Myanmar is a major producer of amber, a fossilized tree resin. Amber is valued for jewelry, and also serves as a sort of time capsule that provides scientific clues to prehistoric life with fossilized inclusions such as insects, birds and dinosaur footprints. Meanwhile, the main amber-mining areas in the country are located in an internal conflict zone where an ethnic minority is fighting against the national armed forces, and the amber also comes with problems of human rights violations and smuggling. https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war Fossils like those in 'Jurassic Park' draw scrutiny as Kachin conflict drags on https://www.facebook.com/MYOAUNGNAYPYIDAW/posts/2839212596177214 သယံဇာတစစ်ပွဲ မြန်မာ့ပယင်းရဲ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေကို စွဲဆောင်နိုင်မှုက ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာ အကျပ်ရိုက်မှုဖြစ်စေပြီး စစ်ပွဲတွေအတွက် ငွေကြေးထောက်ပံ့ရာလမ်းကြောင်းဖြစ်နေ

1. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 1/12
SOUTHEAST ASIA
Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war
Fossils like those in 'Jurassic Park' draw scrutiny as Kachin conflict drags on
A prehistoric insect fossilized in amber maintains its shape. (Courtesy of the Myanmar Amber Museum)
YUICHI NITTA, Nikkei staff writer

2. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 2/12
June 8, 2020 19:47 JST
YANGON -- Myanmar is a major producer of amber, a fossilized tree resin. Amber is valued for jewelry, and also
serves as a sort of time capsule that provides scientific clues to prehistoric life with fossilized inclusions such as
insects, birds and dinosaur footprints.
Meanwhile, the main amber-mining areas in the country are located in an internal conflict zone where an ethnic
minority is fighting against the national armed forces, and the amber also comes with problems of human rights
violations and smuggling.
"Jurassic Park," a 1993 film directed by Steven Spielberg, has a scene at the beginning in which blood is collected
from a mosquito entrapped in amber, in order to restore a dinosaur's deoxyribonucleic acid (DNA), with
dinosaurs subsequently resurrected in a island theme park.
In reality, DNA is lost over tens of millions of years, so reproducing dinosaurs from fossils in amber remains a
fiction.
However, since tissues like skin and wings are preserved better in amber, compared with normal bone fossils,
they provide valuable clues for research.

3. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 3/12
An ancient creature fossilized in amber, which is formed from tree resin. (Courtesy of the Myanmar Amber Museum)

4. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 4/12
In recent years, a series of such discoveries has occurred in Myanmar. In March 2020, a research team led by
Xing Lida, an associate professor at the China University of Geosciences, Beijing, announced in British scientific
journal Nature that they had discovered the head of a small new dinosaur species, resembling a bird, inside some
amber.
The animal lived about 99 million years ago, in the Cretaceous Period. The head is about 1 cm long, and the
estimated length of the dinosaur is the shortest among known fossilized dinosaurs from the Mesozoic Era. It had
many small, sharp teeth.
Xing's team attracted attention in 2016 when they discovered a feathered dinosaur tail locked in amber from
Myanmar. The team has also found chicks and an infant snake.
Depending on where the mine is, the age when the amber was formed differs. "Amber is produced more along the
coasts of the Baltic Sea," said Long Roger, curator at the Myanmar Amber Museum in Yangon. "But amber
produced in Myanmar comes from the Cretaceous Period when dinosaurs lived, and it gives us a lot of clues about
the ecology of that period."
Not only animals and insects are found in amber. George Poinar, a professor emeritus at Oregon State University
-- the one who influenced the novel on which "Jurassic Park" was based -- in 2017 discovered flowers of about 5
mm diameter in amber from Myanmar.

5. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 5/12
Fossil flowers retain their shapes in amber. (Courtesy of the Myanmar Amber Museum)

6. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 6/12
The flower has characteristics that resemble those of a plant endemic to Australia and other regions. Poinar
argued that this could be explained by the fact that Gondwana, an ancient supercontinent, split into the Indian
subcontinent, Australia and other land masses.
While amber is scientifically significant, it is also valuable as a jewel. Exports of amber jewels from Myanmar to
China began in the first century. The route of amber trade remains unchanged today.
Most of Myanmar's amber is mined in the Hukawng Valley in the country's northern state of Kachin. They are
transported through Tanai, a town known for its jewelry trade; then to Myitkyina, the state capital, or Tengchong
in China's Yunnan Province, and are purchased by Chinese merchants.

7. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 7/12

8. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 8/12
Gem mining, a big business, has been a source of ethnic conflict. In Kachin State, the conflict between the
Myanmar national armed forces and the Kachin Independence Army (KIA), the armed group of the Kachin
people, has continued for over 70 years since Myanmar (formerly known as Burma) became independent
from British rule.
The national armed forces claim to fight for the country's unification, while the KIA seeks autonomy for its ethnic
group, but a struggle over their interests in the mining areas for jewels like amber and jade underlies the
continued conflict.
A journalist who lives in Myitkyina said, "Both the army and the KIA are directly involved in mining business
through companies related to them and are collecting unofficial transit duties during transportation [of the mined
stones]."

9. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 9/12
The national armed forces recaptured control of Tanai and surrounding areas from the KIA in June 2017,
according to local news site Irrawaddy. However, sporadic fighting continues. Internally displaced people who
were driven from their farmland have worked at gem mines, and many lost their lives in landslides at the mines.
Amber jewels on display at a jewelry store in Myanmar.

10. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 10/12
Myanmar began to move toward democratization in 2016, when the current government, led by State Counsellor
Aung San Suu Kyi, came into power. Shortly afterward, however, the government faced severe criticism over how
it has handled the Rohingya ethnic group, a minority Muslim group.
Although the amber mines are far from where the Rohingya lived, it reminded the world that the country is still
embroiled in ethnic conflicts.
The New York Times reported in March this year that one paleontologist had boycotted the purchase of amber
from Myanmar. Foreign researchers are not permitted to enter the amber mines, due to the continuing conflict in
the surrounding areas.

11. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 11/12
An insect is seen perfectly captured in amber. (Courtesy of the Myanmar Amber Museum)

12. 6/12/2020 Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war - Nikkei Asian Review
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast-Asia/Myanmar-amber-traps-scientists-in-ethical-dilemma-over-funding-war 12/12
To obtain amber, they have to purchase it from jewelers, but this may indirectly fund the conflict. The Society of
Vertebrate Paleontology in the U.S. issued a statement in April asking editors of scientific journals to be more
careful when reviewing papers dealing with fossil specimens from conflict regions, quoting the New York Times
article.
However, scientific research is likely to suffer if amber containing insects, which commands high prices as jewels,
is purchased by individual collectors. Paleontologists thus have some deep thinking to do in order to strike the
right balance between science and ethics.

13.
https://asia.nikkei.com/Location/Southeast‐Asia/Myanmar‐amber‐traps‐scientists‐in‐ethical‐
dilemma‐over‐funding‐war
SOUTHEAST ASIA
Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war
Fossils like those in 'Jurassic Park' draw scrutiny as Kachin conflict drags on
SOUTHEAST ASIA
Myanmar amber traps scientists in ethical dilemma over funding war
Fossils like those in 'Jurassic Park' draw scrutiny as Kachin conflict drags on
A prehistoric insect fossilized in amber maintains its shape. (Courtesy of the Myanmar Amber
Museum)
YUICHI NITTA, Nikkei staff writer
June 8, 2020 19:47 JST
YANGON ‐‐ Myanmar is a major producer of amber, a fossilized tree resin. Amber is valued for
jewelry, and also serves as a sort of time capsule that provides scientific clues to prehistoric life with
fossilized inclusions such as insects, birds and dinosaur footprints.
Meanwhile, the main amber‐mining areas in the country are located in an internal conflict zone
where an ethnic minority is fighting against the national armed forces, and the amber also comes
with problems of human rights violations and smuggling.
"Jurassic Park," a 1993 film directed by Steven Spielberg, has a scene at the beginning in which blood
is collected from a mosquito entrapped in amber, in order to restore a dinosaur's deoxyribonucleic
acid (DNA), with dinosaurs subsequently resurrected in a island theme park.
In reality, DNA is lost over tens of millions of years, so reproducing dinosaurs from fossils in amber
remains a fiction.
However, since tissues like skin and wings are preserved better in amber, compared with normal
bone fossils, they provide valuable clues for research.

