Dr. Musli Vërbani - Universitetet (medhhebet) në islam

1. Dr. Musli Vërbani
Universitetet (medhhebet) në islam
Njeriu në jetën e tij ha dhe pi dhe i shfrytëzon të mirat e kësaj bote. Në këtë hapësirë
dhe në këtë kozmos për të jetuar është i patjetërsueshëm ligji dhe rregulli. Për këtë arsye
ekzistojnë dy çështje elementarepër njeriun ashtu siç janë ushqimi dhe pija e ato janë besimi
(akideja) dhe ligji rregullativ(sheria).
Besimi ka të bëjë me: besimin në Zotin, melekët e Tij, librat e Tij, pejgamberët e Tij,
në Kaderin e Tij dhe besimi në botën tjetër.
Ligji rregullativ ka të bëjë me rregullimin e raporteve ndërnjerëzore, në çështje të
ekonomisë, në çështjet sociale, dhe në kryerjen e obligimeve ndaj Zotit siç janë: namazi,
zekati, agjërimi dhe haxhi. Këtu qëndron edhe dallimi në mes të ligjit islam (sheriatit) dhe
ligjeve (kushtetutave) njerëzore, sepse ligjet njerëzore shikojnë vetëm raportet njeri-njeri
ndërsa ligji islam shikon raportet njeri-njeri, por i shtohet edhe ligji i kryerjes së obligimeve
ndaj Krijuesit siç janë zekati, haxhi, agjërimi dhe namazi. Me një fjalë ligji islam ka të bëjë
me ibadat dhe muamelat.
Bazë kryesore në islam për ligjësim është Kur’ani i cili një pjesë ka zbrit në Mekë
ndërsa pjesatjetër në Medine. Në përgjithësi në Mekë kanë zbritur ajetet e besimit, kurse në
Medinë ajetet e ligjësimit dhe posaqërisht ato që kanë të bëjnë me njeriun, pra që njihet me
statusin personal, ku bënë pjesë martesa, shkurorëzimi, dhe me çështjet që kanë të bëjnë me
të tjerët si në ekonomi, financa dhe marëdhëniet ndërnjerëzore.
Dihet se në Mekë ekzistonte islami, por jo edhe shteti islam, sepse shteti islam është
themelua me shkuarjen e Muhamedit a.s. në Medine, ku aty pastaj Muhamedi a.s. i ka
rregullua çështjet fetare, shoqërore, politike dhe ekonomike.
Ligjësimi islam është zhvillua në mënyrë graduale. Kur muslimanëve u paraqitej
ndonjë çështje sekondare e cila nuk ishte e precizuar apo nuk ishte e detajuar në Kur’an i
drejtoheshin Muhamedit a.s. për sqarim, specifikim apo detajim. Kështu që bazë e dytë e
ligjësimit islam ishte suneti i Muhamedit a.s.
Pas vdekjes së Muhamedit a.s. në mesin e muslimanëve (ku veç islami ishte zgjeruar
në gadishullin arabik por edhe më gjerë) paraqitençështje të ndryshme dhe të llojllojshme, të
cilat kërkonin urgjentisht të zgjidheshin, kështu që nevojitej ixhtihadi, logjika dhe analogjia
për zgjidhjen e tyre. Kështu që janë detyruar sehabet që nga koha e Ebu Bekri Siddikit r.a. që
ta zbatonin parimin e ixhtihadit, logjikës dhe analogjisë në procedim të ligjësimit të ligjeve.
Shekulli i I dhe shekulli i II i hixhretit njihen si shekuj ku është përhapur universiteti
(drejtimi-shkolla) i ixhtihadit dhe Kijasit. Ky drejtim ka marrë përmasa të mëdha posaçërisht
në Irak.
Në anën tjetër regjioni i Hixhazit, i përmbahej me fanatizëm hadithit, dhe kur
paraqitej ndonjë çështje për shqyrtim heshtnin dhe nuk deklaroheshin. Specifikë e tyre ishte
se vepronin edhe me hadithe të dobëta, me fjalë tjera nuk shikonin me precizitet kushtet e
hadithit apo burimin e hadithit, ndërsa e urrenin të vepruarit me logjikë.
Kur u zgjerua vija ndarëse në mes të dy universiteteve (Hanefij në njërën anë dhe
Hanbelij e Malikij në anën tjetër) uparaqit universiteti i tretë i cili pozicionohej në mes tyre,

