1. 1

2. 2
ตลาดเมืองจีน (ChinaTown)
ในเกาะรัตนโกสินทร์ : การเปลี่ยนแปลงและ
การปรับตัวของสาเพ็ง-เยาวราช-ตลาดน้อย
จากพุทธศตวรรษที่ 24-25

3. 3
ขอบเขตพื้นที่ตลาดเมืองจีนปัจจุบัน
พื้นที่หลัก
-ถนนทรงวาดและราชวงศ์
-ถนนเยาวราช
-ถนนเจริญกรุง
-คลองผดุงกรุงเกษม
พื้นที่ชายขอบ
-ถนนจักรวรรดิ
-สะพานหันและคลองรอบกรุง
(คลองโอ่งอ่าง)

4.  ศักยภาพและการพัฒนา : การประเมิน SWOT Analysis 6 แห่ง
จาก 12 แหล่งที่เป็นพื้นที่ประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม
 การเพิ่มศักยภาพและคุณค่าให้กับตลาดเมืองจีน ด้วยการสร้างเรื่องเล่าการ
เปลี่ยนแปลง และปรับตัวของชุมชน
4

5.  สาเพ็ง
 มัสยิดหรือสุเหร่าวัดเกาะ
 วัดมังกรมังกมลาวาส
 วัดคณิกาผล
 วัดไตรมิตรวิทยาราม
 วัดกาลหว่าห์
 ศาลเจ้าเก่าและเผยอิง
 ชุมชนถนนพาดสาย
 ย่านตลาดเล่งบ๊วยเอี้ยะ เจ้าสัวเนียมและ
ภูธเรศ
 วัดกันมายุตาราม
 บ้านโซวเฮงไถ่
 วัดอุภัยราชบารุง
5

6. 6
สาเพ็ง

7. จุดแข็ง
 ชุมชนประวัติศาสตร์การค้า
 ปัจจุบันตลาดค้าส่งที่มีพลวัตร สินค้า
ครบวงจร และมีการบริหารจัดการ
 ระบบบริการด้านอาหารและ
ร้านอาหารเก่าแก่และรสชาติดี
โอกาส
 เส้นทางเชื่อมต่อแหล่งอื่น
 ช่องทางสื่อสารการตลาดหลากหลาย
จุดอ่อน
 แออัด ไม่มีที่จอดรถ มลภาวะ
 ไม่ปลอดภัยในทรัพย์สิน
 ไม่มีห้องน้าสาธารณะ
อุปสรรค
 ชุมชนและประชากรหนาแน่น
 ราคาที่ดินสูง และค่าเช่าแพง
7

8. สรุปค่าศักยภาพ น้อย
ข้อเสนอแนะ เนื่องจากราคาที่ดินสูง และค่าเช่าแพง คงต้อง
ปล่อยให้สาเพ็งบริหารจัดการโดยชุมชนเอง
8

9. 9

10. จุดแข็ง
 ศูนย์กลางพุทธมหายานจีนนิกาย และมี
ประวัติศาสตร์
 พัฒนาวัดภายใต้ผังและศิลปะสถาปัตย์
ในคติพุทธจีนนิกาย
 ผู้บริหารมีวิสัยทัศน์ในการพัฒนาวัดได้
ดีทั้งกายภาพ สร้างบุคลากรและการ
ต้อนรับศาสนิกชน
 กิจกรรมประเพณีต่อเนื่อง
 มีรายได้เลี้ยงตัวเองได้
จุดอ่อน
 พื้นที่คับแคบ ศาสนิกชนมากทาให้
แออัด มีมลภาวะและไม่มีที่จอดรถ
 การจราจรภายนอกแออัด รถติด ไม่มีที่
จอดรถ
 ไม่มีคู่มือนาชม
10

11. สรุปค่าศักยภาพ สูง
ข้อเสนอแนะ พัฒนาสื่อสารการตลาดแบบเครือข่าย แก้ไขปัญหาจัดหาพื้นที่จอดรถเพิ่มและ
ผ่อนคลายภาวะการจราจรแออัด.
โอกาส
 มีการปรับปรุงพื้นที่ให้กว้างขวาง
 สร้างโรงเรียนปริยัติธรรม
 มีเส้นทางเชื่อมโยงสู่แหล่งอื่น
ทั้งศาสนสถาน แหล่งอาหาร ช๊อบปิ้ ง
และตลาดวัฒนธรรมแบบจีน
 มีเว็บไซด์ดี
อุปสรรค
 ข้อห้ามถ่ายภาพในศาสนสถาน
11

