1. Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
Onder het motto ‘verder met Cuypers’ is het Rijksmuseum klaargestoomd
voor de eenentwintigste eeuw. Na een renovatie van bijna tien jaar opent het
Nieuwe Rijksmuseum zijn deuren en de veelbesproken passage. Het Spaanse
architectenbureau Cruz y Ortiz dat verantwoordelijk is voor deze ingrijpende renovatie,
moet bijkomen van een zware bevalling. De Spanjaarden kozen voor een opmerkelijke
strategie bij hun ingrepen in het gebouw. Ze zochten niet het contrast op met het
bestaande, maar borduurden voort op het ontwerp van Cuypers.
Auteur Pieter Bedaux Fotograaf Jeroen Musch
Project

2. 30 de Architect, april 2013 de Architect, april 2013 31
Project Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
De belangrijkste ontwerpopgave was dezelfde als bij de
oprichting van het museum in 1885: hoe combineer je een
museum met een poortgebouw? Vraagt het eerste type
om een continue aaneenschakeling van de verschillende
ruimtes, het andere knipt deze in principe altijd in tweeën.
“Cuypers had niet de architectonische middelen die we nu
hebben om dit probleem goed op te lossen”, aldus Ortiz.
De weerslag die deze onhandige tweedeling had op de
exploitatie van het museum, was aanleiding voor de in-
grijpende verbouwing. Het belangrijkste doel van de opgave
was het creëren van één hoofdentree.
Cruz en Ortiz bedachten een oplossing waarbij de be-
zoeker in het hart van de onderdoorgang naar een nieuw
entreeplein zou afdalen met aan weerszijden paden voor
fietsers en voetgangers. Onder druk van de Fietsersbond, de
Gemeenteraad en Stadsdeel Oud-Zuid sneuvelde dit plan
uiteindelijk om fietsers zo min mogelijk tot last te zijn.
Ironisch genoeg heeft het museum nu vier entrees aan
weerszijden van de onderdoorgang; twee hoofdentrees en
twee liften voor mindervaliden en groepen. Dat deze oplos-
sing minder gelukkig uitpakt voor de museumbezoeker dan
het oorspronkelijke ontwerp moge duidelijk zijn. Eenmaal
binnen in het museum is dit leed snel vergeten en blijkt het
probleem van de logistieke knip kundig opgelost.
Voortborduren op Cuypers
Grote winst is behaald door de dichtgeslibde atria aan
weerszijden van de onderdoorgang volledig open te breken
en terug te brengen naar het oorspronkelijke ontwerp van
Cuypers. Cruz en Ortiz verlagen de bestaande hoven zodanig
dat de atria van beide vleugels onder de passage kunnen wor-
den verbonden. De wanden van de passage zijn vervangen
door glazen puien. Dit levert van binnenuit een onwerkelijke,
maar bijzondere ervaring op, waarbij de stad zichtbaar door
het museum raast. In dit centrale plein dat voor iedereen
Het centrale atrium met de informatie- en ticketbalies, de garderobe en de entree tot de tentoonstellingen. Fotograaf Jeroen Musch
Onder de fietstunnel bevindt zich een doorgang die bezoekers van de ene naar de andere vleugel leidt.
De glazen puien in de bogen bieden zicht op de tunnel. Fotograaf Jeroen Musch Langsdoorsnede 1 museumonderdoorgang 2 entree toegangsmuseum 3 entree naar de tentoonstellingsruimten 4 auditorium 5 museumwinkel 6 café
6 2 21
4
3
5
5
Dat deze oplossing minder gelukkig uitpakt
voor de museumbezoeker dan het oorspronkelijke
ontwerp moge duidelijk zijn

3. 32 de Architect, april 2013 de Architect, april 2013 33
Project Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
1 informatiebalie
2 ticketbalie
3 garderobe
4 entree naar de tentoonstellingsruimtes
5 museumwinkel
6 toiletten
7 tentoonstellingsruimte
8 museumonderdoorgang
9 entree naar het Rijksmuseum
10 café
11 eregalerij
12 nachtwachtkamer
13 grote zaal
Tweede verdieping
Benedenverdieping
Begane grond
Eerste verdieping
7 7
7 7
77
7 7
7 7
13
11
12
7
7 10
7
7
7
77
9 9
8
9 9
7 7
7
1
45
2
6
3


