सरकार एउटा संस्था हो, जोसँग निश्चित भौगोलिक क्षेत्रमा सामाजिक आचरणका नितिनियमहरु लागु गर्ने शक्ति हुन्छ । के व्यक्तिलाई यस्तो संस्था आवश्यकता पर्छ? पर्छ भने किन?

1. सरकारको 'व)प
- आएन या'ड
- (सूरथ -ग/रको अनुवाद)
सरकार एउटा सं9था हो, जोसँग =नि?चत भौगोDलक FेHमा सामािजक आचरणका =न=त=नयमहK लागु गनL शिNत
हुOछ । के RयिNतलाई य9तो सं9था आव?यकता पछU? पछU भने Vकन?
RयिNतको मि9तWक उसको जीYवत रहन चाZहने आधार भूत साधन हो ।यसको मायमबाट उसले ^ान _ा`त
गछU जसaधारा उसका सबै कायU =नदLDशत हुOछन् ।तर यसका ला-ग आधारभूत शतU यो हो Vक ऊ 9वतOH
Kपमा सोeन सकोस् र आfनो YववेकपुणU =नणUयशNती अनुसार काम गनU सकोस् । यसको अथU यो होइन् Vक
RयिNत एकदम एNलो रहनूपछU र उसका आव?यकताका ला-ग एकाOत ठाँउ नै सवijम 9थान हो ।मा=नसले
एक अकाUसँगबाट थू_ै लाभ Dलन सNछन ।उसले असल _कारले जीउनका ला-ग सामािजक वातावरण सबैभOदा
उjम हो तर के हk शतUहK सZहत…।
समाजमा रहेर मा=नसले दूई महlवपूणU मूmयहK DसNछ ती हुन -^ान र यसको आदान-_दान ।मा=नस एNलो
य9तो _ाणी हो जो पू9ता -दर-पू9ता मा आfनो ^ानको खजाना आदान -_दान गरेर यसमा वृिद गनU सNछ
।_lयेक मा=नस अKaधारा अनूसOधान ग/रएको ^ानबाट अDसDमत लाभ Dलन सNछ ।कु नै प=न RयिNत आfनो
पूरा जीवन अव-धको दौरानमा ज=त प=न कू रा शूKदेqख DसNन कोDसस गछU lयसभOदा धेरै उसको ला-ग
पZहलेदेqख नै उपलrध हुOछ ।sोtो महlवपूणU लाभ हो -uमको Yवभाजन ।यसले गदाU _lयेक RयिNत कु नै
=नधाU/रत FेHका मा=नसहKसँग यसको आदान-_दान गदUछ ।यस त/रकाको सहयोगबाट RयिNत आfना _lयेक
आव?यकताका ला-ग आफू एNलै सबै काम गरेर एकाOत 9थानमा रहेर _ा`त गनLभOदा अlयOत धेरै ^ान र
कौशल आजUन गछU । तर यसबाट यो कु रा प=न पjा लाwछ Vक य9तो VकDसमको सहयोग मुmयवान rयिNत र
समाजxबच कसरk हुन सNछ -lयो हो के वल YववेकपुणU Vyयाशील एवं 9वतOH समाजका YववेकपुणU Vyयाशील
एवं 9वतOH RयिNतहKको बीचमा । (The Objective Ethics )
lयो समाज ज9ले RयिNतको आfनो _यासबाट आिजUएको सबै कु रा DलOछ ,उसलाई दास बनाएर रा{छ,उ9को
मि9तWकको 9वतOHतामा _=तबOध लगाउँछ र RयिNतलाई उसको YववेकपूणU =नणUय शिNतको YवKद काम
गनUको ला-ग बाय गराउँछ र ज9ले RयिNतका आव?यNता र आfनो आदेशxबच संघसU पैदा गछU, =नि?चत
तौरमा lयो समाज नभएर अRयवि9थत जनसमुह-भीड हो जो अपरा-धक =नयमaधारा सं9थाYपत हुOछ ।य9तो
