1. Παραδοσιακοί οικισμοί
της Ελλάδος
Παρουσίαση με θέμα: «Η διατήρηση των
Παραδοσιακών Αρχιτεκτονικών Μορφών ως
στοιχείο Αειφόρου Ανάπτυξης Παραδοσιακών
Ηπειρωτικών και Νησιωτικών οικισμών».–
Φωτογραφίες Παραδοσιακών Οικισμών.
1Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-
ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα
Βυζαντινής Ιστορίας από το Α.Π.Θ.) ,
Δ/ντρια 3ου
Γυμνασίου Τρικάλων
2. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 2
Οι παραδοσιακοί οικισμοί αποτελούν ένα σημαντικό
κομμάτι της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της χώρας
μας. Ο χρόνος και η ιστορία συνδέονται άμεσα με
το χώρο. Οι σύγχρονες πρακτικές επιβάλλουν το να
γίνεται η προστασία τους με βάση τη βιώσιμη
ανάπτυξη. Η βιώσιμη ανάπτυξη αφορά στην
προστασία και τη συνετή διαχείριση του φυσικού
και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, την εξασφάλιση
της κοινωνικής συνοχής και την προώθηση της
ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης. Η βασική
έννοια της αειφόρου ανάπτυξης είναι η δημιουργία
των όρων που θα κάνουν δυνατή την αξιοποίηση
του περιβάλλοντος και από τις επόμενες γενιές.
4. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 4
Η προστασία των παραδοσιακών
οικισμών δεν πρέπει να αναιρεί τη
ζωή τους. Πρέπει να αποτελούν
ζώντες οργανισμούς και βιώσιμους
ανθρώπινους οικισμούς αφού έχει
αποδειχθεί ότι μόνο οι ζωντανοί
οικισμοί εξακολουθούν να
υπάρχουν.
5. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 5
Η αρχιτεκτονική κληρονομιά αποτελεί μια αναντικατάστατη έκφραση
πλούτου της πολιτιστικής κληρονομιάς και ανεκτίμητη μαρτυρία του
παρελθόντος μας .
Στην έννοια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς περιλαμβάνονται
παραδοσιακά κτίρια, οικιστικά σύνολα, παραδοσιακοί οικισμοί,
ιστορικά κέντρα πόλεων και γενικότερα τα στοιχεία του
ανθρωπογενούς περιβάλλοντος με ιδιαίτερη ιστορική, πολεοδομική,
αρχιτεκτονική, λαογραφική, κοινωνική και αισθητική φυσιογνωμία και
αξία.
Η προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αποτελεί
υποχρέωση της Ελληνικής πολιτείας, αφ’ ενός στα πλαίσια της
επιταγής του άρθρου 24 (παράγραφος 6) του Συντάγματος και αφ’
έτερου ως απόρροια διεθνών υποχρεώσεων της χώρας τις οποίες έχει
κυρώσει νομοθετικά το Ελληνικό κράτος (όπως πχ η Σύμβαση της
Γρανάδας).
Η συστηματική ενασχόληση του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας
και Κλιματικής Αλλαγής (πρώην ΥΠΕΧΩΔΕ) με θέματα προστασίας της
αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς ανάγεται στα τέλη της δεκαετίας του
‘70 .
7. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 7
Πρέπει να βρεθεί ένας συνδυασμός της ανάγκης να
διατηρηθεί η φυσιογνωμία του οικισμού και της ανάγκης
να μείνει σ’ αυτόν ο κάτοικός του. Η λύση πιθανότατα
βρίσκεται στην ολοκληρωμένη προστασία, που θα εντάσσει
και την προστασία των παραδοσιακών οικισμών στα
πλαίσια χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων, τα οποία
θα λαμβάνουν πρόνοια για την οικονομική ανάπτυξη, την
κοινωνική συνοχή και την προστασία του περιβάλλοντος
(Πήλιο, Πελοπόννησος, Νησιά).
8. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 8
Η συνεισφορά του ΥΠΕΚΑ στο ζήτημα της
προστασίας και διαχείρισης της αρχιτεκτονικής
κληρονομιάς συνίσταται στην εξειδικευμένη
νομοθετική κάλυψη του αντικειμένου, τόσο σε
πολεοδομικό επίπεδο όσο και σε κτιριακό όπως
στους παραδοσιακούς οικισμούς, στα ιστορικά
κέντρα πόλεων, στα διατηρητέα κτίρια, καθώς και
στην αποκατάσταση των ελευθέρων χώρων των
παραδοσιακών οικισμών των ιστορικών κέντρων
πόλεων και των περιοχών ιδιαιτέρου πολεοδομικού
ενδιαφέροντος.
10. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 10
Ένας ολοκληρωμένος τρόπος διατήρησης
της παράδοσης είναι οι παραδοσιακοί
οικισμοί. Η προστασία των παραδοσιακών
οικισμών είναι υποχρέωση του κράτους
που απορρέει από το Σύνταγμα (άρθρο
24 παρ.6). Η δόμηση στους
παραδοσιακούς οικισμούς είναι μία
ιδιάζουσα κατηγορία όρων δόμησης. Μαζί
με τα διατηρητέα κτίρια αποτελεί ένα
κεφάλαιο συνδεδεμένο με την προστασία
του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Λόγοι
για το σεβασμό και τη διατήρηση της
παράδοσης: Πολιτιστικοί Ιστορικοί
Κοινωνικοί Ψυχολογικοί.
11. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 11
Η δόμηση στους παραδοσιακούς οικισμούς. Οι όροι
και περιορισμοί δόμησης των οικοπέδων εντός
παραδοσιακών οικισμών περιλαμβάνονται στο π.δ.
19-10/13-11-1978 «Περί χαρακτηρισμού ως
παραδοσιακών οικισμών τινών του Κράτους και
καθορισμού των όρων και περιορισμών δόμησης των
οικοπέδων αυτών».
12. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 12
Το αρχείο παραδοσιακών οικισμών και διατηρητέων κτιρίων περιλαμβάνει
τους Παραδοσιακούς Οικισμούς και τα Διατηρητέα Κτίρια που
αξιολογήθηκαν από την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου και
προστατεύονται με Προεδρικά Διατάγματα ή Αποφάσεις Υπουργού Π.Ε.Κ.Α.
(και παλαιότερα Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, Υ.Χ.Ο.Π, Υ.Δ.Ε.). Μέσω του Αρχείου το κοινό
έχει πρόσβαση σε βασικά στοιχεία που σχετίζονται με το προστατευόμενο
αντικείμενο (ΦΕΚ χαρακτηρισμού, περιγραφή κ.α.)
Αρμοδιότητες
Αρμόδιοι φορείς για τον χαρακτηρισμό κτιρίων ως διατηρητέων ή οικισμών
ως παραδοσιακών αποτελούν:
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έχει χωρική
αρμοδιότητα σε όλη την Επικράτεια πλην των περιφερειών Μακεδονίας –
Θράκης και Βορείου – Νοτίου Αιγαίου όπου η σχετική αρμοδιότητα έχει
εκχωρηθεί στους φορείς (α) και (β) όπως φαίνεται στη συνέχεια.
14. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 14
Μελέτη του οικισμού. Η πολυδιάστατη προσέγγιση του
Οικισμού και η σχέση αλληλεξάρτησης ποικίλων παραγόντων.
Ο σχεδιασμός και η κατασκευή στη λαϊκή αρχιτεκτονική
απαντά στη σύγχρονη προβληματική γύρω από το
ενεργοβόρο κτίριο. Τόσο με τη μορφολογία του κελύφους
της και την εσωτερική της οργάνωση, η παραδοσιακή
ελληνική κατοικία αποτελεί στις μέρες μας, ένα υπόδειγμα
αειφόρου σχεδιασμού καθώς και μια πολύτιμη πηγή
προτάσεων στα ενεργειακά προβλήματα του σύγχρονου
κτισμένου χώρου.
15. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 15
Το Υπουργείο Πολιτισμού & Τουρισμού έχει την αρμοδιότητα χαρακτηρισμού
κτιρίων ως διατηρητέων και ειδικότερα ως «νεωτέρων μνημείων» βάσει του
Αρχαιολογικού Νόμου 3028/2002 σε όλη την Επικράτεια.
Σχετικές πληροφορίες δίδονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού /
Διεύθυνση Νεώτερης & Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς και τις αρμόδιες
κατά τόπους Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων.
Κριτήρια και Διαδικασία Χαρακτηρισμού Κτιρίων ως Διατηρητέων
Κριτήρια για τον χαρακτηρισμό κτιρίου ως διατηρητέου αποτελούν:
1. Αξιόλογα μορφολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία τα οποία προσδίδουν
ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία στο κτίριο, το οποίο μπορεί να αποτελέσει σημείο
αναφοράς και ιστορικότητας για την περιοχή στην οποία βρίσκεται.
2. Λόγω θέσης. Το κτίριο μπορεί να αποτελεί ενιαίο σύνολο με άλλα πλέον
αξιόλογα κτίρια και να είναι απαραίτητη η διατήρησή του λόγω κλίμακας ή
ολοκλήρωσης ενός συνόλου π.χ. ενός μετώπου δρόμου (κτίριο "συνοδείας").
16. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 16
Η αειφορία στη λαϊκή αρχιτεκτονική: Στον αντίποδα της σύγχρονης
αρχιτεκτονικής αντίληψης που εστιάζει μάλλον στην αισθητική
καινοτομία και εξαρτάται από την τεχνολογική και μόνο επίλυση του
ενεργειακού ζητήματος και της ρύπανσης, αναδύεται η πρωτογενής
αντίληψη μιας αρχιτεκτονικής που εστιάζει στον άνθρωπο, σέβεται το
περιβάλλον του και συνδιαλέγεται ανοικτά μ’ αυτό. Ο ορισμός αυτός
παραπέμπει αυτόματα στην ανώνυμη λαϊκή αρχιτεκτονική που εξελίχτηκε
μέσα στο χρόνο, μέσα από την παρατήρηση και την εμπειρία των
ανθρώπων από τη ζωή τους μέσα στο φυσικό περιβάλλον και τις
ποικίλες αντιξοότητες που αντιμετώπισαν εκεί σε σχέση με τις ανάγκες
ζωής τους και τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους. Μιας αρχιτεκτονικής
που προκύπτει ως αποτέλεσμα της αρμονικής σύζευξης ανάμεσα στο
τεχνητά αναγκαίο και το περιβαλλοντικά επιτρεπτό.
17. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 17
Διαδικασία για τον
χαρακτηρισμό ενός κτιρίου
ως διατηρητέου:
Η διαδικασία για τον
χαρακτηρισμό κτιρίου ως
διατηρητέου προωθείται
ύστερα από:
1. Αίτηση από ιδιώτη –
ιδιοκτήτη
2. Μελέτες της Υπηρεσίας –
Προτάσεις Φορέων
3. Διαβίβαση από την οικεία
πολεοδομική υπηρεσία
φακέλου με αίτημα
κατεδάφισης κτιρίου.
4. Δημοσιεύματα
(Εφημερίδων ή περιοδικών).
18. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 18
Στάδια της διαδικασίας για τον χαρακτηρισμό
κτιρίου ως διατηρητέου: (http://www.ypeka.gr/?
tabid=382)
1. Εξέταση χαρακτηριστικών του κτιρίου ή του
συνόλου.
Ενδεικτικά στοιχεία που μπορεί να περιλαμβάνει
ο υποβαλλόμενος φάκελος είναι:
α. Τοπογραφικό διάγραμμα θεωρημένο από
την αρμόδια Πολεοδομική Υπηρεσία.
β. Στοιχεία ιδιοκτησίας.
γ. Φωτογραφική τεκμηρίωση.
δ. Τεχνική έκθεση – Ιστορικό κτιρίου.
19. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 19
2. Αιτιολογική έκθεση
Για τον χαρακτηρισμό του κτιρίου συντάσσεται
αιτιολογική έκθεση, η οποία κοινοποιείται στον
ενδιαφερόμενο και στον οικείο Δήμο για την τήρηση της
νόμιμης διαδικασίας. Στην αιτιολογική έκθεση
αναφέρονται ενδεικτικά και όχι περιοριστικά τα εξής:
α. Η διαδικασία εισαγωγής του θέματος στην
Υπηρεσία.
β. Περιγραφή του κτιρίου
γ. Στοιχεία που συνηγορούν στον χαρακτηρισμό του
κτιρίου ως διατηρητέου.
δ. Συνοπτικά τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του
ιδιοκτήτη.
3. Σύνταξη Υπουργικής Απόφασης
Ένα (1) μήνα μετά την κοινοποίηση της αιτιολογικής
έκθεσης στον ενδιαφερόμενο προωθείται σχέδιο
Υπουργικής Απόφασης το οποίο υπογράφεται από τον
αρμόδιο Υπουργό.
Ο αρμόδιος Υπουργός έχει επίσης την δυνατότητα να
χαρακτηρίσει ως διατηρητέα την χρήση ακινήτου με ή
χωρίς κτίσματα (π.χ. υπαίθριος κινηματογράφος).
20. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 20
Μέτρα και Κίνητρα για την Προστασία της Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς
1. Που αφορούν ιδιοκτήτες:
Α) Για επισκευή – αποκατάσταση διατηρητέων κτιρίων καθώς και παραδοσιακών κτιρίων που βρίσκονται σε παραδοσιακούς οικισμούς
ή τμήματα αυτών και προορίζονται για κατοικία, σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 1656/10.10.95 ΚΥΑ όπως τροποποιήθηκε και ισχύει
σήμερα με την υπ’ αριθμ. 23886/31.5.2007 ΚΥΑ (ΦΕΚ 964 Β΄/2007), επιδοτείται κατά 50% το επιτόκιο δανεισμού για δάνεια μέχρι του
ποσού των 100.000 €.
Η ανωτέρω επιδότηση δίδεται σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 515 /17.6.85 Πράξη Δκτου Τ.τ.Ε. όπως ισχύει σήμερα και εφαρμόζεται στο
σύνολο της Επικράτειας.
(Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι να απευθύνονται στα Τραπεζικά Ιδρύματα)
Β) Ειδικοί συντελεστές για τον προσδιορισμό της φορολογητέας αξίας των διατηρητέων ακινήτων που μεταβιβάζονται, σύμφωνα με
την Απόφαση Υπουργού Οικονομικών σύμφωνα με το ν.2961/2001 & το άρθρο. 41 του ν.1249/1982.
(Για περισσότερες πληροφορίες αρμόδιες είναι οι κατά τόπους ΔΟΥ)
Γ) Δυνατότητα υπαγωγής στις περιπτώσεις του Αναπτυξιακού Νόμου για τα κτίρια που χαρακτηρίζονται διατηρητέα ή παραδοσιακά
κτίρια που βρίσκονται σε παραδοσιακούς οικισμούς, και διασκευάζονται σε ξενώνες ή ξενοδοχειακές επιχειρήσεις ή εργαστήρια
παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων ή χειροτεχνημάτων, με την έγκριση του ΥΠΕΚΑ ή του ΥΠΠΟΤ καθώς και του ΕΟΤ ή του ΕΟΜΜΕΧ
αντίστοιχα Ν.1892 (ΦΕΚ 101/Α/31-07-90) & Ν. 2601/1998 όπως τροποποιήθηκε με το Ν. 2941/2001 & με τον Αναπτυξιακό Ν.
3299/2004.
(Για περισσότερες πληροφορίες αρμόδιες είναι οι Υπηρεσίες του Υπουργείου Οικονομικών Ανάπτυξης & Ναυτιλίας και ο ΕΟΤ)
Δ) Στεγαστική συνδρομή σχετικά με πιστωτικές διευκολύνσεις στις περιπτώσεις διατηρητέων κτιρίων που έχουν πληγεί από σεισμούς
σύμφωνα με την τροποποίηση και συμπλήρωση της Τριμερούς Υπουργικής Απόφασης 153/Α325/02 (ΦΕΚ 27/Β/16-01-02).
(Για περισσότερες πληροφορίες αρμόδιες είναι οι Υπηρεσίες Αποκατάστασης Σεισμοπλήκτων)
Ε) Δυνατότητα έκδοσης τίτλου μεταφοράς του υπολειπόμενου συντελεστή δόμησης από το ακίνητο στο οποίο βρίσκεται διατηρητέο
κτίριο σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.3044 (ΦΕΚ 197/Α/ 27-08-2002).
(Για περισσότερες πληροφορίες οι ενδιαφερόμενοι να απευθύνονται στην αρμόδια Υπηρεσία Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας &
Κλιματικής Αλλαγής: Διεύθυνση Οικοδομικών & Κτιριοδομικών Κανονισμών)
ΣΤ) Καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης και χρήσης (Ειδική Ρύθμιση) σε διατηρητέα κτίρια υπό την προϋπόθεση ότι
δεν παραβλάπτεται το διατηρητέο κτίριο (Βλ. Ν. 2831/00, άρθρο 3 - ΦΕΚ 140/Α/13.6.2000).
Πέραν των ανωτέρω, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να απευθύνονται στις κατά τόπους Περιφέρειες & Δημοτικές Αρχές ή & τις
Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού & Τουρισμού (για τις περιπτώσεις νεωτέρων μνημείων) για τυχόν τοπικά προγράμματα που
αφορούν σε διατηρητέα κτίρια.
2. Που αφορούν φορείς:
Α) Χρηματοδότηση Έργων Αναβάθμισης αστικού περιβάλλοντος
(ΚΥΑ 27124/07 ΦΕΚ 1358Β/1.8.07 )
Β) Χρηματοδότηση από Ευρωπαϊκά Προγράμματα αναπλάσεων, εργασιών αποκατάστασης διατηρητέων – παραδοσιακών κτιρίων και
διαμόρφωσης ελευθέρων χώρων σε υποβαθμισμένες περιοχές (Ν 2508/1997).
21. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 21
Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων – ήλιος,
άνεμος, ορυκτά κλπ – έναντι της σύγχρονης
υπερεκμετάλλευσής τους, συνδέεται με την
αναγνώριση της εξάρτησης του ανθρώπου από
τη φύση. Τα υλικά δόμησης – πέτρες, χώμα,
άχυρα, φύκια, ελαφρόπετρα, ξύλο κλπ –
συλλέγονται από το άμεσο περιβάλλον ζωής
των ανθρώπων και χρησιμοποιούνται με
ελάχιστη ή καθόλου επεξεργασία. Υλικά
φυσικά, φιλικά προς τον άνθρωπο από την
άποψη της υγείας του στηρίζουν ένα τρόπο
δόμησης που δεν εξαρτάται από τη
βιομηχανική μεταποίηση της πρώτης ύλης και
τη μεταφορά της από άλλες περιοχές, με
αποτέλεσμα να μην υπάρχει κατανάλωση
ενεργειακών πόρων αλλά ούτε και η
συνακόλουθη μόλυνση του περιβάλλοντος.
22. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 22
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα υλικά αυτά παραμένουν
ανακυκλώσιμα, χωρίς να χάνουν τα δομικά τους χαρακτηριστικά,
όπως η αντοχή, η συνεκτικότητα και η λειτουργικότητά τους. Η
φιλοσοφία της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής
ταυτίζεται με εκείνη της αειφορίας, ενώ η μελέτη της από τη
νέα γενιά μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορεί να
προάγει την απαραίτητη γνώση για την αειφορική διαχείριση
του σύγχρονου κτισμένου περιβάλλοντος.
23. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 23
Στην ελληνική παραδοσιακή
αρχιτεκτονική η αξιοποίηση του
τοπίου, του προσανατολισμού, των
«ντόπιων» υλικών δόμησης, η
οργάνωση του χώρου με βάση τις
κλιματικές συνθήκες της περιοχής,
καθώς και άλλοι παράγοντες
αποτέλεσαν τα εργαλεία που
αξιοποιήθηκαν προς όφελος ενός
καλού και οικονομικού μικροκλίματος
οίκησης και αποτέλεσαν τα βασικά
κριτήρια στο σχεδίασμα της κατοικίας
αλλά και γενικότερα στην ανάπτυξη
των οικιστικών συνόλων Κριτήρια στο
σχεδιασμό της κατοικίας.
24. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 24
Α. Τοπίο – Προσανατολισμός. Αφετηρία της οικοδόμησης των οικισμών
αποτελεί η επιλογή της τοποθεσίας με γενικό κριτήριο τη γεωμορφολογία,
τις κλιματικές συνθήκες και τους υπάρχοντες φυσικούς πόρους και
ειδικότερα τη θέση της ως προς τον ήλιο, τον άνεμο και τη γειτνίαση με
το νερό. Η προστασία από τους βόρειους ανέμους και η αξιοποίηση του
νότιου προσανατολισμού, όπου παρατηρείται η μεγαλύτερης διάρκειας
ηλιοφάνεια κατά το χειμώνα, τα φυσικά δροσερά αέρια ρεύματα, το
σταθερό έδαφος και η υψηλή βλάστηση όπως και οι φυσικές πηγές
νερού εκτιμήθηκαν ως προτερήματα μιας καλής τοποθεσίας. Έτσι οι
οικισμοί στα ηπειρωτικά τμήματα αναπτύσσονται στις νότιες πλαγιές των
βουνών, ώστε ο ορεινός όγκος πίσω τους να λειτουργεί ανασχετικά ως
προς τους βόρειους ανέμους, ενώ τα ανοίγματα των σπιτιών τους είναι
στραμμένα προς το νότο.
25. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 25
Η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και η
αποφυγή αρνητικών επιπτώσεων στην ίδια την
τουριστική εμπειρία εξασφαλίζεται με την προώθηση
μιας γρήγορα αναπτυσσόμενης νέας μορφής τουρισμού.
Όπως ο «οικοτουρισμός», ο οποίος έχει ως βασική
φιλοσοφία του την παροχή στους επισκέπτες μιας
ευχάριστης, αλλά υπεύθυνης ταξιδιωτικής εμπειρίας, που
προάγει την προστασία της φύσης, με ελάχιστες
επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον.
Η οργάνωση αυτή μπορεί να επιδιωχθεί, στο πλαίσιο
της ολοκληρωμένης διαχείρισης των οικισμών, χωρίς να
τίθεται σε κίνδυνο η διατήρηση του χαρακτήρα και της
υπόστασης μιας περιοχής ως φυσικού οικοσυστήματος.
Ασφαλώς, όλες οι δραστηριότητες αναψυχής δεν είναι
κατάλληλες για την προώθηση του «τουρισμού» στις
προστατευόμενες και άλλες φυσικές και οικιστικές
περιοχές.
26. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 26
Β. Κάτοψη. Η οργάνωση της κάτοψης του σπιτιού
έπαιξε καθοριστικό ρόλο για τη δημιουργία ενός
θετικού μικροκλίματος βιολογικής άνεσης. Η
στέγη με κλίση είναι εκείνη που εξασφαλίζει την
απομάκρυνση της υγρασίας (βροχή-χιόνι) από τον
χώρο κατοικίας. Ο αέρας ανάμεσα στη στέγη και
την οροφή του σπιτιού λειτουργεί ως άριστο
μονωτικό μέσον τόσο κατά τις θερμές, όσο και
κατά τις ψυχρές ημέρες του χρόνου.