4. 34 de Architect, april 2013 de Architect, april 2013 35
Project Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
toegankelijk is, bevinden zich het café en de winkel.
De architecten kiezen duidelijk voor continuering van de
bestaande architectuur van Cuypers, zowel in materiaal-
gebruik als in vormentaal, zij het meer ingetogen en
ontdaan van decoratie. De ondergrondse uitbreiding is
uitgehouwen uit Portugees natuursteen dat qua kleur licht
afwijkt van de bestaande hardstenen plint van het gebouw.
Dit wegsnijden van volumes kunnen de Zuid-Europeanen
goed: verfijnd gedetailleerde trappen en poorten be-
geleiden de bezoeker op welhaast vanzelfsprekende wijze
naar de tentoonstellingszalen. Deze strategie van verder-
gaan met het bestaande, zonder duidelijk de grens aan te
geven tussen oud en nieuw, gaat in tegen de heersende
opvattingen over restaureren in onze cultuur. Doorgaans
worden bij historische gebouwen contrast en juxtapositie als
ontwerpmiddelen ingezet voor latere aanpassingen. Het is
een interessante paradox dat juist dit zoeken naar continu-
ïteit vernieuwend is te noemen. Cruz en Ortiz geloven niet
in narratieve architectuur die de bezoeker uitlegt hoe een
gebouw is ontstaan. “Architectuur is geen geschikte kunst
om verhalen te vertellen. Het is anders dan een schilderij
waarbij de restaurateur de ontbrekende stukken oninge-
vuld laat”, legt hij uit. “Waarschijnlijk moet over twintig jaar
het gebouw weer worden aangepast door iemand anders.”
Ortiz is er overigens van overtuigd dat hun oorspronkelijke
ontwerp op termijn alsnog wordt uitgevoerd, “daar is het
museum te groot en te belangrijk voor”. De constructie in
de onderdoorgang is er in ieder geval op voorbereid.
Het bleek geen gemakkelijke opgave om een gebouw als
het Rijksmuseum te renoveren. Cuypers die volgens het
ideaal van het Gesamtkunstwerk ieder hoekje ontwierp en
versierde, liet voor latere generaties geen ruimte open om
ongestraft wijzigingen aan te brengen. Het devies bij de res-
tauratie van de tentoonstellingszalen door Van Hoogevest
Architecten was vooral schoonmaken en herstellen van wat
er in de loop der tijd was toegevoegd. In een aantal zalen als
de Voorhal en Eregalerij zijn de oorspronkelijke muur-
schilderingen van Georg Sturm weer volledig blootgelegd
1 In beide atria zijn enorme
kroonluchters gehangen. Ze
bestaan uit drie ringen die
ieder zijn voorzien zijn van on-
geveer 630 baffles gemaakt van
akoestisch plaatmateriaal. In de
baffles zit zowel in de onder- als
bovenkant verlichting. Fotograaf
Jeroen Musch
2 Onder het café in het westelijke
atrium bevindt zich de museum-
winkel. Fotograaf Jeroen Musch
1
2
De architecten kiezen duidelijk voor continuering
van de bestaande architectuur van Cuypers

5. de Architect, april 2013 37
Project Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
De monumentale decoraties zijn zo veel mogelijk teruggebracht, onder andere in de Voorhal. Fotograaf Jeroen Musch

6. de Architect, april 2013 39
Project Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
De Philipsvleugel bevindt zich aan de achterkant van het Rijksmuseum. Fotograaf Jeroen Musch
Aziatisch paviljoen
Een juwelendoosje
Voor de Aziatische collectie was
in het hoofdgebouw geen goede
plek, waarop is besloten een eigen
paviljoen te bouwen voor de meer
dan zevenduizend stukken. Het ge-
bouw is via het centrale auditorium
bereikbaar.
In de sobere en strakke vormgeving
heeft Curz y Ortis geen aansluiting
gezocht bij de Aziatische bouwkunst.
De grillige vorm van het gebouw
maakt duidelijk dat het bureau ook
geen verbinding heeft gezocht bij
het ontwerp van Pierre Cuypers.
Het paviljoen beslaat 670 vierkante
meter en wordt gekenmerkt door
witte ruimtes met houten vloeren
en een grote houten trap. Inval-
lend zonlicht is zo veel mogelijk
voorkomen ter bescherming van de
collectie, waardoor het paviljoen
grotendeels gesloten is naar buiten
toe. De enige glazen wand trekt
daardoor nog meer de aandacht.
en zijn wandkleden teruggehangen. Het lijkt een verstan-
dige keuze dat op andere plekken in het gebouw de nog
aanwezige fragmenten zijn afgedekt. Met achtduizend
tentoongestelde stukken is een bezoek nu al een duizeling-
wekkende ervaring.
Juwelenkistje biedt ontwerpvrijheid
Vanuit de centrale entreehal voert een wandeling naar het
Aziatisch paviljoen; een ‘juwelenkistje’ dat zich in de schoot
van het gebouw aan de zuidzijde bevindt.
Samen met het Entreegebouw vormt dit de enige zichtbare
nieuwbouw buiten het museum. Na de ingewikkelde puzzel
die binnen moest worden opgelost, waren de architecten
zichtbaar blij met de ontwerpvrijheid die ze buiten de con-
touren van het bestaande gebouw kregen. “Het toevoegen
van een doosvormig volume zou een vervelende restruimte
hebben opgeleverd tussen het nieuwe en het bestaande
gebouw”, meent de architect. “Door te kiezen voor een
sculpturale vorm met scherpe hoeken konden we plaatse-
lijk veel dichter tegen het bestaande museum bouwen en
creëren we interessante plekken tussen de gebouwen.” De
wandeling door het paviljoen daalt langzaam af de grond in
en biedt verrassende uitkijkjes over de vijver rondom het
gebouwtje. Door hun tektoniek en overeenkomsten in ma-
teriaalgebruik, worden de grillige paviljoens verassend mooi
opgenomen door het bestaande museum.
De architecten zijn blij met het eindresultaat, “we hebben
veel troepen verloren, maar de oorlog is uiteindelijk gewon-
nen.” Het is afwachten of en wanneer de missie ‘verder met
Cruz y Ortiz’ start. Voorlopig is iedereen opgelucht dat het ge-
bouw en de collectie na al die jaren weer te bezichtigen zijn.
Het Aziatisch paviljoen. Fotograaf Pedro Pegenaute
“Architectuur is geen geschikte
kunst om verhalen te vertellen”

