Visie op de koers en inrichting van de dienstverlening rond bladmuziek in WSF bibliotheken, cq openbare bibliotheken met grote bladmuziekcollecties tegen het licht van het aanbod op internet en nieuwe (digitale) vormen van bladmuziek, nieuwe middelen bij met maken van muziek en veranderend gebruik van bladmuziek door muzikanten

1. Visie op de toekomst van bladmuziek in WSF bibliotheken
In opdracht van het WSF- bestuur
Tekst: John Valk (Bibliotheek Rotterdam), Hanneke Kuiper (Openbare Bibliotheek Amsterdam) met
inbreng van leden werkgroep Bladmuziek. November 2009
1

2. 1. Inleiding
”Een visie bindt mensen en geeft richting. Het is een bron van energie en draagt bij aan een verhoogde
effectiviteit. Het is het kloppend hart van een organisatie”1
De opdracht van het WSF- bestuur luidt als volgt:
‘Ontwikkel een visie op de toekomst van bladmuziek in de WSF- Bibliotheken, uitgaande van de
basisafspraken2 en rekening houdend met het gratis aanbod op internet waarbij expliciet onderzocht moet
worden wat de samenwerkingsmogelijkheden zijn met andere instellingen”
Dit visiedocument geeft richting aan de vormgeving van de dienstverlening rond het collectieonderdeel
bladmuziek binnen WSF- bibliotheken in een veranderende omgeving. Dat laatste heeft zowel betrekking
op de rol van internet in de verspreiding van bladmuziek, de nieuwe vormen van bladmuziek en nieuwe
vormen van muziek maken.
In kort bestek wordt ingegaan op een aantal specifieke aspecten van bladmuziek. De notitie sluit af
met een aantal conclusies/aanbevelingen om onderzoek te laten doen naar de wensen bij gebruikers, de
toegankelijkheid bij zowel fysieke als digitale bladmuziekcollecties, mogelijkheden voor participatie en met
name de mogelijkheden om ook voor dit deel van de collecties marketing technieken in te zetten. Tot slot
wordt in de bijlagen een toelichting gegeven op deze conclusies.
2. Bladmuziek in deze tijd
Genoteerde muziek bestaat al eeuwenlang, waarbij notatie tot doel heeft speelaanwijzingen voor de
muzikant vast te leggen. Bladmuziek bestemd voor live uitvoeringen was tot een eeuw geleden, tot de
komst van de grammofoonplaat en radio, het enige medium om muziek te verspreiden. De muzikant zal
altijd enige vorm van notatie nodig hebben om zelf bestaande muziek te kunnen reproduceren. Ook voor
het leren bespelen van een instrument zijn aanwijzingen in notatievorm onontbeerlijk. Tot voor kort kocht
hij die voornamelijk in de vorm van bladmuziekuitgaven bij de muziekhandel of leende hij deze bij de
bibliotheek.
De lokale bibliotheek en de muziekwinkel om de hoek zijn voor de muziekbeoefenaar niet meer de
exclusieve aanbieders van bladmuziek. Met de komst van internet loopt er ook bladmuziekverkeer via
internet met een commercieel en non commercieel, legaal en illegaal aanbod van zowel particulieren,
organisaties, uitgevers en bibliotheken.
Bladmuziek kent een geheel eigen gebruiks- en actualiteitswaarde, vergeleken met die van boeken.
Klassieke muziek, dat wil zeggen muziek uit voorafgaande eeuwen, is in ruime mate nog steeds actueel.
Voordeel is dat het probleem van auteursrechten hier minder speelt dan bij het doorsnee boekenaanbod,
hoewel op uitgaven van klassieke muziek nog wel auteursrechten kunnen berusten, ondanks het feit dat
de componist al meer dan 70 jaar overleden is.
En bladmuziek is niet meer louter een stuk papier met noten erop. In het verleden was fysieke
bladmuziek, gebonden aan officiële uitgaven het enige materiaal waar muzikanten gebruik van maakten.
Met de digitale ontwikkelingen is dat aanbod uitgebreid met digitale vormen van bladmuziek als PDF en
midi, die naast het lezen van noten ook mogelijkheden bieden tot beluisteren en bewerken, uitgegeven
op dvd/cd-rom of al dan niet tegen betaling te downloaden van internet. Ook ontstonden er daarbij ook
nieuwe vormen van muziek maken. Een DJ doet dat heel anders dan een muzikant die een instrument
bespeelt.