2. i cili as nuk e refuzonte ixhtihadin dhe logjikën, e as nuk i linte pas dore hadithet e niveleve
të dyta. Në krye të këtij universiteti ishte universiteti Shafiij.
Universiteti Hanefij
Ebu Hanife ka ndërrua jetë në vitin 150 h./ 868 m.
Njihet si themelues i universitetit ku pas Kur’anit dhe hadithit praktikon parimin e
kijasit, ixhtihadit dhe logjikës. Në programin e tij për ligjësimin e ligjeve ka qenë tepër
rigoroz në pranimin e haditheve, pra, ka kushtëzua kushte të rrepta në pranimin e tyre. Nëse
ka qenë hadithi i dobët dhe ka ardhur në kundërshtim me kijasin, i ka dhënë përparësi kijasit
ndaj haditheve të dobëta.
Universiteti Malikij
Imam Maliku ka vdekur në vitin 179 h./ 799 m.
Sehabet, me fjalë tjera banorët e Medinës kanë pasë ndikim në këtë drejtim. Kështu
që bazë të përpilimit të ligjeve e ka pasë: Kur’anin, hadithin dhe pastaj veprimet e banorëve
të Medinës, e në fund e ka praktikua edhe kijasin.
Universiteti Hanbelij
Imam Hanbeli ka vdekur në vitin 241 h./ 855 m.
Bazë e fikhut në këtë drejtim pas Kur’anit ka qenë hadithi. Hadithit mursel dhe të
dobët i ka dhënë përparësi ndaj kijasit (analogjisë). E ka përdorur kijasin, por shumë rrallë,
në raste specifike dhe të domosdoshme.
Universiteti Shafiij
Imam Shafiu ka vdekur në vitin 204 h. / 820 m.
I ka takuar universitetit të Malikut deri në vitin 195 h. Pastaj ka marrë pjesë në
ligjëratat e shokëve të Ebu Hanifes në Bagdad. Kjo ka ndikua që të merr iniciativën e
përafrimit të universitetit të Ebu Hanifes me atë të Malikut, me fjalë tjera Universitetin e
Irakut me atë të hixhazit. Me një fjalë nuk e ka pranua hadithin me shumë lehtësi, por edhe
nuk e ka pranua parimin për me qenë tepër rigoroz në pranimin e hadithit. Po ashtu nuk e ka
pranua parimin që t’i jepet përparësi kijasit (analogjisë) ndaj hadithit.

3. Nga ajo që e cekëm më lartë përfundojmë se:
 Që të katër universitetet bazë kryesore të ligjësimit e kanë pasur Kur’anin fisnik.
 Që të katër universitetet shtyllë të dytë të ligjësimit e kanë pasur hadithin e saktë
dhe të vërtetë (sahih) dhe hasen (të mirë).
 Universiteti Hanbelij pas Kur’anit bazë e ka pasur edhe hadithin mursel dhe të
dobët. Këtyre haditheve u ka dhënë përparësi ndaj kijasit (analogjisë) dhe shumë
rrallë e ka përdorur kijasin.
 Universiteti Malikij pas Kur’anit dhe hadithit, prioritet në ligjësim e ka pasur
mentalitetin e banorëve të Medines, të cilëve u ka dhënë përparësi ndaj kijasit.
 Që të dy këto universitete (Hanbelij dhe Malikij) e kanë praktikua kijasin atëherë
kur nuk kanë hasur as në Kur’an as në hadith (qoftë të dobët) dhe atëherë kanë
bërë ixhtihad (ixhtihadi është më gjithëpërfshirës se kijasi). Që d.m.th. edhe këto
dy universitete e kanë praktikua kijasin, por shumë rrallë dhe në raste të
domosdoshme.
 Universiteti Hanefij bazë në përpilimin e ligjeve e ka pasur Kur’anin dhe hadithin
e saktë. Mirëpo kur ka ardhur në pyetje një çëshje, në zgjidhjen e asaj çështjeje
përparësi i ka dhënë kijasit (analogjisë) ndaj hadithit të dobët. Që d.m.th. se e ka
themelua drejtimin logjik në pranimin e haditheve, pra nuk e ka refuzua hadithin
por e ka refuzua burimin e dobët të hadithit, sepse në kohën e tij (Ebu Hanifes)
kanë ndodhur fitnet në mes të muslimanëve dhe secili sekt për të përfituar në masë
është mundua me shpikë hadithe, me shtrembërua hadithe, me devijua hadithe, gjë
që ka ndikua që të jetë shumë rigoroz në kushtëzimin e pranimit të hadithit. Duhet
cekur se përpilimi dhe regjistrimiështë bërë pas vdekjes së tij, ndërsa Buhariu dhe
Muslimi kanë qenë po të njëjtë rigoroz sikurse Ebu Hanife në kushtëzimin e
pranimit të haditheve.
 Universiteti Hanefij i jep përparësi kijasit (analogjisë) ndaj haditheve të niveleve
të dyta (mursel dhe të dobëta).
 Universiteti Shafiij: pasiqë Imam Shafiu në fillim ka qenë studiues në
Universitetin Malikij, ndërsa më vonë studiues në Universitetin Hanefij është
mundua të bëjë përafrimine këtyre dy universiteteve. Është mundua të vendosë në
barazpeshë hadithet e niveleve të dyta me kijasin. Pra, as nuk e ka refuzua kijasin
(analogjinë) shumë lehtë, as nuk i ka refuzua hadithet e dobëta shumë lehtë, por
është mundua të bëjë balancimin në mes tyre.
 Nga e gjithë kjo që u tha më lartë mund të përfundojmë se bazë e përpilimit të
ligjeve në ligjësimin islam janë: Kur’ani, hadithi, ixhmai dhe kijasi (analogjia-
logjika). Sa i përket të parës dhe të dytës janë dakorduar të gjithë dijetarët
(dakordimi i gjithë dijetarëve quhet ixhmaë). Sa i përket hadithit të dobët dijetarët
janë ndarë: Ebu Hanife i jep përparësi kijasit ndaj haditheve të dobëta; Imam
Hanbeli dhe Maliku e bëjnë të kundërtën, pra, i japin përparësi hadithit qoftë edhe
të dobët ndaj kijasit; ndërsa Imam Shafiu mundohet të bëjë balancimin e tyre.
Ky është kuvendi islam në përpilimin e ligjeve në të cilin kuvend japin mendimet që
të katër universitetet.