2. İçindekiler
VİZYON 2023............................................................................................................................................ 3
Vizyon 2023 Projesi Ana Teması ...................................................................................................... 3
TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜ PROJESİ ............................................................................................................. 4
Genel Bilgi ........................................................................................................................................ 4
Paneller............................................................................................................................................ 4
Delfi Sorgulaması ............................................................................................................................. 4
Teknoloji Öngörüsü Panelleri .......................................................................................................... 5
Delfi Sorgulaması ............................................................................................................................. 5
ULUSAL TEKNOLOJİK YETENEK PROJESİ .............................................................................................. 5
Projenin Amacı ................................................................................................................................ 6
Projenin Kapsamı ............................................................................................................................. 6
Yöntem ............................................................................................................................................ 6
Rapor ............................................................................................................................................... 6
ARBİS ve TARABİS ................................................................................................................................ 6
ARAŞTIRMACI BİLGİ SİSTEMİ ........................................................................................................... 6
TÜBİTAK ULUSAL ARAŞTIRMA ALTYAPISI BİLGİ SİSTEMİ ................................................................. 7
RAPORLAR ........................................................................................................................................... 7
3. VİZYON 2023
Bilim ve teknoloji uzun dönemli ekonomik ve toplumsal gelişmenin en önemli unsurlarından birisi,
bilim ve teknoloji politikaları ise bu gelişimin hızını ve yönünü etkilemenin bir aracıdır.
Dünyada ekonomik ve sosyal anlamda gelişmiş ülkelerin tümü (ABD, Japonya, AB üyesi birçok
ülke) uzun dönemli toplumsal, ekonomik ve siyasi hedefleri ile uyumlu bir bilim ve teknoloji vizyonu
geliştirmişlerdir ve bu vizyonu güncellerken teknoloji öngörüsü çalışmalarını etkin bir araç olarak
kullanmaktadırlar.
Türkiye’de 1960’larda Planlı Dönem ile başlayan B&T politikaları oluşturma çalışmaları özellikle
"Türk Bilim Politikası 1983-2003" ve "Türk Bilim ve Teknoloji Politikası 1993-2003" dokümanlarıyla önemli
bir boyut kazanmıştır.
Ancak, ortaya koyulan belgelerin, genel geçerliliği tartışmasız unsurlar içermelerine ve önemli bazı
kurumsal ve yasal değişiklikler getirmelerine karşın, hedefleri bakımından tam olarak uygulamaya
konuldukları söylenemez. Bunun nedenleri olarak, bilim ve teknoloji alanında paylaşılan bir ülke
vizyonunun ortaya konulamamış olması ve önerilen politikaların ilgili bütün kesimler (siyasi erk,
kamu, özel kesim ve üniversiteler) tarafından ortaklaşa sahiplenmelerinin sağlanamaması
gösterilebilir.
Bu saptamadan hareketle, refah toplumuna ulaşma sürecinde bilim ve teknolojiden etkin bir araç
olarak yararlanılmasını sağlamak üzere, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 13 Aralık 2000 tarihli
toplantısında 2003-2023 yılları için Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Stratejileri Belgesi’nin hazırlanması
kararını almıştır.(2000/1 nolu karar)
Yaklaşık bir yıl süren hazırlık çalışmaları ardından, 24 Aralık 2001 tarihli Yedinci Bilim ve Teknoloji Yüksek
Kurulu toplantısında, Projenin adı "Vizyon 2023: Bilim ve Teknoloji Stratejileri" olarak belirlenmiş;
projenin ana teması, temel yaklaşımı ve bu kapsamda yürütülecek alt projelerin ayrıntılı içeriği ile
yürütme planı ve yönetim şekli onaylanmıştır.