1
Uit de tekst van de omslag van het boek “ Kus de visie wakker: organisaties energiek en
effectief maken” door Hans van der Loo, Jeroen Geelhoed en Salem Samhoud. Academic Service, 2007.
2
Zie WSF notitie ‘Noten Kraken’, hoofdstuk 3 + bijlagen 1, 3 en 4
2

3. De digitale middelen voor het componeren van muziek, voor het generen van muzikale begeleidingen, zijn
de laatste 10 jaren sterk uitgebreid.
Door de komst van notenopmaakcomputerprogramma’s is het voor componisten makkelijker zelf
bladmuziek te produceren en uit te geven in plaats van dit uit te besteden bij een uitgeverij.
Voor bladmuziek bestaan er ook speciale e-readers (bijv. www.musicreader.com), die hun weg nog niet
hebben gevonden naar een brede groep van muzikanten. Voor digitale bladmuziek, als het om korte
muziekstukken gaat, is het gebruik van een reader minder noodzakelijk dan bij
volledige boeken. De gebruiker zal sneller een muziekstuk van een paar pagina’s uitprinten dan een
volledige roman.
2.1 Bladmuziek gratis op internet?
Op internet is veel bladmuziek te vinden. Voor popmuziek is de muzikant aangewezen op de bibliotheek
en de muziekhandel. Gratis op internet betekent in het geval van populaire muziek bijna altijd illegaal, of
het nu om bladmuziek of midi etc. gaat. Voor alle vormen van bladmuziek gelden in grote lijnen dezelfde
auteursrechtelijke bepalingen als voor gedrukte bladmuziek.
Zie hiervoor http://www.musiccopy.nl
Het gratis aanbod bladmuziek, of het aanbod tegen geringe kosten op internet loopt in het algemeen nog
ver achter bij dat van fysieke uitgaven. Tevens wijst de praktijk wijst uit dat het lastig zoeken is op internet
naar afzonderlijke bladmuziektitels.
Tot slot moet je de gedownloade muziek ook nog uitprinten om ervan af te kunnen spelen, want spelen
van een computerscherm is uiterst onhandig.
Continuïteit van het internetaanbod is ook een probleem, omdat sites met bladmuziek opeens kunnen
verdwijnen of er hangt ineens een prijskaartje aan.
3. Doelgroepen in beeld?
Het ontbreken van breed marktonderzoek naar de behoefte aan bladmuziek, zowel fysiek als digitaal bij
klanten staat een volledig uitgewerkte visie in de weg.
Wel is er statistische informatie over actieve muziekbeoefening in Nederland, in vrije tijd en beroepsmatig.
De doelgroep voor het passieve gebruik van de muziekcollecties is bijzonder breed samengesteld.
Hoewel dit aantal voor bladmuziek genuanceerder ligt, maakt deze doelgroep als actieve amateur of
3
professioneel musicus zeker 20% uit van al onze gebruikersgroepen in het algemeen
Een ander voorbeeld: uit een onderzoek onder 218 scholieren in twee steden met een gemiddelde
leeftijd van 14,7 jaar kwam naar voren dat 36% zelf muziek maakt, waarvan 62% een instrument, 34%
rapt. Van hen gebruikt 11% de bibliotheek bij het zelf maken van muziek. Als reden voor niet gebruik werd
aangegeven, dat men de benodigde bladmuziek betrok van de muziekschool, de bibliotheek geen
materiaal heeft voor het type muziek, dat men maakt (rappen, mixen, zelf muziek schijven etc.) en dat
men niet bekend was met de aanwezigheid van bladmuziek in de bibliotheek4
Incidenteel zou je klantengedrag kunnen voorspellen. Een koordirigent, die alleen werkt met
klassieke koorwerken en die de site http://www.cpdl.org/wiki/index.php/Main_Page gebruikt, met 11.000
partituren, zal zich misschien pas in tweede instantie wenden tot de muziekbibliotheek. Bestaat er voor
violisten ook een dergelijke site? Muzikanten hebben soms behoefte aan een speciale uitgave, of een
speciaal arrangement.
De muzikant die alleen maar popmuziek zingt heeft misschien voldoende aan een tekst met alleen
gitaarakkoordaanduidingen. Voor hem of haar heeft internet veel te bieden.
Tot slot werd door het Fonds voor Cultuurparticipatie eerder een gerichte oproep gedaan aan bibliotheken
om mee te doen met de Regeling cultuurparticipatie provincies en gemeenten 2009-2012 en zo de actieve
participatie om mensen zelf te laten schilderen, schrijven en muziek maken.
