Eskolako zuhaitz batzuk

1. 1

2. 2
AURKIBIDEA
 URKIA 2
 HARITZA 4
 ARCE PALMATUA 6
 CALLISTEMoN SALIGNUS 8
 PYRACANTHA 10
 NISPERO 12
 OLIBONDO 14
 LIKIDAMBAR 16
 GOROSTI 18
 TUIA (THUJA) 20
 ERRAMU (laurus nobilis)22
 LIZARRA 24

3. 3
URKIA
JATORRIA: Iberiar penintsulako ipar-mendebaldean, Portugalen hasi
eta Euskal Herriraino; Sistema Iberikoan eta Sistema Zentralean ere
horren populazio garrantzitsuak daude.
FRUITUAK: Fruituak badauzka baina ez dira jaten.
LOREAK: Loreak ere badauzka.
HOSTOAK: Urkiaren hostoak 4-6 x 3-5 cm-koak dira, erronboidalak edo
obalak, oinarri moztuarekin eta ertz zorrotzarekin. Hostoak erortzen dira.
NEURRIA: 10-30 metroko altuera du zuhaitz honek eta itxura konikoa
edo piramidala.

4. 4
BA AL ZENEKIEN?
1-Barne azala gosete garaitan egosi eta lehortu egiten
zen, eta zereal modura erabili ogia egiteko?
2-Apirila-maiatza bitartean loratzen da eta fruituak uda
hasieran heltzen dira?
3-Urkiaren zura biguna, arina, elastikoa eta iraunkortasun
txikikoa da, eta ez du eraikuntzarako balio?
4- Antzina, irakasleek urkiaren adarrak (malguak eta
iraunkorrak) erabiltzen zituzten ikasleak zigortzeko;
hori dela eta, lehen “jakituriaren zuhaitza” esaten
ziotela?

5. 5
HARITZA
JATORRIA:Ipar hemisferiokoa da. Espeziez osatyta eta Asian
eta Amerikan lur hotzetatik tropikoraino hedatuta dago.
FRUITUAK: Fruituak ezkurrak dira 2-3 zm-tako forma biribildua
eta animalien batzuen janari , adibidez txerrien eta basurdeena.
LOREAK: Loreak ditu. Arra; orlegi horixka, malgutasunez
zintzilikatuz.
HOSTOAK:Jauskor eta iraunkorrekoak. Txandaka 5-15 zm-
luzeraz eta 3-6lobulu alde bakoitzeko.
NEURRIA: Zuhaitz honek 15 metro hartzera heldu ahal du.

6. 6
BA AL ZENEKIEN?
 Haritzak sarritan altzariak eta lur zolak egiteko
erabiltzen den zur gogorra dute.
 Azala ardo botilentzako tapoiak egiteko erabiltzen
da.
 Amerikako haritz espezie batzuk ardo upelak egiteko
erabiltzen dira.
 Haritz zurien azala lehortu eta medikuntzan
erabiltzen da.
 Haritzen azalak tanino kopuru handia du eta,
larruak ontzeko erabiltzen da.
 Ezkurrak irina eta, txigortuak ”ezkur kafea” egiteko
erabiliak izaten dira.
 Zuhaitz hauen basoak hariztiak dira.

7. 7
ARCE PALMATUA
JATORRIA: Japon eta Hegoaldeko Korea
FRUITUAK: Samara hegodunak, barruan hazia dutenak. Ez dira
jangarriak.
LOREAK: Multzoetan agertzen dira, 5 sepalo gorri eta 5 petalo
zurixka.
HOSTOAK: Txikiak dira, 4-7 cm-ko zabalera eta 5-7 cm-ko
luzera eta ertzak zerra itxurakoak.
NEURRIA: 6-10 metroko altuera har dezake.

8. 8
BA AL ZENEKIEN?
 Bere izena, ACER PALMATUM, latinetik dator.
Acer hitzak zorrotza esan nahi du.
 Hostoen formagatik edo enborretik ateratako
zurez lantzak egiten zirelako ACER edo
ZORROTZA izena omen dauka.
 Ondo hazteko hezetasuna behar du airean baita
lurrean ere.
 Hostoen kolorea aldatzen doa, udaberriaren
hasieran berde ikusten ditugu eta gero gorritzen
doaz udazkenean gorri ilun kolorea hartu arte.
 Umeek loreari helikopteroa esaten diote duen
formagatik eta airera botatzen badute biraka
hegan egiten duelako.