14. An ancient creature fossilized in amber, which is formed from tree resin. (Courtesy of the Myanmar
Amber Museum)
In recent years, a series of such discoveries has occurred in Myanmar. In March 2020, a research
team led by Xing Lida, an associate professor at the China University of Geosciences, Beijing,
announced in British scientific journal Nature that they had discovered the head of a small new
dinosaur species, resembling a bird, inside some amber.
The animal lived about 99 million years ago, in the Cretaceous Period. The head is about 1 cm long,
and the estimated length of the dinosaur is the shortest among known fossilized dinosaurs from the
Mesozoic Era. It had many small, sharp teeth.
Xing's team attracted attention in 2016 when they discovered a feathered dinosaur tail locked in
amber from Myanmar. The team has also found chicks and an infant snake.
Depending on where the mine is, the age when the amber was formed differs. "Amber is produced
more along the coasts of the Baltic Sea," said Long Roger, curator at the Myanmar Amber Museum
in Yangon. "But amber produced in Myanmar comes from the Cretaceous Period when dinosaurs
lived, and it gives us a lot of clues about the ecology of that period."
Not only animals and insects are found in amber. George Poinar, a professor emeritus at Oregon
State University ‐‐ the one who influenced the novel on which "Jurassic Park" was based ‐‐ in 2017
discovered flowers of about 5 mm diameter in amber from Myanmar.
Fossil flowers retain their shapes in amber. (Courtesy of the Myanmar Amber Museum)
The flower has characteristics that resemble those of a plant endemic to Australia and other regions.
Poinar argued that this could be explained by the fact that Gondwana, an ancient supercontinent,
split into the Indian subcontinent, Australia and other land masses.
While amber is scientifically significant, it is also valuable as a jewel. Exports of amber jewels from
Myanmar to China began in the first century. The route of amber trade remains unchanged today.
Most of Myanmar's amber is mined in the Hukawng Valley in the country's northern state of Kachin.
They are transported through Tanai, a town known for its jewelry trade; then to Myitkyina, the state
capital, or Tengchong in China's Yunnan Province, and are purchased by Chinese merchants.

15. Gem mining, a big business, has been a source of ethnic conflict. In Kachin State, the conflict
between the Myanmar national armed forces and the Kachin Independence Army (KIA), the armed
group of the Kachin people, has continued for over 70 years since Myanmar (formerly known as
Burma) became independent from British rule.
The national armed forces claim to fight for the country's unification, while the KIA seeks autonomy
for its ethnic group, but a struggle over their interests in the mining areas for jewels like amber and
jade underlies the continued conflict.
A journalist who lives in Myitkyina said, "Both the army and the KIA are directly involved in mining
business through companies related to them and are collecting unofficial transit duties during
transportation [of the mined stones]."
Amber jewels on display at a jewelry store in Myanmar.
The national armed forces recaptured control of Tanai and surrounding areas from the KIA in June
2017, according to local news site Irrawaddy. However, sporadic fighting continues. Internally
displaced people who were driven from their farmland have worked at gem mines, and many lost
their lives in landslides at the mines.
Myanmar began to move toward democratization in 2016, when the current government, led by
State Counsellor Aung San Suu Kyi, came into power. Shortly afterward, however, the government
faced severe criticism over how it has handled the Rohingya ethnic group, a minority Muslim group.
Although the amber mines are far from where the Rohingya lived, it reminded the world that the
country is still embroiled in ethnic conflicts.
The New York Times reported in March this year that one paleontologist had boycotted the
purchase of amber from Myanmar. Foreign researchers are not permitted to enter the amber mines,
due to the continuing conflict in the surrounding areas.
An insect is seen perfectly captured in amber. (Courtesy of the Myanmar Amber Museum)
To obtain amber, they have to purchase it from jewelers, but this may indirectly fund the conflict.
The Society of Vertebrate Paleontology in the U.S. issued a statement in April asking editors of
scientific journals to be more careful when reviewing papers dealing with fossil specimens from
conflict regions, quoting the New York Times article.

16.
However, scientific research is likely to suffer if amber containing insects, which commands high
prices as jewels, is purchased by individual collectors. Paleontologists thus have some deep thinking
to do in order to strike the right balance between science and ethics.
https://www.facebook.com/MYOAUNGNAYPYIDAW/posts/2839212596177214
Uthanzaw Thanzaw
11/6/2020 ‐6:56 AM
သယံဇာတစစ်ပွဲ
ြမန်မာ့ပယင်းရဲ ့သိပံပညာ င်ေတွကိ စွဲေဆာင် ိင်မက ကျင့်ဝတ်ဆိင်ရာ
အကျပ် ိက်မြဖစ်ေစ ပီး စစ်ပွဲေတွအတွက်
ေငွေ ကးေထာက်ပံ့ရာလမ်းေ ကာင်းြဖစ်ေန
===========================================
( Jurassic Park ပ် င်ထဲကလိ ကမာဦးေခတ်က သတဝါ ပ် ကင်းေတွပါဝင်တဲ့
ြမန်မာ့ပယင်းဟာ ကချင်ေဒသစစ်ပွဲအကျပ်အတည်းကိ ည် ကာေစတဲ့
အေထာက်အပံ့ေကာင်းေတွြဖစ်ခဲ့တာပါ)
ရန်ကန်၊ ဇွန်လ ၉ ရက်။
ြမန်မာ ိင်ငံဟာ ကမာမာ ကမာဦးသတဝါ ပ် ကင်းေတွပါတဲ့ ပယင်းအဓိက
ထွက် ိရာေဒသတစ်ခြဖစ်ပါတယ်။ ပယင်းဟာ လက်ဝတ်ရတနာေတွထဲမာ
အဖိးတန်ေကျာက်လည်းြဖစ်သလိ ကမာဦးသမိင်းကိေလ့လာမဲ့
သိပံပညာ င်ေတွအတွက် အဖိးမြဖတ် ိင်တဲ့ သမိင်းဆိင်ရာ
သက်ေသအချက်အလက်ေတွကိ ေထာက်ပံ့ေပးေနတဲ့
သမိင်းဖတ်စာအပ်ေတွလည်းြဖစ်တယ်လိ ့သိရပါတယ်။ အထးသြဖင့်
ပယင်းေတွထဲမာ ကမာဦးေခတ်က အင်းဆက် ပ် ကင်းေတွ၊ ငက်ေတွနဲ ့ဒိင် ိေဆာ
ေြခရာေတွ ပါလာတတ်တာေ ကာင့်ပါပဲ။