समाजले मा=नसको सह अि9तlवको सबै मुmयमाOयतालाई नWट ग/रZदOछ ।योसँग न त Nनै औ-चlय ~Oछ न
_=तवेदन र ननै भलाईको कु नै साधन ।यीनीहK मनु9यका ठुला दु?मन हुOछन् । सोDभयत Kस वा नाजी
जमUनीमा भOदा त वीरानो ठाउँमा नै िजOदगी •यादा सुर€Fत हुOछ ।
+यि.तगत अ2धकारको 4स5दा7त

2. यZद RयिNत शिOतपुणU , Vyयाशील र YववेकपुणU समाजमा आपसी Zहतका ला-ग साथ रहन चाहOछ भने
उसले के हk आधारभूत सामाजीक =नयमहK अव?य माOनु पछU । यस Yवना Nनै नै=तक वा स•य समाज को
कmपना प=न गनU सVकदैन ।
RयिNतगत अ-धकारलाई माOयता Zदनुको अथU यो हो Vक RयिNतलाई जीYवत रहनका ला-ग चाZहने समािजक
आव?यकताहKलाई माOयता Zदनु र 9वीकार गनुU RयिNतका अ-धकारहKको उmलंघन के वल शरk/रक बल
_योगaधारा माHै गनU सVकOछ ।शरk/रक बलको _योगले नै एउटा RयिNतले अकi RयिNतको जीवन समा`त
गनU सNछ वा उसलाई दास बनाउन सNछ वम वा लु‚न सNछ वा उसलाई आfनो लƒय स„म पुwन बाट
रोNन सNछ वा उसको YववेकपुणU =नणUय शिNतको YवKदमा काम गनU वाय तुmयाउन सNछ ।
एउटा स•य समाजको अ=नवायU शतU यो हो क… समािजक संबधहKमा शारk/रक बल _योग नहोस् ताVक RयिNत
यZद एक- अकाUसँग संबध रा† चाहOछन् भने उनीहK य9तो गनU सकू न तर Yवचार-YवमशU 9वेeछ राजीखुशी र
इeछापुUणU सहम=तबाट माHै ।
RयिNतलाई जीवनको अ-धकार माफU त Dमmने सबैभOदा महlवपुणU अ-धकार आlमरFाको अ-धकार हो । स•य
समाजमा बल _योग के वल जवाफ… कारवाहk का ला-ग वा उनीहKको YवKद गनU सीकOछ जसले य9को शुKवात
गछUन । ती सबैकारण ज9का आधारमा शारk/रक बलको _योगको शुKवात हुOछ गलत हुOछन् ।यहाँ शारk/रक
बलको _योग नै=तक अ=नवायUता बOन जाOछ ।
यZद कु नै शािOतY_य समाज कसैaवारा बलको _योग ‡दाँ प=न उ9को YवKदमा कारवाहk गदˆन भने उNत
समाज अनै=तक कायU गनLहरको दयामा र असहाय हुOछ । यस त/रकाको समाजले खराब कु राहKलाई अOlय
गनुUको साटो यसको Yवप/रत हाDसल गछU ।यसो गरेर उसले खराबलाई बढावा Zदराखेको हुOछ खराबलाई समथUन
ग/रराखेको हुOछ ।यZद कु नै समाज कु नै बलको YवKदमा नाग/रकहKलाई संगZठत सुरFा _दान ग/रराखेको
छैन भने यसको अथU यो हो क… उसले _lयेक नाग/रकलाई श9H उठाउन र आfनो घरलाई मोचाUबOद गनU वा
कु नै अजनबी उसको ढोकामा आइपुwछ भने मा/रZदनको ला-ग वा बदला Dलनका ला-ग बनेका नाग/रकहKको
संरFक समुहमा शाDमल वाय तुmयाइरहेको हुOछ । यसको न=तजा 9वKप समाज को पतन हुOछ
रअपरा-धहKको शासन हुन जाOछ र अपरा-ध समृहको बीचमा युaधको ि9थ=त बOन पुwछ ।