9. 9
CALLISTEMoN SALIGNUS
JATORRIA: Australia
FRUITUAK: Bolatxoen antzera. Ez dira jatekoak.
LOREAK: Zilindro formakoak. Luzeak, tubo baten antzekoak.
Zuri-horixka kolorekoak. Beste kolore batekoak ere izan
daitezke, gorriak, adibidez. 6-10 cm ko luzera.
HOSTOAK: Lantza formakoak. Luzeak, estuak. Berde ilunak.
Iraunkorrak . 3-7 cm arteko luzerakoak.
NEURRIA: 1m etik 4metrotara

10. 10
BA AL ZENEKIEN?
CALISTEMOa Australiatik datorren zuhaixka mota bat
da. Zuhaitza itxura hartzen du. Enbor finakoa da.
Orokorrean “limpiatubos”, “escobillón rojo” edo “árbol
del cepillo” izenarekin ezagutzen da bere loreen forma
dela eta.
Loreek zilindro forma dute. Kolore askotakoak izan
daitezke, eta batzuk limoi usaina dute. 6-10 cmkoak izan
ahal dira. Udaberrian hasten zaizkio.
Fruitu txiki batzuk ere badituzte, baina ez dira
jatekoak.
Hostoak berde ilunak dira. Luzeak eta estuak dira,
lantza formakoak. 3 – 7 cm arteko neurria har dezakete.
Hosto iraunkorrak dira, beraz, hostoak ez dira neguan
jausten.
Gaur egun lorategi askotan ikusten dira, oso ikusgarriak
eta kolore bizikoak direlako.
Klima epeleko lekuetan bizi da. Eguzkia asko gustatzen
zaio.

11. 11
PYRACANTHA
JATORRIA: Europa hego-ekialdea eta Asia.
FRUITUAK: Biribil txikiak dira eta gorriak dira. Ez dira
jangarriak . Udazkenaren amaieran heltzen dira eta ia negu osoa
irauten dute arbola gainean.
LOREAK: Izan ahal dira : gorriak, zuriak, laranjak edo horiak.
Udaberriaren azkenean eta udaren hasieran ateratzen dira.
HOSTOAK: Iraunkorrak dira. Txikiak eta eliptikoak dira.Tartean
arantzak ditu. Bere enborra latza, gogorra eta sendoa da.

12. 12
NEURRIA: Zuhaixka handia da eta 4-6 metroko altuera izaten
du. Rosaceae familiakoa da, baita Moloide subfamiliakoa ere.
BA AL ZENEKIEN?
 Pyracantha: Grekoz:
 pyr “sua” da , bere fruituen koloreagatik.
 akantha "arantzak" , enborrean dituzten
arantzak direla eta.
 Gaztelaniaz “Espinas de fuego” du izena.
 Zazpi mota ezberdin daude:
 Pyracantha angustifolia
 Pyracantha atalantoides
 Pyracantha coccinea
 Pyracantha crenulata
 Pyracantha fortuneana
 Pyracantha koidzumii
 Pyracantha rogersiana
 Bere usaina ez da oso atsegina
 Bonsaiak egiteko erabiltzen dira
 Adarrak marroi iluna kolorea hartzen dute zahartzen
direnean.

13. 13
NISPERO
JATORRIA:Persia eta Balkanak.
FRUITUAK: jateko dira.
LOREAK: zuri koloreko loreak ditu.
HOSTOAK: ez du hostorik galtzen eta forma luzeak dituzte.
NEURRIA: metro batzuetako neurria har dezake.

14. 14
BA AL ZENEKIEN?
 Gutxienez orain dela 3.000 urte landatzen dela.
 Gaur egun lorategietan apaingarri bezala
erabiltzen da.
 Haren fruitua, mizpira ustel mulikaturik jaten
da.
 Mizpirak famatuak dira medikuntzarako dituen
bertuteengatik.
-Fruituak sabelerako onuragarriak dira.
-Potasio asko dute, muskuluetarako
ezinbestekoa dena.

15. 15
OLIBONDO
JATORRIA: Mediterraneo inguruan hazten da
FRUITUAK: Bai olibak. Jangarriak dira. Hasieran berdeak eta ondoren
beltzak izaten dira
LOREAK: Loreak ematen ditu. Loreak zurixkak eta txikiak dira
HOSTOAK: Hostoek 2-8 zentimetro neurtzen dute, estuak izaten dira
eta iraunkorrak dira, hau da, udazkenean ez zaizkie hostoak erortzen.
NEURRIA: Orokorrean 5metro izaten dute, baina 10metrora ere iritsi
daitezke.

16. 16
BA AL ZENEKIEN?
 Olibondoa aspalditik erabiltzen da, orain dela 6.000
urtetik erabiltzen da oliba olioa, zura, oliba-hostoak
eta olibak lortzeko.
 Maiatza eta uztaila artean loratzen da. Eta fruitua
( olibak) iraila eta abendu artean ematen ditu.
 Olibetatik olioa ateratzen da eta olio hori
sukaldatzeko erabiltzen da, baina baita xaboia eta
kremak egiteko.
 Olibondoak bakea adierazten du.

