento dun corte semellante, que
chegaba cun nome un tanto ambiguo, o Foro Unirede, que destacou por un formato
bastante arriscado, no que varias das súas actividades transcorrían de xeito paralelo,
para poder xuntar contidos moi diversos baixo o mesmo paraugas.
O congreso combinou relatorios moi ilustrativos (nos que os presentes podían ache-
garse ás distintas plataformas de redes sociais, ás estratexias de Social Media dentro e
fóra da Rede, ao uso das plataformas sociais dende dispositivos móbiles...) coa posta
en coñecemento dunha serie de proxectos nacidos en Galicia e con varios obradoiros
e relatorios nos que cadaquén podía recorrer ao foro que considerase máis próximo
aos seus intereses. A edición en liña, o marketing móbil, a educación creativa, o tu-
rismo, a gastronomía, a industria cultural e a comunicación foron temas tan diversos
como interesantes, do que cada un podía tomar as súas propias conclusións, pois
nalgún caso podiamos ver pareceres totalmente opostos, o que resulta moi coherente
dentro dun encontro auto definido coma foro.
4. Conclusións
Tiven a honra de participar na mesa redonda sobre Comunicación e Tecnoloxía, na
que participaban algúns dos profesionais que meses antes interviñeran no Compost-
weets falando de temas semellantes, e puiden ver unha evolución que, no logo prazo,
resulta un tanto rechamante. Explicareime.
Alá polo 2004, cando os blogs eran o fenómeno de moda, puiden asistir ao Congreso
Iberoamericano de Periodismo Digital que tivo lugar en Compostela, onde numero-
sos profesionais resistíanse á dixitalización do xornalismo, e mantiñan debates esté-
riles sobre a integración de redaccións ou o xornalismo cidadán, discusións que xa
quedaran diluídas na xornada sobre O Impacto das TIC no Exercicio do Xornalis-
mo que organizou o Colexio Profesional de Enxeñeiros en Informática de Galicia en
2008, no que expertos da Comunicación coincidían en que os diarios en papel tiñan
os días contados e había que facer unha forte aposta pola Rede e explorar novas can-

12
les de financiamento. ¿Como era posible entón que durante o Compostweets varias
cabeceiras de prensa galegas recoñecesen abertamente non ter unha estratexia defi-
nida para as redes sociais? Considerar que non compensa destinar recursos ás aínda
emerxentes plataformas sociais resultaba totalmente oposto aos auspicios do sector.
Xa no Foro Unirede, os representantes da prensa compostelá parecía ter reflexio-
nado sobre o tema, pero mantendo unhas posicións que poderiamos considerar re-
trógradas, ou sexa, que unha Industria cun porvir incerto preferiu volver a posturas
anteriores, un novo ciclo que é de esperar que siga a avanzar, polo que nos vindeiros
meses/anos poderemos ser testemuña dunha agardada evolución dos medios de co-
municación.
A roda xira, e seguimos avanzando. Temos agora que aproveitar este momento ac-
tual, no que os encontros profesionais para analizar o futuro da nosa sociedade, os
modelos de negocio que virán e as redes que tecerán a nosa comunicación están nun
punto álxido, permitíndonos aprender, relacionarnos e, en definitiva, prepararnos
para o mañá.

13

Si volvemos la vista atrás, al no tan lejano año 2000, podremos ver lo que éramos y
compararnos con lo que somos, en lo que nos hemos convertido de la mano de las TIC
(Tecnologías de la Información y la Comunicación) y su aplicación en los procesos
de interacción social. Mientras los agoreros pronosticaban el fin del mundo para ese
31 de diciembre de 1999 y los ciudadanos de a pie nos preocupábamos por el temido
“efecto 2000” que dejaría fritos nuestros ordenadores el mundo se preparaba para la
década de la revolución social sin saberlo.
Ninguno de los dos augurios se cumplieron. La Tierra no explotó en mil pedazos y los
ordenadores se encendieron con normalidad el primer día de la nueva década. Sin
embargo, el mundo había entrado en el decenio de la redes sociales, en los años del
cambio de modelo de comunicación donde las conversaciones pasaron de ser asimé-
tricas -con emisores dominantes y receptores dominados- a ser, en muchos casos, si-
métricas -donde las personas se comunican de igual a igual- en buena medida gracias
a la irrupción de las redes sociales.
Si volvemos la vista atrás, al no tan lejano año 2000, podremos ver lo que éramos y
compararnos con lo que somos, en lo que nos hemos convertido de la mano de las TIC
Introducción
Redes sociales e industrias
culturales1
Por Arantxa Serantes
Responsable de la sección de cultura del Foro Unirede
1. Originalmente escrito para El Correo Gallego en colaboración con Carlos Toural,
al cual la autora le agradece su aportación.

15
(Tecnologías de la Información y la Comunicación) y su aplicación en los procesos
de interacción social. Mientras los agoreros pronosticaban el fin del mundo para ese
31 de diciembre de 1999 y los ciudadanos de a pie nos preocupábamos por el temido
“efecto 2000” que dejaría fritos nuestros ordenadores el mundo se preparaba para la
década de la revolución social sin saberlo.
Ninguno de los dos augurios se cumplieron. La Tierra no explotó en mil pedazos y los
ordenadores se encendieron con normalidad el primer día de la nueva década. Sin
embargo, el mundo había entrado en el decenio de la redes sociales, en los años del
cambio de modelo de comunicación donde las conversaciones pasaron de ser asimé-
tricas -con emisores dominantes y receptores dominados- a ser, en muchos casos, si-
métricas -donde las personas se comunican de igual a igual- en buena medida gracias
a la irrupción de las redes sociales.
Cuando Duncan Watts recogió, en su libro publicado en 2003 Six Degrees: The Scien-
ce of a Connected Age, la vieja hipótesis formulada a principios del siglo XX por el
escritor húngaro Frigyes Karinthy de que cualquiera puede estar conectado con cual-
quiera persona del planeta usando una cadena de conocidos que no tiene más de
cinco intermediarios -usando solamente seis relaciones- nada hacía presagiar que to-
dos nosotros pudiéramos comprobarlo con un solo clic de ratón a través de las redes
sociales. En ese año 2003 no existía Facebook (creada en 2006), ni Twitter (también
nacida en 2006), ni siquiera Youtube (su nacimiento data del año 2005), las grandes
redes dominadoras del panorama mundial de las relaciones interpersonales en estos
momentos.
A día de hoy, podemos comprobar cómo, a través de un amigo, de un amigo de mi
amigo, de otro amigo del amigo de mi amigo... y así hasta cinco veces, somos capaces
de estirar la relación hasta encontrarnos de bruces con el mismísimo Barack Obama,
con Lady Gaga o con el vecino del octavo izquierda, ese piso que creíamos desocu-
pado y en el que, en realidad, vive un buen amigo de nuestro mejor amigo. Los seis
grados de separación hacen que, como siempre nos dijeron nuestros abuelos y la vida
se empeña en demostrarnos día a día, hoy más que nunca el mundo sea un pañuelo.

16
Las cifras hablan por sí solas. En España, según el informe IAB sobre el uso de redes
sociales en España, durante el 2010 se confirma que un 70% de la población las con-
sulta varias veces a lo largo de la jornada, una media de dos horas al día, siendo la
más popular Facebook (98%), Youtube (85%), Tuenti (86%) y Twitter (78%). El sec-
tor empresarial cada vez recurre más a ellas para fidelizar a sus clientes, tener mayor
presencia y acercarse a los gustos y preferencias de sus potenciales consumidores.
La voracidad con la que internet, el sector de la comunicación y las industrias cultura-
les producen nuevos modelos de negocio hace que los diez trabajos más demandados
en el año 2010 ni tan siquiera existieran en el año 2000. Las generaciones de hoy en
día deben prepararse para ser capaces de trabajar con tecnologías aún no inventadas
y realizar labores todavía no definidas. Este es el caso de los community managers,
figura profesional reciente que se podría erigir en gestores de un modelo innovador
de comunicación e incluso abrir un nuevo campo de profesionalización en el ámbito
de las relaciones públicas.
Hay algunos sectores, como el de la comunicación cultural, que merecen una pro-
funda reflexión. El impacto de las tecnologías web 2.0 -blogs, podcasts, wikis, etc-
ha transformado nuestros hábitos así como la jerarquización e interpretación de los
contenidos que visualizamos. Sin embargo, la proliferación de blogs y páginas web
sobre los temas más variopintos hacen necesaria una capacidad crítica para estable-
cer un criterio cualitativo que potencie la visibilidad y el correcto posicionamiento en
los principales buscadores de las instituciones más relevantes, así como de aquellos
otros usuarios que actualizan y mantienen viva su idea de cultura mediante la difu-
sión de eventos, el asociacionismo o la recomendación.
Existe una clara proliferación de fuentes informativas: 8000 millones de páginas
web, 170 millones de usuarios en Youtube, 6 millones de artículos en Wikipedia son
una muestra de la dificultad que puede tener un lector para gestionar la información
recibida, coherentemente. Esta ingente cantidad de contenidos provoca que deter-
minadas entidades culturales tengan baja visibilidad en Internet, de ahí la necesidad
de crear webs de un marcado carácter semántico y ofrecer sindicación de contenidos
mediante RSS o servicios similares, algo que sólo utiliza el 8% del sector. La expe-

17
riencia digital de muchos gestores culturales es limitada y unidireccional, mediante
los medios de comunicación tradicionales y el correo electrónico. Este modelo está
dejando de ser eficaz para editoriales, librerías, fundaciones...que no advierten en sus
planes de promoción cultural, la implicación y necesidad de las nuevas tecnologías
para comunicarse de forma colaborativa.
Internet es un instrumento clave para los potenciales visitantes, a la hora de planifi-
car una visita a un museo o fundación -por ejemplo-. Que se decanten por una opción
u otra depende de lo que podamos ofrecerles. La mayoría de entidades culturales de-
dican grandes esfuerzos económicos y humanos a las ruedas de prensa, envíos de ca-
tálogos o entrevistas sin tener en cuenta que una sala de prensa virtual con imágenes,
notas de prensa o la descarga de catálogos, agilizaría la labor informativa, además de
ser herramientas útiles para la investigación y generación de artículos. Sin embargo,
y a modo de ejemplo, sólo un 11% publican reseñas obtenidas de los medios de comu-
nicación y un 9% permite descargar archivos sonoros mediante podcasts.
Las industrias culturales deben subirse al carro de las redes sociales, aprovechar el
momento, ofrecer contenidos, aumentar la circulación en las redes sociales de sus
productos e interactuar con los usuarios de manera que su imagen, su reputación y
la importancia relativa de la industria para los miembros del sector, así como para el
público interesado, aumente de forma exponencial de la mano de las herramientas
con las que las TIC, internet y las redes sociales proveen al sector.

