„W końcu kurierzy ze spółdzielni Nysyr Couriers Service mają biuro i warsztat z prawdziwego zdarzenia. W biurze komputer, drukarka, telefon i segregatory na dokumenty .Warsztat to rzecz bardzo nowoczesna. Roweryprzechowywane są na specjalnych hakach, zadaszone, gotowe do przeniesienia z miejsca na miejsce w każdej chwili (...). Pracują, zdobywają klientów i dostarczają przesyłki”– tak o rowerowych kurierach z Addis Abeby, pierwszych w Etiopii, pisze Grupa EFTE Warszawa, która w 2009 roku z grantu Ministerstwa Spraw Zagranicznych pomogła piętnastu bezrobotnym Etiopczykom otworzyć spółdzielnię. tekst: Wojeciech Karpieszuk, "Gazeta Wyborcza"

1. Stowarzyszenie
Grupa EFTE,
Warszawa

2. H rojekt
P
Ośrodek Wsparcia
Ekonomii Społecznej
Wojciech Karpieszuk
EFTE, czyli świadoma konsumpcja
Jesteśmy tym, czym powinno być każde stowarzyszenie – grupą ludzi, których połączyły
wspólne zainteresowania. Staramy się trzymać blisko naszych ideałów, nie dać się
skomercjalizować – mówi Katarzyna Szeniawska.
„W końcu kurierzy ze spółdzielni Nysyr Couriers Service zainwestować. A w firmie – wiadomo – jest jeden szef. Szef
mają biuro i warsztat z prawdziwego zdarzenia. W biurze zbiera największe profity i zatrudnia podwykonawców.
komputer, drukarka, telefon i segregatory na dokumenty. Dlaczego rowery? To przecież ekologia!
Warsztat to rzecz bardzo nowoczesna. Rowery Piętnastu chętnych (w tym jedna kobieta) uczyło się
przechowywane są na specjalnych hakach, zadaszone, od etiopskich prawników prawa spółdzielczego. Z kolei
gotowe do przeniesienia z miejsca na miejsce w każdej właściciel firmy kurierskiej z Wrocławia przyjechał do
chwili (...). Pracują, zdobywają klientów i dostarczają Etiopii, by nauczyć przyszłych kurierów, jak zdobyć
przesyłki” – tak o rowerowych kurierach z Addis Abeby, klientów i prowadzić taki biznes. Etiopczycy przez dwa
pierwszych w Etiopii, pisze Grupa EFTE Warszawa, która tygodnie odgrywali przed nim scenki sytuacyjne. Polak
w 2009 roku z grantu Ministerstwa Spraw Zagranicznych udawał klienta, a oni przekonywali go, że są szybcy,
pomogła piętnastu bezrobotnym Etiopczykom otworzyć najlepsi, dowiozą wszystko i wszędzie, a do tego
spółdzielnię. Dlaczego akurat kurierzy rowerowi? – działają legalnie. Bo mają swoją spółdzielnię – Nysyr
Dlaczego spółdzielnia, a nie zwykła firma? – Lubimy ideę Couriers Service, czyli Usługi Kurierskie Orzeł. Kandydaci
spółdzielczości, lubimy jeździć na rowerze – śmieje się na kurierów uczestniczyli również w kursie księgowości,
Kasia Szeniawska z EFTE. Tłumaczy, że każdy zatrudniony poznawali zasady ruchu drogowego i uczyli się, jak
w spółdzielni jest jej współwłaścicielem, współdecyduje błyskawicznie zmieniać dętki czy bezpiecznie zapiąć rower.
o jej losie – o tym choćby, czy zyski wypłacić, czy