17. 17
LIKIDAMBAR
JATORRIA: Ipar Amerikakoa da . Mundo osoko parke eta lorategietan
aurki daiteke apaingarri moduan . Europara XVII. mendean ekarri zen.
FRUITUAK: Biribilak dira. Negu osoan izaten ditu dilindan.Pintxoak
dituzte.
LOREAK:Loreak hostoekin batera agertzen dira. Neguaren amaieran edo
udaberriaren hasieran. Berde eta zuri kolorea har dezakete.
HOSTOAK: Hosto erorkorrak ditu, astigarraren antzekoak ditu. 5-7
lobuludun ertz triangeluar ditu. Hostoek hainbat tonalitate hartzen
dituzte. Izan ere, gorritik berdera pasatzen dira, tartean horiak, laranjak,
bioletak eta denen nahasketak hartzen dituzte.

18. 18
NEURRIA: Ondo jasaten ditu hotzak eta argi ugari behar du. Hasieran
astiro hazten bada ere, 15- 25metro bitartean har dezake.
Ba al zenekien?
 Likidanbar izena, "likido' eta "anbar" hitzen elkarketa da,
azaletik ateratzen zaion erretxina anbarkara dela-eta.
 Erretxina hau lurrindegietan erabiltzen da, Peruko
baltsamoa izenarekin.
 Frantzian eskularruen perfume bezala erabili zen ere.
 Arbola honi bere jatorriko herrietan hemen artelatzari
,alkornokeari, ematen zaion antzeko erabilera ematen
diete. Hau da, kortxoa egiten dute.
 Botika moduan ere erabiltzen da:
 Ziatika eta nerbio-makaltasunaren aurkako
sekulako baltsamoa bezala ezagutu izan da.
 Azaleko gaitzetan erabiltzen da ere.
 Urdaileko gaixotasunak sendatzeko erabiltzen da.

19. 19
GOROSTI
JATORRIA:Ilex aquifolium, Gorostia, Europako hegoaldean eta
ekialdean, Afrikako iparraldean eta Asiako hego-mendebaldean zabaltzen
da.
FRUITUAK: Fruitua drupa txiki bat da, barnean hezurra du. kolore gorri
bizikoa eta adar edo hostoen kolore eta distirarekin kontraste nabarmena
sortzen duena. Tamainaz, 9-9,6 x 6,5-7 mm-koa da, globosoa eta glabroa.
Heldutasunean 7-8 mm-ko haziak ditu.
LOREAK: Gorosti emeak eta harrak daude. Unixexualak dira, oso txikiak
eta txuri edo arrosak. Lau petalo ditu. Neguan ateratzen dira. Kalizak 4
sepalo ditu, 1 x 1-1,5 mm-koak, obatuak, pubeszenteak eta oinarritik
lotuak. Korolak ere 4 petalo ditu, 4-5 x 2-3 mm-koak, zuriak, oblongo-
obobatuak, glabroak eta oinarrian lotuak.

20. 20
HOSTOAK: Iraunkorrak dira, hortz zorrotzez hornituak dira. Berde ilunak
dira gainaldetik eta oso distiratsuak. Linboa 5,5-12 x 2,5-6 cm-koa da,
eliptikoa edo obatua eta mutur zorrotza du. 3-15 mm-ko pezioloa dute,
ilerik gabea edo ile gutxi dituena. Hostoak berde ilunak dira gainaldetik eta
oso distiratsuak. Azpialdea berriz, kolore nahiz distira aldetik motelagoa
du.
NEURRIA: Zuhaixka edo zuhaitz txikia izaten da; 10 m-rainokoa eta oso
adarkatua.
Ba al zenekien?
- Sendabelartzat erabili ohi dela:tonikoa,
sudorifikoa eta sukarraren kontrako
modura.
- Gabonetako apaingarri moduan erabiltzen
dela.
- Bere zura oso gogorra eta astuna da,
zurgintzan estimatua.
- Babestuta dagoela

21. 21
TUIA (THUJA)
JATORRIA: Japonia.
FRUITUAK: : 6-8 ezkatez inguraturiko pinaburuak dituzte (2-
4cm tartekoak). Arrosa baten antz handia dute. Gogorrak dira.
LOREAK: Udaberrian izaten ditu (martxoa eta apirilean). Lora
txikiak eta zuriak.
HOSTOAK: Iraunkorrak dira. Zapalak eta ezkatatsuak. Kolorez,
berde ilunak dira.
NEURRIA: 3 metrotik 18 metro arteko altuera izan ahal du.