12. 12
ย่านตลาด 3 แห่ง

13. จุดแข็ง
 ตลาดสดและจาหน่ายสินค้า
วัฒนธรรมแบบจีน
 เชื่อมโยงไปสู่แหล่งอื่น
 เข้าถึงได้ด้วยเส้นทางหลายเส้นทาง
 มีโรงแรมที่พักใกล้เคียง
จุดอ่อน
 การจราจรภายนอกแออัด
 ผู้คนจานวนมาก
 ความไม่ปลอดภัยในทรัพย์สิน
 ความไม่สะอาด
 การหายไปของมหรสพความ
บันเทิงแบบจีน โดยเฉพาะงิ้ว และ
ภาพยนตร์
13

14. โอกาส
 เข้าถึงได้ด้วยเส้นทางน้า
 ได้รับการสนับสนุนจากหน่วยงานภายนอก
จัดกิจกรรม (events)และสื่อสาร
การตลาดในพื้นที่ ในเทศกาลต่าง ๆ
 มีงานวิจัยที่สร้างเรื่องเล่าใหม่ ๆ
 ได้รับการสนับสนุนให้จัดแสดงแหล่งความ
ทรงจาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม
 มีเว็ปไซต์เชื่อมโยง
อุปสรรค
 การกระจายตัวศูนย์การค้าสมัยใหม่
ออกนอกพื้นที่ ทาให้สินค้า
วัฒนธรรมแบบจีนกระจายตัวไปด้วย
และทาให้แหล่งถูกลดคุณค่า
14

15. สรุปค่าศักยภาพ สูงมาก
ข้อเสนอแนะ การพัฒนาความสะอาด ความปลอดภัยและการจราจร
15

16. 16
วัดไตรมิตรวิทยาราม

17. จุดแข็ง
 มีชื่อเสียงระดับนานาชาติเพราะ
หลวงพ่อทองคา
 มีพระมหามณฑปใหม่ที่ประดิษฐาน
หลวงพ่อทองคาและพิพิธภัณฑ์
ประวัติศาสตร์เยาวราช
 มีศาสนสถานอื่นที่ยังไม่ถูกนาเสนอ
 มีรายได้และงบประมาณของวัดเอง
 มีเว็ปไซต์และเว็ปไซต์เครือข่าย
จุดอ่อน
 พระมหามณฑปใหญ่เกินไป บดบัง
ภูมิทัศน์รอบบริเวณ
 ห้ามถ่ายภาพหลวงพ่อทองคา
17

18. โอกาส
 มีพิพิธภัณฑ์สมัยใหม่ที่มีระบบบริหารให้ภาคเอกชนมีส่วนร่วม
 มีแนวโน้มเชื่อมโยงชุมชน
 มีคู่มือนาชม
อุปสรรค ไม่มี
สรุปค่าศักยภาพ สูง
ข้อเสนอแนะ ให้คานึงถึงหลักการอนุรักษ์หากมีการพัฒนาวัดในอนาคต และ
ควรจัดกิจกรรมการท่องเที่ยวแบบเชื่อมโยงแหล่งอื่นในชุมชน
18

19. 19
บ้าน
โซว
เฮง
ไถ่

20. จุดแข็ง
 ลักษณะเฉพาะแบบศิลปะสถาปัตยกรรม
ของบ้าน
 ประวัติตระกูล
 ไม่มีค่าใช้จ่ายในการเข้าชม
 มีเครือข่ายสื่อสารประชาสัมพันธ์
โอกาส
 สร้างความร่วมมือระหว่างเจ้าของบ้านกับ
องค์กรเครือข่ายทั้งภาครัฐและเอกชนใน
การวางแนวการพัฒนาการท่องเที่ยวอย่าง
ยั่งยืน
จุดอ่อน
 ความเสื่อมโทรมจากการเผชิญภาวะ
ธรรมชาติโดยเฉพาะเรื่องน้าท่วม
 การอนุรักษ์อาคารเก่าใช้งบประมาณสูง
 ลานบ้านที่เป็นอัตลักษณ์ถูกใช้สร้างเป็น
สระน้า ทาให้สูญเสียลักษณะเฉพาะ
อุปสรรค
 ทรัพย์สินเอกชนทาให้การอนุรักษ์อาคาร
ทาได้ยาก
20

21. สรุปค่าศักยภาพ น้อย
ข้อเสนอแนะ ควรหาแนวทางสร้างความร่วมมือระหว่างเจ้าของบ้านและ
หน่วยงานวัฒนธรรมทั้งภาครัฐและเอกชนในการอนุรักษ์อาคารและพัฒนา
พื้นที่รอบชุมชน
21