A revolución tecnolóxica pillounos de cheo cando se abriu fondo o burato
da crise. Cando estabamos traballando niso que denominamos “identidade dixital”
da nosa empresa, é dicir: cando estabamos concebindo unha nova forma de presentar
ao mundo os nosos contidos e un novo xeito de comercializalos. Para esa nova iden-
tidade, a dixital, cómpre preparar axeitadamente eses novos contidos. Investigar,
aprender formatos, distintas estratexias de mercado ás empregadas ata agora. Non é
suprimir, por suposto, o papel, senón abrir esta nova liña de difusión.
Con todo isto estabamos, como digo, e veu o sunami económico. Ese que axiña, den-
de mediados de 2011 a mediados de 2012 barreu un 30% do noso mercado e un
90% das axudas públicas ou de organismos públicos ou semipúblicos: adminis-
tracións, fundacións, etc. Moitos dos que permitían a difusión da lectura e da cultura,
que afirmaban investir nisto como eixo principal da súa promoción. Ese investimento
fuxiu como levado polo demo ante a crise. É xa puro gasto superfluo, para moitos
daqueles promotores.
Unha editorial
independente entre a
revolución tecnolóxica e o
burato da crise
Por Quique Alvarellos
Editor e xornalista
Director de Alvarellos Editora

Capítulo 1 21
A revolución dixital, a nova identidade dixital para unha pequena editorial que publi-
que en Galicia, require investimento. Non só ideas. Algo que sería viable en calquera
outra época, pois entraría como unha aposta de negocio máis, agora, en troques, faise
difícil.
Houbo que establecer entón o que chamamos unha “economía de guerra”. Co-
mún supoño a moitos outros negocios e tamén, claro, a moitas economías familiares.
Esta “economía de guerra” se resume en:
- Reducción drásticas de custes
- Baixón da produción, dos títulos editados (nós publicamos 11 títulos en
papel en 2011 á parte de montar unha exposición por toda España). O
noso plan editorial de 2012 foi literalmente a metade.
- Exploración do Outlet para os libros
- Asociarnos a nivel local: Editores de Compostela
- Difusión/promoción –sen custes– a través das redes sociais.
O resumo das tres crises nunha:
1. A revolución dixital
2. A crise económica
3. A cacharrofilia vs lecturafobia. Somos o estado de Europa que máis ca-
charros tecnolóxicos merca e o que ten os índices de lectura máis baixos.
Alvarellos Editora 2004-2012
Eu son responsable dunha editorial que naceu en 1977. Vivín todo isto dende neno.
Cando se deseñaban as portadas con letras-set, por exemplo. Fíxenme cargo da
empresa cando faleceu o seu fundador, meu pai, en 2004. Ese mesmo ano puxen
en marcha unha tenda on line e axiña fomos subindo á web propostas de contidos
dixitais: basicamente pdfs tipo flash con avances ou capítulos enteiros de obras, de
descarga gratuíta, algúns booktrailers, entrevistas con autores, etc. É dicir, uso da
tecnoloxía non como negocio directo senón como promoción do contido que logo se
vende analóxico, en papel.

Capítulo 122
Xunto a isto: facebook, twitter e youtube como ferramentas imprescindibles de difu-
sión.
Levamos dende finais de 2011 pensando como enfocar o negocio dixital. Ou diría
máis ben cómo facer negocio co dixital, pois cónstanos que, ata agora, os libros
dixitais son unha ferramenta moi útil de comunicación pero un negocio inexistente.
Os pequenos editores, eu, polo menos, quixemos agardar a que se confundisen os
grandes para logo nos botarnos á auga.
Dos 100 títulos que actualmente temos activos no noso catálogo temos 20 prepara-
dos para lanzar como ebook ou libro dixital, cousa que faremos ao longo de 2013-14.
Quero finalizar cunha reflexión sobre a lectura en base a tres opinións:
1ª A do xornalista Nicolas Carr, que escribiu un libro do ano 2011 titulado Qué está
haciendo internet con nuestras mentes?. Di: “A rede dispersa a nosa atención. Cen-
trámonos intensamente no medio, na pantalla, pero logo distráenos o fogo graneado
de mensaxes e estímulos que compiten entre si para atraer a nosa atención”.
2ª A de Maryanne Wolf, psicóloga experta en lectura e autora de Cómo aprende-
mos a leer publicado en 2010: “A min preocúpame que todos queiramos lecturas máis
breves e sinxelas —dicía ao suplemento Babelia de El País en setembro de 2010— .
Perdemos a paciencia para esa lectura que favorece pensamentos pausados e que nos
transporta a niveles de significado máis fondos”.
3ª Conclúo con outra que vén a conto polo seguinte: moita xente pregunta cómo sigo
editando libros se xa está todo na internet, no Google. Eu tento dar unha explicación
rápida dicindo que unha cousa é o dato, a información puntual sobre un feito, e outra
é a lectura. Antonio Basanta, director da Fundación Germán Sánchez Ruiperez,
e que acaba de inaugurar en Madrid, no Matadero, en outubro de 2012, a chamada
Casa del Lector, dicía en setembro na revista dixital Leonoticias.com: “A través do
exercicio lector, a información pode transformarse en coñecemento”.

23

O oficio das letras nunca foi doado. Ao traballo de escribir e publicar, sempre com-
plexo, os autores galegos (sen distinción de xénero) sumamos a xesta de chegar ao
lector. Se facemos unha comparativa con produtos comercializados noutras linguas,
a literatura galega semella invisible nos andeis de librarías e centros comerciais e o
labor de promoción editorial non abonda para que atope o lugar axeitado.
É preciso tecer redes. Hoxe temos unha oportunidade única para compartir e difun-
dir a nosa obra, uníndonos a ese “inimigo” que moitos ven na internet. Porque, mal
que nos pese, o noso futuro está na nube. Mozos e adultos, os amantes da lectura
pasan cada vez máis tempo fronte á pantalla. Daquela, teremos que achegármonos a
través da web.
Trátase de abandonar o recuncho xeográfico e as tecnoloxías permiten que o lector
da web social descubra os nosos libros. Os escritores galegos, case todos con outra
profesión para chegar a fin de mes, non podemos percorrer o país na procura de lec-
tores. Mais as redes sociais facilítannos unha comunicación fluída con eles, xa estean
no último lugar de Galicia ou noutro punto do planeta.
Hoxe as conversas e recomendacións ocupan máis do 15% do tráfico da web 2.0,
utilizada en boa parte por usuarios de entre 25 e 40 anos. O público obxectivo da
Tecendo redes para o
dragón galego
Por Elena Gallego Abad
Escritora e xornalista

Capítulo 2 25
literatura galega está aí, agardando, e os escritores podemos achegarnos a través das
redes sociais. Tecer redes pode axudarnos a manter a nosa identidade e perdurar no
tempo, convertendo a web nun andel universal dende o que facer visible o invisible.
1. Unha marca persoal
Nun momento marcado pola evolución das novas tecnoloxías e as redes sociais, cal-
quera escritor ou escritora que pretenda ter presenza nos andeis das librarías e che-
gar aos lectores debe crear a súa propia “marca persoal”. Porque o noso público, so-
bre todo o máis novo, xa non se conforma con ler o libro.
Cando o dragón galego cobrou forma nas páxinas de “Dragal, a herdanza do dragón”,
a escritora Elena Gallego Abad tivo que decidirse. Ata onde queres chegar?
Cando queremos “coñecer” a alguén, o primeiro que facemos é informarnos a través
dos buscadores de internet. Dragal e a súa autora tiñan que estar presentes na rede.
Isto levoume a crear unha páxina web e contas nas principais redes sociais. Facebook
(neste intre a miña favorita), Twitter, Linkedin, Google + e tamén temáticas como a
galega Redelibros.
Se o obxectivo era conseguir a visibilización da miña obra literaria, que pretendía
publicar como triloxía (a primeira en lingua galega), o primeiro paso era crear unha
web propia*, www.dragal.eu

Capítulo 226
Neste espazo era imprescindible falar de dragóns, facer algún apuntamento dos dis-
tintos libros (que se foron incorporando ano tras ano, ata completar a triloxía) e faci-
litar o acceso a pequenos retallos dos seus capítulos. Un booktrailer, unha galería de
fotos e outra de prensa multimedia, unha experiencia de Bookcroosing entre Europa
e Asia e un apartado de páxinas amigas eran outros contidos que podían facer a web
de Dragal máis atractiva.
A páxina, deseñada e mantida por min, foise actualizando coa aparición de novos
títulos da saga Dragal. Pero unha web estática, por moito que se actualice, non re-
sulta abondo. Había que ter presenza nas redes sociais, hoxe fundamentais para a
promoción dun libro ou dun escritor. Ademais de servir como potente ferramenta
de marketing, estas permiten que manteñamos un contacto directo cos lectores, ata
agora nunca imaxinado.
En Facefook creei un perfil persoal, que actualizo a diario con comentarios e imaxes
das actividades relacionadas co meu labor profesional, como escritora, viaxes e afec-
cións. http://www.facebook.com/elena.gallegoabad
Ao remate da triloxía, cando se editaron os tres libros, tamén abrín unha Fan Page de
Dragal.

Capítulo 2 27
A páxina da comunidade http://www.facebook.com/dragaliana permíteme unha ac-
tualización constante das noticias que van xurdindo en relación coa coa triloxía. Crí-
ticas literarias, informacións xornalísticas e tamén as actividades que Dragal xenera
en bibliotecas, centros escolares, clubs de lectura...
Como escritora tamén dispoño dun perfil en Twitter, @elenagallegoab, que utilizo
sobre todo para a publicación de pequenos flashes da actividade dragaliana ao tem-
po que en Linkedin. Esta rede profesional e outra gran ferramenta para abrir novos
campos de traballo e traspasar fronteiras.
2. Dragal, un caso de éxito
Aínda que moitos escritores aínda se resistan a utilizar as redes sociais e fuxan deste
tipo de promoción, hai un feito evidente: Ata os libros dos escritores máis coñecidos
precisan dunha boa campaña promocional para acadar o éxito. O que non se coñece
non se vende, e nomes que non se repiten dun xeito continuado, esquécense.
Moitos dos mozos que teñen que escoller a súa lectura entre varios títulos queren ter
información de cada libro antes de mercalo, por iso é tan importante a presenza de
Dragal na internet. Os seus lectores buscan na rede social información dos escritores
e libros nos que están interesados, así que é preciso que nos atopen aí.
Internet é hoxe unha gran ferramenta para a promoción e difusión da nosa literatura.
Tamén o profesorado está a incorporar as novas tecnoloxías ao seu labor docente. A
nova metodoloxía didáctica pasa por conxugar redes sociales e literatura. Dragal está
hoxe presente en numerosos blogs e páxinas webs, ademais de protagonizar fantás-
ticas guías didácticas elaboradas por docentes en todo o país. Como autora, valoro
moito estes contidos, que procuro d ifundir e compartir a través das redes sociais nas
que estou presente, dentro da miña particular “estratexia de medios dixitais”.

