2. Ithir
Le foghlaim:
• Cad atá ithir déanta as?
• Conas a cruthaítear ithir?
• An trí shraith atá san ithir.
• Na ceithre phríomhchineál ithreach in Éirinn.
• Conas a dtéann ithir agus fásra i bhfeidhm ar a chéile.
3. Tá cúig phríomhchuid in ithir.
• Ábhar mianrach
• Aer
• Uisce
• Orgánaigh bheo
• Húmas
4. An chaoi a gcruthaítear ithir.
Bíonn tionchar ag na nithe seo a leanas ar ithir a
chruthú:
• An aeráid
• Ábhar neamhscagadh
• Fásra
• Orgánaigh bheo
• An tírdhreach
• Am
5. 1. An Aeráid
• Bíonn tionchar ag teocht agus titim báistí ar
an ráta a bhrístear síos carraigeacha
(síonchaitheamh)
• Tarlaíonn síonchaitheamh ceimiceach in
áiteanna a bhfuil aeráid te agus fliuch.
• Tarlaíonn ‘reo agus leá’ in áiteanna le haeráidí
fuara.
6. 2. Ábhar neamhscagadh
• An cineál cloiche atá san áit.
• Bíonn níos mó ama ag teastáil chun eibhear a
bhriseadh síos ná gaineamhchloch.
• Bíonn an ithir a chruthaítear ó aolchloch níos
méiniúla ná ithir ó eibhear nó ó
ghaineamhchloch.
7. 3. Fásra
• Nuair a théann fásra in éag, bristear síos é
agus lobhann sé chun cothuithe agus húmas a
chur leis an ithir.
• Déantar ithir níos fearr ó duilleoga
duillsilteach ná buaircíneach.
8. 4. Orgánaigh Bheo
• Briseann miocraorgánaigh cosúil le baictéir
agus fungais plandaí agus ainmhíthe síos chun
húmas a dhéanamh.
• Briseann ainmhithe cosúil le péist an ithir agus
ligeann siad aer agus uisce isteach.
• Nuair a faigheann na horgánaigh bheo bás
chuireann siad leis an húmas.
9. 5. Tírdhreach
• Talamh ard: Bíonn sé níos fuaire agus níos
fliche. Ní bhíonn mórán plándaí ann agus mar
gheall ar sin ní bhíonn mórán húmas san ithir.
• Talamh íseal: Ithir níos doimhne. Níos mó
plandaí á fhás ann agus níos mó húmas san
ithir dá bharr.
10. 6. Am
• 400 bl chun 1cm a chruthú.
Má tá carraig nochta do shíonchaitheamh ar
feadh tamaill fada bristear síos go tapaidh é.
11. Sraitheanna atá ag ithir
• Sraith A:
• Barrithir
• Bíonn sé níos dorcha mar gheall go bhfuil níos mó húmas
ann.
• Bíonn an chuid is mó de na orgánaigh bheo anseo.
• Sraith B:
• Fo-ithir
• Níos mó clocha le fáil ann
• Dath níos eadroime mar nach bhfuil mórán húmas ann.
• Sraith C:
• Bunchloch
12. Láisteadh
• Tarlaíonn láisteadh in áiteanna le haeráidí fliucha. Mar
gheall ar a lán báisteach ag gluaiseacht tríd an ithir,
bogann an uisce na mianraí agus na cothaíthe síos ó sraith
A go dtí sraith B. Bíonn na cothaithe ró-fhada síos do
fhréamhacha na bplandaí.
• Is féidir leis na mianraí bailiú idir sraitheanna A agus B
chun cruachiseal a dhéanamh. Bíonn an cruachiseal seo
neamhscagach (ní féidir leis an uisce gluaiseacht tríd an
chiseal seo).
• Níl an ithir seo go maith le haghaidh feirmeoireacht.
13. Ithir dhonn
• Tá ithir dhonn déanta de atá sil-
leagtar tar éis an oighearaois.