3. H rojekt
P
Ośrodek Wsparcia
Ekonomii Społecznej
Rowery dostali z Polski i Ugandy, bo w Etiopii są tylko Co oznacza odpowiedzialność społeczna? Kasia tłumaczy,
chińskie jednoślady, za słabe na tamtejsze drogi. że wystarczy zorganizować firmowe spotkanie w miejscu
przyjaznym dla niepełnosprawnych i dla samotnych
Skutki wyborów konsumenckich rodziców, którzy mogą przyjść z dzieckiem i zostawić je pod
czyjąś opieką; w trakcie rozmów zaś – serwować kawę ze
Wszystko zaczęło się w 2005 roku. Kasia poszła sprawiedliwego handlu.
na konferencję poświęconą zagadnieniu sprawiedliwego Kasia częstuje mnie taką kawą. Jej opakowanie wyróżnia
handlu (fair trade). Organizowali ją studenci afrykanistyki. się od innych tylko charakterystycznym zielono‑niebieskim
Później przeczytała artykuł Moralne kupowanie Adama znaczkiem fair trade. Kawa jest pyszna.
Leszczyńskiego w magazynie „Wiedza i Życie”. Autor pisał – Czy to znaczy, że plantatorzy z dalekiego kraju dostali za
w nim m.in.: „Czy można uczynić świat lepszym, robiąc nią uczciwą zapłatę? – dopytuję.
zakupy w supermarkecie? To nie jest rewolucja ani nowa – Certyfikat Fairtrade dostają konkretne produkty, a nie
utopia – przekonują zwolennicy etycznej konsumpcji. firmy – tłumaczy Kasia. – Dzięki certyfikatowi możemy
To pomysł na naprawę świata za pomocą najpotężniejszego być pewni, że rolnik otrzymał za swój produkt co najmniej
narzędzia kapitalizmu – własnego portfela”. gwarantowaną cenę, ustaloną na podstawie średnich
– Na początku spotykaliśmy się w grupie znajomych, kosztów produkcji w danym regionie. W krajach Globalnego
by rozmawiać o świadomej konsumpcji, o tym, jakie Południa (jak obecnie określa się Trzeci Świat), na przykład
następstwa mają nasze wybory konsumenckie – opowiada w Afryce, rolnicy są często rozproszeni i mają przez
Kasia. – Po paru miesiącach zdaliśmy sobie sprawę, że to mniejszą siłę negocjacji. Wykorzystują to nieuczciwe
sporo już wiemy. Zaczęliśmy organizować projekcje filmów, korporacje i dyktują niesprawiedliwe warunki. Symbol
dyskusje. Mówiliśmy, czym jest sprawiedliwy handel. fair trade oznacza, że dzięki kawie, którą pijemy, drobny
Przychodziło wiele osób i tak to funkcjonowało. producent zarobił tyle, by pokryć koszty produkcji
Zarejestrowali stowarzyszenie. Zaczęli szkolić inne i godnie żyć.
organizacje, jak być odpowiedzialnym ekonomicznie System certyfikacyjny sprawiedliwego handlu obejmuje
i społecznie. produkty plantacyjne: kawę, herbatę, kakao, banany,
komosę ryżową, kwiaty, bawełnę, ale też miód czy

4. H rojekt
P
Ośrodek Wsparcia
Ekonomii Społecznej
wino. Lista produktów z zielono‑niebieskim znaczkiem Przez żołądek do serca
Opakowanie kawy fair wydłuża się.
trade różni się od innych Fair trade wyrósł z działalności małych grup 50 lat Organizacje sprawiedliwego handlu co roku wypłacają
charakterystycznym zielono‑ temu. Dziś to międzynarodowy ruch, którego celem jest producentom certyfikowanej żywności tzw. premię
‑niebieskim znaczkiem. wspieranie zrównoważonego rozwoju w Afryce, Ameryce rozwojową. Środki te są inwestowane na rzecz rozwoju
Oznacza to, że kawa ta Łacińskiej i Azji. Naczelna zasada: człowiek jest ważniejszy lokalnej społeczności – na wyposażenie szkoły,
została wyprodukowana od zysku. Ruch ten dąży do wyeliminowania ubóstwa na wodociągi, szpital, itd.
zgodnie z zasadami etyki z krajów Globalnego Południa poprzez nawiązywanie W Polsce produkty fair trade można coraz częściej kupić
biznesu i sprawiedliwego kontaktów między konsumentami a producentami w supermarketach, są dostępne nawet w niektórych
handlu. Fair trade to również z biednych krajów. sklepach osiedlowych. Kawiarnie też zaczynają serwować
międzynarodowy ruch Jednak sprawiedliwy handel to nie tylko sprawiedliwa kawę fair trade. EFTE już trzy razy zorganizowała
działający na rzecz zapłata. To również ochrona praw kobiet, tubylczej „Dekonsumpcję, czyli Warszawski Festiwal Świadomej
zrównoważonego rozwoju ludności, dzieci. Kasia opowiada, że dostępne na rynku Konsumpcji”. W trakcie festiwalu można wziąć udział
krajów Afryki, Ameryki piłki do gry w futbol wytwarzane są przede wszystkim w debacie czy obejrzeć film na temat sprawiedliwego
Łacińskiej i Azji. Zajmuje w Pakistanie. Są szyte ręcznie, często przez dzieci. Zielono‑ handlu. Członkowie grupy serwują też śniadanie, na które
się obroną praw ludności ‑niebieski znaczek daje pewność, że piłka powstała zapraszają zainteresowanych tematem. Wiadomo – przez
tubylczej, kobiet i dzieci. w godnych warunkach, z wykluczeniem niewolniczej pracy. żołądek do serca. Na śniadaniu: kawa, herbata, ciasteczka
Jego naczelne hasło brzmi: Nie istnieją natomiast certyfikaty Fairtrade na ubrania. Jak z czekoladą, z wiórkami kokosowymi, z suszonymi owocami
człowiek jest ważniejszy od tłumaczy Kasia, prześledzenie procesu produkcji jest zbyt – wszystko ze sprawiedliwego handlu.
zysku. trudne. – Choćby dżinsy: bawełna z Uzbekistanu, tkana – Świadomość się zmienia – uważa Kasia. – Kiedy
w Bangladeszu, farbowana na Filipinach, spodnie szyte są zaczynaliśmy w 2005 roku, produktów z certyfikatem nie
w Chinach na szwajcarskich maszynach według włoskiego było w Polsce prawie w ogóle.
wzoru. Można je później kupić na Wyspach Brytyjskich. Nie Z certyfikatem są związane również pewne wątpliwości.
sposób wyśledzić, czy na każdym etapie produkcji wszyscy Z jednej strony daje on pewność, że produkt powstał
są uczciwi – opowiada. w odpowiednich warunkach. – Jednak już samo
przyznawanie certyfikatu za produkcję w przyzwoitych