Capítulo 228
Dende logo, o éxito de Dragal (nas redes sociais e no mundo editorial) non sería po-
sible sen a intervención de todas e cada unha das persoas que, dun xeito ou doutro,
están a crer no soño do dragón.
Debería comezar pola miña editorial. O labor de Edicións Xerais, que se atreveu a
editar a primeira triloxía fantástica galega escrita por unha absoluta descoñecida, e a
promocionala polas súas canles comerciais, tamén as dixitais e redes, foi imprescin-
dible para que o dragón galego se botase a voar nas preto de mil páxinas de Dragal.
Podería destacar o labor de todos os xornalistas que, en prensa escrita, radio e tele-
visión, dedicaron tempo e espazo a difundir a existencia do dragón galego. Moitas
desas informacións poden hoxe consultarse na rede (dende a web oficial da triloxía
e facebook). Tamén a opinión dalgúns dos críticos literarios máis recoñecidos, que
valoraron esta triloxía dun xeito unánime. Ao tempo, a Asociación de Escritores e
Escritoras en Lingua Galega (Galipedia) e Galix traballan na visibilización da obra
literaria dos seus autores.
Mais, por riba de todo o traballo de promoción e difusión que podamos facer dunha
obra literaria, non podemos esquecer que o verdadeiro protagonista ten que ser o
noso libro. As mesmas ferramentas que un autor utiliza para a súa promoción poden
servir para afundilo se o produto final non está coidado e ben escrito, como os nosos
lectores se merecen.
Dragal é maxia. Así o entenderon os lectores que concederon o premio Frei Martín
Sarmiento á primeira novela, no pasado 2012, os seus profesores e centros de ensino
que están a recomendar a súa lectura. Tamén os moitos adultos que se están suman-
do á Fraternidade do dragón a través das páxinas da triloxía. O éxito de Dragal é que
o dragón sexa quen de voar no maxín dos seus lectores. E así, as redes sociais poden
espallar a súa máxia ata os confíns do mundo coñecido.

29

1. Nuestros comienzos
El Correo Gallego fue el primer medio de comunicación gallego en contar con una
página web. En 1995 pusimos en marcha www.elcorreogallego.es. Desde entonces
hemos ido evolucionando y hoy nuestro portal de internet cuenta con seis páginas
web, una para cada uno de los cinco medios del grupo y otra para la consultora Anova
Multiconsulting. Las direcciones son las siguientes:
www.elcorreogallego.es
www.galiciahoxe.com
www.terrasdesantiago.com
www.radioobradoiro.com
www.correotv.es
www.anovamulticonsulting.es
En el año 2003 decidimos permitir a todos nuestros lectores participar activamente
en nuestra web dándoles la oportunidad de comentar todas las noticias. Fue nuestra
primera experiencia de red social (entendiendo las redes sociales como la oportu-
nidad o herramientas que permiten ponerse en contacto a diferentes personas con
El Correo Gallego y las
redes sociales
Por Juan J. Martínez López
Responsable Edición Digital Grupo Correo Gallego
Coordinador General Marketing Corporativo

Capítulo 3 31
intereses en común) para establecer cauces de diálogo con nuestros lectores. Con el
tiempo hemos comprobado como muchas de las personas que participan activamen-
te con sus comentarios han llegado a establecer vínculos personales entre ellas.
La actividad de los 13.108 usuarios registrados en nuestra web a septiembre 2011
se traduce en que la media de comentarios supera al número de noticia publicadas,
como se puede ver en el siguiente cuadro.
Enero 2011 Septiembre 2011
Noticias publicadas 5.444 4.946
Comentarios publicados 7.099 6.080
Total usuarios registrados: 13.108
En el año 2005 creamos el primer portal móvil de la prensa gallega, una aplica-
ción desarrollada por Loroestudio y que llevó numerosos premios, entre ellos el se-
gundo premio en el Movilforum de Madrid de ese año.
Nuestra presencia en las redes sociales más conocidas hoy día se produjo el 23 de
abril de 2010 con nuestra primera cuenta en twitter, la general de @elcorreoga-
llego y @galiciahoxe. Durante el 2011 éstas se complementaron con cuentas propias
de diferentes secciones de la web: @santiagoecg, @comarcasecg, @galiciaecg; @ten-
denciasecg; @deportesecg, @galiciabasket (la cuenta que utilizamos para la retrans-
misión de los partidos del Blusens Monbús Obradoiro). El 30 de septiembre de
2010 inauguramos nuestras cuentas de Facebook, red en las que estamos presentes
con El Correo Gallego, Galicia Hoxe, Radio Obradoiro y Correo TV
En noviembre de 2010 renovamos nuestros portal móvil, creando una aplicación
que permite leer El Correo Gallego y Galicia Hoxe a través de cualquier móvil con ac-
ceso a internet en las direcciones http://m.elcorreogallego.es y http://m.galiciahoxe.
com De forma paralela estamos trabajando en el desarrollo de una aplicación de El
Correo Gallego para los terminales de Apple. [la versión 2.0 de la app de El Correo
Gallego se puede descargar en AppStore desde el 22 de noviembre de 2011]

Capítulo 332
2. Nuestras motivaciones
Dar la oportunidad de participar en la web a nuestros lectores fue una de las motiva-
ciones que, en 2003, nos llevó a abrir todas las noticias a la valoración de los intern-
autas. Esto nos permitió también conocer sus opiniones y poder interactuar con ellos.
Con la llegada de las redes sociales, tal como las conocemos hoy, nos hemos sumado
a ellas para seguir con el mismo principio que ya aplicamos hace ocho años y que nos
permite tener acceso a otras fuentes de información, conocer la opinión e interactuar
con más lectores y ampliar nuestro radio de influencia a la vez que abrimos nuevos
canales para difundir la información local que se genera, principalmente en Santiago
y también en el resto de Galicia.
Recientemente hemos podido comprobar los beneficios de las redes sociales para
gestionar situaciones de crisis. Cuando el pasado 27 de junio la empresa decidió ce-
rrar la edición en papel de Galicia Hoxe, www.elcorreogallego.es y www.galiciahoxe.
com fueron los primeros medios en dar la noticia, que difundimos también a través
de nuestras cuentas en las redes sociales. Esta decisión nos ha permitido tomar la
iniciativa y poder trasladar información de primera mano, sin necesidad de tener
que desmentir o aclarar manifestaciones de terceros. Creo que, en este caso, ser los
primeros en reaccionar nos ha permitido gestionar adecuadamente una situación de-
licada sin ocultar información. Durante el 27 de junio, el hashtag #galiciahoxe fue
uno de los temas del día de twitter en España.
Además de contribuir a la difusión de nuestras noticias, la presencia en redes socia-
les de nuestros medios también nos permite mejorar nuestra imagen de marca como
grupo de comunicación dinámico e interactuar con los internautas.
La presencia de www.elcorreogallego.es y los demás medios del Grupo Correo Galle-
go en las redes sociales tiene su retorno en la aportación de tráfico a nuestro portal de
internet. Actualmente, un 6% del tráfico registrado por Google Analytics procede de
las redes sociales, como se aprecia en el siguiente cuadro.

Capítulo 3 33
Otra fórmula que hemos utilizado para interactuar con nuestros lectores han sido
los encuentros digitales, en los que los internautas son los que formulan las pre-
guntas a la persona que participa en el encuentro como protagonista. Aquí hemos
comprobado que los deportistas, sobre todo los entrenadores y jugadores del Blusens
Monbús Obradoiro (de la liga ACB) y del Lobelle de fútbol sala, despiertan mucho
más interés que los políticos. Hasta el punto de que a los primeros han llegado a for-
mularles hasta el cuádruple de preguntas.
3. Iniciativas que no han funcionado
He contado algunas de las iniciativas que durante estos años nos han funcionado y
que recibido el beneplácito de los lectores e internautas. Pero ha habido otras que no
han dado los resultados esperados y que hemos abandonado.
Intentando atraer la atención de nuestros lectores llegamos a poner en marcha foros
de participación sobre diferentes temas, y en su momento potenciamos el llamado
periodismo ciudadano, para que los lectores contasen o narrasen algún hecho
noticioso, pero hemos comprobado que los comentarios y la posibilidad de que todo
el mundo pueda opinar sobre una noticia concreta, enriquiéndola enormemente en
algunos casos, ha resultado más atractivos para los internautas.. La participación
en ambas iniciativas ha sido tan escasas que hemos optado por descartar seguir con
estas líneas.

Capítulo 334
4. El futuro
Hasta el momento, las redes sociales nos han ayudado a hacer modificaciones y ac-
tualizaciones en el portal para ofrecer servicios o herramientas que resulten atracti-
vas a los lectores; han contribuido enormemente a enriquecer muchas informaciones
con los comentarios aportados y son consideradas, en ocasiones, fuentes de informa-
ción y origen de noticias.
El auge y la importancia que están cobrando las redes sociales nos presentan un futu-
ro lleno de incógnitas para todos los que trabajamos en los medios de comunicación.
Incluso, y en cierto modo, podrían considerarse como competencia de los medios
tradiconales.
Todos somos conscientes de que son una fuente de información que no podemos ig-
norar y un canal de difusión para nuestras noticias, sobre todo con la proliferación de
los Smartphones y las tabletas, pero nos presenta la gran incógnita de qué hacer para
rentabilizar la inversión que supone estar presente en las redes sociales (sobre todo
en medios humanos) y el desarrollo tecnológico que los medios estamos asumien-
do para ofrecer unas webs actualizadas y con innumerables servicios. La arraigada
creencia, al menos en nuestro país, de que en internet todo es gratis no contribuye
a hallar una solución fácil, como tampoco lo es la todavía escasa incidencia que la
facturación de las divisiones de internet tienen en las cuentas de explotación de los
grupos de comunicación españoles.
Entretando, seguimos buscando respuestas planteando nuevas iniciativas, con la es-
peranza de poder encontrar el camino adecuado, en un momento en el que esta-
mos en un claro cambio de ciclo o de época en lo que a los medios de comunicación
respecta. En esta línea, en el Grupo Correo Gallego hemos decidido diferenciar los
contenidos que ofrecemos en la web y los de la edición en papel del periódico. Segui-
remos innovando y probando nuevas cosas para no quedarnos atrás.