शा/र/रक बलको _योगलाई प=न RयिNत Yवशेषको Yववेकको भरमा छो‹न सVकOन । यZद RयिNत लगातार बल
_योगको भयको बीचमा बसीरहेको हुOछ क… उसको Yवरद कु नै प=न =छमेक…ले कु नै प=न समयमा _योग गनU
सNछ भने य9तोमा शािOतपुणU सहयोग असंभव हुOछ । चाहे =छमेक…को उaदे?य असल होस् या खराब चाहे
उसको =नणUय YववेकपुणU होस् या अYववेकपुणU चाहे उ Oयायले _े/रत होस् या अ^ानताबाट चाहे उ पूवाUŒहबाट
ŒDसत होस्, कु नै RयिNतको YवKदमा बलको _योग अकi RयिNतको इeछाको भरमा छो‹न Dमmदैन ।
कmपना गनुUस् lयस ि9थ=तको ,यZद कु नै RयिNतको पसU हरायो र उ यस =न9कसUमा पुwयो Vक उसको पसU
चोरk भएको हो । उ एक-एक गदˆ =छमेक…हKको घरमा पसेर आfनो पसU खो•छ र बेइमान देqखने पZहलो
rयिNतलाई गोलk ठोVक ZदOछ Vकन Vक उसलाइ lयो RयिNत दोषी लाwछ ।जवाVफ कारवाहkका ला-ग बलको

3. _योगमा प=न पZहले व9तुगत मानानंकको अनुKप साFीहरबाट अपराधको पृिWट हुनुपछU साथमा यो प=न साxबत
हुनुपछU Vक अपराध कसले गरेको हो । यसको अलावा सजायलाई प/रभाYषत गनुUको साथै यसको _वतUनका
=नयमहरK प=न जKरk हुOछन् ।यZद RयिNत यस त/रकाका =नयमहK Yवना अपराध =नधाU/रत गनL _यास गछU
भने यसको मतलब साxबत नभइकनै अपराध माOने काम भयो । यZद कु नै समाज बदला Dलनका ला-ग बलको
_योग गनL छु ट एNलो RयिNतकोहातमा ZदOछ भने उNत समाज अपरा-धक शासन तथा रNतपातपुणU दु?मनी -
झगडमा अवन=त हुOछ ।
यZद सामािजक संबधहKमा शा/र/रक बल _योगलाई समा`त गनुUछ भने RयिNतलाई एउटा य9तो सं9थाको
आव?यकता पछU जो सँग व9तुगत मानानंक एवं =नयमहKको आधारमा RयिNतहरको अ-धकारको रFा गनL
िज„मेदारk होस् । एउटा सरकार-एउटा उ-चत सरकारको यो उसको Oयुनतम कतURय हो।RयिNतलाई सरकारको
आव?यकता Vकन छ -यZह lयो कारण हो र नै=तक औ-चlय प=न ।
=नWपF =नयंHणमा आधा/रत शारk/रक बल बदलाको कारवाहk गनL साधन हो । यो कायU उसले व9तुगत
त/रकाबाट प/रभाYषत =नयमहKको आधारमा गदUछ ।
=नजी कारवाहk र सरकारk कारवाहk बीचको _मूख DभOनता-जसलाई आजकल वेवा9ता र पOछाउने ग/रOछ-के
हो भने शारk/रक बल_योग गनUमा सरकारको एका-धकार हुOछ ।सरकारको ला-ग यस _कारको एका-धकार
अ=नवायU प=न छ Vकनक… बलको _योग रोNन र यसको YवKद कारवाहk गनUको ला-ग उ नै अ-धकृ त हो ।र
=यनै कारणहK गदाU सरकारk कारवाहk पूणU त/रकासँग प/रभाYषत सीमाबद एवं =नयिOHत हुनुपछU ।उसलाई
आfनो काममा मनमानी गनL छु ट हुनुहुदैन ।उ शिNतले भ/रपुणU यंHमानव सरह हुनुपछU । यZद 9वतOH समाज