Vizyon 2023 Projesi Ana Teması
Vizyon 2023 Projesinin ana teması; Cumhuriyetimizin 100. yılında, Atatürk’ün işaret ettiği muasır
medeniyet seviyesine ulaşma hedefi doğrultusunda
bilim ve teknolojiye hakim,
teknolojiyi bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler üretebilen,
teknolojik gelişmeleri toplumsal ve ekonomik faydaya dönüştürme yeteneği kazanmış
bir "refah toplumu" yaratmak olarak belirlenmiştir.
Projede aşağıdaki çalışmaların kapsanması planlanmıştır:
Türkiye’nin bilim ve teknoloji alanında mevcut konumunun saptanması
Dünyada bilim ve teknoloji alanındaki uzun dönemli gelişmelerin saptanması
Türkiye’nin 2023 hedefleri bağlamında, bilim ve teknoloji taleplerinin belirlenmesi
Bu hedeflere ulaşılabilmesi için gerekli stratejik teknolojilerinin saptanması
Bu teknolojilerin geliştirilmesi ve/veya edinilmesine yönelik politikaların önerilmesi
Vizyon 2023 Projesi aşağıdaki Alt Projelerden oluşmaktadır:
Teknoloji Öngörü Projesi
Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi
Araştırmacı Bilgi Sistemi (ARBİS)
3
4. TÜBİTAK Ulusal Araştırma Altyapısı Bilgi Sistemi (TARABİS)
TEKNOLOJİ ÖNGÖRÜ PROJESİ
Genel Bilgi
TÜBĠTAK’ın koordinasyonunda, ilgili kamu ve özel kuruluşlar, üniversiteler ve sivil toplum
kuruluşlarıyla eşgüdüm içinde yürütülmesi planlanan Vizyon 2023 Projesi’nin temel eksenini,
ülkemizde ilk kez gerçekleştirilen “Teknoloji Öngörü″ alt projesi oluşturmuştur.
Teknoloji Öngörü Projesi ile ilgili bütün kesimlerin geniş katılımıyla ve sistematik bir yöntemle,
istenen bir geleceğe ulaşmak için bilim ve teknoloji alanında neler yapılması gerektiği konusunda
görüş toplanması ve bu görüşlerin derlenmesi amaçlanmıştır.
Çeşitli ülkelerde yürütülen teknoloji öngörüsü çalışmalarında farklı yaklaşım ve yöntemlerin
kullanıldığı görülmektedir. Bu yaklaşım farklılıklarının temelinde, teknoloji öngörüsünün öncelikle
hangi amaca yönelik olarak yürütüldüğü, hangi alanlara odaklanılacağı ve sonuçta bu çalışmadan
somut olarak nelerin elde edilmesinin beklendiği gibi konularda alınan farklı kararlar yatmaktadır.
Bu bağlamda, Vizyon 2023 kapsamında tasarımlanan Teknoloji Öngörü Projesi’nin başlatılmasının
temel nedenleri; i) elde edilen bulguların B&T politikalarının oluşturulmasında bir araç olarak
kullanılması, ve ii) süreç yararları olarak belirlenmiştir. Projenin, teknoloji öngörüsü çalışmalarının
ilk kez yürütüldüğü diğer birçok ülkede görüldüğü gibi, bilim ve teknoloji alanına odaklanmasına
karar verilmiştir. Proje sonucunda elde edilen bulgular ve kazanımlar ise şunlardır:
Türkiye için stratejik teknolojiler ile öncelikli AR-GE alanlarının belirlenmesi,
B&T’nin ülke gündemine girmesi, farkındalığın arttırılması,
Sürece geniş ve etkin katılım.
Dünyadaki teknoloji öngörüsü çalışmalarında sıklıkla kullanılan yöntemler paneller, delfi
sorgulaması ve senaryo yöntemidir; bunların iki veya daha çoğunun birlikte kullanıldığı örnekler de
vardır.