Γ. Δομικά υλικά. Τα υλικά δόμησης στο
παραδοσιακό ελληνικό σπίτι είναι εκείνα που
ήδη υπάρχουν στο φυσικό του περίγυρο. Πέτρα,
χώμα, άχυρο, ξύλα. Η επεξεργασία τους είναι
απλή και με φυσικά μέσα. Το χώμα, δουλεμένο
με νερό και άχυρο και αποξηραμένο στον ήλιο,
δίνει τους πλίνθους που επίσης έχουν υψηλή
μονωτική ισχύ, τριπλάσια από εκείνη του
τσιμέντου.
27. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 27
Το ξύλο που χρησιμοποιείται κυρίως
στην κατασκευή των κουφωμάτων.
Πρόκειται για υλικά που είναι από
βιολογική άποψη φιλικά προς τον
άνθρωπο, δεν περιέχουν δηλαδή
τοξικούς – καρκινογόνους ρύπους,
επικίνδυνους για την υγεία του,
απαιτούν χαμηλό κόστος συντήρησης
και διαθέτουν τεράστιες αντοχές. Δ.
Αερισμός – ηλιασμός. Ο αερισμός του
χώρου της κατοικίας, σημαντικός τόσο
από την άποψη της υγείας όσο και την
άποψη του αισθήματος της
θερμοκρασιακής άνεσης εξασφαλίζεται
στο παραδοσιακό σπίτι με απλούς
τρόπους.
28. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 28
Ε. Ο ρόλος της βλάστησης. Η βλάστηση στην παραδοσιακή κατοικία
αποτελεί μέρος της και κατέχει ένα ρυθμιστικό ρόλο σε ότι αφορά τη
σκίαση – ηλιοπροστασία αλλά και τη μόνωση – δροσισμό της. Τα φυλλοβόλα
δέντρα στη νότια πλευρά του σπιτιού προσφέρουν τη σκιά τους κατά το
θέρος, ενώ αφήνουν ανεμπόδιστα την είσοδο της ηλιακής ακτινοβολίας
κατά το χειμώνα. Θερινή ημέρα. Τα δέντρα δημιουργούν σκίαση και δεν
αποθηκεύεται θερμική ενέργεια στη κτήριο. Χειμερινή ημέρα.
Τα αναρριχητικά φυτά συνήθως με τη μορφή της οριζόντιας ανάπτυξής
τους πάνω στην πέργκολα, όπως για παράδειγμα η κληματαριά,
δημιουργούν την απαιτούμενη σκίαση στους ανοικτούς χώρους του σπιτιού.
Επίσης, σε κατακόρυφη ανάπτυξη, στους δυτικούς και ανατολικούς τοίχους
λειτουργούν μονωτικά. Στη βόρεια πλευρά της κατοικίας ή στην κατεύθυνση
των κύριων ανέμων, τα αειθαλή δέντρα – κυπαρίσσια, κωνοφόρα – σε πυκνή
φύτευση δημιουργούν ένα φυσικό ανεμοφράκτη.
29. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 29
ΣΤ. Ο ρόλος του
χρώματος. Η
ιδιότητα του
χρώματος να δρα
απορροφητικά ή
ανακλαστικά
ανάλογα με την
ένταση, τον κορεσμό
και τη φωτεινότητά
του φαίνεται ν’
αποτελεί πολύ
παλιά γνώση, η
οποία αξιοποιήθηκε
πολύ νωρίς και στα
κτίρια. Κλασσικό
παράδειγμα
αποτελεί το λευκό
χρώμα στους
νησιωτικούς
οικισμούς.
30. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 30
Η προσεκτική μελέτη της συνύπαρξης οικισμών – φύσης
και της αρμονικής συμβίωσης του ανθρώπου με το
φυσικό περιβάλλον μας δίνει πολύτιμη μαθήματα
ορθολογικής διαχείρισης, ιδίως σήμερα που οι
συνέπειες της αλόγιστης χρήσης των φυσικών πόρων
έχουν φέρει το θέμα της διαχείρισης του
περιβάλλοντος στο προσκήνιο παγκοσμίως.
Οι οικισμοί σήμερα ασφαλώς, οι παραδοσιακοί οικισμοί
δε θα μπορούσαν να μείνουν ανεπηρέαστοι από τις
κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις. Οι αλλαγές αυτές
συντελούνται με συνεχώς εντεινόμενους ρυθμούς και
επηρεάζουν όχι μόνο τη φυσιογνωμία των οικισμών και
των κτισμάτων, αλλά και την άσκηση των παραγωγικών
δραστηριοτήτων. Αυτή η εξέλιξη εντείνει την
υποχρέωση της πολιτείας αλλά και κάθε «υπεύθυνου»
πολίτη για την προστασία και διατήρηση των μνημείων
της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της πατρίδας
μας, δηλαδή των οικισμών, κτισμάτων, τεχνών,
παραγωγικών πρακτικών, λαϊκών παραδόσεων κ.ά.
31. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 31
Η διατήρηση όμως αυτή δεν μπορεί να
εξασφαλιστεί μόνο με την αντιμετώπισή
τους ως μουσειακών αντικειμένων, αλλά με
την προϋπόθεση της διατήρησης του
ιδιαίτερου χαρακτήρα τους μαζί με την
εξασφάλιση μιας «ολοκληρωμένης
αξιοβίωτης ανάπτυξης». Για την αναζήτηση
του περιεχομένου της ως άνω ανάπτυξης,
αξίζει να δει κανείς με ενδιαφέρον τις νέες
σχέσεις του ανθρώπου με το φυσικό
περιβάλλον, στο πλαίσιο της σύγχρονης
κοινωνικής πραγματικότητας, όπως αυτές
διαμορφώνονται τόσο στις αστικές
περιοχές, όσο και στους παραδοσιακούς
ορεινούς οικισμούς.
Οι «προστατευόμενες περιοχές», έχουν
σήμερα ευρύτερες κοινωνικές, οικονομικές
και πολιτιστικές αξίες και λειτουργίες.
Διαφάνηκε ότι η εξυπηρέτηση των
λειτουργιών τους δεν εξασφαλίζεται με την
απομόνωσή τους, αλλά με την ενεργό
διαχείρισή τους. Μια τέτοια διαχείριση, με
συγκεκριμένες αρχές και κανόνες, είναι η
«ολοκληρωμένη αειφορική διαχείριση», που
έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε πολλές
χώρες, όχι μόνο σε προστατευόμενες αλλά
και σε άλλες φυσικές περιοχές με
παρόμοια χαρακτηριστικά.
32. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 32
Στο πλαίσιο της αξιοποίησης των πολύπλευρων
λειτουργιών τους, οι προστατευόμενες περιοχές
αποτελούν, σε όλο τον κόσμο, πόλους έλξης ενός
συνεχώς αυξανόμενου αριθμού επισκεπτών. Όλο
και περισσότεροι άνθρωποι, ιδίως από τις αστικές
περιοχές, επιδιώκουν την ψυχική και σωματική
τους αναζωογόνηση στην ύπαιθρο και, κυρίως, σε
περιοχές με ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, όπως
οι προστατευόμενες περιοχές.
Ταυτόχρονα επιδιώκουν να «ανακαλύψουν» την
τοπική ταυτότητα, όπως κατ’ εξοχήν εκφράζεται
στη χρήση του χώρου των οικισμών και στην
αρχιτεκτονική των κτισμάτων τους. Επομένως, η
κατάλληλη οργάνωση της εξυπηρέτησης των
επισκεπτών σε αυτές τις περιοχές μπορεί να
δημιουργήσει πολλαπλά οφέλη και προοπτικές
για την «ολοκληρωμένη αξιοβίωτη ανάπτυξή»
τους.
33. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 33
Είναι ανάγκη να κατανοηθεί ότι όσοι επισκέπτονται
τέτοιες περιοχές, επιθυμούν και πρέπει να
αντιμετωπίζονται, κατά την επίσκεψή τους αυτή, ως μια
ειδική κατηγορία τουριστών, που δεν ενδιαφέρεται για
εντυπωσιακές υποδομές εξυπηρέτησης οργανωμένων
καταναλωτικών δραστηριοτήτων.
Πέρα από την ανάδειξη παραδοσιακών φυσικο-
πολιτιστικών συνόλων και την προώθηση
περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, ευοίωνη προοπτική
του οικοτουρισμού στους παραδοσιακούς ορεινούς
οικισμούς αποτελεί η παροχή ευκαιριών (απασχόλησης)
στον τοπικό πληθυσμό.
Οι ευκαιρίες αυτές αναφέρονται όχι μονάχα στην
κατάλληλη οργάνωση και διαχείριση των φυσικών
περιοχών για να δεχτούν επισκέπτες, αλλά και στην
εξυπηρέτηση των ίδιων των επισκεπτών τόσο στο
φυσικό περιβάλλον όσο και κατά την παραμονή τους
μέσα στους οικισμούς. Ξενώνας. Μπορούν να
συμβάλουν, επομένως, σημαντικά στην αναζωογόνηση
πολλών παραδοσιακών και ορεινών οικισμών, που
αντιμετωπίζουν σήμερα προβλήματα εγκατάλειψης και
απομόνωσης.
34. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 34
Ταυτόχρονα, στη λογική της
«ολοκληρωμένης αξιοβίωτης ανάπτυξης»
μπορούν να ενταχθούν σύγχρονες
παραγωγικές δραστηριότητες, όπως
βιολογικές καλλιέργειες τροφών και
βοτάνων και μικρές μεταποιητικές
μονάδες, που αποτελούν άλλωστε μια
σύγχρονη «συνέχεια» της παραδοσιακής
σχέσης εξάρτησης ορεινών οικιστικών
συνόλων από το άμεσο φυσικό τους
περιβάλλον. Συνδυαζόμενες με τις
αναφερθείσες υποδομές υποδοχής
επισκεπτών, δύνανται να συμβάλλουν
περαιτέρω στην αναζωογόνηση των
παραδοσιακών οικισμών και του
αρχιτεκτονικού τους αποθέματος.
35. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 35
Επίσης στους παραδοσιακούς οικισμούς, η άσκηση
παραγωγικών δραστηριοτήτων ιδίως του πρωτογενούς
τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, δασοπονία,…) με σεβασμό
στο φυσικό περιβάλλον, όχι μόνο δεν υποβαθμίζει τις
ιδιαίτερες οικολογικές αξίες μιας περιοχής, όπως είναι η
χλωρίδα, η πανίδα και η βιοποικιλότητα, αλλά, αντίθετα,
εξασφαλίζει τη διατήρησή τους και συμβάλλει στις
περισσότερες περιπτώσεις και στη βελτίωσή τους.
36. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 36
Ανακύκλωση δομικών υλικών: Στο
παρελθόν τα κτίρια
κατασκευάζονταν από φυσικά
υλικά, όπως πέτρα, λάσπη, άχυρο και
πυλό, συνεπώς μετά την
κατεδάφισή τους, είτε απλώς
επέστρεφαν στο φυσικό τους
περιβάλλον είτε
επαναχρησιμοποιούνταν από γενιά
σε γενιά. Αυτό είχε ως συνέπεια τα
απορρίμματα των κτιρίων να είναι
σχεδόν μηδενικά. Ωστόσο, με το
πέρασμα των χρόνων και με τη
συνεχή ανάπτυξη της τεχνολογίας
των κατασκευαστικών υλικών, τα
απορρίμματα των κτιρίων γίνονταν
ολοένα και περισσότερα. Επομένως,
εκτός από τη μεγάλη
εμπεριεχόμενη ενέργεια που
περιλαμβάνουν τα υλικά, υπάρχει
και το πρόβλημα της διάθεσής τους
μετά την κατεδάφιση των κτιρίων.
37. Αμαλία Κ. Ηλιάδη & 3ο Γυμνάσιο Τρικάλων 37
Τα τελευταία χρόνια, παρόλα αυτά, γίνεται προσπάθεια αλλαγής της
κατασκευαστικής φιλοσοφίας. Εκτός από τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης
των κατασκευών, και στην ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού του αποτυπώματος
αναλύεται ο κύκλος ζωής του κτιρίου ο οποίος περιλαμβάνει τα εξής στάδια: 1.
Πρώτη ύλη 2. Παραγωγή υλικών 3. Συσκευασία – Τυποποίηση 4.Μεταφορά 5. Χρήση-
Συντήρηση 6. Ανακύκλωση-Επαναχρησιμοποίηση 7. Απόρριψη.
Στην Ελλάδα, μέχρι στιγμής, δεν υπάρχει κάποιο οργανωμένο σύστημα για τη
διαχείριση και επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων που προκύπτουν από τις
κατασκευές, τα οποία αν και δεν είναι αποδομήσιμα, είναι ανακυκλώσιμα. Τέτοιου
είδους υλικά είναι: το σκυρόδεμα, τα τούβλα, η άσφαλτος, το γυαλί, τα ξύλα, ο
χάλυβας, το αλουμίνιο, τα μέταλλα γενικότερα, τα πλαστικά κ.ά., τα οποία παράγονται
σε τεράστιες ποσότητες και μένουν αναξιοποίητα.
Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα παράγονται περίπου 5-6 εκατομμύρια τόνοι
απορριμμάτων από κτίρια κάθε χρόνο, με το 50% περίπου των οποίων στην Αττική.
Από αυτές τις ποσότητες: 60-70% είναι σκυρόδεμα. 30-35% τούβλα. Παράλληλα
υπάρχει και μία μικρή ποσότητα, περίπου 5%, η οποία ανακυκλώνεται, όταν στην
Ευρώπη αυτό το ποσοστό ξεπερνά το 30%.
Τα παραπάνω αξίζει να προσεχθούν ιδιαίτερα από όλους όσους έχουν τη
δυνατότητα, από οποιαδήποτε θέση, να προωθήσουν και να στηρίξουν την
κατάλληλη διαχείριση και την ορθολογική αξιοποίηση του ανεπανάληπτου φυσικού
περιβάλλοντος και της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς, που υπάρχει σε πολλές
ορεινές περιοχές της χώρας μας.