35

Mi participación en FORO UNIREDE
La verdad es que mi participación en el foro comenzó un poco por casualidad, se es-
taban buscando algunos casos de éxito en Galicia relacionados con internet y la web
2.0 y al ser mi empresa Visual Publinet una decana en el desarrollo de proyectos web
(desde 1996) se pensó que podría aportar algo.
Como habitualmente pasa en estos casos, lo primero que hice fue revisar los casos
de éxito de nuestros clientes y realizar un primer filtro, pero sobre todo pensar en la
limitación que suponía tener solamente 15 minutos para exponer el caso.
Tras este primer análisis y haber seleccionado tres casos sobre los que podría tra-
bajar, comencé a reflexionar sobre que aportarían cada uno de ellos al público que
asistiría al foro, y sobre todo que podrían tener de diferente con respecto a los otros
diez casos que allí se presentarían.
Despues de darle bastantes vueltas a este tema, llegue a la conclusión de que la mayor
parte de los casos de éxito difícilmente son replicables por parte de otras empresas o
incluso en otros sectores, ya que habitualmente son consecuencia, no solamente de
La importancia de tu foto
y texto de presentación en
Linkedin
Por Roberto Pérez Marijuán
Socio Consultor – VISUAL PUBLINET

Capítulo 4 37
una, sino de una serie de circunstancias que es muy complejo que se vuelvan a dar,
desde el momento, hasta la implicación de todos los que intervienen en el proyecto,
desde el público al que se dirige, hasta la política de comunicación y el marketing.
Una vez en este punto, me di cuenta de que no tenía nada en lo que realmente creye-
se y que pudiese convertirse en algo memorable, que es algo a lo que personalmente
siempre aspiro cuando tengo que intervenir en público. Hacer algo que interese, mo-
tive y si es posible divierta.
En este momento fue cuando realmente se me iluminó la bombilla. Hacía unas sema-
nas había estado grabando una serie de programas de radio sobre algunas tendencias
que quienes habitamos internet damos por conocidas, pero que sin embargo aún son
grandes desconocidas entre la mayor parte de la población. Una de ellas era el “Cro-
dwsourcing” o como una pequeña aportación de muchos puede generar proyectos
asombrosos.
Mientras estaba preparando el contenido de este programa, se me ocurrio que podría
ser una buena idea poner en práctica la teoría, y aprovechando LINKEDIN que es una
red social que utilizo frecuentemente, planteé un experimento.
Envié un mensaje a todos mis contactos (unos 490 en aquel momento) pidiéndoles
que me dijesen como utilizaban habitualmente esta red social y que era lo que más
resultado les daba en Linkedin.
Les decía que era para realizar un estudio y que a los que participasen les enviaría el
documento resultante que supuestamente tendría las claves de como sacar más par-
tido a Linkedin.
Incauto de mi, pensé que recibiría 10 o 12 respuestas. Lo cierto es que a la hora de
haber enviado el mensaje, tenía en mi buzon más de 70 respuestas y en las 36 horas
siguientes, llegaron a mi correo 286 mensajes contestando a mi pregunta.

Capítulo 438
Lo que había comenzado como un simple experimento, se había convertido en un
verdadero desafío, había comprobado que el Crowdsourcing funcionaba de verdad y
ahora tenía la obligación de digerir toda la información recibida y extraer las conclu-
siones.
Pasé muchas horas trabajando para diferenciar los principales usos que las personas
hacían de Linkedin y que básicamente eran los siguientes:
1. Como Curriculum Online, para buscar trabajo o encontrar nuevas opor-
tunidades
2. Para encontrar o contratar perfiles adecuados a un puesto de trabajo
3. Para investigar sobre personas con las que nos vamos a reunir o detec-
tar oportunidades comerciales
4. Para crear marca personal o participar en foros o debates de temas que
nos interesen.
5. Para mantener o ampliar su red de contactos (Networking)
Después de terminar el informe, y es aquí donde entra en escena el tema que
nos ocupa, hubo algunas cosas que me llamaron la atención, pero una que lo hizo de
forma especial y que resultó ser la elegida para exponer en el Foro Unirede. Y lo fue
solamente porque es algo que nos afecta a todos y que tendría un impacto duradero
en los asistentes.
Tras revisar centenares de perfiles en Linkedin, me di cuenta que lo único que tenía
en cuenta para acceder o no a la información que había en una ficha personal eran
dos cosas, la foto utilizada en el perfil y las dos líneas que bajo el nombre escribe cada
persona para definirse profesionalmente.
Y tras revisar estos cientos de fotos, concluí que había un patrón, algo que me podía
permitir clasificar de alguna forma la imagen que cualquiera se podría hacer de una
persona solamente con ver su foto de perfil.

Capítulo 4 39
Puedo afirmar que pocas veces me he divertido tanto preparando una ponencia pues-
to que el desconocimiento que la mayor parte de los usuarios tienen de las redes so-
ciales hace que no se planteén cual es la finalidad de su presencia en cada una, para
que sirven y quien las visitará.
Partiendo de la base de que Linkedin es una red social profesional y que basicamen-
te equivale a tu curriculum online. Encontré fotos de muchas personas que no eran
capaces de destacar entre los competidores, pero también otras muchas de gente con
sus mascotas, con sus amigos, practicando su deporte favorito, en poses insinuantes,
durante sus vacaciones, en salto de cama, escaneadas de una foto de fotomatón, des-
pués de una tremenda fiesta, tras una estupenda borrachera, o incluso como si fuesen
detenidos y fotografiados por la policía.
Puesto de relieve esto, mostré algunas de las fotografías (no lo hubiese podido hacer
sin la inestimable ayuda del increíble fotógrafo 2.0 Manu Dibuja) que pueden ayudar
a transmitir la imagen que deseamos y contribuir a que cualquiera consiga en Linke-
din el que debería ser primero de sus objetivos que es que un visitante entre en su
ficha para ampliar la información o incluso contactar o añadirlo a su red.
En definitiva, la ponencia resultó un completo éxito, que pude medir por algo tan
sencillo, como que cuando llegué al Foro Unirede tenía una cuenta de Twitter que no
utilizaba y al día siguiente tenía 53 seguidores ;))
Como muestra algunos de los tuits.
@robervigo consiguió que muchas personas se replantearan si sus fotos de
perfil de LinkedIn son las más adecuadas. Una ponencia genial!
Me quedo con @serantes y la mesa de @robervigo (linkedin) llenas de ga-
nas y corazón y se nota. #unirede
@robervigo Esa sonrisa y esa botella de vino en la foto de perfil ;-)))) (“en

Capítulo 440
casa del herrero...) #unirede
@robervigo es que es un crack aunque en twitter no para mucho por des-
gracia ;) #unirede
Hasidoverlapresentaciónde@robervigoen#Uniredeyyasoymuuuuuuuy
fan!!! Un crack!!! A seguirle!!!
Buenas recomendaciones sobre cómo gestionar el perfil de LinkedIn a car-
go de @robervigo en #forounirede. Muy importante! #unirede
@robervigo ha conseguido el objetivo de un buen ponente: que la gente le
recuerde incitándolos hacer algo.Toda una demostración #unirede
Menos mal, una presentación que engancha! #unirede
Por mi parte, la participación en el Foro Unirede ha sido un verdadero placer, un
gran nivel de ponencias una fantástica organización y un público muy participativo y
dinámico.
Estoy esperando con muchas ganas la próxima edición.
http://es.linkedin.com/in/robertoperez67
@robervigo et al. Título publicación; 12, 1998: 123-125

41

Vaia por diante o meu agradecemento ao Foro UNIREDE e en concreto a Arantxa
Serantes primeiro pola organización un ano máis desta xuntanza entorno á rede e
tamén polo convite a participar nel.
A miña relación coas redes sociais naceu vencellada ao traballo e a divulgación cul-
tural. En xaneiro de 2010 naceu na Televisión de Galicia o primeiro programa diario
cultural, o Zigzag Diario, que desde entón presento e coordino. É un programa cul-
tural con intención de chegar por suposto ao público interesado na cultura e á propia
xente da cultura, pero tamén é un programa con intención de conseguir un público
xeneralista, que non busca a cultura pero que a atopa no seu televisor. E a esta últi-
ma intención axuda moito o ter un horario de tarde e noite, con emisión na TVG2 ás
16:30h e reemisión ás 21h, cada día, de luns a venres.
Pero desde o inicio nos decatamos que pese aos bos horarios de emisión, que por cer-
to ainda ten dúas reemisións máis unha de madrugada e outra moi cedo na mañá na
TVG, no entanto eran moitos os que optaban por ver o programa na rede através da
páxina web da CRTVG onde se pode atopar cada Zigzag unha vez emitido.
Precisamente con intención de aproveitar as redes como plataforma de difusión cul-
tural e en concreto como canle de expansión da información sobre os contidos do
programa a CRTVG decidiu crear unha páxina en facebook para o Zigzag Diario que
se puxo en marcha en marzo de 2011.
Zigzag diario: unha rede
cultural
Por María Solar

Capítulo 5 43
Neste momento eu non tiña facebook persoal, e ademais podía encaixar perfecta-
mente nese grupo de persoas que non senten ningún interés polas redes e que lles
parece un patio de veciños e rexoubeos. Pero a propia CRTVG creoume unha páxina
co meu nome para poder administrar desde ela o facebook do programa, no que hai
tamén outros administradores do equipo.
Aí comezou un furacán que me arrastrou en moi pouco tempo. Cada día na páxina de
facebook do Zigzag informamos dos contidos que conforman o programa do dia. E
asi fomos xuntando seguidores que decidían seguir a páxina. Ao tempo no meu face-
book “persoal” fun compartindo diariamente eses contidos do programa e poñendo
algún post no muro relacionado coas miñas actividades. Pero ao pouco decateime de
que diariamente recibía ducias de peticións de amizade, moita de xente da cultura,
algún amigo/a e moitos perfectos descoñecidos/as.
Deste xeito entendín en breve que a miña páxina persoal, non era tal, e para a xente
era o face da xornalista e presentadora María Solar, ata o punto de que a día de hoxe
a páxina do Zigzag conta con preto de 900 seguidores e o meu facebook persoal con
case 5000. Isto leva inmediatamente a varias reflexións: a primeira que a xente bus-
ca nas redes sociais ás persoas non aos programas como ente despersonalizado, a
segunda que o facebook nos resultaba de unha utilidade brutal ao programa e a min
mesma.
Cando nos demos de conta tiñamos no face a case calquera persoa da cultura en Gali-
cia (e tamén de fóra), de xeito que en moitas ocasións é via de contacto con eles para
pedirlles teléfonos ou datos; ao tempo toda esa xente fainos chegar moito material
e difunde as súas novas usando este medio por mensaxes privadas, convidándonos
a eventos, através do noso muro ou citándonos para que vexamos as reseñas no seu
muro.
Por tanto abrimos unha vía de doble sentido na que nos informar e buscar informa-
ción e eles ofrecérnola.