7. 40 de Architect, april 2013
Opdrachtgever Rijksgebouwendienst en Rijksmuseum
Ontwerp Cruz y Ortiz Arquitectos, Amsterdam
Samenwerkende architect ADP, Amsterdam
Restauratie architect Van Hoogevest Architecten, Amsterdam
Adviseur Constructie ARCADIS Bouw & Vastgoed, Den Haag
Adviseur Installaties VOF ARUP Van Heugten Het Nieuwe
Rijksmuseum, Groningen
Adviseur Verlichting VOF ARUP Van Heugten Het Nieuwe
Rijksmuseum, Amsterdam
Adviseur Bouwfysica VOF ARUP-DGMR Het Nieuwe Rijksmuseum,
Arnhem
Adviseur Brandveiligheid VOF ARUP-DGMR Het Nieuw Rijksmuseum,
Den Haag
Tentoonstellingsontwerp Wilmotte & Associés, Parijs (F)
Tuinontwerp Copijn Tuin- en landschapsarchitecten, Utrecht
Restauratie decoratieschilderwerk Sikkens Sassenheim, in samen-
werking met Stichting Restauratie Atelier Limburg, Maastricht.
Overig binnen- en buitenschilderwerk Sikkens, Sassenheim
Toezicht uitvoering BRINK Groep, Leidschendam
Aannemers Rijksgebouwendienst BAM Civiel Noordwest/Koninklijke
BAM Groep; Vlasman; SRAL; Kuijpers Centrale Projecten; Homij
technische installaties; Möhringer liften; J.P. van Eesteren; Koninklijke
Woudenberg; Unica; Van der Spek hoveniers
Aannemers Rijksmuseum Gielissen, interieurbouwwerk; Meyvaert;
Goppion, hoofdcircuit; Dutch Mountings, objectvoorzieningen;
Bruns, objectvoorzieningen; Bronnenberg; Antenna
Andere adviseurs in het bouwteam Nebest; IGG IGG Boiton de Groot
Bouwkostenadvies; C2N Bouwmanagment; Hulskamp;
Philips Lightning; Wareco Ingenieurs; Crux Engineers
Andere publieke adviseurs gemeente Amsterdam; Bureau
Monumentenzorg; Brandweer Amsterdam; Commissie Welstand;
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed; Atelier Rijksbouwmeester;
Dienst Ruimtelijke Ordening
Bruto oppervlak hoofdgebouw 32.275 m2
(excl. tunnelgebouw)
Bruto oppervlak hoofdgebouw 41.595 m2
(incl. Atelier)
Tuinoppervlak 14.800 m2
/ Tentoonstellingsoppervlak 10.053 m2
Bruto oppervlak Aziatisch paviljoen 1.115 m2
Bruto oppervlak Philipsvleugel 3.440 m2
Bruto oppervlak Ateliergebouw 9.320 m2
/ Opening april 2013
Project Rijksmuseum
Amsterdam
Cruz y Ortiz
Situatie
A Hoofdgebouw
B Atelier
C Aziatisch paviljoen
D Entreegebouw
E Philipsvleugel
F Villa
G Tekenschool
A
B
C
D
E
F
G