Türkiye için kurgulanan Teknoloji Öngörü Projesi’nde, temel unsur paneller olmak üzere, iki
yöntemin birlikte yer almasına karar verilmiştir:
Paneller
Sosyo-Ekonomik Paneller: Sosyo-ekonomik faaliyet alanlarında öngörü çalışması yürüten paneller
Tematik Paneller: Tematik konularda ve teknoloji alanlarında çalışma yürüten paneller
Delfi Sorgulaması
Öngörülen teknolojik gelişmeler ve etkileri üzerine yapılan uzman sorgulaması
Çeşitli sosyo-ekonomik faaliyet alanları ve tematik konuları kapsayan paneller, kendi ilgi alanlarında
teknoloji öngörüsü çalışmasını yürütmüşlerdir; panellerin ortaya koyduğu saptamalar, yaygın
danışma sürecinde, ilgili toplum kesimlerinde tartışılmış ve Delfi Sorgulaması ile de geniş bir
uzmanlar grubunun görüşlerine başvurulmuştur.
Yaygın danışma sürecinden elde edilen görüşlerin ışığında son şeklini alan panel çalışmalarının
sonuçları, daha sonra bir bütünlük içinde ele alınarak ve stratejik teknoloji ölçütleri kullanılarak,
ülkenin bilim ve teknoloji vizyonu ve stratejik teknoloji alanları belirlenmiştir. Teknoloji Öngörü
Projesi, bilim ve teknoloji sisteminin mevcut kapasitesinin saptanmasına yönelik diğer üç alt proje
(Ulusal Teknoloji Envanteri, Araştırmacı Bilgi Sistemi (ARBĠS), TÜBĠTAK Ulusal Araştırma Altyapısı
Bilgi Sistemi (TARABĠS) ile birlikte, ülkenin 20 yıllık bilim ve teknoloji stratejilerini şekillendirmiştir.
4
5. Teknoloji Öngörüsü Panelleri
Vizyon 2023 Projesi’nin üst düzey yetki ve onay mercii olan Yönlendirme Kurulu, 13 Nisan 2002
tarihli ilk toplantısında, proje kapsamında oluşturulacak panelleri belirlemiştir.
1. Eğitim ve İnsan Kaynakları (Tematik Panel)
2. Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma (Tematik Panel)
3. Bilgi ve İletişim
4. Enerji ve Doğal Kaynaklar
5. Sağlık ve İlaç
6. Savunma, Havacılık ve Uzay Sanayii
7. Tarım ve Gıda
8. Makine ve Malzeme
9. Ulaştırma ve Turizm
10. Kimya
11. Tekstil
12. İnşaat ve Altyapı
Delfi Sorgulaması
Delfi sorgulamasında ise,
Paneller tarafından öngörülen teknolojik yeteneklerin dünyada ve Türkiye’de gerçekleşmesi / edinilebilmesi;
Bu teknolojik gelişmelerin belirlenen stratejik teknoloji ölçütleri üzerinde etkileri gibi hususların; ilgili konu uzmanlarına
yapılan iki aşamalı bir anket ile sorgulanması gerçekleştirilmiştir.
Paneller tarafından öngörülen ve Delfi sorgulaması ile uzmanlarca değerlendirilen teknoloji
alanları/teknolojiler arasından,
Önem Düzeyi ve
Yapılabilirliği
yüksek teknolojiler, ülkemiz için stratejik teknolojiler olarak belirlenmiştir. Bu amaçla; çeşitli
teknolojik faaliyetlerin önem düzeylerini belirlemek için Stratejik Teknoloji Ölçütleri, yapılabilirlik
düzeylerini belirlemek için ise panel öngörüleri ve Delfi sonuçları kullanılmıştır.
Stratejik teknoloji ölçütleri, bir anlamda Türkiye’nin 2023 hedefleri bağlamında bilim ve
teknolojiden öncelikli beklentileri nelerdir’ sorusuna verilecek yanıtlardır. Bir teknolojiyi diğerine
göre daha önemli (stratejik) kılan, örneğin rekabetçiliği artırması veya işsizliği azaltması veya
çevreye duyarlığı gibi farklı özellikleri olabilir. Stratejik teknoloji ölçütleri, işte bu farklı özellikler
arasından, panellerden alınan öneriler değerlendirilerek, Yönlendirme Kurulu tarafından yapılan
önceliklendirme ile belirlenmiştir.