Capítulo 544
E desde o meu punto de vista persoal tiven claro desde moi ao comenzo que o meu
facebook non é realmente persoal, por tanto emprégoo a diario para as funcións que
veño de relatar con relación ao programa, e a través del tamén divulgo as miñas acti-
vidades públicas e relacionadas coa escritura, todo o que ten que ver cos meus libros,
noticias, entrevistas sobre eles, actos públicos, presentacións, etc. sempre os divulgo
en facebook e twitter, e teño atopado que é un excelente medio para facelo. As redes
ofrecen tamén ao escritor unha ocasión marabillosa de contactar cos seus lectores e
de que estes teñan un retorno e poidan dicir publicamente e ao escritor o que lle pare-
ceu a obra. Asemade en practicamente todas as presentacións de libros que teño rea-
lizado neste tempo ten asitido alguén que me dixo: “eu son amiga túa no facebook” .
Nese sentido as redes crean unha relación de proximidade e cariño coas persoas pú-
blicas, no meu caso como presentadora dun programa de TV, xornalista e escritora.
A xente accede a eses personaxes que deixan de ser distantes. É sen dúbida un com-
poñente de cariño que se evidencia sobre todo cando fago público algunha cousa im-
portante para min. Foi o caso de cando nos deron o Premio Mestre Mateo ao mellor
programa de TV, ata o día aínda ningún post meu superou as cifras de seguidores que
tiveron as fotos da entrega do premio e o comunicado da noticia, o mesmo aconteceu
cando sacamos fotos no decorado e se ofrece a outra cara do programa, ou cando
amoso un libro por primeira vez e podes compartir coa xente a túa felicidade por eses
momentos.
Outro evento importante e a destacar na miña relación coas redes en relación á di-
vulgación cultural foi cando trala mellora da web da CRTVG se ofreceu nela o servizo
de CORTE A CORTE que consiste en colgar ademáis do programa completo, que se
continua ofrecendo, algunhas entrevistas e reportaxes do programa de maneira illa-
da, de feito que un non ten que ver todo o programa senon que pode ir ao concreto.
Este servizo de CORTE A CORTE tivo unha excelente acollida pola xente das redes,
da cultura e os espectadores. Deste xeito Cada día ademáis de colgar na páxina do
Zigzag os contidos que vai ter o programa desa xornada, colgamos tamén varias re-
portaxes e entrevistas de toda a semana que tamén lle enviamos en moitas ocasións
aos protagonistas. Deste xeito iniciase unha expasión do CORTE A CORTE muro a

Capítulo 5 45
muro moito máis alta que co programa completo.
As reportaxes e entrevistas do programa adquiren unha nova vida na rede trala súa
emisión pola TVG que é moito máis longa no tempo e que ás veces chega a moitisima
xente a través das compartidas e das visitas nos muros.
E afondando nesa capacidade multiplicadora as redes globais permiten a televidentes
que seguen a TVG desde todas partes do mundo, boa parte deles emigrantes, ou fillos,
ou netos deles, contactar directamente cos prpgramas que lles gustan.
E como non todo son ventaxas tamén nos atopamos con algúns problemas coas re-
des. En concreto o meu facebook con tal cantidade de amigos fai que perda post e non
dea visto moita información, mesmo as mensaxes privadas ás veces son tantas que
non as dou atendido. E por suposto hai tamén entre tantos seguidores problemas de
auténtico acoso, ou persoas desagradables que hai que borrar.
Noutra orde de cousas, unha vez que se demostra que as redes sociais son tamén
instrumento de traballo e comunicación no cultural, é dicir no ámbito no que nos
movemos, utilizámolas a diario para o programa e cada día abrimos o facebook ao
chegar como un instrumento máis de traballo. Ben é certo que o tempo que se precisa
para sacarlle partido deberiase tamén ter en conta e considerar traballo, porque mal
que nos pese moitos aínda pensan que as redes sociais son só un entretemento e que
un perde o tempo nelas, cando é uns instrumento de traballo, de información, de di-
fusión, de creación e enriquecemento, de atopar novas sinerxias laborais e persoais, e
mesmo de dar unha imaxe profesional dun mesmo, e de devolverlle cariño aos segui-
dores do xornalismo ou da escrita.
En conclusión:
É unha evidencia que as redes sociais teñen un enorme potencial na difusión cultural
e fixa referentes nos que o Zigzag quere estar como unha páxina de consulta en con-
tidos culturais.

Capítulo 546
Os programas, reportaxes e entrevistas de TV teñen unha nova vida trala súa emisión
a través das redes, que dura moito máis tempo que unha emisión puntual.
A rede presta á televisión, a escrita, a música e a moitas outras facetas da cultura dun
unico sentido a interactividade coa que poder establecer contacto e escoitar ao teu
receptor final.
As redes ofrecen ao público especializado unha ocasión magnífica para crearse un
entorno de intereses que multiplique sinerxias para todos.
É unha evidencia tamén que as redes son máis para as “persoas”, os seguidores bus-
can á persoa, ao presentador, ao escritor e prefíreno á páxina do programa, ou outros
foros.
Da mesma maneira na rede funcionan os contidos concretos, ir ao gran, deste xeito
prefiren ver unha reportaxe de interese ou unha entrevista concreta, ao programa
concreto.
No caso da escrita, como noutros eventos culturais, a rede é un excelente dinamiza-
dor de eventos.
A rede aporta tamén ás persoas da cultura: músicos, actores, escritores, etc...unha
proximidade á xente que crea filias e seguidores.

47

¿COMO TE INICIACHES NAS REDES SOCIAIS? CÓNTANOS O TEU
PROXECTO
Eu comecei nas Redes Sociais cando fixeron a súa aparición hai xa ben de tempo,
tanto, que parece que falamos de séculos e que levamos toda a vida aí. Sen embargo,
non foi hai tanto que todo isto comezou e, por incrible que pareza, houbo un tempo,
hai nada, que vivíamos sen internet, sen estar pendente de se nos retuitean, de se
gusta ou non a nosa actualización no muro, de se hai ou non comentarios naquelo
que un chisco impulsivamente opinamos... Si, inicieime cando todo se iniciou, por
dicilo graficamente. Por iso sempre digo que fun un dos primeiros escritores en ter
un blog ( a primeira anotación no meu blog, A CANCIÓN DO NÁUFRAGO -sigue
activo, toda unha fazaña nestes tempos fugaces onde todo é efémero- é do 3 de maio
de 2005). Lembro que cando dicía aquilo de “teño un blog” a xente pregaba o cello
e dicíame: “Vaia, espero que teña cura!” Algúns chegaban incluso a apertarme para
amosar a súa solidariedade diante da miña fatalidade e os seus bos desexos de cura-
ción e pronto restablecemento da miña doenza. Logo, cando apareceron facebook e
twitter, lanceime tamén de cabeza e sen o dubidar a explorar o excitante universo da
Web 2.0 ou Internet Social. E o meu proxecto, con eles (igual que co blog) sempre foi
utilizalos como aquilo que nun primeiro momento son: un medio de comunicación.
Entrevista
Redes sociais no sector
editorial. Preguntas e
respostas
Francisco Castro
Escritor e blogueiro

Capítulo 6 51
¿CALES SON OS TEUS OBXECTIVOS NELAS?
Xa dixen antes que para min as redes sociais son, sobre todo (aínda que tamén son un
patio de veciños, un grande escaparate comercial, o paraíso dos exhibicionistas, un
centro de ligoteo...) un grandísimo medio de comunicación. Neste senso, coido que
garda unha gran similitude coa literatura, na medida en que para min a literatura e
só iso, un xeito de me comunicar, unha ferramenta para poñer o meu eu con un vós
posible. E onde digo literatura digo escritura nun senso moi xeral. Escribimos para
nos comunicar, sexa dende unha intencionalidade literaria ou non. A fin de contas,
as palabras só serven para iso, para contactar co outro. Se a natureza evoluíu cara
aí, se nos dotou da capacidade de falar, de elaborar conceptos simbólicos, e porque
entendeu que tiña que atopar o xeito de poñer a dous animais (neste caso dous pre-
homo sapiens) en contacto dalgunha maneira útil. E debeu de ser que como o becho
humano escoita, daquela o cerebro decidiu que o mellor seria a emisión de sons que
viaxaran dun cerebro a outro (a pronuncia é só a expresión en ondas sonoras dun
pensamento que antes foi mente). E así naceu a palabra pronunciada. E despois esa
palabra converteuse en memoria, nalgo fixo, a través da escritura. Hoxe, é un vídeo
no youtube para suliñar o texto poético que poño case que todas as mañas na miña
Musica Naufraga do facebook, ou unha ligazón a un blog, a unha nova do xornal, ou
as miñas fotos do móbil no twittpic. Agora as palabras son esas. Xa non só hai pala-
bras como unión de fonemas que descodificados polo receptor provocan o nacemento
dun significado. Agora, os fonemas, son unha nube de etiquetas. Por iso falamos de
novas formas de lectura. Pero como ese non é o tema que hoxe nos ocupa, aínda que
é un asunto interesantísimo, volvo á cuestión planteada e á resposta que xa avancei:
que o meu obxectivo, como cando escribo literatura, e comunicarme (a través dun
discurso tradicional de palabras, cun vídeo, cunha foto, ligando enlaces doutros...) E
vendo a cantidade de comentarios que algunhas das miñas ciberintervencións produ-
cen, vendo como se comparten e se replican e se reproducen e se comparten algunhas
das miñas propostas nas distintas redes sociais, tendo a pensar que esa comunicación
si que se consigue. No caso da editorial, os obxectivos pasan por xerar contidos co-
municativos referidos a actividade da propia editorial e que entendemos que son de
interese para o publico lector, en especial, para o público lector galego. Ademais, o
uso que lle damos ao blog, ou as redes sociais nas que estamos presentes, conseguen

Capítulo 652
corrixir o desinterese que os medios de comunicación tradicionais amosan por case
que todo o que teña que ver coa cultura galega. Así, por exemplo, a nosa editorial, que
xera unha vida cultural moi intensa, pode, a diario, soltar a rede cinco ou seis post
que informan, xeran debate e, a fin de contas, visibilizan a nosa produción editorial,
tan invisible, por desgraza, nos medios de comunicación de masas.
¿EN QUE MEDIDA TE AXUDARON NA TUA PROFESIÓN? PAGA A PENA
INVETIR TEMPO NELAS?
Incuestionablemente si. O uso das redes sociais permítelle a un autor comunicarse
directamente co seu publico real ou potencial. Cando eu saco un libro novo á venda,
informo dende todas esas plataformas e ao pouco sabeo moitísima xente. Ou se colgo
un capitulo de lectura de balde dunha nova obra ao pouco constato que son centos as
descargas co cal a promoción que está a ter esa obra é moitísima máis da que sería de
seguir as canles habituais. Outro tanto cando informo de que vou impartir un obra-
doiro literario. A matricula, polo xeral,complétase en poucos días e por xente que o
soubo por estas vías.
¿CAL É A TÚA VISIÓN DAS REDES SOCIAIS FUTURAS NO EIDO CUL-
TURAL?
A miña visión, como será doado de colixir despois de todo o comentado, é unha mira-
da esperanzada. As editoriais estamos descubrindo as posibilidades, como elemento
promocional, case que infinitas que ten a rede. E por iso xa incorporamos con total
axilidade os seus usos máis comúns. O que veña a partir de agora, sexa o que sexa,
será incorporado e usado, de certo, co máximo aproveitamento. En calquera caso e
deixando os entusiasmos a parte, é moi difícil de facer prospeccións de futuro porque
isto, como xa sinalei ao comezo, non fixo mais que empezar e por moito que nos es-
trañe, aínda está en cueiros.