3
Bron: ‘Cultuurminnaars en Cultuurmijders’, Trends in de belangstelling voor kunsten en cultureel erfgoed
4
Bron: lezing van Cedric Stalpers: Jongeren over muziek en de muziekbibliotheek
5 Bron: Bibliotheekblad 24/2009, Fonds voor Cultuurparticipatie- Interview Directeur Jan Jaap Krol.
3

4. 4. Educatie
Tekenend voor de huidige stand van samenwerking met andere instellingen lijkt de constatering, dat
bibliotheken wel deelnemen in relevante leesbevorderende projecten, maar nog niet in een “speel -
bevorderend” project als “er zit muziek in elk kind”.
Op landelijk en lokaal niveau moeten muzikale activiteiten gestimuleerd worden.
5. Bladmuziek in relatie tot de muziek CD
Vooral de Centrale Discotheek Rotterdam heeft al in een vroeg stadium ingezien dat het louter lokaal
uitlenen van cd’s en grammofoonplaten op den duur niet levensvatbaar is, mede gezien de digitale
ontwikkelingen op het internet. De Centrale Discotheek is zich mede gaan richten op het geven van
aanvullende informatie, en luisteradviezen, op het toevoegen van audio- fragmenten aan catalogustitels,
dat ook landelijk beschikbaar stellen samen met het opzetten van een landelijk logistiek apparaat voor de
uitleen van CD ’s en het in overleg met de uitgevers beschikbaar stellen van gedigitaliseerde muziek aan
klanten. En dit alles met een niet louter op lokale uitleencijfers gebaseerd breed aanbod van cd’s. De
bladmuziek hoeft, je zou bijna zeggen alleen maar het voorbeeld te volgen.
6. Conclusies en aanbevelingen:
Visie op de toekomst van bladmuziek, dat wil zeggen visie op een toekomstige dienstverlening rond
bladmuziek in WSF- bibliotheken resulterend in concrete inrichting van zo’n dienstverlening vergt :
• Dienstverlening meer vanuit de klant. Zoek aansluiting bij de algemeen geformuleerde
beleidsuitgangspunten van de Openbare Bibliotheken: educatie, participatie, ontmoeting en
cultuurbeleving
• marketingactiviteiten gericht op het meer zichtbaar, bekend maken van bladmuziekcollecties in
openbare bibliotheken, rol vastleggen van deze collectie
• onderzoek naar de behoefte aan bladmuziek, aan de manier waarop fysieke en digitale collecties
toegankelijk zijn, hoe klanten bediend willen worden, welke rol zij kunnen spelen in het kader van
participatie, de bekendheid bij het publiek van bladmuziek in openbare bibliotheken
• in kaart brengen van bronnen op internet, en vormen van ontsluiting
• In samenwerking met de WSF werkgroep voor Online contents, in het kader van Collectie
Nederland, aanbevelingen doen voor specifieke bestanden op (blad) muziek gebied
Op basis van de resultaten volgen voorstellen met betrekking tot:
• criteria ten aanzien van collectieopbouw, d.w.z. naast saneren en bewaren in WSF verband, ook
criteria voor de selectie.
• vormgeven van presentatie en ontsluiting van bladmuziekmaterialen
• samenwerkingsvormen met bibliotheken en organisaties, projecten die te maken hebben met
educatie/speelbevordering en actieve muziekbeoefening
• meer betrekken van klanten bij de collectievorming
Tot slot:
In afwachting van concrete onderzoeksgegeven, het ontbreken van specifieke marketing voor deze
doelgroep en het gegeven dat internet voor bladmuziekgebruikers op dit moment nog onvoldoende
mogelijkheden biedt, is het voorbarig bestaande lokale dienstverlening op dit gebied te wijzigen.
4

5. Bijlage
Toelichting bij conclusies en aanbevelingen:
A- Onderzoek (laten) verrichten naar behoeften van muzikanten aan bladmuziek, dienstverlening
erom heen, zoekmogelijkheden in de catalogus, en aanvullende informatie. Dat onderzoek moet ook
antwoord geven op de vraag: ‘Wanneer gaat de klant bij een gewenste titel naar internet, muziekhandel,
de bibliotheek? Onder welke voorwaarden kiest hij voor de bibliotheek?’