ULUSAL TEKNOLOJİK YETENEK PROJESİ
Vizyon 2023 Projesi kapsamında, nesnel verilerin toplanmasına yönelik olarak yürütülen 3 alt
projeden biri olan Ulusal Teknoloji Yetenek Projesi ile Türkiye’de ilk kez uluslararası normlarda
kapsamlı bir teknolojik yetenek düzeyi saptanması hedeflenmiştir. Proje sonucu ortaya konan
Türkiye’nin teknolojik yetenek envanteri, hem "Teknoloji Öngörüsü Projesi"ne hem de "2003-2023
Strateji Belgesi"nin hazırlanmasına girdi oluşturmuştur.
Makine parkı, ülkemizde bugüne kadar teknolojik yeteneğin tek göstergesi olarak kabul edilmiştir.
Oysa teknolojik yeteneğin, makinelere sahip olmaktan yenilik yeteneğine uzanan çeşitli düzeyleri
bulunmaktadır. Teknolojik yetenek, bir işletmenin stratejik rekabet avantajı yaratmak için gerekli
teknolojileri kullanma, seçme ve geliştirme faaliyetlerinin bütününü ifade eder:
5
6. Teknoloji kullanma (üretim yeteneği): Verili bir teknolojiyi etkin kullanabilme yeteneği;
Teknoloji seçme (yatırım yeteneği): Teknoloji seçenekleri arasından mevcut koşullara en uygun olanını
seçebilme yeteneği;
Teknoloji geliştirme (yenilik yeteneği): Yeni teknoloji seçenekleri geliştirme yeteneği.
Projenin Amacı
Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi ile aşağıda sıralanan göstergelerin, ekonomik, yapısal, politik
(yenilik politikası kapsamında), sektörel vb. parametrelerle ilişkilerinin analiz edilmesi
amaçlanmıştır:
İmalat sanayiinde ve yazılım sektöründe (panel faaliyet konuları ayrımında) teknolojik yetenek düzeyinin ölçülmesi
Teknoloji ödemeler dengesinin hesaplanması
İmalat sanayiinde teknoloji stokunun saptanması
Projenin Kapsamı
TÜBĠTAK, Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) tarafından
1.
2.
yürütülen projede, Türkiye’nin teknolojik yetenek düzeyinin saptanmasına yönelik çalışmanın,
aşağıda tanımlanan kategorilerde yaklaşık 2500 firmayı kapsamasına karar verilmiştir:
AR-GE yapan / TİDEB veya TTGV’den AR-GE desteği almış olan imalat sanayii işyerleri [yaklaşık 750 firma]
100 ve daha fazla kişi çalıştıran imalat sanayii işyerlerinden çekilen örneklem [yaklaşık 700 firma]
3.
4.
10-99 kişi çalıştıran imalat sanayii işyerlerinden çekilen örneklem [yaklaşık 1000 firma]
Yazılım sektöründeki işyerleri [yaklaşık 250 firma]
Yöntem
Projede "anket" yönteminin uygulanmasına karar verilmiştir. Anket çalışmasının yukarıda sıralanan
işyeri gruplarından ilkine yüzyüze görüşme yoluyla, ikinci ve üçüncü gruba posta ile, dördüncü
gruba da web ortamında yapılmıştır.