• Tar éis na hoighearaoise d’fhás foraoiseacha
dillsilteacha ar an talamh seo.
• Bhí neart ar fáil agus mar
gheall ar sin tá neart san ithir.
• Ní thiteann mórán báistí sa cheantar seo agus
mar gheall ar sin ní tharlaíonn mórán
14. • Is ithir ab ea ithir dhonn.
• Tá sé an mhaith le haghaidh feirmeoireacht.
• Is é ithir dhonn an ithir in Éirinn.
• Talamh íseal – oirdheisceart na tíre.
15. Ithir Phodsail
• Bíonn ithir phodsail in áiteanna fliucha agus
fuara a bhíodh clúdaithe ag foraois
bhuaircíneach.
• Níl mórán húmas san ithir seo mar níl mórán
brúscair plandaí ag teacht ó chrann
buaircíneach.
16. • Mar ghealll ar an bhfuacht níl na horgánaigh
bheo ag bríseadh síos an bruscair plandaí ró
tapaidh = níos lú húmas.
• Bíonn a lán báisteach ann agus mar gheall ar
seo bíonn ____________
• Mar gheall ar seo cruthaítear ____________
idir sraith A agus Sraith B.
17. • Níl an ithir seo méiniúil.
– Níl sé go maith le haghaidh feirmeoireacht.
• Faightear é ar talamh ard i nGaillimh agus i
gCorcaigh.
18. Ithir Thrópaiceach Dhearg
• Bíonn ithreacha thrópaiceacha dhearg le fáil
in áiteanna le haeráidí thrópaiceach nó
mheánchriosach.
• Is aeráidí te agus fliucha iad.
• Mar gheall ar an méid báisteach, déantar
síonchaitheamh ceimiceach ar na clocha.
Bristear síos go tapaidh iad chun go leoir
ábhair mianrach a chruthú = ithir domhain.
19. • Titeann go leor bruscair plandaí ar an talamh
ón bhforaois.
• Bristear síos go tapaidh é mar gheall ar na
horgánaigh bheo agus an bogthaiseachas
(humidity)
• Déantar síonchaitheamh ar an t-iarann a
bhíonn san ithir chun dath dearg a chuir air.
• Tárlaíonn a lán láisteadh ann.
20. An tionchar a bhíonn ag an bhfásra ar
an ithir.
• Más crainn buaircíneach atá ar dhromchla an
ithir ní bheidh mórán bruscair plandaí agus ní
dhéantar mórán húmas (sampla: podsail)
• Más crainn duillsilteach atá ar dhromchla an
ithir beidh neart bruscair plandaí ann agus
déantar neart húmas (sampla: ithir dhonn)
• Déanann fásra an ithir a chosaint ó
chreimeadh ithreach agus .
Coimeadann na fréamhacha an ithir le chéile
agus is cosaint iad na plandaí ón ghaoth.
21. An tionchar a bhíonn ag an ithir ar an
bhfásra
• Bíonn tionchar ag na mianraí agus cothuithe atá
san ithir ar an gcineál fásra a bheidh ann.
• Bíonn nítrigin, cailciam, potais in ithreacha
mhéiniúla.
• Uisce: Más ithir ghainmheach í tá an uisce ábalta
dul síos tríd an ithir go héasca. Tá réimse leathan
d’fhásra ábalta fás ann.
Más ithir chréúil atá ann fanann an uisce ar
maos san ithir. Níl mórán plandaí ábalta fás
anseo.
22. • Fréamhacha: Bíonn fréamhacha domhain ag
fásra dillsilteacha cosúil le fuinseog agus dair.
Bíonn siad ábalta fás in ithir domhain.
Bíonn fréamhacha a scaipeann amach ag
crainn buaircíneach agus mar gheall ar sin tá
siad ábalta marachtáil in ithreacha
éadomhain.