B- Vormen zoeken en voorstellen formuleren om klanten meer te betrekken bij de
bladmuziekcollectie, om meer bekendheid te geven aan de aanwezigheid van bladmuziek in
bibliotheekcollecties, door de musicerende klant meer plek te geven in de bibliotheekwebsite en andere
communicatiemiddelen, via communitytoepassingen op internet en activiteiten als concerten, muzikanten
met elkaar in contact brengen, via een muzikantenbank etc. Binnen de Aquabrowser speelt de
functionaliteit My Discoveries hier al min of meer op in. En dan gaat het hier om trefwoorden, waardering
toekennen, recensies toevoegen, lijsten maken. Voor bladmuziek zou dit uitgebreid kunnen worden met
eigen audio/video opnames van muziekstukken. Ook kun je vormen zoeken om klanten meer te betrekken
bij de collectievorming, zowel incidenteel als meer structureel. Dat gebeurt al sporadisch bij bibliotheken
via aanschafsuggesties.
Zoek&Boek: bladmuziek is tot nu toe buiten het interbibliothecaire leenverkeer van Zoek & Boek
gehouden wegens de nog niet uitgewerkte specifieke zoekingangen voor bladmuziek.
De bladmuziekcommissie van de NVMB heeft daartoe voorstellen gedaan, die geaccepteerd zijn door het
beheerbureau van Zoek&boek. Binnenkort kunnen ook deze aanvragen via het VDX volgsysteem worden
verwerkt.
C- Aanbieden van digitale Etalage Bladmuziek
Samen werken aan de redactie van aanvullende informatie op internet over bladmuziek, muziek maken en
het redigeren van lokale informatie waarnodig ondersteunen, conform muziekweb van de Centrale
Discotheek Rotterdam, de landelijke jeugdwebsite (zie ook voorbeelden op de testweblog
http://muziekmaken.web-log.nl )
Ook de Bladmuziekcatalogi en zoekmogelijkheden moeten meer afgestemd worden op de wensen
van de klant, op zelfbediening en het medium bladmuziek, met gebruikmaking van moderne digitale web
2.0 middelen.
Te denken valt aan het toevoegen van fragmenten van bladmuziek in zowel PDF (beeld) als MIDI (en
geluid) etc. aan afzonderlijke bladmuziektitels, zoals sommige uitgevers doen in hun fondscatalogi op het
web, met name populaire bladmuziek meer ontsluiten, vindbaar maken op het niveau van afzonderlijke
nummers, zoals gebeurt bij audiocd’s.
Bladmuziek laat zich binnen een catalogus, als het om klankbeeld en moeilijkheidsgraad gaat moeilijk
vangen in beschrijvende tekst.
Een fragment van het notenbeeld al dan niet voorzien van een geluidsfragment heeft in dat geval
toegevoegde waarde, (net zoals een geluidsfragment bij een afzonderlijk muzieknummer in de CD -
catalogus van muziekweb).
Het aangeven van moeilijkheidsgraad is sowieso nog onvoldoende doorgevoerd in catalogi.
5

6. D- Samenwerking onderzoeken met commerciële uitgevers van bladmuziek
Onderzoek de ervaring van de Deense bibliotheken (sinds 2001) en de mogelijkheden voor het
gezamenlijk afnemen van een licentie op Freehandmusic (voormalig Sheetmusicnow).
• Naast de eigen collecties, als aanvulling en in samenwerking met uitgevers tegen vergoeding of
afgekocht uitlenen van digitale bladmuziek zoals de Deense bibliotheken in samenwerking met
Freehandmusic doen. http://www.freehandmusic.com/index.aspx
• Tevens zouden zowel de audio als de bladmuziekbestanden van Alexander Street Press
(http://alexanderstreet.com/products/muso.htm) kunnen worden onderzocht en een offerte kan
worden aangevraagd. Te denken valt aan:
a. Faber Music licensed for scores library
http://alexanderstreet.typepad.com/music/2008/05/faber-music-lic.html
b. Classical scores library http://alexanderstreet.com/products/shmu.htm
E- Resumerend:
Met bovengenoemde ambities als uitgangspunt binnen de bibliotheeksector onderzoeken op welk vlak de
inbreng en samenwerking nodig is met de VOB (innovatieprojecten)*6, provinciale bibliotheekorganisaties,
PICA, speciale en wetenschappelijke muziekbibliotheken en NBD/Biblion.
Daarnaast contact leggen met organisaties binnen de sector amateurmuziek, de landelijke koepel voor
amateurmuziek Kunstfactor, Fonds van Cultuurparticipatie, muziekscholen en projecten, die raakvlakken
hebben met actieve muziekbeoefening (bijv. het speel - bevorderende project ‘Er zit muziek in elk kind’).
Veel bladmuziek maakt onderdeel uit van het onderricht in het leren bespelen van een instrument. Zo kan
het educatieve aspect van bladmuziek meer aandacht krijgen.