22. 22
วัดกาลหว่าร์

23. จุดแข็ง
 เป็นวัดนิกายโรมันคาทอลิคที่มี
ประวัติศาสตร์
 ศิลปะสถาปัตยกรรมนีโอโกธิคที่ตั้งอยู่ริม
แม่น้ามีความโดดเด่น
 สังฆราชา บาทหลวง และสัตบุรุษมี
วิสัยทัศน์และเข้มแข็งในการบริหาร
จัดการวัด
 มีการจัดการวัดให้เป็นแหล่งเรียนรู้เช่นมี
แผ่นพับแนะนาประวัติวัด คู่มือการศึกษา
เนื้อหาภาพกระจกสี มีวิทยากรอธิบาย
(แต่ต้องติดต่อประสานงาน)
จุดอ่อน
 วัดไม่มีพันธะกิจโดยตรงต่อกิจกรรม
การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ทาให้ไม่
เปิดรับผู้เข้าชมที่ไม่ได้ติดต่อล่วงหน้า
ไม่มีวิทยากรประจา แผ่นป้ ายอธิบาย
และคู่มือนาชมฉบับสมบูรณ์
 วิหารนีโอโกธิคเผชิญปัญหาสภาวะน้า
กัดเซาะแบบเดียวกับบ้านโซวเฮงไถ่
 พื้นที่บริเวณด้านนอกทางเข้าวัดไม่
สะอาด
23

24. โอกาส
 เป็นแหล่งแสดงความ
หลากหลายของวัฒนธรรม
ความเชื่อ
 สามารถพัฒนาเป็นแหล่งเรียนรู้
ศาสนาคริสต์นิกายโรมันคาทอ
ลิคที่มีคุณค่า
 พัฒนาพื้นที่รอบวัดให้สะอาด
อุปสรรค
 ปัญหาการอนุรักษ์อาคารเก่าจาก
สภาวะธรรมชาติต้องใช้
งบประมาณสูง และความรู้ด้าน
การอนุรักษ์แบบบูรณาการ ที่
ต้องอาศัยความร่วมมือจาก
ภาครัฐ เอกชน องค์กรต่าง ๆ
และนักวิชาการหลายสาขา
24

25. สรุปค่าศักยภาพ สูงมาก
ข้อเสนอแนะ ให้มีเครือข่ายการสื่อสารให้กว้างขวางในฐานะแหล่งเรียนรู้
ทางวัฒนธรรม และพัฒนาการบริหารจัดการแหล่งให้มีการบริการสมบูรณ์
ครบวงจร
25

26. วิธีการสร้างเรื่องเล่า กรณีตลาดเมืองจีน
1. การใช้แนวคิดเรื่อง “ชุมชนย่าน”
2. แหล่งข้อมูล
3. เรื่องเล่าความเปลี่ยนแปลงและการปรับตัวของตลาดเมืองจีน
26

27. สาเพ็ง - เยาวราช – ตลาดน้อย มีฐานะเป็นย่านสมบูรณ์แบบ เป็นย่านการค้า
ที่อยู่อาศัย และแหล่งวัฒนธรรมอันเป็นอัตลักษณ์ชุมชนชาติพันธุ์จีนใน
สังคมไทย โดยมีคุณสมบัติ
 เป็นย่านที่มีพื้นที่พิเศษทางเศรษฐกิจการค้าและการพาณิชย์ ซึ่งมีเครือข่าย
การค้านานาชาติ เช่น การค้าสาเภาในยุคต้นรัตนโกสิททร์ การค้าข้าวและไม้
สักยุคการค้าสมัยใหม่และค้ารังนกและทองคาในปัจจุบัน
 เป็นแหล่งรวบรวมสินค้าจากแหล่งผลิต และกระจายสินค้าขายส่งออกไปทั่ว
ประเทศ (แม้จะสูญเสียสัดส่วนของรายได้ให้กับโบ๊เบ็ ประตูน้า ไปบ้าง)
27

28. 28
เป็นแหล่งรวมสินค้าสั่งเข้าวัฒนธรรมแบบ
จีนที่ใหญ่ที่สุด โดยเฉพาะอาหารแห้ง

29.  มีความเป็นย่านสมัยใหม่ด้วยโครงข่ายถนน อาคารพาณิชย์ โรงแรมที่
พักสมัยใหม่ ร้านอาหารที่มีมูลค่าทางวัฒนธรรม
29