5. H rojekt
P
Ośrodek Wsparcia
Ekonomii Społecznej
warunkach jest absurdalne – stwierdza moja rozmówczyni. ostatnio British Council. Jednak i w Polsce coś się zmienia.
– Co w tym wyjątkowego, że rolnicy dostają przyzwoite O szkolenia wystąpił też urząd miejski w Toruniu.
wynagrodzenie? To powinna być norma. Sprawiedliwy Najnowszy projekt EFTE – „Sztuka Wymiany” – nawiązuje
handel w pewien sposób legitymizuje tych, którzy nie są do pomysłu banków czasu. Pozornie ma niewiele wspólnego
w porządku. ze świadomą konsumpcją. Pozornie, ponieważ grupa EFTE
EFTE nie ogranicza się zatem tylko do sprawiedliwego chce pokazać, że nie wszystko kręci się wokół pieniędzy.
handlu. – Sprawiedliwy handel to dobry sposób, by skłonić Artyści – profesjonalni i amatorzy, znani i mniej znani
ludzi do myślenia o skutkach ich wyborów konsumenckich – wystawiają swoje dzieła na nietypowej aukcji. Każdy
– mówi Kasia. może je „kupić”. Tyle że nie płaci pieniędzmi, a np. usługą:
za ten obraz daję 20 godzin nauki francuskiego, skoszę
Zdobędę stroiki za lekcje na klarnecie trawnik, ugotuję obiad. Zaoferować można praktycznie
wszystko, a jeżeli artyście będzie to odpowiadało, dochodzi
EFTE chce zmieniać świadomość: ludzi, firm, organizacji do wymiany.
pozarządowych, organów państwa. Już to robi. Grupa Sama idea banków czasu sięga 1980 roku, kiedy Edgar
przekonała Polską Akcję Humanitarną do tego, by na swoich Cahn, amerykański prawnik i socjolog, stworzył określenie
spotkaniach serwowała tylko kawę fair trade. timedollars. W zamian za wykonanie jakiejś, choćby
Jednak odpowiedzialna konsumpcja ma wiele aspektów. najprostszej, pracy wykonujący otrzymywał timedolary,
Chodzi m.in. o zużycie energii, papieru, segregację śmieci. które mógł wymienić na usługi u innych. W 1995 roku
Kasia: – To są początki. Społeczna odpowiedzialność Cahn stworzył dla trudnej młodzieży w Chicago system
biznesu w Polsce jest żadna. Bo jaką świadomość ma samopomocy uczniowskiej na bazie banków czasów. Każdy,
np. organizacja ekologiczna, która walczy u uratowanie kto dobrowolnie nauczał młodszych kolegów, otrzymywał
lasów, a zużywa ogromne ilości papieru? To niespójność, timedolary. Kiedy uczeń miał ich 100, mógł je wymienić
nie sądzisz? – pyta. W Wielkiej Brytanii czy w Niemczech na używany komputer. Później idea banków czasu trafiła do
powstają firmy, które od początku zbudowane są Europy.
na zasadach odpowiedzialności społecznej. Być może „Sztuka Wymiany” to pierwsza taka aukcja w Polsce,
dlatego grupę EFTE o odpowiednie przeszkolenie poprosił wzorowana na podobnej imprezie odbywającej się