*6/ Korte impressie uit het conceptadvies t.a.v. muziekweb:
“ In het bijzonder vragen wij aandacht voor de functie muziek in de bibliotheken. Dat betreft niet alleen
Cd’s (waar onze specialisatie ligt), maar ook bladmuziek, Dvd’s.
Uit eerder genoemd onderzoek blijkt dat hier veel potentie ligt voor het aantrekken van nieuwe
bibliotheekgebruikers en beter faciliteren (bekend maken, en aantrekkelijk aanbod doen) voor bestaande
leden. Vooral voor de jongere generatie (om hen te binden aan bibliotheken) ligt daar een gouden kans.
De functie van muziek in brede zin zou, naast boeken waar de focus nu vooral op ligt, integraal benaderd
moeten worden.
Een quick scan naar welke bibliotheek bijvoorbeeld de best ontsloten en meest complete
bladmuziekcollectie al heeft, en de best ontsloten en meest complete DvD collectie, zouden, samen met
ons, de functie muziek in de bibliotheken ter hand kunnen nemen.
Ondersteund door de landelijke regiegroep bibliotheekinnovatie. Zodat dit onderdeel voor de bibliotheken
in de toekomst stevig gepositioneerd wordt/blijft.”
*6/ In opdracht van de regiegroep heeft de projectgroep bibliotheekinnovatie de bestaande diensten
en producten van Bibliotheek.nl geëvalueerd. Uit het conceptadvies ten aanzien van muziekweb:
http://www.projectgroepbibliotheekinnovatie.nl/wp-content/uploads/2009/10/Zelfevaluatie-Muziekweb.pdf
6

7. Noten en bijlagen:
1.Met de programma's “er zit muziek in ieder kind” en “het beste van twee werelden” legt het Fonds voor
Cultuurparticipatie accenten voor de komende jaren op het stimuleren van de actieve muziekbeoefening en het
bevorderen van de samenwerking tussen professionele en amateurkunsten.
http://muziekmaken.web-log.nl/doremi/2009/07/kinderen-meer-a.html
2."Muziek maken is leuk en bovendien hebben wetenschappelijke onderzoeken bewezen dat het een zeer positieve
invloed heeft op de intelligentie en de sociale vaardigheden van kinderen.
http://muziekmaken.web-log.nl/doremi/2009/10/wetenschappers.html
3.Grote verzamelingen digitale bladmuziek:
Choral Public Domain Libary: http://www.cpdl.org/wiki/index.php/Main_Page
10.000 partituren van koorwerken van 1400 componisten, vrij toegankelijk in diverse formaten, pdf, midi, mp3, finale
etc.
Petrucci-Bibliotheek (IMSLP) http://imslp.org/wiki/Hoofdpagina
Ongeveer 33.000 partituren, vrij toegankelijk in PDFformaat en analyses van klassieke muziekwerken
The Sheet Music Archive http://www.sheetmusicarchive.net/
Ongeveer 20.000 partituren van klassieke werken, deels vrij te downloaden in PDF formaat of geheel vrij toegankelijk
voor €29,95 per jaar
4. Bladmuziek op websites van grotere openbare bibliotheken:
Amsterdam: www.oba.nl
Den Haag:
http://www.free-scores.com/free-sheet-music.php?compo=1&CATEGORIE=70
http://www.music-scores.com/
Groningen: ??
Middelburg: --
Utrecht: http://www.bibliotheek-utrecht.nl/nl/home/speciaalvoor/muziek/Muzieklinks
http://www.bibliotheek-utrecht.nl/nl/home/speciaalvoor/muziek/Muzieklinks#musi
http://www.koormuziekbank.nl/
grote lijst rond muziek, maar niet naar bladmuziek
Maastricht: http://www.centreceramique.nl/
Eindhoven: http://www.bibliotheekeindhoven.nl/www/Weblinks/obe_weblinks.htm
http://www.bibliotheekbreda.nl/pagina.php?pageId=84
Nijmegen: http://www.bibliotheekgelderlandzuid.nl/index.php?id=46
Arnhem:--
Almere: http://www.bibliotheekalmere.nl/databanken
Zwolle: http://www.bibliotheekzwolle.nl/?cid=525
Leeuwarden: --
Assen: http://www.bibliotheekassen.nl/index.php?id=288
Enschede: http://www.bibliotheekenschede.nl/index.htm
Haarlem: http://www.orgelmuziekweb.nl/index.php?id=1112
7