22. 22
BA AL ZENEKIEN?
 “THYOU”-K hitzak “erretxina ematen duen
zuhaitza”, esan nahi duela?.
 Altzifreen familiakoa dela?
 Tuiaren zura altzariak, gitarrak... egiteko egokia
dela?.
 Hostoak igortzean oso usain ona lortzen dela?.
 Tuiaren olioa pozoitsua dela, baina papilomak eta
garatzak kentzeko erabil daitekeela?.
 Lorategietan apaingarri moduan ikusi daitekeela?.
 5 espezie Tuia daudela?: T. Orientalis,
T. Standishii, T. Plicata, T. Occidentalis,
T. Sutchuemensis

23. 23
ERRAMU (laurus nobilis)
JATORRIA: Mediterraneoa eta Atlantikoan
FRUITUAK: Oliba txiki baten itxurakoa da, 9x6,5 mm-koa, hasieran kolore
berdekoa eta belzten doana heldu bilakatu ahala.
LOREAK: Loreak, 4-6, galtzarbeko gingiletan, oinetan 2-4 brakteaz
osatuak. Periantoko piezak, 3-4,5 x 1,5-2 mm-koak, erorkorrak berde
horixkak edo zurixkak. Lore arren estanbreak 3 mm ingurukoak eta emeek 4
harizpi antzu eta erdian pistilo bat dute.
HOSTOAK: Lantza formako hosto luzangak, 6-15 x 2-5 cm-koak, glabroak.
Gainaldean berde ilunak eta argiagoak azpialdean, batzuetan hertz
uhindukoak. Gogorrak dira, ezko ugariko kutikula dela eta. Usain

24. 24
bereizgarria dute, ur-estresa dela eta ugariagoa delarik isurialde
mediterranearrean.
NEURRIA: 15 metroko altuera izatera hel daiteke.
BA AL ZENEKIEN?
Erramuaren hostoak asko erabiltzen direla..
sukaldean?
eta botiketan?
Erramua azkarrenetarikoa da dermatitisa eragiteko.Eta kontuz ez
nahaztu erramua etz gerezien erramua txikoa delako.
Hostoak antzina Olinpiar Jokoetako txapeldunen koroa egiteko
erabiltzen ziren.
Eliza katolikoan ,erramu igandea Aste Santuko lehen eguna da .
Ebanjelioko pasarte bat dio, nola jendetzak Nazareteko Jesusi
Jerusalenen sartzerakoan (igande batean) Jainkoaren Seme moduan jaso
zutela, zuhaitz adarrak eskainiz.
Erramu igandeko ohitura moduan Euskal Herrian erramu adarrak
eramaten dira elizara egun horretan bedeinkatuak izan daitezen. eta
garai batean etxeko atarietan eta lehioetan ezpeiritu txarretik babesteko
(espreski tximistatik).

25. 25
LIZARRA
JATORRIA: Europa eta Asia Menor. Oleazeae familiako eta frasinus
generoko zuhaitza. Lurzoru oso emankor, neutro sakon eta hezeetan bizi
da eta Euskal Herriko isurialde Kantauriarra da arrunta.
FRUITUAK: Berdea eta tximeleta formakoa da lizarraren fruitua: bi
hegal ditu eta luku zintzilikarietan sortzen da (samaretan). Jangarriak dira
eta sendagaietan erabiltzen dira. Fruitu lehorrak dira.
LOREAK: Horixkak. Hostoak baino lehenago sortzen dira multzo txikietan
eta ez dute ez kalizarik ezta kolorerik ere. Panikulatan bildutako apetalo
eta asepaloak apirila eta maiatza artean loratzen dena eta samara motako
fruituak ditu.

26. 26
HOSTOAK: Hosto konposatuak ditu. Hosto bakoitzak 7 – 13 foliolo
horzdun ditu, lantza formakoak. Hosto-begiak beltz eta handiak dira eta
neguan sortzen dira.
NEURRIA: Tamaina handiko zuhaitza da. 40m garaiera izan daiteke.
Zurtoinak enbor zuzena du eta azala grisa eta zartatua.
BA AL ZENEKIEN?
 Lizarra zuhaitz heliofiloa da.
 Argitasun handira moldatuta dago.
 Hostoetan du sendagaia. Erreumarako, belarriko minarako
eta hezurretarako erabil daiteke, besteak beste, lizarraren
hostoak. Argaltzeko erabiltzen da infusio moduan.
 Bi lizar mota daude: lizar arrunta eta loreduna.
 Kalitate oneko ikatza lor daiteke lizarraren egurretatik oso
erregai ona delako.
 Tresna kirtenak, eskiak, arraunak eta altzariak fabrikatzeko
erabiltzen da zura.
 Oso elastikoa da lizarraren zura, zuntz luze eta gogorrak
dituena.