Rapor
Ulusal Teknolojik Yetenek Projesi Raporu
ARBİS ve TARABİS
ARAŞTIRMACI BİLGİ SİSTEMİ (ARBİS), Türkiye’de üniversite, kamu ve özel sektör kuruluşlarında
çalışan araştırmacı personel ve yurt dışında çalışan Türk araştırmacılarına yönelik bir sistem olarak
tasarlanmıştır. ARBĠS, araştırmacı bilgilerinin toplanması, toplanan verilerin sürekli güncellenmesi
ve bu verilerin farklı kuruluşlarca farklı amaçlarla kullanılmak üzere değerlendirilmesine olanak
sağlayan, dinamik bir sistemdir. Bu sistemle;
yurt içi ve yurt dışındaki araştırmacıların bilimsel faaliyet alanları, yürüttükleri Ar-Ge çalışmalarının uygulanabileceği
endüstriyel iş kolları ve bu çalışmalar sonucu geliştirilen ürün ve teknolojiler hakkında kodlanmış bilgi derlenmesi,
ulusal bilim insanları veritabanı oluşturulması ve
bibliyometrik analiz yapılması planlanmıştır.
http://arbis.tubitak.gov.tr adresini kullanarak, Araştırmacı Bilgi Derleme Formu’nu dolduran
araştırmacılar, ilk planda;
TÜBİTAK Araştırma Grupları, TÜBİTAK-TEYDEB tarafından yürütülen proje destek ve kariyer programları için hakem ve
izleyici havuzları,
AB Çerçeve Programları için TÜBİTAK tarafından açılan web sayfasında (http://www.fp7.org.tr) ortak bulma, tartışma
forumlarına katılma, e-ileti alma ve yazma iletişim platformları gibi farklı amaçlı veritabanlarında da yer alabilmektedirler.
Yine, ilk planda araştırmacılar, sorgu yapabilme, bilim ve teknoloji göstergelerine ulaşabilme servislerden
yararlanabilmektedirler.
ARBĠS’te onaylı kayıt sahibi olmak araştırmacılar için TÜBĠTAK projelerine başvurma ve hakemizleyici hizmeti verme gibi etkinliklerde bulunabilmenin bir ön koşulu olarak kabul edilmiştir.
Sonuç olarak, ARBĠS sayesinde hem değişmeyen bilgilerin her seferinde tekrarlanmasının önüne
geçilmesi, hem de bilgilerin sürekli olarak güncellenmesi mümkün olmaktadır.
6
7. TÜBİTAK ULUSAL ARAŞTIRMA ALTYAPISI BİLGİ SİSTEMİ (TARABİS), ülkemizde araştırma,
deneysel geliştirme, test/analiz ve tanı çalışmalarına yönelik kullanılan makine/sistem/cihaz
stokuyla AR-GE proje birikiminin veritabanını oluşturmak amacıyla, TÜBĠTAK tarafından tasarlanan
ve geliştirilen web tabanlı bir uygulamadır. TARABĠS makine/sistem/cihaz stoku ve proje birikimi
bilgilerinin toplanması, toplanan verilerin sürekli güncellenmesi ve bu verilerin farklı amaçlarla
kullanılmak üzere değerlendirilmesine olanak sağlayan, dinamik bir sistem olarak tasarlanmıştır.
http://tarabis.tubitak.gov.tr adresinden TÜBĠTAK Ulusal Araştırma Altyapısı Bilgi Derleme Formu
doldurularak TARABĠS’e girilen makine/sistem/cihaz bilgileri ilk planda
Birim/Bölüm yöneticilerinin izin verdiği ölçüde, gereksinim sahiplerince sorgulanabilecek,
Ürün ve teknoloji geliştirme çalışmalarında, laboratuvarlarla endüstri arasında işbirliği ve iletişim ortamı sağlayacak,
Laboratuvarların kapasite ve yeteneklerinin artması için gerekli kaynağın bulunmasında yardımcı olabilecek,
Laboratuvarlarda gerçekleşecek ortak projelerin artmasına yol açabilecektir.
TARABĠS, TÜBĠTAK Merkez ve Enstitülerinde yapılan test çalışmalarından sonra kullanıma açılmıştır.
RAPORLAR
Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi
Eğitim ve İnsan Kaynakları Sonuç Raporu ve Strateji Belgesi
7