17. ဒါေပမယ့်လည်း ြမန်မာ ိင်ငံရဲ ့ပယင်းအဓိကတးေဖာ်ထွက် ိရာ ေဒသဟာ
လနည်းစလမျိ းေတွေနထိင် ပီး ြပည်တွင်းစစ်ပွဲေတွ တည် ိေနတဲ့
ေြမာက်ပိင်းေဒသက ကချင်ြပည်နယ်မာပဲြဖစ်ပါတယ်။ ဒီလိေဒသကထွက် ိေနတဲ့
ပယင်းဟာ ေဒသခံေတွအတွက်ေတာ့ လ ့အခွင့်အေရးချိ းေဖာက်ခံရမေတွနဲ ့အတ
ေမာင်ခိလပ်ငန်းေတွကိ သယ်ေဆာင်လာပါေတာ့တယ်။
၁၉၉၃ ခ စ်က ေဟာလီးဝဒ် နာမည် ကီးဒါ ိက်တာ စတီဗင် စပီးဘာ့ ိက်ခဲ့တဲ့
နာမည် ကီး ပ် င် "Jurassic Park," ထဲမာေတာ့ ပယင်းထဲမာပါတဲ့ ြခင်ရဲ ့ေသွးကေန
ဒိင် ိေဆာဒီအင်ေအရ ပီး မျိ းြပန်လည်ပွားဖိ ့ေဆာင်ရွက်ခဲ့ ကပံကိ
ိက်ြပထားတာြဖစ်ပါတယ်။
တကယ်တမ်းမာတာ့ ပယင်းထဲမာ ိေနတဲ့ ဒီအင်ေအေတွဟာ
စ်သန်းေပါင်းေြမာက်များစွာကတည်းက ေပျာက်ကွယ်သွား ပီြဖစ်လိ ့ပယင်းကေန
ဒိင် ိေဆာမျိ းဆက်ပွားတယ်ဆိတာ ပ် င်ေတွ၊ ဇာတ်လမ်းေတွထဲမာသာ
ိေတာ့တာြဖစ်ပါတယ်။
ဒါေပမယ့်လည်း ပယင်းထဲမာပါေနတဲ့ အသားစတစ် းေတွနဲ ့ေတာင်ပံေတွဟာ
အြခားအ ိးစေကျာက်ြဖစ် ပ် ကင်းေတွကိ ေလ့လာရတာထက်
သိပံပညာ င်ေတွအတွက် အဖိးမြဖတ် ိင်တဲ့
ဖတ်စာအပ်ေတွြဖစ်ေနတာပဲြဖစ်ပါတယ်။
အခ စ်ပိင်းေတွအတွင်း ြမန်မာ ိင်ငံက ပယင်းေတွထဲမာ ကမာဦးက သက် ိေတွရဲ ့
ပ် ကင်းေတွ အများအြပားကိ ေတွလာရပါတယ်။
ပီးခဲ့တဲ့ မတ်လထဲမာပဲ တ တ် ိင်ငံ မိ ေတာ်ေဘဂျင်းက ဘမိသိပံပညာတကသိလ်
ပါေမာက Xing Lida ဦးေဆာင်တဲ့ သေတသနအဖွဲဟာ British scientific journal Nature
မဂဇင်းမာ ၎င်းတိ ့အေနနဲ ့ငက်မျိ းစိတ်နဲ ့ဆက်စပ်တဲ့ ကမာ့အေသးငယ်ဆံးေသာ

18. ဒိင် ိေစာမျိ းဆက်သစ်တစ်ခကိ ပယင်းထဲမာ ာေဖွေတွ ိေ ကာင်း
ေ ကညာခဲ့ပါတယ်။
ဒီသတဝါဟာ ပီးခဲ့တဲ့ စ်သန်းေပါင်း ၉၉ သန်းေလာက် Cretaceous ကာလမာ
ေနထိင်ကျက်စားခဲ့တာြဖစ်တယ်လိ ့ဆိပါတယ်။ ဦးေခါင်းက ၁ စင်တီမီတာသာ ိ ပီး
ပ် ကင်း ာေဖွေတွ ိမထဲမာ အေသးငယ်ဆံးြဖစ်ေ ကာင်းနဲ ့ေသးငယ် ပီး
ခ န်ထက်တဲ့ သွားေတွပါ ိေ ကာင်း ဆိပါတယ်။
ပါေမာက Xing ဦးေဆာင်တဲ့ သေတသနအဖွဲဟာ ၂၀၁၆ ခ စ်တန်းကလည်း
သိပံပညာ င်ေတွ ကား အထင် ကီးစရာအြဖစ် ဒိင် ိေဆာ အ မီးပါတဲ့ ြမန်မာ့ပယင်းကိ
ာေဖွေတွ ိခဲ့သလိေနာက်ပိင်းမာ ငက်ေပါက်စနဲ ့ေ မေပါက်စတိ ့ပါဝင်တဲ့
ပယင်းကိလည်း ာေဖွေတွ ိခဲ့သေတွ ြဖစ်ပါတယ်။
ကမာေပ မာ ပယင်းရဲ ့သက်တမ်းဟာ ေကျာက်မိင်းတွင်းတည် ိရာ
ထွက် ိေဒသကိလိက် ပီး သက်တမ်းကွဲြပားသွားတာြဖစ်ပါတယ်။
" ပယင်းဟာ ေဘာလ်တစ်ပင်လယ်ကမ်းေြခတေလ ာက်မာ
ပိမိထွက် ိတာြဖစ်ပါတယ်။ ဒါေပမယ့်လည်း ြမန်မာ ိင်ငံက ထွက် ိတဲ့ ပယင်းဟာ
ကမာဦး Cretaceous ကာလြဖစ်တဲ့ ဒိင် ိေဆာေတွကျက်စားရာအချိန်က
ပယင်းြဖစ်ေနတဲ့အတွက် ဘမိသိပံပညာ င်ေတွအတွက် ကမာဦးကာလကိ
ေလ့လာစရာ အဖိးတန် သဲလွန်စေတွြဖစ်ေနခဲ့တာပါ" လိ ့ရန်ကန် မိ မာ ိတဲ့
ြမန်မာပယင်းြပတိက်က ြပတိက်မး Long Roger က ေြပာပါတယ်။
ြမန်မာ့ ပယင်းေတွထဲမာ တိရိစာန်ေတွနဲ ့အင်းဆက်ေတွတင် မကပဲ
အဲ့ဒီကာလကတည် ိေနတဲ့ အြခားအရာေတွလည်း ပါဝင်ေနတာ ေတွရပါတယ်။
"Jurassic Park" ဇာတ်လမ်းေပ ထွက်ရာမာ အဓိကဇာတ်လမ်းအေတွးကိ စတင်ခဲ့သလိ ့
လသိများတဲ့ အေမရိကန် ေအာ်ရီဂွန်ြပည်နယ်တကသိလ်က ပါေမာက George Poinar
ဆိရင်လည်း ၂၀၁၇ ခ စ်က ပန်းပွင့်ချပ်ပါတဲ့ ြမန်မာ့ပယင်းကိ