6. H rojekt
P
Ośrodek Wsparcia
Ekonomii Społecznej
w Brukseli. – Wymiana to coś więcej niż anonimowe Nie dać się skomercjalizować
Stowarzyszenie Grupa przekazanie pieniędzy. Ktoś mógłby powiedzieć: „Ale co ja
EFTE działa od 2006 roku. mogę zaoferować?”. Ludzie często nie zdają sobie sprawy Grupa EFTE w 2010 roku uczestniczyła w szkoleniach
Zajmuje się promocją ze swoich umiejętności – uważa Kasia. – Istnieje wiele przygotowanych przez Fundację Inicjatyw Społeczno‑
świadomej konsumpcji nieodkrytych jeszcze zasobów w społeczeństwie, zwłaszcza ‑Ekonomicznych. To kursy z zarządzania, księgowości,
i certyfikatu Fairtrade. lokalnym. W EFTE chcemy z tych zasobów czerpać. Nawet marketingu. Członkowie grupy chcą na większą skalę
Prowadzi szkolenia, wydaje mniej nam zależy na samej wymianie, a bardziej na tym, organizować treningi ze świadomej konsumpcji
publikacje, organizuje by ludzie zdali sobie sprawę z tego, co potrafią, by wyszli i odpowiedzialności społecznej. Chcą zarejestrować
festiwal „Dekonsumpcja, z domów, zrobili coś dla sąsiada – dodaje. Ona sama uczyła działalność gospodarczą i otworzyć w Warszawie pierwszą
czyli Warszawski Festiwal się w ten sposób języka niemieckiego, teraz uczy się grać z prawdziwego zdarzenia klubokawiarnię z produktami
Świadomej Konsumpcji” na klarnecie. W zamian za lekcje szuka w sklepach stroików fair trade. Teraz brakuje im miejsca, gdzie mogliby
oraz akcję społeczną „Sztuka do klarnetu dla swojego nauczyciela. – Ciężko je dostać, urządzać swoje akcje. Klubokawiarnia miałaby też
Wymiany” promującą ideę trzeba je zdobywać – mówi Kasia. zarabiać na działalność grupy. Bo – jak mówią – nie chcą
banków czasu. Wojtek Węgrzyński na aukcję zaoferował niezwykłą książkę. być niewolnikami konkursów i grantów. – Nie podoba
Opisuje: – To książka artystyczna. Nośnik myśli i mała nam się sposób funkcjonowania polskich organizacji
autorska rzeźba. Wydrukowana w jednym egzemplarzu, pozarządowych. To chory świat: walka o granty, projekty.
niepowtarzalna. Ludzie piszą absurdalne wnioski, uważnie patrzą
Swoją pracę zatytułował „Tworzenie przestrzeni naszych na kryteria, by się w nich zmieścić – stwierdza Kasia. Dla
czasów”. Może dlatego, że częścią książki są listy, które EFTE takie działanie to ograniczenie ich pomysłów. Teraz
znalazł kiedyś w Londynie na ulicy. Listy są o życiu. grupa opiera się w dużej mierze na wolontariacie. – Ale
Co chce dostać za książkę? – Bardzo lubię się uczyć. Ucieszę nie da się wszystkiego robić bez pieniędzy – tłumaczy
się z lekcji hiszpańskiego. Kasia. Nie chce, by grupa przekształciła się w organizację
korporacyjną, maszynkę do pisania projektów. – Jesteśmy
tym, czym powinno być każde stowarzyszenie – grupą
ludzi, których połączyły wspólne zainteresowania.

7. H rojekt
P
Ośrodek Wsparcia
Ekonomii Społecznej
Staramy się trzymać blisko naszych ideałów, nie dać się
skomercjalizować.
W Addis Abebie udało się. Nysyr Couriers śmigają w swoich
zielonych koszulkach po stołecznych ulicach od końca
2009 roku, ogłaszają się w gazetach, mają coraz więcej
klientów (wożą dokumenty m.in. polskiej ambasady).
Ich motto brzmi: „Taka praca, jaka nazwa”. Wcześniej nie
pracowali, bezrobocie w stolicy wśród młodych, często
słabo wykształconych, sięga nawet 50 proc. Alem, jedyna
kobieta w drużynie, żyła ze sprzedawania cukierków
na ulicy. Zobaczyła gdzieś „orły”, podeszła, powiedziała, że
zawsze chciała być kolarką.
Korzystałem z artykułów
Moniki Rębały „Poland, nie Holland” („Newsweek”)
i Anety Augustyn „Wrocławianin szkolił Etiopczyków,
jak założyć firmę” („Gazeta Wyborcza” Wrocław).