1. Ekoxəritə və genoqram
Ekoxəritə individual həyat sistemini göstərən qrafik
təqdimatıdır. Ekoxəritə sosial iş peşəsində individual və ailə
məsləhətləşməsi zamanı istifadə olunur. Ekoxəritə 1975-ci ildə
Hartman tərəfindən elmə gətirilib.
Ekoxəritənin mərkəzində klient (bu ailə və ya fərd ola bilər)
durur. Ətraf dairələrdə isə ailə əlaqələri və klientin həyatında
rol oynayan münasib sistemlərlə əlaqələr dayanır. Bu dairələr
müvafiq xəttlə birləşdirilir.
* Daha qalın xəttlər daha güclü əlaqələri, münasibəti
bildirir.
* Klientə istiqamətlənmiş ox sistemin klientə təsirini
göstərir.
* Sistemə istiqamətlənmiş ox isə klientin sistemə təsirini
göstərir.
* Hər iki tərəfə istiqamətlənmiş ox klinetin sistemə,
sistemin də klientə təsirini göstərir.
3. Genoqram
Genoqram – seçilmiş ailənin üzvləri arasındakı
nəsillər arası qarşılıqlı münasibətlərin
nümunələrinin xəritəsi və ya fotoşəklidir. Başqa
sözlə desək, genoqram – ailənin simvollar
vasitəsilə çəkilmiş və ailə üzvləri arasındakı
münasibətlərin qeyd edildiyi genalogiya
(генеалогия) ağacıdır ki, bu ağac mütəxəssisin
ailə daxilindəki böhranın səbəblərini aşkar
etməsi və ailəyə dəstək planını hazırlaması işini
asanlaşdırır. Sosial işdə genoqramdan
gücləndirici əlaqələrin, tələbatlar dairəsinin və
müdaxilə məqsədlərinin aşkarlanması üçün
istifadə edilir.
4. Fərdi Planlar Metodunda genoqram iki üsulla tərtib edilir:
•ailə ilə birlikdə fərdi planın tərtib edilməsi üçün
bilavasitə məsuliyyət daşıyan mütəxəssis
(himayəçi, sosial işçi) tərəfindən. Bu tip plan, ailə
üzvləri ilə ilk görüşlər zamanı və həmçinin, digər
şəxslər, təşkilatlardan əldə edilən və ya sənədlərdə
olan məlumatların köməyi ilə tərtib ediləcək. Bu
genoqramda, planın tərtib edilib həyata
keçirilməsinə xidmət edə biləcək, həmçinin
təhlükələr (alkoqolizm, işsizlik, ağıl çaşğınlığı və
s.) barədə bütün məlumatlar, eləcə də, müxtəlif
şəxslər arasındakı, xüsusən də uşaq və onun
ailəsinə göstərilən yardıma təsir edə biləcək
münasibətlər öz əksini tapa bilər. O, qrup işində,
digər şəxslərlə birlikdə yardım strategiyasının
hazırlanması zamanı, həmçinin planın həyata
keçirilməsində bir alət rolunu oynayır. Belə
genoqram uşaq və ailə üzvlərinə, yalnız onlar
böhranı yaradan səbəbləri dərk etdiyi zaman və bu
vəziyyəti müşahidə edən psixoloqun razılığı ilə
göstərilə bilər. Psixoloq, ailə ilə iş zamanı, ailə
himayəçisinin müşahidə etdiyi münasibətləri
yoxlaya bilər.
•uşaq və ya ailə üzvləri ilə birlikdə mütəxəssis
tərəfindən. Genoqramın bu variantında, adətən,
uşağın özü tərəfindən göstərilən güclü
tərəflərdən başqa, münasibətlərə aid heç bir
məlumat tapmaq mümkün deyil. Ailə üzvləri
(məsələn, ana və bacısı) arasında münaqişələrin
uşağa göstərilməsi, onun ailə üzvləri ilə
münasibətlərinin korlanmasına gətirib çıxara
bilər. Uşaqla iş zamanı, ilk növbədə, onun
ailəsinin güclü tərəflərinin göstərilməsi, uşağın
özünüdərk, özünühörmət və s. hisslərinin
artırılması kimi digər prioritetlər mövcuddur.
Beləliklə, genoqramın bu variantı, uşaq və ailəsi
ilə işin daha real münasibətlər mərhələsinə
keçməsindən əvvəl, onların güclü tərəflərini
qeyd etməlidir. Ləyaqət hissinin gücləndirilməsi
və qarşılıqlı inam hissinin yaradılması, birgə
işin davam ertdirilməsi üçün zəruri şərtlərdir.
“Uşaq” genoqramında, uşaq üçün hər-hansı
önəm kəsb edən, həyatda yaşayan və ya
həyatdan köçən ailə üzvləri haqqında
məlumatları toplamağa çalışmalıyıq. Adətən,
genoqram yalnız valideynlər, bacı və qardaşları
deyil, həm də hər iki valideyn tərəfindən daha
uzaq qohumları – nənə-baba, əmi-dayı, xala-
bibi - əhatə etməlidir. Genoqramda uşaqlar
fotoşəkillər, ünvanlar, telefon nömrələri və
onlara daha yaxın olan şəxslərin qarşısında
ürək şəkilləri kim əlavə məlumatlar yerləşdirə
bilərlər.
5. Ailəyə aid suallar:
•Ailə neçə nəfərdən ibarətdir - uşaqlar, +
əvvəlki nigahlardan
•valideynlər + onların bacı və qardaşları və
əlaqələr
•baba və nənələr + onların bacı və
qardaşları və əlaqələr
•qohumlar: valideynlərin bacı və qardaşları
və onların uşaqları
•+ doğum tarixləri, ölüm tarixləri və
səbəbləri, əlaqə yaratmaq, ayrılmaq,
boşanmaq, peşələr, sağlamlıq vəziyyəti:
bədbəxt hadisələr, xəstəliklər, əlillik