19. ာေဖွေတွ ိခဲ့သြဖစ်ပါတယ်။ ဒီပန်းပွင့်ဟာ လက် ိကာလ သစေတးလျတိက်မာသာ
ေပါက်ေရာက် င်သန်တဲ့ ပန်းြဖစ်ေနတာေ ကာင့် သစေတးလျတိက်ဟာ
အိ ိယတိက်ကေန ခွဲထွက်သွားတဲ့ ေြမအပိင်းအစတစ်ခသာြဖစ်တယ်ဆိတဲ့ သီအိရီကိ
ပိမိမန်ကန်ေစခဲ့တာြဖစ်ပါတယ်။
ပယင်းဟာ သိပံပညာ င်ေတွအတွက်သာ အေရးပါတဲ့ ပစည်းတစ်ခမဟတ်သလိ
အဖိးထိက်တန်တဲ့ ရတနာတစ်ပါးလည်း ြဖစ်ေနပါေသးတယ်။ ြမန်မာ ိင်ငံပယင်းကိ
တ တ်ြပည်ကိ တင်ပိ ့ခဲ့တာ ပထမရာစကတည်းြဖစ်ေ ကာင်း
သမိင်းအေထာက်အထားအချိ ိခဲ့သလိ ယေန ့အချိန်ထိ မေြပာင်းလဲတဲ့
လမ်းေ ကာင်းကေနတစ်ဆင့် တ တ် ိင်ငံကိ ဆက်လက်တင်ပိ ့ေနတန်း ြဖစ်ပါတယ်။
ြမန်မာ ိင်ငံရဲ ့ပယင်းတးေဖာ်ရာ မိင်းတွင်းေတွဟာ ိင်ငံေြမာက်ပိင်းက
ကချင်ြပည်နယ် ဟးေကာင်းချိ င့်ဝမ်းမာ အဓိက တည် ိေနတာြဖစ်ပါတယ်။
အဲ့ဒီကေနတစ်ဆင့် တ ိင်းေဒသကိြဖတ် ပီး ကချင်ြပည်နယ်ရဲ ့မိ ေတာ်ြဖစ်တဲ့
ြမစ် ကီးနား ဒါမမဟတ် ယနန်ြပည်နယ်က Tengchong ေဒသကိ
တိက် ိက်တင်ပိ ့ေနတာြဖစ်ပါတယ်။ ြမစ် ကီးနား ဒါမမဟတ် Tengchong ေရာက်မသာ
တ တ်ကန်သည်ေတွက ပယင်းကိ အေရာင်းအဝယ်လပ် ကတာလိ ့ဆိပါတယ်။
စီးပွားေရး အကျိ းအြမတ်များလွန်းတဲ့ ရတနာေကျာက်မိင်းတွင်းေတွဟာ
ကချင်ေဒသကိ လမျိ းေရးဆိင်ရာ စစ်ပွဲေတွြဖစ်ဖိ ့အတွက် အဓိက ရင်းြမစ်ေတွလိ ့
ဆိ ကပါတယ်။ ကချင်ြပည်နယ်မာ ြမန်မာ့တပ်မေတာ်နဲ ့
ကချင်အမျိ းသားလက် ိင်တပ်ဖွဲလိ ့ဆိတဲ့ လွတ်လပ်ေသာကချင်တပ်မေတာ် (KIA)
တိ ့ဟာ စ်ေပါင်း ၇၀ ေကျာ် ည် ကာတဲ့စစ်ပွဲကိ ဗိတိသ တိ ့ထံက
ိင်ငံလွတ်လပ်ေရးရ ပီးကတည်းက တိက်ခိက်ေန ကာတြဖစ်ပါတယ်။
ြမန်မာ့တပ်မေတာ်ကေတာ့ ိင်ငံေတာ် မ ပိ ကွဲေရးအတွက် တိက်ခိက်ေနရတာလိ ့
ဆိထား ပီး KIA ဘက်ကေတာ့ ကချင်လမျိ းေတွ ကိယ့် ကမာ ကိယ်ဖန်တီးခွင့်ရဖိ ့

20. တိက်ခိက်ေနရတာလိ ့ဆိ ကေပမယ့် တကယ်တမ်းမာေတာ့ အဲ့ဒီေဒသက
ထွက် ိေနတဲ့ ေကျာက်စိမ်းနဲ ့ပယင်းေကျာက်မိင်းတွင်းေတွက ရ ိေနတဲ့
အကျိ းအြမတ်ေတွအတွက်သာ ပဋိပကဟာ ေစ့စပ်လိ ့မရေအာင်
ည်လျား ကာ ည်ေနတာ ြဖစ်တယ်လိ ့ဆိ ကပါတယ်။
ြမစ် ကီးနားမာေနထိင်တဲ့ သတင်းသမားတစ်ဦးက " တပ်နဲ ့KIA စ်ဘက်စလံးဟာ
ေကျာက်တးတဲ့ ကမဏီေတွနဲ ့အကျိ းစီးပွားတိက် ိက်ေဆာင်ရွက်ေန ကတာြဖစ် ပီး
ေကျာက်ြမတ်ရတနာေတွ သယ်ယပိ ့ေဆာင်ေနမကေနတစ်ဆင့် တရားမဝင်
ေငွေ ကးေတွ ရ ိေန ကတာြဖစ်တယ်" လိ ့ေြပာ ကားခဲ့ပါတယ်။
ြမန်မာ့တပ်မေတာ်ဟာ ၂၀၁၇ ခ စ် ဇွန်လေလာက်က တ ိင်းေဒသနဲ ့
အနီးပတ်ဝန်းကျင်ကိ KIA လက်ထဲကေန ြပန်လည်တိက်ယ ိင်ခဲ့သလိ ဒီေဒသကိ
ဆက်လက်ထိန်းချ ပ်ထား ိင်ခဲ့ေ ကာင်း ြပည်တွင်းသတင်းဌာနတစ်ခြဖစ်တဲ့
ဧရာဝတီသတင်းဌာနရဲ ့သတင်းေတွအရ သိရပါတယ်။ ဒါေပမယ့်လည်း
ေပျာက်ကျားစစ်ပွဲေတွေတာ့ မ ကာခဏ ြဖစ်ပွားေနတယ်လိ ့ဆိပါတယ်။
ဒီလိတိက်ပွဲေတွနဲ ့အတ ထွက်ေပ လာတာကေတာ့ မိမိေနရပ်ကိ
စွန ့်ခွာထွက်ေပး ကရတဲ့ ေဒသခံေတွပဲြဖစ် ပီး ၎င်းတိ ့ဟာ လယ်ယာေတွကိ
စွန ့်လတ်ခဲ့ရကာ ေကျာက်တွင်းတးေဖာ်ေရးလပ်ငန်းေတွမာ အလပ်သမားအြဖစ်
အသက်ေမွးဝမ်းေကျာင်းြပ ကရပါေတာ့တယ်။
ြမန်မာ ိင်ငံဟာ ၂၀၁၅ ေရွးေကာက်ပွဲမာ ြမန်မာ့ဒီမိကေရစီေခါင်းေဆာင်
ေဒ ေအာင်ဆန်းစ ကည်ဦးေဆာင်တဲ့ အမျိ းသားဒီမိကေရစီအဖွဲချ ပ်အ ိင်ရ ပီး
ေဒ ေအာင်ဆန်းစ ကည်ကိယ်တိင် ိင်ငံေတာ်၏ အတိင်ပင်ခံပဂိ လ်
ရာထးကိရယခဲ့ကာ ဒီမိကေရစီလမ်းေ ကာင်းကိ ေလ ာက်လမ်းခဲ့ေပမယ့်
ြမန်မာ ိင်ငံအေနာက်ပိင်းေဒသက လမျိ းေရးပဋိပကနဲ ့အတ ိင်ငံတကာရဲ ့
ေဝဖန်မေတွကိ ခံခဲ့ရပါတယ်။