चाZहOछ भने यसको ला-ग सरकारलाई =नयंxHत गनुU आव?यक छ ।
उ-चत सामािजक Rयव9थामा, एउटा RयिNत आfनो इeछाको अनुसार जे प=न गनUको ला-ग कानूनी तौरमा
9वतOH हुOछ जबस„म ऊ अकाUको अ-धकारहK हनन् गदˆन जबVक सरकारk अ-धकारkले गनL _lयेक काम
कानूनी दायरा DभH हुनुपछU । एउटा RयिNत ती सबै कु रा गनU सNछ जुन कानूनी Kपमा _=तबिOधत छैनन् र
एउटा सरकारk अ-धकारk lयो बाहेक अK के हk प=न गनU सNदैन जसका ला-ग कानूनी Kपमा अनुमती छ ।
यो अ-धकार लाई सामŽयUको दाजोमा बढk महlवपुणU बनाउने त/रका हो ।यो अमे/रक… अवधारणा हो-"कानूनको
सरकार , rयिNतको होईन "
9वतOH सामाजका ला-ग उपयुNत कानूनको 9व•प र सरकारलाई यी कानूनहKले Zदएको अ-धकारको uोत -
दुबै को उlपYj उपयुNत सरकारको _कृ =त र उसको उaदे?यबाट हुOछ ।दुबैको आधाभूUत DसदाOतलाई
9वतOHताको घाषणापHमा =नदLDशत ग/रएको छ ।यी नै अ-धकारहKको रFाका ला-ग rयिNतहKxबच सरकारको
गठन ग/रOछ र सरकारको अ-धकार शाDसत हुनेहKको अनुमतीबाट आउँछ ।

4. Vकनक… के वल RयिNतगत अ-धकारहKको रFा गनुUनै सरकारको सहk उaदे?य हो कानूनको उ-चत Yवषय प=न
यZह हो ।यसैले सबै कानून RयिNतका अ-धकार र तीनको रFा गनL उaदे?य राखेर बनाइनु पछU ।सबै कानून
अ=नवायU Kपमा =न9पF -व9तुगत Kपमा सहk ठहराउन योwय हुनुपछU ।कु नै कारवाहk गनुUभOदा पZहले नै
RयिNतलाई यस कु रामा 9पWट Kपमा जानकारk हुनुपछU Vक कानूनले उनीहKलाई के गनUबाट रोNछ र उNत कायU
गरेमा उनीहKलाई के सजाय हुन सNछ भनेर ।
सरकारको कानूनी अ-धकारहKको uोत हो -शाDसत हुनेहKको अनुमती यसको अथU यो हो क… सरकार शासक
हैन बK नाग/रकहKको रFक वा अDभकताU हो ।यसको अथU यो हो Vक सरकारलाई एउटा Yवशेष उaदे?यका
ला-ग नाग/रकहरले Zदएको अ-धकार बाहेक अOय कु नै अ-धकार हुदैन ।
यZद RयिNत 9वतOH एवं स•य समाजमा रहन चाहOछ भने एउटै आधारभूत DसदाOत छ जसमा उसको
सहमती हुन अ=नवायU छ -शा/ररkक बलको _योग समा`त गनL र आfनो शारk/रक आlमारFाका ला-ग
सरकारलाई अ-धकृ त बनाउने DसदाOत ताVक उसले यसलाई सुRयवि9थत =न9पF एवं कानूनी तरkकाबाट
प/रभाYषत Kपमा लागु गनU सकोस् ।यसलाई अकi त/रकाबाट यसो प=न भOन सVकOछ Vक उNत बल _योग
एवं मनोमानीमा-थ रोक अव?य 9वीकार गनुUपछU--कु नै प=न त/रकाको मनोमाजी जसमा उसको 9वयं को
मनोमानी प=न शाDमल छ ।अब यZद दुई RयिNतहKको बीचमा कु नै कारोबार हुOछ जसमा दुवै संलwन छन् फे रk
यZद यसमा असहम=त सृजना भएमा के हुOछ त ?
