2. Feilin təsriflənən formaları: Feilin şəxsə və kəmiyyətə görə
dəyişən formalarına təsriflənən Feillər deyilir. Təsriflənən
Feillər Feilin sadə şəkilləri də adlanır. Feilin şəkilləri danışan,
yazan şəxsin görülən işə münasibətini bildirir. Feilin
təsriflənən formaları, yaxud sadə şəkilləri aşağıdakılardır:
3. Əmr şəkli əmr, xahiş, məsləhət, təklif, nəsihət və s. bildirir.
Əmr şəkli feilin kökünə və ya başlanğıc formasına şəxs
şəkilçisi artırmaqla düzəlir. Əmr şəklinin xüsusi şəkilçisi
yoxdur. Məsələn:
I Mən yazım, Biz yaz-aq, gəl-im, gəl-ək
II Sən yaz Siz yaz-ın gəl gəl-in
III O yaz-sın Onlar yaz-sınlar gəl-sin gəl-sinlər
Əmr şəklinin ikinci şəxsinn təkinin şəxs şəkilçisi olmur.
4. İşin nə zaman və neçənci şəxs tərəfindən icra
edildiyini, icra ediləcəyini (və ya edilmədiyini)
bildirən feil şəklinə xəbər şəkli deyilir. Xəbər
şəklinin xüsusi şəkilçisi yoxdur. Bu şəkli
düzəltmək üçün müxtəlif feillərə zaman və şəxs
şəkilçiləri artırılır.
Feil xəbər şəklində keçmiş, indiki və gələcək
zamanlara, eləcə də şəxsə görə dəyişir
5. Arzu şəkli işin gələcəkdə icrasının arzu olunduğunu bildirir
və feillərə -a,-ə (ya, -yə) şəkilçisi artırmaqla düzəlir. Arzu
şəklində feildən əvvəl çox vaxt gərək, kaş sözlərindən biri
işlədilir. Məsələn:
I gərək (kaş) al-a-m al-a-q oxu-ya-m oxu-ya-q
II gərək (kaş) al-a-san al-a-sınız oxu-ya-san oxu-ya-sınız
III gərək (kaş) al-a al-a-lar oxu-ya oxu-ya-lar
Arzu şəklinin inkarını düzəltmək üçün –ma2 şəkilçisindən
istifadə olunur.
Arzu şəklində III şəxsin təkində şəxs şəkilçisi olmur.
6. Vacib şəkli icra ediləcək işin zəruri olduğunu bildirir və
feillərə -malı, -məli şəkilçisi artırmaqla düzəlir. Məsələn:
I get-məli-yəm get-məli-yik bil-məli-yəm bil-məli-yik
II get-məli-sən get-məli-siniz bil-məli-dir bil-məli-siniz
III get-məli-dir get-məli-dirlər bil-məli-dir bil-məli-dirlər
Bu şəklin inkarı da –ma2 şəkilçisi ilə düzəlir. Məsələn:
Oxu-ma-malı-dır, yaz-ma-malı-san və s.
7. Lazım şəkli icra ediləcək hərəkətin lazım olduğunu bildirir və
feillərə -ası,-əsi (-yası, -yəsi) şəkilçisi ar-tırmaqla düzəlir.
Lazım şəklinin inkarını düzəltmək üçün deyil sözündən
istifadə olunur. Ona görə də lazım şəklinin inkarında şəxsə və
kəmiyyətə görə dəyişən hissə deyil sözü olur. Məsələn:
I gəl-əsi-yəm gəl-əsi deyil-əm gəl-əsi-yik gəl-əsi deyil-ik
II gəl-əsi-sən gəl-əsi deyil-sən gəl-əsi-siniz gəl-əsi deyil-siniz
III gəl-əsi-dir gəl-əsi deyil gəl-əsi-dirlər gəl-əsi deyil-lər
Lazım şəklinin inkarının III şəxsinin təkində şəxs şəkilçisi
olmur.
8. Feilin şərt şəkli hərəkətin icrasının müəyyən şərtlə bağlı olduğunu
bildirir və feillərə -sa,-sə şəkilçisi artırmaqla düzəlir. Məsələn:
I qaç-sa-m qaç-sa-q gör-sə-m gör-sə-k
II qaç-sa-n qaç-sa-nız gör-sə-n gör-sə-niz
III qaç-sa qaç-sa-lar gör-sə gör-sə-lər
Şərt şəklində olan feillərdən əvvəl bəzən əgər bağlayıcısı da işlənir.
Məsələn: əgər bil-sə-m; əgər get-sə-n; əgər oxu-sa. Şərt şəklinin III
şəxsinin təkində şəxs şəkilçisi olmur. Şərt şəklində olan feillər müstəqil
cümlənin xəbəri ola bilmir, yalnız mürəkkəb cümlədə asılı cümlənin
xəbəri olub, hərəkətin icrasını müəyyən şərtlə bağlayır Məsələn: Əgər
bizə gəlsən, kitabı gətirməyi unutma. İzahlardan göründüyü kimi Feilin
arzu, vacib, lazım və şərt şəkilləri gələcək zamanla bağlı şəkillərdir.