21. ဒါေပမယ့် ိင်ငံတကာအသိင်းအဝိင်းကေမ့ေနတာကေတာ့
ြမန်မာ့ပယင်းေကျာက်တွင်းေဒသက လနည်းစေတွရဲ ့ပဋိပကပဲြဖစ်ပါတယ်။
ပီးခဲ့တဲ့ မတ်လတန်းက နာမည် ကီး ဘမိသိပံပညာ င်တစ်ဦးက ြမန်မာြပည်က
ပယင်းကိ ဝယ်ယေရးနဲ ့ပတ်သက် ပီး သေတသနသမားေတွအားလံး ဆန ့်ကျင် ကဖိ ့
ေဆာ် သခဲ့တယ်လိ ့The New York Times သတင်းစာက ေရးသားထားပါတယ်။
ပယင်းေကျာက် ာေဖွတဲ့ ိင်ငံြခားသား သေတသနပညာ င်ေတွဟာ
ေကျာက်တွင်းေဒသပတ်ဝန်းကျင်ကိ သွားေရာက်လည်ပတ်ခွင့်မ ိသလိ
တရားဝင် ာေဖွသွားလာခွင့်လည်း မရ ကပါဘး။ ဘာြဖစ်လိ ့လဲဆိရင်
အဲ့ဒီေဒသေတွဟာ စစ်ပွဲပဋိပကေတွ ိေနတာေ ကာင့် ဘယ် ိင်ငံြခားသားမ
ဝင်ထွက်သွားလာခွင့် ိတဲ့ေနရာ မဟတ်ပါဘး။ ဒါ ့ေ ကာင့်လည်း ြမန်မာ့ပယင်းကိ
ဝယ်ယလိတယ်ဆိရင်ေတာ့ မိ ေတွမာ ိတဲ့
ေကျာက်မျက်ရတနာဆိင်ေတွကတစ်ဆင့်သာ ဝယ်ယ ကရပါတယ်။ ဒါေပမယ့်လည်း
အခလိ ပဋိပကေဒသက ေကျာက်ေတွကိ ဝယ်ယေနတာဟာ တစ်နည်းအားြဖင့်
ေဒသတွင်းပဋိပကေတွကိ သွယ်ဝိက်ေသာအားြဖင့် ေငွေ ကးေထာက်ပံ့ေနတာ၊
အားေပးေနတာနဲ ့အတတပဲ ြဖစ်ပါတယ်။
အေမရိကန်ြပည်ေထာင်စက ေကျာ ိး ိ ေကျာက်ြဖစ် ပ် ကင်းအဖွဲအစည်းက
သိပံပညာဂျာနယ်ေတွအေနနဲ ့ြမန်မာ ိင်ငံရဲ ့ပဋိပကေဒသက
ပယင်းေကျာက်ေတွမာပါတဲ့ ေကျာက်ြဖစ် ပ် ကင်းေတွကိ ေရးသားေဖာ်ြပရာမာ
သတိထား ကဖိ ့ ပီးခဲ့တဲ့ ဧ ပီလကပဲ သတိေပးထတ်ြပန်လိက်ပါတယ်။
ေကျာက်ြဖစ် ပ် ကင်းေတွပါဝင်တဲ့ ြမန်မာ့ပယင်းအေ ကာင်းကိ
အေလးေပးေရးသားေနြခင်းဟာ ေဒသတွင်းပဋိပကေတွကိ ပိမိ ကီးထွားေစဖိ ့
အေထာက်အပံ့ေပးေနသလိြဖစ်လာေန ပီလိ ့သတိေပးခဲ့ေ ကာင်း the New York Times
သတင်းစာက ေရးသားထားပါတယ်။

22. သိပံပညာ င်ေတွအေနနဲ ့အခလိ ကမာဦးသတဝါ ပ် ကင်းေတွပါတဲ့ ပယင်းေတွကိ
ေဒသတွင်းပဋိပကေ ကာင့် လက်လတ်လိက်မယ်ဆိရင်လည်း ဒီပယင်းေတွဟာ
ရတနာစေဆာင်းသေတွအတွက် တန်ဖိး ိတဲ့ ေကျာက်ြမတ်ရတနာေတွ အြဖစ်
အေရာင်းအဝယ်ြဖစ်ေနဦးမာေ ကာင့် သိပံပညာရပ်အတွက် ဆံး ံးမေတွသာ
ကံ ရမာပါ။
ဒါ ့ေ ကာင့်လည်း ကမာဦးသတဝါေတွကိ သေတသနြပ ေန ကတဲ့
ဘမိသိပံပညာ င်ေတွအေနနဲ ့သိပံပညာနဲ ့ကျင့်ဝတ်အ ကား အေကာင်းဆံးကိ
ဘယ်လိေရွးချယ်ေဆာင်ရွက်မယ်ဆိတာ ေလးေလးနက်နက်စ းစားဖိ ့လိအပ်ေန ပီပဲ
ြဖစ်ပါတယ်။
(Nikkei ရဲ ့ပင်တိင်ေဆာင်းပါး င် YUICHI NITTA ရဲ ့Myanmar amber traps scientists in ethical
dilemma over funding war ကိ ဆီေလျာ်ေအာင် ြပန်ဆိသည်)
လင်းသစ်/ Myanmar Harp
ZAWGYI
https://www.facebook.com/MYOAUNGNAYPYIDAW/posts/2839212596177214
Uthanzaw Thanzaw
11/6/2020 ‐6:56 AM
သယံဇာတစ စဲ
◌ျမ ာ့ပယင္◌းရဲ႕ သိပၸံပညာရွင္ေ◌ တကိ စဲေ◌ဆာင္◌ႏ◌ိ◌ငႈက က်င့◌္ဝတိ ငာ
အက်ပ္႐ိကႈ◌ျဖစ္ေ◌စၿပီး စ စဲေ◌ တအ တက္
ေ◌ေြငၾကးေ◌ထာကံ ့ရာလမ္◌းေ◌ၾကာင္◌း◌ျဖစ္ေ◌န
===========================================
( Jurassic Park ႐ပငဲကလိ ကမာၻဦးေ◌ခတ သတၱဝါ႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တပါဝငဲ ့
◌ျမ ာ့ပယင္◌းဟာ ကခ်င္ေ◌ဒသစ စဲအက်ပတည္◌းကိ ရွ ကာေ◌စတဲ့
ေအထာကပံ့ေ◌ကာင္◌းေ◌ တ◌ျဖစဲ ့တာပါ)

23. ရ န္၊ ြဇ ၉ ရက္။
◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံဟာ ကမာၻမွာ ကမာၻဦးသတၱဝါ႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တပါတဲ့
ပယင္◌းအဓိက ထကိရာေ◌ဒသတစ ◌ျဖစါတယ္။ ပယင္◌းဟာ
လက္ဝတတနာေ◌ တထဲမွာ အဖိးတန္ေ◌က်ာကည္◌း◌ျဖစလိ
ကမာၻဦးသမိင္◌းကိေ◌လ့လာမဲ့ သိပၸံပညာရွင္ေ◌ တအ တက္
အဖိးမျဖတ္◌ႏ◌ိ◌ငဲ ့သမိင္◌းဆိငာ သက္ေ◌သအခ်ကလက္ေ◌ တကိ
ေ◌ထာကံ ့ေ◌ပးေ◌နတဲ့ သမိင္◌းဖတာအပ္ေ◌ တလည္◌း◌ျဖစယိ ႔ သိရပါတယ္။
အထးသျဖင့◌္ ပယင္◌းေ◌ တထဲမွာ ကမာၻဦးေ◌ခတ
အင္◌းဆက္႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တ၊ ငွက္ေ◌ တနဲ႔ ဒိင္◌ႏ◌ိ◌ေ◌ဆာ ေ◌◌ျခရာေ◌ တ
ပါလာတတာေ◌ၾကာင့◌္ပါပဲ။
ဒါေ◌ပမယ့◌္လည္◌း ◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံရဲ႕ ပယင္◌းအဓိကတးေ◌ဖာ◌္ ထကိရာ
ေ◌ဒသဟာ လနည္◌းစလမ် ိ ဳးေ◌ေ တနထိငပီး ◌ျပ င္◌းစ စဲေ◌ တ တ ိေ◌နတဲ့
ေ◌◌ျမာကိ င္◌းေ◌ဒသက ကခ်င္◌ျပ ယာပဲ◌ျဖစါတယ္။
ဒီလိေ◌ဒသက ထကိေ◌နတဲ့ ပယင္◌းဟာ ေ◌ဒသခံေ◌ တအ တက္ေ◌တာ့
လ႔အြခင့◌္ေအရးခ် ိ ဳးေ◌ဖာကံရမႈေ◌ တနဲ႔အတ ေ◌မွာငိ လပန္◌းေ◌ တကိ
သယ္ေ◌ဆာငာပါေ◌တာ့တယ္။
၁၉၉၃ ခႏ◌ွစ ေ◌ဟာလီးဝဒ္ နာမ ကီးဒါ႐ိကာ စတီဗင္ စပီးဘာ့႐ိကဲ ့တဲ့
နာမ ကီး႐ပင္ "Jurassic Park," ထဲမွာေ◌တာ့ ပယင္◌းထဲမွာပါတဲ့ ◌ျခငဲေ႕ သးေကန
ဒိင္◌ႏ◌ိ◌ေ◌ဆာဒီအင္ေ◌အရၿပီး မ် ိ ဳး◌ျပ ားဖိေ႔ဆာင္ြ႐ကဲ ့ၾကပံကိ
႐ိက္◌ျပထားတာ◌ျဖစါတယ္။
တကယမ္◌းမွာတာ့ ပယင္◌းထဲမွာရွိေ◌နတဲ့ ဒီအင္ေ◌ေအ တဟာ
◌ႏ◌ွစန္◌းေ◌ပါင္◌းေ◌◌ျမာက်ားြစာကတည္◌းက ေ◌ပ်ာ က ယားၿပီ◌ျဖစိ ႔