Capítulo 6 53
¿QUE PODE APORTAR A CULTURA AS REDES SOCIAIS?
Contidos, sobre todo, contidos culturais. É mais:ou nos facemos (os axentes cultu-
rais) responsables da emisión de contidos culturais de calidade ou estamos perdidos
porque van ser as telefónicas quen o fagan. Teñen máis tempo, máis cartos e, sobre
todo, teñen máis que clarísimo o obxectivo de se converter no monopolio do tránsi-
to, na pasarela obrigatoria pola que haxa que pasar para chegar a calquera parte (o
exemplo paradigmático é Amazon, o sitio web total, xigantesco zoco paraíso merca-
dotécnico que non ofrece máis que posibilidades ata o infindo de consumo, pero sen
máis nada. Para min é urxente que o internauta, pase por onde pase, consuma, si,
pero algo máis que consumibles). Ou apostamos por contidos (non necesariamente
académicos nin “elevados”: eu comparto fotos artísticas, poemas que constrúo como
prólogos a cancións, gravo a miña voz recitando...) ou as redes sociais serán unha
luminosa e interactiva versión de Dónde estás corazón ou La Noria: lercheo máis ou
menos elaborado, máis ou menos interesante, máis ou menos disfrazado. De feito,
sempre se di -eu aturo este discurso case que todas as semanas- que o facebook, o
twitter, etc., so serven para rexoubar. E si, en parte si. Hai quen ten ou moito tempo
libre ou moitas ganas de contar naderias, e así, todos sabemos de moitos e de moitas
que nos van retransmitindo as súas vidas con pelos e sinais... como se fosen impor-
tantes ou interesantes as súas vidas, os seus pelos, e os seus sinais. Aínda que ben
mirado, en realidade si que deben de ser importantes e interesantes, porque se eu
conto calquera cousa, por exemplo, “probando a lasaña do COREN”, por dicir algo
que fixen hoxe mesmo, e de súpeto hai unha morea enorme de xente que opina, que
di que lle gusta, que comparte a miña ligazón, etcétera, daquela, é que é importante e
interesante, e a grande ciberacollida demostra, autoxustifica e autolexitima ese inte-
rese e esa importancia que eu hai só un par de frases atrevíame a poñer en dúbida...
ou sexa, que estamos diante da carioca que morde na cola. O malo de todo isto é
que remata proliferando unha especie de ruído banal, superfluo e prescindible, onde
destaca o leve, o rápido, o superficial; ese tipo de balbordo característico, por outra
banda, da sociedade de consumo e entretemento na que vivimos, tan dada a distraer
a nosa atención decote e sen pausa con naderías. Por iso, faise urxente e necesario,

Capítulo 654
ademais de que responsablemente procuremos contidos de calidade, que empecemos
a aplicar algunha clase de filtro (os famosos círculos de google + por exemplo, agora
imitados por facebook), como única garantía de que a finalidade que eu dixen que lle
outorgaba ás redes sociais (gran medio de comunicación e, xa que logo, de informa-
ción) siga en pé e non caia polo peso da futilidade. E creo tanto nisto que non dubido
de que en 140 carácteres se poden dicir moitísimas cousas e todas elas interesantes...
Entendo que unha empresa cultural ten que se esforzar en que o que comunique a
través das redes sociais estea a altura do seu discurso na vida física real. E así, ade-
mais de emitir información empresarialmente interesante ou comercialmente nece-
sario visibilizar, temos que ir perfilando canda vez mais o noso tuittcomportamento
para que os que nos seguen vexan que o que lles damos sexan contidos de calidade
que, por suposto, nos retratan como empresa, nos perfilan, nunca mellor dito.
CONCLUSIÓNS
A importancia das redes sociais nas empresas da industria cultural cada vez vai ser
maior na medida en que a presenza das redes sociais no conxunto dos consumidores
culturais é cada vez e maior. Para non estenderme ata o infinito e, sobre todo, para
non repetirme, direi só unha cousa:
A presenza das empresas culturais nas redes sociais contribúen a poñer de manifes-
to, dalgunha maneira, a súa transparencia, na medida en que, en moitas ocasións,
estamos contando que é o que estamos pensando como empresa, como entidade cor-
porativa. Dalgún xeito, cando divulgamos segundo que cousas, cando avisamos de
que queremos lanzar tal ou taloutra colección, cando celebramos que tal ou taloutra
cousa nos parece ben e nos alegramos (ou todo o contrario, cando botamos a man á
cabeza diante doutros asuntos que nos amolan ou parecen intolerables) o que esta-
mos é a espir o noso, chamareino, cerebro creativo, co que estamos dalgunha ma-
neira democratizando o funcionamento interno a algúns niveis. A interactividade,
os comentarios do público, o que eles nos demanden ou como reaccionen en función
do que lles digamos que imos facer condicionarán, a cada día máis, o noso compor-

Capítulo 6 55
tamento. O funcionamento interno das empresas, sexan ou non culturais, é, de feito,
cada vez máis democrático, transparente e participativo, cada vez máis atento e, xa
que logo, sensible, ao sentir social que xa se expresa, case que máis que na rúa ou
no mercado de toda a vida (para o caso, na librería), nas redes sociais. Esa presenza
do público que di cousas sobre o que a túa empresa está facendo, eses seguidores,
amigos, membros do círculo, tanto ten como lles queiramos chamar, tamén teñen
opinión e cousas que dicir. Desta maneira, quizais a intención que por unha banda
teña a empresa pode ser esta, pero a xente finalmente decide que o que importa falar,
do que hai que debater, o que hai que compartir e retuitear vai ser outra cousa. Pui-
dera ser que eu non lle dou moita importancia a tal autor, sen embargo, a súa ficha
énchese de comentarios positivos, son moreas os que opinan sobre a súa novela... o
que a eles preocupa, o que eles apoian, o que eles magnifican a través da rede será o
que a eles preocupe, o que eles apoien ou o que eles decidan magnificar. Nese sen-
so, o cidadán ten a palabra. Ou o cibercidadán. En calquera caso, é un exemplo do
que chamo “democratización” dos contidos que se patentiza no feito de que de cada
vez empresas e consumidores estamos, grazas ás redes sociais, máis e máis cerca
pois agora todos residimos nunha grandísima praza pública global onde está todo o
mundo. E os clientes, os cidadáns, deixan de ser pasivas testemuñas aceptadoras ou
non do que se lles ofrece dende os emisores (empresas, partidos políticos, medios de
comunicación tradicionais) para se converter en activos axentes de actuación e pro-
vocadores de cambio. De espectadores pasaron a actores. E se algo non lles convence,
reaccionan (e iso explica, en parte, a crise da prensa escrita de toda a vida. O xornal
é agora algo anacrónico, de feito, non é moi habitual ver xente menor de trinta anos
pola rúa cun xornal –agás os xornais deportivos- Lembro cando cheguei a Composte-
la, aos meus dezasete anos, e ía mercar El País como quen participa dun rito de paso
á vida adulta, e marchar con el á facultade. Mercar o xornal era un símbolo de madu-
rez na medida en que nos permitía estar no mesmo mundo que o resto dos adultos.
Agora, a xeración de inmigrantes dixitais –entre os que me acho- e, dende logo, a que
vén por detrás, xa nativos, non aturan un produto de papel que non lles permite facer
algo: compartir, comentar, incluso, redactar…). Sen embargo, coido que non todas
as empresas van ser igual de condicionadas pola interacción dos clientes a través da
web social porque, entre outras cousas, algunhas empresas, como é o caso de Galaxia,

Capítulo 656
responden no seu funcionamento non só, ou non só de todo, aos requirimentos do
mercado, é dicir, aos requirimentos dos consumidores ou potenciais clientes. É claro
que moitas empresas van depender a cada día máis do que se lles demande dende a
praza pública. Sen embargo, Galaxia pretende seguir sendo fiel ao proxecto de divul-
gación e de resistencia da cultura galega á que se debe dende a súa fundación o 25
de xullo de 1950 e, nese senso, semella claro que vai ser e está obrigada a ser menos
permeable a internáuticas influenzas coma outras.

57

¿Como te iniciaches nas redes sociais? ¿Cales son os teus obxectivos ne-
las? Cóntanos o teu proxecto.
O meu unicio nas redes sociais naceu de xeito natural. Foi unha especie de proceso
lóxico: decateime de que o mundo cultural galego empezaba a eclosionar nas diferen-
tes redes, que había informacións de certo calado que bulían en foros como facebook
ou twitter e decidín unirme a ese proceso. Eu quería formar parte dese novo ciclo que
empezaba a abrirse no mundo cultural. Porque, para min, a apertura da cultura ás
redes sociais é o inicio dun novo ciclo, dun sistema de comunicación absolutamente
rupturista.
A mediados de 2008 ou 2009, os distintos representantes do panorama cultural em-
pezaban a colgar novidades nas redes, artigos de opinión, convites a actos etc. Coa
carreira que leva o mundo cultural galego na rede e co impacto que provocan as en-
tradas nas redes sociais, se non estás disposta a formar parte deste proceso quedas
á marxe de gran parte das informacións, nunha especie de limbo. Sendo consciente
deste feito, creei un perfil en distintas redes sociais coa intención de formar parte
desa roda que foi medrando máis e máis.
Entrevista
Redes sociais e escritura.
Mesa de cultura. Foro
Unirede
Ledicia Costas
Escritora. Community Manager – GÁLIX (Asociación Galega do libro
infantil e xuvenil)

Capítulo 7 59
Na actualidade, o uso que lle dou ás redes sociais céntrase fundamentalmente en di-
fundir eventos, promocionar novas obras e estar, en definitiva, en contacto co mun-
do. E para cumprir eses obxectivos traballo en catro proxectos paralelos que adoito a
defender nas redes en igual medida:
1.-Gálix: Como Community Manager da asociación, ademais de actualizar o blog con
diferentes novas de calado neste eido e de publicar e difundir as novidades que van
publicando as diferentes editoriais galegas, tamén aproveito o perfil de facebook para
chegar a un número maior de lectores e lectoras. Comprobei que número de visitas
ao blog da asociación multiplicábase exponencialmente cada vez que colgaba unha
entrada no facebook. Por iso decidín tomalo como norma: todo aquilo que se publica
no blog, espállase tamén na rede a través das redes sociais.
2.-Pereledi: Este é un tándem literario do que formo parte xunto ao autor Pere To-
baruela. Grazas ás redes sociais, temos a posibilidade de dar a coñecer as novidades
editoriais que imos publicando, os book-trailers das nosas obras, presentación de
libros, etc.
3.-Poetas da Hostia: Como poeta integrante deste colectivo poético, puiden compro-
bar que a presenza dos poetas da hostia nas redes sociais era o vehículo idóneo para
facernos publicidade gratis e darnos a coñecer. Conseguimos crear expectación por
medio do facebook e do twitter colgando as crónicas e os eventos dos nosos recitais.
4.-Ledicia Costas: Tamén me movo polas redes sociais publicitando a miña obra indi-
vidual. E tamén, de cando en vez, comento asuntos que considero importantes, colgo
artigos, comparto a música que adoito escoitar… E definitiva, mostro unha pequena
parte de min.
¿En que medida me axudaron na miña profesión? ¿Paga a pena investir
tempo nelas?
Eu non concibo a día de hoxe a difusión á marxe das redes sociais. Os medios de
comunicación tradicionais non están servindo como soporte nin como difusión de

Capítulo 760
todos os actos que teñen lugar no eido cultural. De feito, dun tempo a esta parte, está
sendo notoria a escasa presenza deses medios nos distintos actos. Aos integrantes do
mundo cultural galego, as redes sociais preséntansenos como unha alternativa que
cobre as nosas expectativas: visibilidade, presenza e difusión.
O facebook e twitter son un bo sistema de “automárketing” onde podes facer publi-
cidade a medida. Ti escolles o xeito de te publicitar.
A nivel de community manager, o meu emprego das redes sociais baséase fundamen-
talmente en conseguir a visibilización de Gálix. O papel desta asociación é defender
e promover o uso da lingua e a cultura galega a través da literatura infantil e xuvenil.
Eu, fiel a ese principio que sustenta a Asociación, emprego as redes sociais como ve-
hículo. Fago visibles as diferentes actualizacións do Blog de Gálix ou novas de certo
calado no eido da LIX, e fágoo baixo un criterio de regularidade (unha media de 3 ou
4 veces por semana). Considero que é fundamental converter o perfil de Gálix como
algo cotián para os usuarios das redes. Deste xeito consegues unha certa fidelización:
usuarios e usuarias que te seguen periodicamente.
Nese sentido, as redes sociais están a funcionar tamén como unha axenda cultural.
Grazas a súa capacidade de difusión, no colectivo poetas da hostia conseguimos reu-
nir máis de 200 persoas en varios recitais. Iso sería impensable hai 4 anos.
¿Cal é a túa visión das redes sociais futuras no mundo cultural? ¿Qué
pode aportar cultura ás redes sociais?
Creo as redes socias futuras pasarán por un proceso de especialización previo. De
feito, xa están nacendo proxectos como Redelibros, instrumento centrado no eido
cultural. Actualmente existe nas redes sociais unha especialización a nivel individual:
cada usuario e usuaria elixen o grupo de amizades que consideran. Pero todo tende a
que, nun futuro, existirá unha especialización a outro nivel máis amplo: redes sociais
temáticas onde poder interactuar con persoas que teñan as mesmas inquedanzas ca
ti.