30.  งานวิจัยสาคัญ (บางเรื่อง)
 สิ่งพิมพ์ ข้อมูลชั้นต้น สารบัญชีเล่ม 1 และ 2 พ.ศ. 2426
ทะเบียนบ้านสาหรับเจ้าหน้าที่ไปรษณีย์ กรุงเทพฯ
30

31.  การเดินทางและการตั้งถิ่นฐาน
 ภูมิทัศน์ตลาดเมืองจีนสามยุค
- ยุคท่าเรือสาเภา ถนนตลาด คลองและตรอก
- ยุคถนนกับย่านพาณิชย์จีน
- การปรับตัวของตลาดเมืองจีนยุคปัจจุบัน
31

32. ภูมิลาเนา จากเมืองท่าการค้าทาง
ทะเลด้านตะวันออกเฉียงใต้ในพุทธ
ศตวรรษที่ 23 คือ ชาวฮกเกี้ยน และ
แต้จิ้ว จากมณฑลฟูเจี้ยน และ
กวางตุ้ง และในพุทธศตวรรษที่ 24
ได้เพิ่มเมืองท่าในมณฑลเสฉวนและ
ไหหลา ทาให้มีชาวกวางตุ้ง แคะ
และไหหลาเดินทางเข้ามา
ชาวจีนในสยามและสาเพ็ง
จึงเป็นจีนกลุ่ม 5 ภาษาในแถบเมือง
ท่าชายทะเล และตะวันออกเฉียงใต้
32

33. ปัจจัยผลักดันการอพพย
1. นโยบายรัฐบาลจีนต่อเมืองท่าการค้าทางทะเล
ก่อน พ.ศ 2187 สมัยหมิง จีนจัดตั้งเมืองท่าใน
ฟูเจี้ยน คือฉวนโจว จางโจว และเอ้หมึง และกวางตุ้งที่
เมืองกวางตุ้ง
พ.ศ 2187-2454 สมัยชิง/แมนจู รัฐบาลห้าม
การค้าที่ฟูเจี้ยน มีผลทาให้ชาวฮกเกี้ยนลักลอบค้าและ
เดินทางออกนอกเมืองจีน แต่รัฐบาลอนุญาตให้นคร
กวางตุ้งเป็นเมืองท่าการค้าบรรณาการ นโยบายนี้ ทาให้จีน
ฮกเกี้ยนและแต้จิ๋วเป็นกลุ่มชาวจีนที่พานักในอยุธยา
โดยเฉพาะจีนฮกเกี้ยนสูงกว่าจีนแต้จิ๋วจนถึงยุคต้น
รัตนโกสินทร์ ก่อนสมัยรัชกาลที่ 3
33

34. ปัจจัยผลักดันการอพยพ (ต่อ)
2. การเปิดเมืองท่าตามข้อบังคับสนธิสัญญากับชาติตะวันตก
ทาให้มีเมืองท่าแห่งใหม่ในฟูเจี้ยนเช่น เอ้หมึง และที่มณฑล
กวางตุ้ง เมืองท่าใหม่อย่างฮ่องกง ซัวเถา มีความสาคัญขึ้นมา
แทนเฉาโจว และกวางตุ้งเดิม รวมถึงเกาะไหหลา
นอกจากนี้ การเปลี่ยนแปลงเทคโนโลยีการเดินเรือ และ
การจัดการที่ทาให้เรือกลไฟเข้ามาแทนที่เรือสาเภา ทาให้เมือง
ท่าเหล่านี้มีการเดินเรือที่สม่าเสมอ ประชากรสามารถเดินทาง
ออกมาเพิ่มจานวนขึ้น นับจาก พ.ศ 2429 เป็นต้นมา
ที่สาคัญ ยังมีผลต่อสัดส่วน จานวนการเข้ามาของกลุ่ม
ภาษาในไทยด้วย จีนแต้จิ๋วจากเมืองซัวเถา มณฑลกวางตุ้ง
เข้ามาเมืองไทยมีจานวนสูงสุดจีนฮกเกี้ยนจากฟูเจี้ยนและ
จีนกวางตุ้ง เลือกเดินทางไปทวีปอเมริกา ยุโรป และ
ออสเตรเลียแทน
34

35. ปัจจัยผลักดันการอพยพ (ต่อ)
ใน พ.ศ 2453 มีสถิติประชากรกลุ่มภาษาในเมืองไทยคือ
แต้จิ๋ว 40 %
ไหหลา 18 %
แคะและฮกเกี้ยน 16 %
กวางตุ้ง 9 %
35