24. ပယင္◌းေကန ဒိင္◌ႏ◌ိ◌ေ◌ဆာမ် ိ ဳးဆ ကားတယိ တာ ႐ပင္ေ◌ တ၊
ဇာတမ္◌းေ◌ တထဲမွာသာ ရွိေ◌တာ့တာ◌ျဖစါတယ္။
ဒါေ◌ပမယ့◌္လည္◌း ပယင္◌းထဲမွာပါေ◌နတဲ့ အသားစတစႉးေ◌ တနဲ႔
ေ◌တာငံေ◌ တဟာ အျခားအ႐ိးစေ◌က်ာက္◌ျဖစ္႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တကိ
ေ◌လ့လာရတာထက္ သိပၸံပညာရွင္ေ◌ တအ တက္ အဖိးမျဖတ္◌ႏ◌ိ◌ငဲ ့
ဖတာအပ္ေ◌ တ◌ျဖစ္ေ◌နတာပဲ◌ျဖစါတယ္။
အခႏ◌ွစိ င္◌းေ◌ တအ တင္◌း ◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံက ပယင္◌းေ◌ တထဲမွာ ကမာၻဦးက
သကိေ◌ တရဲ႕ ႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တ အမ်ားအျပားကိ ေ◌ တ႕လာရပါတယ္။
ၿပီးခဲ့တဲ့ မတထဲမွာပဲ တ႐တ္◌ႏ◌ိ◌ငံ ၿမိ ဳေ႕တာ◌္ေ◌ဘဂ်င္◌းက
ဘမိသိပၸံပညာတကၠသိလ္ ပါေ◌မာကၡ Xing Lida ဦးေ◌ဆာငဲ ့
သေ◌တသနအ ဖဲ႕ဟာ British scientific journal Nature မဂၢဇင္◌းမွာ ၎တိ႔ေအနနဲ႔
ငွက် ိ ဳးစိတဲ႔ ဆကပဲ ့ကမာၻ႔ေအသးငယံ းေ◌သာ ဒိင္◌ႏ◌ိ◌ေ◌စာမ် ိ ဳးဆကစစ ကိ
ပယင္◌းထဲမွာ ရွာေ◌ေြဖ တ႕ရွိေ◌ၾကာင္◌း ေ◌ၾကညာခဲ့ပါတယ္။
ဒီသတၱဝါဟာ ၿပီးခဲ့တဲ့ ◌ႏ◌ွစန္◌းေ◌ပါင္◌း ၉၉ သန္◌းေ◌လာက္ Cretaceous ကာလမွာ
ေ◌နထိင်ကားခဲ့တာ◌ျဖစယိ ႔ဆိပါတယ္။ ဦးေ◌ခါင္◌းက ၁ စငီမီတာသာရွိၿပီး
႐ပ္◌ႂ ကင္◌းရွာေ◌ေြဖ တ႕ရွိမႈထဲမွာ ေအသးငယံ း◌ျဖစ္ေ◌ၾကာင္◌းနဲ႔
ေ◌သးငယပီး ြခၽ ကဲ ့သားေ◌ တပါရွိေ◌ၾကာင္◌း ဆိပါတယ္။
ပါေ◌မာကၡ Xing ဦးေ◌ဆာငဲ ့သေ◌တသနအ ဖဲ႕ဟာ ၂၀၁၆ ခႏ◌ွစ န္◌းကလည္◌း
သိပၸံပညာရွင္ေ◌ တၾကား အထငကီးစရာအျဖစ္ ဒိင္◌ႏ◌ိ◌ေ◌ဆာ အျမႇ◌ီ◌းပါတဲ့
◌ျမ ာ့ပယင္◌းကိ ရွာေ◌ေြဖ တ႕ရွိခဲ့သလိေ◌နာကိ င္◌းမွာ ငွက္ေ◌ပါကနဲ႔
ေ◌ႁေြမပါကတိ႔ပါဝငဲ ့ပယင္◌းကိလည္◌း ရွာေ◌ေြဖ တ႕ရွိခဲ့သေ◌ တ
◌ျဖစါတယ္။

25. ကမာေၻပၚမွာ ပယင္◌းရဲ႕ သကမ္◌းဟာ ေ◌က်ာကိ င္◌း တင္◌းတ ိရာ
ထကိေ◌ဒသကိလိကပီး သကမ္◌း ကဲ◌ျပား သားတာ◌ျဖစါတယ္။
" ပယင္◌းဟာ ေ◌ဘာလစငယမ္◌းေ◌◌ျခေတလွ်ာကာ ပိမိ ထကိတာ◌ျဖစါတယ္။
ဒါေ◌ပမယ့◌္လည္◌း ◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံက ထကိတဲ့ ပယင္◌းဟာ ကမာၻဦး Cretaceous
ကာလျဖစဲ ့ဒိင္◌ႏ◌ိ◌ေ◌ဆာေ◌ တက်ကားရာအခ် ိ ပယင္◌း◌ျဖစ္ေ◌နတဲ့အ တက္
ဘမိသိပၸံပညာရွင္ေ◌ တအ တက္ ကမာၻဦးကာလကိ ေ◌လ့လာစရာ အဖိးတန္
သဲ လေ တ◌ျဖစ္ေ◌နခဲ့တာပါ" လိ႔ ရ မိ ဳ႕မွာရွိတဲ့ ◌ျမ ာပယင္◌း◌ျပတိက
◌ျပတိကႉး Long Roger က ေ◌◌ျပာပါတယ္။
◌ျမ ာ့ ပယင္◌းေ◌ တထဲမွာ တိရိစာၦန္ေ◌ တနဲ႔ အင္◌းဆက္ေ◌ တတင္ မကပဲ
အဲ့ဒီကာလကတ ိေ◌နတဲ့ အျခားအရာေ◌ တလည္◌း ပါဝင္ေ◌နတာ
ေ◌ တ႕ရပါတယ္။
"Jurassic Park" ဇာတမ္◌းေ◌ပၚ ထကာမွာ အဓိကဇာတမ္◌းေအ တးကိ စတငဲ ့သလိ႔
လသိမ်ားတဲ့ ေအမရိကန္ ေ◌အာ◌္ရီြဂန္◌ျပ ယကၠသိလ ပါေ◌မာကၡ George Poinar
ဆိရငည္◌း ၂၀၁၇ ခႏ◌ွစ ပန္◌းြပင့◌္ခ်ပါတဲ့ ◌ျမ ာ့ပယင္◌းကိ
ရွာေ◌ေြဖ တ႕ရွိခဲ့သ◌ျဖစါတယ္။ ဒီပန္◌းြပင့◌္ဟာ လကိကာလ
ၾသေစတးလ်တိကာသာ ေ◌ပါက္ေ◌ရာကင ဲ ့ပန္◌း◌ျဖစ္ေ◌နတာေ◌ၾကာင့◌္
ၾသေစတးလ်တိကာ အိႏၵိယတိေကန ခဲ ထ ကားတဲ့
ေ◌◌ျမအပိင္◌းအစတစ သာ◌ျဖစယိ တဲ့ သီအိရီကိ ပိမိမွ န္ေ◌စခဲ့တာ◌ျဖစါတယ္။
ပယင္◌းဟာ သိပၸံပညာရွင္ေ◌ တအ တကာ ေအရးပါတဲ့ ပစၥည္◌းတစ မဟတလိ
အဖိးထိက ဲ ့ရတနာတစါးလည္◌း ◌ျဖစ္ေ◌နပါေ◌သးတယ္။ ◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံပယင္◌းကိ
တ႐တ္◌ျပ ိ တငိ ႔ခဲ့တာ ပထမရာစကတည္◌း◌ျဖစ္ေ◌ၾကာင္◌း
သမိင္◌းအေ◌ထာကထားအခ် ိ ဳ႕ရွိခဲ့သလိ ေယန႔အခ် ိိ ေမ◌ျပာင္◌းလဲတဲ့