Capítulo 7 61
A cultura trata de abrirse camiño como un puntiño de luz no medio da marea. E, a día
de hoxe, está sacando a cabeza nas redes sociais, multiplicando a súa presenza. Para
min, a cultura é unha táboa de salvación. Unha rede social sen cultura é un deserto
de silencio.

Agradecementos
Quero comezar expresando o meu agradecemento ao Foro Unirede e, concretamente,
a Arantxa Serantes, quen tivo a ben convidarme para compartir desde aquí algunhas
reflexións ao fío do meu traballo como crítico literario e mais a súa proxección no ám-
bito das redes sociais, respecto das que, por diversas razóns, sempre me amosei un
tanto receoso, por causa de certas prevencións orientadas á privacidade, como logo
terei ocasión de explicar.
¿Como te iniciaches nas redes sociais? Cóntanos o teu proxecto.
A chegada ás redes sociais, no meu caso, vén derivada de dous alicerces básicos do
que se pode entender como a miña actividade ensaística. O primeiro sería o do exer-
cicio da crítica literaria no seo da que, con maior ou menor sorte, veño traballando
desde hai xa máis de vinte anos, fundamentalmente en diversos soportes xornalísti-
cos que eran e son, por tanto, extraordinariamente efémeros, fóra de que esas colabo-
racións alongasen un tanto a súa vida e se salvasen dese destino tan pouco duradoiro
de compilárense en forma de libro ou solucións semellantes.
O segundo atinxe a unha decisión que me levou ben de tempo madurar, de novo
certas prevencións a asomárense como se ve, como foi a de botar a andar un blogue
Entrevista
Literatura galega dende a
perspectiva dun crítico
Ramón Nicolás
Crítico literario, tradutor e ensaísta

Capítulo 8 63
–nun tempo, por certo, cando xa era un lugar común afirmar que estes xa non esta-
ban de moda e que non os lía (case) ninguén- no que puidese verter unha parte subs-
tancial dese traballo crítico, vinculado case en exclusiva coa literatura galega e a súa
proxección na actualidade. Esta última escolla persoal, na que tomei con referencia
outra bitácora que xa levaba funcionando na rede desde había algún tempo como era
aferraduraentránsito de X.M. Eyré, foi a que, dun xeito natural, me inspirou na posi-
bilidade de crear unha plataforma virtual centrada no exercicio e práctica da crítica e
logo, dun xeito que entendo case como natural, a asomarme ás redes sociais, nomea-
damente a twitter e mais facebook, que son as que emprego cunha maior recorrencia.
Tanto do blogue, como do vincallo que sostén coas redes sociais teño que afirmar que
para unha persoa coma min, con certa tendencia natural á desorganización, o feito
de dispor dun espazo, e ademais compartilo cos lectores, no que poder arquivar todo
aquilo que escribo, supón un valor engadido que estimo enormemente.
¿Cales son os teus obxectivos nelas?
Neste sentido admito que talvez desaproveite outro tipo de posibilidades que permi-
ten as redes sociais pero, polo de agora, o principal obxectivo que deposito ou persigo
tanto en twitter coma en facebook é o de ofrecer, para aqueles e aquelas internautas
interesados en visitar un repositorio de información e valoración referida á libros en
lingua galega, mais tamén por veces outra información que considero de interese. En
definitiva, que teñan acceso a un click a posibilidade de ler o que escribo.
¿En que medida te axudaron na túa profesión? ¿Paga a pena investir o
tempo nelas?
Neste momento éme díficil calibrar se as redes sociais me axudaron ou non. De feito a
pregunta cumpriría modificala na medida en que o exercicio da crítica literaria non é,
para min, nin para ninguén do sistema literario galego que eu saiba, unha profesión,
máis ben é unha afección que se converte nalgúns casos coma o meu nunha necesida-
de de comunicación. Dito isto, dicía que a axuda pode orientarse máis cara á satisfac-

Capítulo 864
ción que significa ou pode significar sentirse lido, ao decatarme que é, precisamente,
a través das redes sociais como os internautas, que talvez antes non me lían porque
maioritariamente escribo en soportes tradicionais en papel, ou porque non seguen
ou seguían as cabeceiras nas que colaboraba ou colaboro, agora poden facelo. E aínda
engadiría un dato máis relevante como é a posibilidade da interactuación cos lecto-
res, isto é, ese diálogo, que eu entendo sempre desde as instancias da cordialidade e
a cortesía, desde o intercambio razoado de puntos de vista, nunca desde a crispación
nin a descualificación gratuíta, prodúcese a través, xustamente, das redes sociais, e
non desde as posibilidades máis directas que ofrece o blogue a xeito de comentarios,
nos que a presenza de textos escritores por lectores é moito menor. Non teño datos
respecto dos meus lectores das críticas en papel, pero si no que atinxe ao lectorado
dixital. Ao meu xuízo, por volta de 40.000 entradas en menos de un ano é algo que
eu nunca chegara a pensar que se podería producir e que, loxicamente, me sorprende
gratamente, pois ademais a maior parte das lecturas que se producen no meu blogue
vén destas fontes de redes sociais que utilizo. Só por isto, loxicamente, paga a pena,
e moito.
E engadiría unha última consideración, tanto o blogue como as redes sociais, influí-
ron dalgún xeito na miña propia maneira de entender a crítica nestes tempos. Ex-
plícome: a prioridade que persigo é a da construción dun discurso que sexa fluído
e áxil, que permita mesmo unha lectura rápida, incluso diagonal, porqué non, na
que a referencia á información opcional que se encerran nos links axude a conseguir
unha co-referencialidade expansiva que caracteriza este soporte. Por outro lado, ese
discurso máis áxil, máis fluído, determina que o blogue non sexa só un repositorio de
textos xa publicados, senón que en ocasións incorpore nel textos ad hoc, polo xeral
máis breves, máis concentrados, máis directos e nunha liña por veces máis próxima
á información de xorne literario que a crítica en si.
¿Cal é a túa visión das redes sociais futuras no eido cultural?
Como todas para todas as persoas que seguiron a miña intervención até o de agora é
evidente que neste universo da redes sociais eu me considero case un recén chegado.

Capítulo 8 65
Con todo, son da opinión que no contexto tan crítico, desde un punto de vista social e
económico, que vivimos, a presenza da cultura na rede e nas redes sociais, será unha
realidade, como o vén sendo, de xeito cada vez máis palpable e nunha progresión que
entendo exponencial. Ocórreseme compartir algúns datos:
a. A práctica totalidade que o alumnado dos nosos centros de ensino, que son os
futuros usuarios das redes sociais, xa empregan plataformas como tuenti e outras
como algo natural, case diría como consubstancial á súa propia maneira de ser, de
comunicarse, de estar no mundo..., e aí a cultura, a información cultural tamén, non
debería faltar.
b. Hai pouco, o 2-7-2011, recollíase unha información publicada no xornal dixital
lainformación.com que en resumo, insiste no feito de que os grandes grupos españois
depositan na blogosfera parte da estratexia de comunicación por mor da escaseza de
espazo que a prensa tradicional dedica aos libros. Estratexia, por outro lado, que xa
as pequenas editoriais empregan desde hai algún tempo pois entenden as posibilida-
des do boca – orella difundido en Internet.
¿Que pode aportar a cultura ás redes sociais?
Se cultura, ou o discurso cultural, é o que nos diferencia e singulariza, a súa presenza
nas redes sociais ten que ser unha realidade porque forma parte de nós mesmos, de
como somos, das nosas inquedanzas e intereses. entendernos como seres humanos.
Sen cultura, de calquera tipo, non exclusivamente literaria, os camiños están defini-
tivamente pechados.
Sobre todo o discurso cultural literario está, ao meu ver, en twitter. Un informe que
se pode consultar na rede xa recolle o crecente uso do twitter das editoriais galegas
neste ámbito.
Remato cuns breves datos que reparan na importancia destas redes sociais ás que
non podemos dar as costas e que pode contribuír ao debate:

Capítulo 866
Cordón, José-Antonio; Alonso-Arévalo, Julio . “Mediación y legitimación cultural: la
impronta de las redes sociales”. Anuario ThinkEPI, 2012, v. 6.
Twitter procesa diariamente 13.000 millones de peticiones de API. 900.000 aplica-
ciones se integran con Twitter. El uso de aplicaciones de Twitter en Android ha au-
mentado un 104% en el primer trimestre de 2011.Y en el iPad se ha incrementado en
un 72% en el mismo período. El crecimiento del iPhone ha sido del 55% en el lapso
de tiempo equivalente.
Twitter ha experimentado un incremento del 52% en el número de altas durante el
primer trimestre de 2011. El número de tweets al día en este mismo período creció
en un 41%. Sólo en España cuenta con más de cinco millones de usuarios, frente a los
más de 15 millones de Facebook, usuarios que, según informe de Nielsen, utilizan las
redes sociales en un 82% de los casos para compartir información.