एउटा 9वतOH समाजकम दुवैलाई एक -अकाUसँग स„झौता गनUको ला-ग वाय पा/रदैन ।स„झौताहK 9वेeछ‘क
सहम=त को आधारमा वा अनुबOध माफU त गछUन । यZद एउटा RयिNत मनोमानी त/रकाले अनुबOध तो‹छ भने
यसबाट अकाU RयिNतलाई YवYjय हानी हुन सNछ र F=तपुत’ 9वKप दोषी पFको स„पYj जफत गनुUको
अलावा अK कु नै Yवकmप हुदैन तर फे /र प=न यहा प=न बल _योगको =नणUय कु नै rयिNतको भरमा छो‹न
Dमmदैन । र यहा सरकार को अlयOत महlवपुणU एवं जZटल काम आउँछ - एउटा मय9तकताUको भूDमका
जसले =न9पF कानून अनुसार दुवै RयिNतहKको झगडाको समाधान गरोस् ।
कु नै प=न स•य समाजमा अपरा-ध अlयOत कम स{यामा हुOछन् तर शां=तपूणU समाजका ला-ग कानूनको
अदालतaधारा अनुबंधको संरFण र _वतUन सबैभOदा महlवपूणU आव?यकता हो ।यस त/रकाको संरFणxबना
कु नै प=न स•यतालाई YवकDसत हुन वा रZहरहन संभव हुँदैन ।
मा=नस पशुसरह आfना तlकालका आव?यकताका ला-ग काम गरेर माH जीYवत रहन सNदैन उसलाई YवDभOन
समायव-धमा आfनो उaदे?यलाई =नधाU/रत गनU र =तनलाई _ा`त गनUका ला-ग काम गनुUपछU ।RयNतीलाई
आfनो पुरै जीवनको ला-ग आfना कायU र योजनाहKको लेखा-जोखा तैयार गनुUपछU ।RयNतीको मि9तWक ज=त
असल र उसको ^ान ज=त उतकृ Wट छ उसका योजनाहKको uृंखला lयती नै लामो ~Oछ ।कु नै स•यता ज=त
कु Dलन र ज=त जटkल छ उसलाई lय=तनै लामो ग=तYवधीको uृंखला हुनजKरk छ र यसै _कारले RयिNतहKबीच
अनुबOधका स„झौताहK ज=त धेरै हुOछन् lय9ता अनुबOधका सुरFाका ला-ग संरFणको आवशयकता प=न
lयती नै हुOछ ।

5. यहाँस„म Vक कु नै अप/रWकृ त समाज प=न यसरk काम गनU सNदैन-मानैा कु नै RयिNत के हk अ“डाको स‚टामा
आलु Zदने Rयापार गनU सहमत हुOछ ।ऊ अ“डा DलOछ र आलु Zदन अ9वीकार ग/रZदOछ । कmपना गनुUस् यसै
त/रकाको मनोमानी यZद कु नै औयो-गक समाजमा हुOछ भने यसको अथU के रहला जहाँ RयिNतहK खरब”
डलरको समान उधारोमा या अनुबOधका आधारमा ZदOछन्-करोडौ डलर पनL संरचना खडा गनUका ला-ग या
९९वषUका ला-ग Dलजमा स„पYj ZदOछन् ।
=य अनुबOधहKको एकतफ– उmल—घनमा शारk/रक बलको अ_lयF _योग भइराखेको हुOछ।यZद कु नै RयिNतबाट
सामान DलOछ र lयसको स‚टामा पैसा Zदन अ9वीकार गछU र lयस सामानमा-थ दबाब -शारk/रक दबाब बनाई
रा{छ जसमा उसको माDलकको सहम=त छैन् ।धोखादारkमा यसै _कारको बलको अ_lयF _योग हुOछ ।यसमा
माDलको सहमतीxबना RयिNतले सामान DलOछ -झुठो आ?वासन Zदएर, ध„क…मा प=न बलको अ_lयF _योग
हुOछ ।यसमा सामाजको बदलामा के हk प=न Zदइदैन बK ध„क… र जबरज9ती गरेर DलइOछ ।