26. လမ္◌းေ◌ၾကာင္◌းေကနတစင့◌္ တ႐တ္◌ႏ◌ိ◌ငံကိ ဆကကငိ ေ႔နတန္◌း
◌ျဖစါတယ္။
◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံရဲ႕ ပယင္◌းတးေ◌ဖာ◌္ရာ မိင္◌း တင္◌းေ◌ တဟာ
◌ႏ◌ိ◌ငံေ◌◌ျမာကိ င္◌းက ကခ်င္◌ျပ ယ္ ဟးေ◌ကာင္◌းခ် ိ ဳင့◌္ဝွမ္◌းမွာ အဓိက
တ ိေ◌နတာ◌ျဖစါတယ္။ အဲ့ဒီေကနတစင့◌္ တႏ◌ိ◌င္◌းေ◌ဒသကိ◌ျဖတပီး
ကခ်င္◌ျပ ယဲ႕ ၿမိ ဳေ႕တာ◌္◌ျဖစဲ ့◌ျမစကီးနား ဒါမွမဟတ္ ယနန္◌ျပ ယ
Tengchong ေ◌ဒသကိ တိက္႐ိကငိ ေ႔နတာ◌ျဖစါတယ္။ ◌ျမစကီးနား ဒါမွမဟတ္
Tengchong ေ◌ရာကသာ တ႐တ ည္ေ◌ တက ပယင္◌းကိ
ေအရာင္◌းအဝယ ပကတာလိ႔ ဆိပါတယ္။
စီးြပားေ◌ရး အက် ိ ဳးအျမတ်ား လန္◌းတဲ့ ရတနာေ◌က်ာကိ င္◌း တင္◌းေ◌ တဟာ
ကခ်င္ေ◌ဒသကိ လမ် ိ ဳးေ◌ရးဆိငာ စ စဲေ◌ တ◌ျဖစိ ႔ အ တက္ အဓိက
ရင္◌း◌ျမစ္ေ◌ တလိ႔ ဆိၾကပါတယ္။ ကခ်င္◌ျပ ယာ ◌ျမ ာ့တေပတာ◌္နဲ႔
ကခ်ငမ် ိ ဳးသားလက္◌ႏ◌ိ◌င ပဲ႕လိ႔ဆိတဲ့ လတပ္ေ◌သာကခ်ငေပတာ◌္ (KIA) တိ႔ဟာ
◌ႏ◌ွစ္ေ◌ပါင္◌း ၇၀ ေ◌က်ာ◌္ရွ ကာတဲ့စ စဲကိ ၿဗိတိသွ်တိ႔ထံက
◌ႏ◌ိ◌ငံ လတပ္ေ◌ရးရၿပီးကတည္◌းက တိကိ က္ေ◌နၾကာတျဖစါတယ္။
◌ျမ ာ့တေပတာ◌္ေကတာ့ ◌ႏ◌ိ◌ငံေ◌တာ◌္ မၿပိ ဳကဲေ◌ရးအ တက္
တိကိ က္ေ◌နရတာလိ႔ ဆိထားၿပီး KIA ဘေကတာ့ ကခ်င မ် ိ ဳးေ◌ တ
ကိယ့◌္ၾကမၼာ ကိယ ီးြခင့◌္ရဖိ႔ တိကိ က္ေ◌နရတာလိ႔ ဆိၾေကပမယ့◌္
တကယမ္◌းမွာေ◌တာ့ အဲ့ဒီေ◌ဒသက ထကိေ◌နတဲ့ ေ◌က်ာကိမ္◌းနဲ႔
ပယင္◌းေ◌က်ာကိ င္◌း တင္◌းေ◌ တက ရရွိေ◌နတဲ့ အက် ိ ဳးအျမတ္ေ◌ တအ တကာ
ပဋိပကၡဟာ ေ◌စ့စပိ ႔မေရအာင္ ရွ ်ားၾကာရွည္ေ◌နတာ ◌ျဖစယိ ႔
ဆိၾကပါတယ္။

27. ◌ျမစကီးနားမွာေ◌နထိငဲ ့သတင္◌းသမားတစ္ဦးက " တပဲ႔ KIA ◌ႏ◌ွစကလံးဟာ
ေ◌က်ာက းတဲ့ ကမၸဏီေ◌ တနဲ႔
အက် ိ ဳးစီးြပားတိက္႐ိက္ေ◌ဆာင္ြ႐က္ေ◌နၾကတာ◌ျဖစပီး
ေ◌က်ာက္◌ျမတတနာေ◌ တ သယ ပိေ႔ဆာင္ေ◌နမႈေကနတစင့◌္ တရားမဝင္
ေ◌ေြငၾကးေ◌ တ ရရွိေ◌နၾကတာ◌ျဖစယ္" လိ႔ ေ◌◌ျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။
◌ျမ ာ့တေပတာ◌္ဟာ ၂၀၁၇ ခႏ◌ွစ္ ြဇေ လာက တႏ◌ိ◌င္◌းေ◌ဒသနဲ႔
အနီးပတ္ဝန္◌းက်ငိ KIA လကဲေကန ◌ျပ ိ က ႏ◌ိ◌ငဲ ့သလိ ဒီေ◌ဒသကိ
ဆကကိန္◌းခ် ဳပားႏ◌ိ◌ငဲ ့ေ◌ၾကာင္◌း ◌ျပ င္◌းသတင္◌းဌာနတစ ◌ျဖစဲ ့
ဧရာဝတီသတင္◌းဌာနရဲ႕ သတင္◌းေ◌ တအရ သိရပါတယ္။ ဒါေ◌ပမယ့◌္လည္◌း
ေ◌ပ်ာက်ားစ စဲေ◌ေ တတာ့ မၾကာခဏ ◌ျဖ စားေ◌နတယိ ႔ ဆိပါတယ္။
ဒီလိတိ ကဲေ◌ တနဲ႔အတ ထက္ေ◌ပၚလာတာေကတာ့ မိမိေ◌နရပိ
ြစန ႔ာ ထက္ေ◌ပးၾကရတဲ့ ေ◌ဒသခံေ◌ တပဲ◌ျဖစပီး ၎တိ႔ဟာ လယာေ◌ တကိ
ြစန႔ႊတဲ ့ရကာ ေ◌က်ာ ကင္◌းတးေ◌ဖာ◌္ေ◌ရးလပန္◌းေ◌ တမွာ အလပမားအျဖစ္
အသက္ေ◌ြမးဝမ္◌းေ◌က်ာင္◌း◌ျပဳၾကရပါေ◌တာ့တယ္။
◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံဟာ ၂၀၁၅ ေ◌ြ႐းေ◌ကာ ကဲမွာ ◌ျမ ာ့ဒီမိေကရစီေ◌ခါင္◌းေ◌ဆာင္
ေ◌ဒေၚအာငန္◌းစၾကည္ဦးေ◌ဆာငဲ ့အမ် ိ ဳးသားဒီမိေကရစီအ ဖဲ႕ခ် ဳပႏ◌ိ◌ငၿပီး
ေ◌ဒေၚအာငန္◌းစၾက ိ ယိ င္ ◌ႏ◌ိ◌ငံေ◌တာ◌္၏ အတိငငံပဂၢိ ဳလ္
ရာထးကိရယခဲ့ကာ ဒီမိေကရစီလမ္◌းေ◌ၾကာင္◌းကိ ေ◌လွ်ာကမ္◌းခဲ့ေ◌ပမယ့◌္
◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံေအနာကိ င္◌းေ◌ဒသက လမ် ိ ဳးေ◌ရးပဋိပကၡနဲ႔အတ ◌ႏ◌ိ◌ငံတကာရဲ႕
ေ◌ဝဖ ႈေ◌ တကိ ခံခဲ့ရပါတယ္။
ဒါေ◌ပမယ့◌္ ◌ႏ◌ိ◌ငံတကာအသိင္◌းအဝိင္◌းေကမ့ေ◌နတာေကတာ့
◌ျမ ာ့ပယင္◌းေ◌က်ာ ကင္◌းေ◌ဒသက လနည္◌းစေ◌ တရဲ႕
ပဋိပကၡပဲ◌ျဖစါတယ္။