36. ปัจจัยผลักดันการอพยพ (ต่อ)
3.ความต้องการแรงงานเพื่อตอบสนองการ
ขยายตัวทางเศรษฐกิจและการเติบโตของเมือง
การค้าในสยาม
- แรงงานฝีมือในการโยธาและก่อสร้าง เช่น
ขุดคลอง ทาสะพาน สร้างอาคาร วังและที่อยู่
อาศัย
- แรงงานและผู้ประกอบการภาคการค้าทั้งใน
ระบบการค้าผูกขาด และการค้าเสรี
- แรงงานและผู้ประกอบการภาคเกษตร
ส่งออก เช่นปลูกอ้อย ทาโรงงานน้าตาล ทาไร่
พริกไทย โรงสี โรงเลื่อย สวนผัก เลี้ยงสัตว์
36

37. จีนแต้จิ๋ว เป็นกลุ่มชานาญการค้าขาย
เดินเรือ แรงงานโยธาและเกษตรกร
ตั้งถิ่นฐานในแถบถนนตลาดสาเพ็ง และ
พื้นที่ชุมชนตอนใน มีศาลเจ้า ปูนเถ้ากง
เป็นศูนย์รวมความเชื่อชุมชน
37

38. จีนฮกเกี้ยน เป็นกลุ่มจีนที่ผูกพันกับระบบ
การค้าสาเภาหลวง ทาให้มีทั้งรับราชการ
ค้าสาเภา สัมปทานรังนก เจ้าภาษีนายอากร
ตั้งถิ่นฐานดั้งเดิมทางฝั่งตะวักตกแถบ
กระดีจีน และศาลเจ้าเกียนอันเก๋ง และ
แถบโรงกระทะจนถึงริมฝั่งแม่น้าด้าน
ตะวันออก จนถึงสมัยรัชกาลที่ 2
กลุ่มตระกูลโซว เจ้าสัวเกต ได้ย้ายมาตั้ง
ชุมชนจีนฮกเกี้ยน พัฒนาต่อมาเป็น
ตลาดน้อยและมีศาลเจ้าโจวซือกง เป็น
ศูนย์กลางศาสนาของชุมชน
38

39. จีนกวางตุ้ง เป็นช่างฝีมือ ช่างเหล็กและโลหะ
และทาอาหาร เนื่องจากจานวนชาวจีนกวางตุ้ง
อพยพเข้ามาในสยามไม่มากนัก ส่วนใหญ่เข้ามา
พานักในย่านตลาดน้อยแทรกตัวอยู่กับชาว
ฮกเกี้ยนตั้งแต่แถบโรงกระทะจนถึงปากคลอง
ผดุงกรุงเกษม กลายเป็นกลุ่มอาชีพช่างกลึง และ
ช่างเครื่องในยุคการเติบโตของโรงสีและ
โรงเลื่อย และทาให้ชายขอบแถบโรงกระทะ
ตลาดน้อยและถนนข้าวสาร ปัจจุบันคือย่าน
เซียงกงและร้านค้าเครื่องจักรกล มีศาลเจ้า
กวางตุ้ง สมาคมกว๋องสิวและโรงพยาบาล
กว๋องสิวเป็นศูนย์รวมชุมชน
39

40. จีนแคะ เป็นกลุ่มช่างฝีมือด้านโลหะ
และพ่อค้าอีกกลุ่มหนึ่ง พวกเขาตั้งถิ่น
ฐานบริเวณศาลเจ้าโรงเกือกใกล้วัดกาลหว่าร์
จีนไหหลา เป็นพวกที่มีความสามารถด้าน
ช่างและบริการ พวกเขาตั้งถิ่นฐานในแถบ
ริมคลองผดุงกรุงเกษม และสามารถแทรก
ตัวเข้ามาตั้งถิ่นฐานในแถบตลาดน้อย จน
สามารถสร้างตลาดแห่งที่ 3 ในย่านนี้ได้
40

41.  ยุคท่าเรือสาเภา ถนนตลาด
คลองและตรอก
ภูมิทัศน์ จากอาชีพคนในชุมชน
คือค้าสาเภา ค้าขาย และเกษตรกร
ภาพจินตนาการชุมชนคือ
1. ท่าเรือสาเภา มีอยู่หลายแห่งเรียง
รายริมแม่น้าตั้งแต่ปากคลองโอ่งอ่าง
จนถึงบ้านต้นสาโรง สี่พระยา
- ท่าเรือจักรวรรดิ
- ท่าเรือศาลเจ้าเก่าเล่าปูนเถ้ากง
- ท่าสวัสดี ปากคลอง สาเพ็ง
- ท่าเรือตลาดน้อย
41