यस _कारका कु नै प=न कायU =नि?चत Kपमा अपरा-धक हुन ।अनुबOधको एकतफ– उmलंधन अपराधबाट _े/रत
प=न हुन सNछन् तर ती गैरिज„मेदारkपूणU वा अYववेक… Rयवहारका कारणले प=न हुन सNछन् ।के हk य9ता
मामला प=न हुOछन् जहाँ दुवै पF Oयायको गुहार मागी राखेका ~Oछन् चाहे कु रा जे नै होस् ।यस तरkकाका
सबै मुaदा =नWपF Kपमा प/रभाYषत कानूनका Yवषय हुनुपछU र =यनको समाधान =न9पF मय9तकताU र
कानूनी _शासकहर वा OयायधीशहK जोबाट उ-चत हुOछ उसैaधारा हुनुपछU ।
यी सबै मामलामा Oयायलाई =नदLDशत गनL आधारभूत DसदाOत मा-थ नजर गनL हो भने यो DसदाOत हो कू नै
प=न RयिNत अकi RयिNतबाट कू नै प=न मुmय उ9को सहम=तYवना _ा`त गनU सNदैन र एउटा RयिNतको
अ-धकारलाई एक RयिNतको एकतफ– =नणUय अYववेक या मनमानी 9वेeछाचा/रताको भरमा छो‹न सVकद˜न ।
सार Kपमा सरकारको यहk नै उपयुNत उaदे?य हुOछ Vक उसले RयिNतको सामािजक अि9तlवलाई स„भव
बनाओस् उसको Zहतको रFा गरोस् र ती गलतीहKलाई =नयOHण गरोस् जसaधारा एक RयिNतले अकiलाई
हानी पुयाUउन सNछ ।सरकारका महlवपूणU कायUलाई तीन uेणीमा बाँडन सVकOछ जुन सबैमा शारk/रक बल र
RयिNतका अ-धकारहKको रFाका माDमला शाDमल छन् ।
पZहलो हो-_हरk अपराधीहKबाट RयिNतहKलाई रFा गनUका ला-ग हुOछ , दोtो-सश9H सेवाहK Yवदेशी
आyमणकारkहKबाट रFा गनUका ला-ग, तेtो-कानूनी अदालतहK जसले RयिNतहKको आपसी झगडालाई =नरपेF
कानूनaधारा सुmझाउन ।यी तीन uेणीहKमा अK प=न के हk चीजहK जोšडएका हुOछन् जुन लागु गनL समयमा
हुने Rयवहा/रक सम9याहK र कु नै Yवशेष कानून लागु गदाUका जZटलतासँग स„ब-धत हुOछन् ।यो Yवशेष
Yव^ानको FेHसँग संबिOधत हुOछ जसलाई कानूनको दशUन भOदछन् । कानूनलाई लागु गनL समयमा थु_ै
गलती र असहमतीको स„भावना हुOछ ।तर लागु गनLपनL अ=नवायU DसदाOत हो कानून एवं सरकारको उaदे?य
RयिNत को अ-धकारहKको रFा गनL हो ।

6. आजकल यो DसदाOतलाई xबDसईएको छ ,यसको अवहेलना भइरहेको छ यसबाट बeने कोDशश ग/रOछ यसकै
न=तजा हो - Yव?वको वतUमान अव9था ।yू र शिNतहKaधारा बबUरतापूणU त/रकासँग कानूनहK लागु
ग/रदैछ।मानवताको अवन=त यस हदस„म भईसके को छ Vक कानूनको शासन समा`त भएको छ तानाशाहkको
अव9था उlपOन भएको छ।
यी सबै मामलामा Oयायलाई =नदLDशत गनL आधारभूत DसaधाOतमा-थ नजर गनL हो भने यो DसaधाOत हो -कु नै
प=न RयिNत अकi RयिNतबाट कु नै प=न मूmय उसको सहम=तYवना _ा`त गनU सNदैन र एउटा RयिNतको
अ-धकारलाई एक RयिNतको एकतफ– =नणUय अYववेक या मनमानी 9वेeछाचा/रताको भरमा छो‹न सVकद˜न ।
9मरण रहोस् , RयिNतमा-थ बलपूवUक =नयOHण नै एकमाH सेवा हो जुन सरकारले ZदOछ । आफै लाई