28. ၿပီးခဲ့တဲ့ မတတန္◌းက နာမ ကီး ဘမိသိပၸံပညာရွငစ္ဦးက ◌ျမ ာ◌ျပ
ပယင္◌းကိ ဝယ ေ◌ရးနဲ႔ပတကပီး သေ◌တသနသမားေ◌ တအားလံး
ဆန႔်ငကဖိ႔ ေ◌ဆာ◌္ၾသခဲ့တယိ ႔ The New York Times သတင္◌းစာက
ေ◌ရးသားထားပါတယ္။
ပယင္◌းေ◌က်ာကာေ◌ြဖတဲ့ ◌ႏ◌ိ◌ငံ◌ျခားသား သေ◌တသနပညာရွင္ေ◌ တဟာ
ေ◌က်ာ ကင္◌းေ◌ဒသပတ္ဝန္◌းက်ငိ သားေ◌ရာက တင့◌္မရွိသလိ
တရားဝငာေ◌ြဖ သားလာြခင့◌္လည္◌း မရၾကပါဘး။ ဘာ◌ျဖစိ ႔လဲဆိရင္
အဲ့ဒီေ◌ဒေသ တဟာ စ စဲပဋိပကေၡ တရွိေ◌နတာေ◌ၾကာင့◌္
ဘယ္◌ႏ◌ိ◌ငံ◌ျခားသားမွ ဝ င ကားလာြခင့◌္ရွိတဲ့ေ◌နရာ မဟတါဘး။
ဒါ ့ေ◌ၾကာင့◌္လည္◌း ◌ျမ ာ့ပယင္◌းကိ ဝယ လိတယိ ရင္ေ◌တာ့ ၿမိ ဳေ႕ တမွာရွိတဲ့
ေ◌က်ာက်ကတနာဆိင္ေ◌ တကတစင့◌္သာ ဝယ ၾကရပါတယ္။
ဒါေ◌ပမယ့◌္လည္◌း အခလိ ပဋိပကေၡဒသက ေ◌က်ာက္ေ◌ တကိ
ဝယ ေ◌နတာဟာ တစည္◌းအား◌ျဖင့◌္ ေ◌ဒသ တင္◌းပဋိပကေၡ တကိ
သယ္ဝိက္ေ◌သာအား◌ျဖင့◌္ ေ◌ေြငၾကးေ◌ထာကံ ့ေ◌နတာ၊
အားေ◌ပးေ◌နတာနဲ႔ အတတပဲ ◌ျဖစါတယ္။
ေအမရိကန္◌ျပည္ေ◌ထာင က ေ◌က်ာ႐ိးရွိ
ေ◌က်ာက္◌ျဖစ္႐ပ္◌ႂ ကင္◌းအ ဖဲ႕အစည္◌းက သိပၸံပညာဂ်ာနယ္ေ◌ တေအနနဲ႔
◌ျမ ာႏ◌ိ◌ငံရဲ႕ ပဋိပကေၡဒသက ပယင္◌းေ◌က်ာက္ေ◌ တမွာပါတဲ့
ေ◌က်ာက္◌ျဖစ္႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တကိ ေ◌ရးသားေ◌ဖာ◌္◌ျပရာမွာ
သတိထားၾကဖိ႔ ၿပီးခဲ့တဲ့ ဧၿပီလကပဲ သတိေ◌ပးထတ္◌ျပ ိ ကါတယ္။
ေ◌က်ာက္◌ျဖစ္႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တပါဝငဲ ့◌ျမ ာ့ပယင္◌းေအၾကာင္◌းကိ
ေအလးေ◌ပးေ◌ရးသားေ◌ ျခင္◌းဟာ ေ◌ဒသ တင္◌းပဋိပကေၡ တကိ
ပိမိႀကီး ထားေ◌စဖိ႔ ေအထာကပံ့ေ◌ပးေ◌နသလိ◌ျဖစာေ◌နၿပီလိ႔
သတိေ◌ပးခဲ့ေ◌ၾကာင္◌း the New York Times သတင္◌းစာက ေ◌ရးသားထားပါတယ္။

29. သိပၸံပညာရွင္ေ◌ တေအနနဲ႔ အခလိ ကမာၻဦးသတၱဝါ႐ပ္◌ႂ ကင္◌းေ◌ တပါတဲ့
ပယင္◌းေ◌ တကိ ေ◌ဒသ တင္◌းပဋိပကေၡၾကာင့◌္ လကႊတိ ကယိ ရငည္◌း
ဒီပယင္◌းေ◌ တဟာ ရတနာစေ◌ဆာင္◌းသေ◌ တအ တက္ တ ိ းရွိတဲ့
ေ◌က်ာက္◌ျမတတနာေ◌ တ အျဖစ္ ေအရာင္◌းအဝယ္◌ျဖစ္ေ◌နဦးမွာေ◌ၾကာင့◌္
သိပၸံပညာရပ တက္ ဆံးရႈ◌ံ◌းမႈေ◌ တသာ ႀကဳ ံရမွာပါ။
ဒါ ့ေ◌ၾကာင့◌္လည္◌း ကမာၻဦးသတၱဝါေ◌ တကိ သေ◌တသ ျပဳေ◌နၾကတဲ့
ဘမိသိပၸံပညာရွင္ေ◌ တေအနနဲ႔ သိပၸံပညာနဲ႔ က်င့◌္ဝတၾကား
ေအကာင္◌းဆံးကိ ဘယိ ေ◌ြ႐းခ်ယ္ေ◌ဆာင္ြ႐ကယိ တာ
ေ◌လးေ◌လးနကကဥ္◌းစားဖိ႔ လိအပ္ေ◌နၿပီပဲ ◌ျဖစါတယ္။
(Nikkei ရဲ႕ ပငိ င္ေ◌ဆာင္◌းပါးရွင္ YUICHI NITTA ရဲ႕ Myanmar amber traps scientists in
ethical dilemma over funding war ကိ ဆီေ◌လ်ာ◌္ေ◌အာင္ ◌ျပ ိ သည္)
လင္◌းသစ္/ Myanmar Harp