67

¿Cómo vos iniciáchedes nas redes Sociais? Contádenos o voso proxecto.
O noso proxecto consiste nunha editora en galego dentro dos xéneros da fantasía, o
terror e a ciencia-ficción. Como calquera editora temos unha liña de novelas ao uso, e
ademais dispoñemos de liña infantil-xuvenil onde introducimos estes xéneros. Pero
sen dúbida o noso buque insignia é a nosa publicación trimestral que leva por título
o mesmo nome da editora: Contos Estraños. Trátase dunha publicación de relatos
curtos e novelas por entregas dun amplo elenco de escritores galegos, e que ademais
conta con ilustracións e unha sección de tradución de clásicos da fantasía.
Os nosos comezos nas redes sociais comezaron por crear un perfil no Facebook. Con-
sideramos que era a mellor plataforma para o noso proxecto de editora. Dentro do
noso ámbito temos moitos usuarios dispoñibles, e aínda que tamén consideramos
crear perfís noutras redes, preferimos centralizalo todo na mesma. As razóns para es-
colla foron a capacidade de mensaxes máis longas, a permanencia das publicacións,
e as posibilidades que che ofrece para crear eventos. Tamén é posible crear grupos
privados dun xeito moi sinxelo.
Como editora é importante poder estar en contacto tanto con lectores como escrito-
res, mantelos informados das novidades, dos eventos e dos prazos para participar nas
diferentes publicacións.
Entrevista
Contos extraños no social
media
contosestranhos.blogaliza.org

Capítulo 9 69
No comezo este método de traballo axudounos a encontrar moitos autores que nos
enviaron os seus traballos e que grazas ás redes sociais tiveron acceso á publicación.
¿Cales son os vosos obxetivos nelas?
O noso principal obxectivo nas redes sociais é convivir día a día coa nosa comunida-
de de lectores e autores. Facelos partícipes na medida do posible do proxecto, que
poidan resolver as súas dúbidas, enviarnos os seus traballos e poder informalos das
novas da editora. Este contacto cotián mantén viva a editora dun xeito como nunca
antes non era posible. Moitas das barreiras comunicativas que podían existir entre
editores e autores son superadas con maior facilidade, permitindo deste xeito axilizar
e sobre todo optimizar o traballo. Isto reduce tempo, esforzo e inversión.
Outro dos obxectivos como calquera empresa é a difusión das obras e dos autores. A
través das redes sociais podemos informar directamente os lectores das novidades,
así como escoitar as súas opinións, dúbidas ou ideas, retro-alimentándonos de xeito
que as publicacións conteñan tamén unha achega do público, algo que antes da era
internet era case unha utopía.
Unha vantaxe deste modo de traballo para calquera editora é a posibilidade de facer
chegar as obras de forma parcial ou íntegra ao lector, para darlle a oportunidade de
coñecela e axudalo na súa escolla.
¿En qué medida vos axudaron na vosa profesión? Merece a pena invertir
tempo nelas.
Para unha pequena editora como nos trátase da principal fonte de publicidade e es-
caparate cara aos lectores. O non dispoñer de grandes plataformas de difusión e dis-
tribución, máis aínda tendo en conta que se trata dunha editora en galego, tanto as
redes sociais como internet axudan a equipar esta desvantaxe.

Capítulo 970
O feito de poder chegar instantaneamente a miles de persoas, en calquera lugar do
mundo é algo que ninguén pode negar como unha enorme vantaxe.
O tempo a investir, como calquera outra cousa nun proxecto, deber ser medido. Aín-
da que é certo que paga a pena adicarlle tempo, tamén debemos saber administralo e
optimizalo. Un dos grandes perigos que ten é a capacidade para absorberte a facerte
perder moito tempo, rompendo deste xeito o equilibrio entre esforzo e rendemento.
Polo que o recomendable sería establecer uns límites diarios á hora de conectarse ás
redes sociais, así como uns límites á hora de distinguir os asuntos principais cos se-
cundarios, e centrarse no realmente importante.
¿Cal é a vosa visión das redes sociais futuras no eido cultural?
O marabilloso de internet é a súa capacidade para sorprendernos e cambiar cons-
tantemente. Os grandes gurús da informática tratan de dilucidar como será o futuro,
máis unha e outra vez este resulta esquivo e as novas apartacións, así como as ten-
dencias da xente fan que nunca corresponda o esperado.
Aínda así, na nosa opinión, e observando certas condutas, podemos esperar unha
serie de cambios. O primeiro e quizais o máis importante sexa a propia especializa-
ción. Todo o mundo está decatándose de que non pode asimilar nin atender a toda a
información que lle chega, e que moita desa información non aporta nada de interese
dentro das expectativas persoais. Así que é de supor que pouco a pouco a xente irá
limitando cada vez máis os seus contactos así como filtrando a información que lle
chega. Esta tendencia axudará a mellorar a calidade da información e o nivel de aten-
ción destinado a ela, algo que hoxe en día supón un dos maiores problemas: o nivel
de atención a información, derivado da sobresaturación.
Este consumo responsable e madurado das redes sociais favorecerá non só o desen-
rolo, senón tamén estabilidade da cultura, centrando os intereses durante máis tem-
po e de xeito máis concreto. Esta especialización podemos supoñer ou esperar con
leve unha mellora da calidade cultural.

Capítulo 9 71
¿Qué pode aportar a cultura as redes sociais?
Pode aportar unha vía de escape a saturación de información superflua que nos ab-
sorbe e fai que perdamos moitísimo tempo dun xeito case imperceptible.
No caso da nosa editora dispomos de un grupo privado onde os autores poden com-
partir a súa experiencia, os seus textos, ilustracións... deste xeito fomentan un mo-
vemento cultural que incita e anima a produción de novas obras, e como xa temos
comprobado, a novos proxectos.
Esta irrupción da cultura na rede espállase salpicando os perfís de miles de usuarios
que ata o momento non espertara o seu interese por certos temas culturais, e que
agora anímanse non só a coñecer novos artistas, senón que ademais poden chegar
converterse eles mesmos en creadores.
A oferta cultural enriquece grandemente as redes sociais e proporciona un sopro de
aire fresco dentro do que pode ser a información lixo. Aínda que para facer bo uso
dela sexa preciso o noso filtro final, e sexan sempre o usuario quen decidan de forma
responsable e consciente, que debe difundirse e que debe descartarse.
Conclusións finais.
Como conclusión, podemos dicir que para unha editora como a nosa: nova, pequena
e promocionadora de autores novos, as redes sociais son unha ferramenta tan impor-
tante como a maquetación, a impresión ou calquera outra fase do proceso editorial
tradicional. Por tanto, o traballo nelas debe ser medido e profesionalizado, o que é
fundamental para un completo aproveitamento. Asi e todo, non podemos esquecer
que as redes sociais son iso: unha ferramenta, nunca un fin en si mesmo na nosa pro-
fesión.

¿Como hacer una red creativa para Internet?
Para estimular un estilo innovador de pensar y comunicarse.
Para impulsar el sentido pragmático de las personas proyectando sus ideas, deseos y
sueños en micro proyectos.
Para generar dinámicas de crecer y reinventarse en cada acción, en cada minuto.
Para recrear el mundo cambiando lo que no nos gusta, desde el interior de nosotros
mismos, eliminando nuestras bestias negras y nuestros complejos. Y de esta forma
tener dentro la energía y los modelos de transformación del entorno, de las comuni-
caciones y de los demás.
LOS INTERROGANTES COMO DESAFÍOS REALIZABLES POR TODOS
¿Es posible realizar una página de Internet creativa, innovadora, sorprendente, nue-
va realmente, original, es decir realmente creativa?
Diseño creativo de una web
sobre creatividad.
EDUCRÉATE
David de Prado
Profesor responsable del IACAT

Capítulo 10 75
Es posible satisfacer el desafío que implica el que la página en cada una de sus ac-
ciones en su diseño, en sus procesos, sus propuestas, constituyendo un estimulador
de la imaginación creadora de los internautas, y no un simple contenido el atractivo
para el el disfrute y la copia imitadora? ¿Se puede cumplir el desafío de convertir el
95% de los internautas que sólo miran, opinan y reproducen lo que hay en la red, o
contestan con un punteo de me gusta o me disgusta, sin aprovechar los estímulos,
los productos, los diseños, las ideas, como desencadenantes de la propia iniciativa,
actividad y creatividad, para convertirse en recreadores y creadores?
¿Es posible convertir Internet en una página, en una escuela de los sueños, las fan-
tasías y resoluciones de las personas que acceden a ella? ¿Es posible generar nume-
rosas ideas, desencadenar otras pruebas y ensayos, por producir cápsulas originales
de alternativas, mediante el modelo de la imaginación, que combina, transforme y
elabora imágenes originales?.
¿Es posible que los estímulos externos ajenos, las obras que observamos, leemos,
desentrañamos para su comprensión, y siendo interiorizadas, acaben convirtiéndose
en proyectos vitales tanto el individuo y el grupo como para la comunidad?
¿Es posible que a través de la expresión automática y libre propia del surrealismo,
partiendo de las conexiones y analíticas en el mundo más profundo del ser, desen-
vuelvan los talentos implícitos y originarios, naturales, haciendo que las expresiones
brutas se conviertan en arte elaborado, armonioso, tanto fustigador malos hábitos
y provocador conciencias éticas, como generaron instrumentos útiles para la vida?
¿Es posible generar una escuela en el que el usuario, el aprendiz se convierta en
maestro, siendo protagonista de su propio aprendizaje y desarrollo, para reinventar
las formas y procesos degenerados o anticuados?
Cada una de estas propuestas se convierte en un desafío sin duda alguna difícil de
alcanzar. Intentarlo cada día en cada acción en cada diseño, será una fuente de estí-
mulo para la imaginación creadora, para la renovación, para la innovación continua,

Capítulo 1076
hasta llegar a la inventiva.
LOS PRINCIPIOS UNIVERSALES Y PROFUNDOS MANIFIESTOS Y APLI-
CABLES.
¿Existen principios universales y profundos que puedan ser manifestados a través de
diversos procesos y procedimientos en las distintas acciones del diseño, de la presen-
tación y del uso creativo por el usuario de un instrumento de comunicación social, de
desarrollo y transformación?
¿Es posible convertir una página, un diseño o una obra en una escuela o modelo de
estimulación y desarrollo de la totalidad de las potencialidades del contemplador, del
espectador y del cliente, de modo que es estos se conviertan en artífices y protagonis-
tas?
1. La participación activa y transformativa para convertirse en protago-
nista.
¿Como convertir al espectador pasivo en un agente que piensa y actúa por sí mismo,
a partir de los estímulos y modelos que le puedes ofrecer? Sin participación activa
no puede haber creatividad. Cada una de las personas de participar con todos los
recursos y potencialidades de su naturaleza y condición, tanto aquellas que están ac-
tualizadas y entrenadas, como los que pueden ser emergentes de cara al futuro. Hay
que dejar tiempo y espacio vacíos para la participación. Hay que invitar a hacer algo
diferente, a partir de lo que el sujeto ve, lee en la red.
2. Concebir ideas e imágenes con imaginación.
Dejar volar la imaginación significa cerrar los ojos, relajarse, entrar en el interior de
nuestro universo imaginario individual, que fluye libre por las conexiones espontá-
neas multi neuronales de nuestro cerebro. No buscar ideas o imágenes y prestableci-
das. Dejar que vayan y vengan, se acerquen a nosotros, para plasmarlas, escribirlas,

Capítulo 10 77
y después encontrar el propósito, la funcionalidad, el sentido, la utilidad de las mis-
mas para el momento presente, para el proyecto o tema que tenemos entre manos, o
bien para una nueva iniciativa o empresa. La imaginación explota la inmensa riqueza
del universo sin límites de nuestro inconsciente.

Redes socialeseindustriasculturales

Redes socialeseindustriasculturales

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Redes socialeseindustriasculturales

Similar to Redes socialeseindustriasculturales (20)

More from José Luis Varela Martínez

More from José Luis Varela Martínez (16)

Redes socialeseindustriasculturales