सो-धहेनुUस बलपूवUक =नयOHण गनL कु रामा _=त9पधाUको के अथU हुOछ ।
कसैले प=न यस DसaधाOत वा शrदलाई Yवरोधाभासी भOन सNदैन VकनVक 9पWट छ यसमा _=तयो-गता र
सरकारको DभOनताको ^ानको अभाव छ । न नै यसलाई कु नै अमूतU बहाव भOन सVकOछ VकनVक यसको
वा9तYवकतासँग कु नै स„बOध वा संपकU छ न यसलाई कु नै =नि?चत Kप Zदन सVकOछ । यसलाई एउटा
उदाहरणले नै 9पWट पा/रZदOछ -मानौ uीमान् ि9मथ जो सरकार ए का उपभोNता हुन् लाई शंका लाwयो Vक
उनीकहाँ uीमान् जोOसले जो सरकार बी का उपभोNता हुन् चोरk गरे । _हरkको समूह जब uीमान जोOसको
घरमा जाOछन् त उनीहK _हरk समूह बी लाई ढोकामा पाउँछन् जो uीमान् ि9मथको Dशकायतलाई वैध
माOनबाट अ9वीकार गछUन र सरकार ए को _शाDसनलाई माOयता Zददैनन् -तब के हुOछ तपा› आफ˜ अOदाजा
लगाउन सNनुहुOछ ।
सरकारको अवधारणाको उlपYjको अlयOत लामो एवं जZटल इ=तहास छ । सबै स•य समाजमा सरकारaधारा
सहk त/रकाले काम गरेका के हk उदाहरणहK छन् । यो आफू ले आफ˜ लाई सरकार र लुटेराहKको समूहको बीचमा
के हk अOतरहKको माOयताको प/रघटनाको Kपमा RयNत गछU सरकारलाई "कानून एव Rयव9था को रFकको"
Kपमा स„मान एवं नै=तक अ-धकार सु=नि?चत ग/रयो ।
तŽय यो हो यहा स„म Vक अनै=तक सरकार प=न के हk हद स„म Oयाय एवं Rयव9था कायम राqखरा†
अ=नवायU स„झOछ या त 9वभाव वा पर„पराको कारण या आ७३ट^aधaध“सना अ-धकारहKको के हk हदस„म
नै=तक औ-चlय ठहयाUउनको ला-ग ज9तै žाOसका सŸाटले राजाका ई?वरkय अ-धकार को 9तु=त गरेका -थए र
lय9तै ग/र सोDभयत Kसका आधु=नक तानाशाहहKले आfनो शासनलाई आfना अधीन9थहKको नजरमा उ-चत
ठहयाUउनका ला-ग धन खचU गरेका -थए।
मानव जा=तको इ=तहासमा सरकारको उ-चत कायU_णालkको ^ान हालैको उपलिrध हो । यो के बल दुई सय वषU
पूरानो हो र यसको शुKवात अमे/रक… yािOतको समयबाट भयो । अमे/रकाका सं9थापकहKले समाजको
आव?यकता र 9वKपको पZहचान माH गरेनन् बK ती साधनहKको प=न खोजी गरे जसबाट यसलाई Rयवहा/रक
Kप Zदन सVकयोस् । एउटा 9वतOH समाज अOय कु नै मानYवय उlपादन सरह या‚टिeछक साधनहKबाट वा
के बल इeछामाफU त वा असल मनसाय भएका नेताहKबाट _ा`त गनU Dसकं दैन । 9वतOH समाज बनाउन र

7. यसलाई 9वतOH बनाइरा†का ला-ग एक वैध DसaधाOतहKमा-थ आधा/रत जZटल Oयाय Rयव9थाको आव?यकता
पछU । य9तो Rयव9था जो _ेरणा नै=तक च/रH वा कु नै =नि?चत अ-धकारkको इeछामा =नभUर नहोस् य9तो
Rयव9था जसमा =नरंकु शता फ9टाउने ग/र कु नै कानूनी कमीकमजोरk नहोस् ।
अमे/रकाको =नयOHण एवं संतुलन Rयव9था य9तै एउटा उपलिrध -थयो र यaधYप संYवधानका के हk
Yवरोधाभासले आधु=नक राजनी=तक Rयव9थालाई फ9टनउने के हk मौका Zदयो सरकारका अ-धकारहK सीDमत एवं
=नयOHत गनL साधनका Kपमा संYवधानको अवधारणा YवलFण उपलिrध -थयो ।
आज जब यस Yवषयलाई समा`त गनL सामूZहक _यास हुOछ पयाU`त Kपमा भOन सVकइराqखएको छैन Vक
संYवधानले सरकारलाई सीDमत गछU =नजी RयिNतलाई होइन । यसले =नजी RयिNतको आचरणहKलाई =नधाU/रत
गदˆन के बल सरकारको आचरणहKलाई माH । यो सरकारk अ-धकारहKको चाटUर होइन बK सरकारको YवKaध
नाग/रकका ला-ग नाग/रकको संरFणको चाटUर हो ।
अब सरकारका आज _चDलत YवचारहKमा नै=तक र राजनै=तक अवन=तको अ-धकतम सीमा मा-थ Yवचार गर”
।
RयिNतका अ-धकारहKको रFक हुनुको साटो सरकार =तनको सबैभOदा खतरनाक उmलंघनकारk ब=नरहेको छ
9वतOHताको रFा गनुUको साटो दासता 9थाYपत ग/ररहेको छ शारk/रक बल _योग गनL वालाबाट रFा गनुUको
साटो सरकार आ७३ट^aधaध“सनो मज’को कु नै मामलामा कु नै त/रकाले शारk/रक बल र जोर जबरज9तीको
_योग ग/ररहेको छ । मानव संबOधहKमा =न9पFताको उपकरणको Kपमा काम गनुUको साटो सरकार
अ=नि?चतता र भयको घातक शासकको Kपमा काम ग/ररहेको छ । यसका ला-ग उसले ती अ9पWट
कानूनहKको _योग ग/रराखेको छ जसको Rया{या अ-धकारkहKको 9वेeछामा छोšड Zदइएको छ । RयिNतको
उeछृंखलताले गदाU हुने अOयायबाट RयिNतको रFा गनुUको साटो सरकार 9वयं प=न अOयायपूणU त/रकाले
अ-धकार ^ापन ग/ररहेको छ । यस_कारले हामी ती ग=तमा उeचतम अवन=त =तर पुwदै छ” -lय9तो अव9था
जहाँ सरकार आ७३ट^aधaध“सनो इeछाले जे प=न गनU 9वतOH हुOछ जबVक RयिNतले भने जे प=न गनUका
ला-ग सरकारको अनुम=त Dलनु परोस् । यो RयिNतको इ=तहास सबैभOदा अOधकारमय समय हो lयो अव9था
जहाँ बबUर शिNतको शासन हुOछ ।
_ाय ◌ः यस_कारको Zट`पणी ग/रइOछ Vक आfनो भौ=तक _ग=तको बावजुद मानवजा=तले lयसको तुलनामा
नै=तक _ग=त गरेका छैनन् । यस_कारका Zट`पणीमा मानव_कृ =तको बारेमा के हk =नराशावादk =नWकषU
=नकाDलOछन् । यो साँचो हो क… मानवजा=तको नै=तक अव9था ल•जाजनक 9तरमा पु-गसके को छ । तर यZद
सरकारहKको Yवकराल नै=तक उलटपुलट - परोपकारk सामूZहकतावादk नै=तकताaधारा स„भव बनाइएको जस
अOतगUत मानवजा=तले आfनो _ाय ◌ः इ=तहास गुजारेका छन मा-थ Yवचार गनL हो भने आ?चयU हुOछ Vक
कसरk मा=नसले आfनो स•यतालाई बचाइरा{यो र आfनो Zदशामा कदम बढाउन जारk रा{यो ।
RयिNत राजनी=तक DसaधाOतहKको 9वKपलाई प=न अझ 9पWट Kपमा हेनU शुK गछU जसलाई RयिNतको
बौa-धक पुनजाUगरणको संघषUको Zह9साको Kपमा 9वीकार र समथUन ग/रनुपछU ।