2. Opdrachtgever
College van Kerkrentmeesters Protestantse Kerken Bussum
H.A. Lorentzweg 59
1402 CC Bussum
verantwoordelijk kerkrentmeester: Everard M. Sonnenberg
Kerkelijkbureau
Joop van Lammeren
Telefoon: 035 – 69.188.52
Fax: 035 – 69.824.31
E-mail: kerkbureau@pknbussum.nl
Rapportnummer
035.01.08_ Spieghelkerk_restauratie gevels
Datum:
25 juni 2009
Projectgegevens
Spieghelkerk
’s Gravelandseweg 34
1405 HM BUSSUM
koster: A. Sollman, tel: 035 - 6912406
Kadastrale gegevens
Gemeente: Bussum
Sectie: E
Nummer: 5813
Planvorming & directie
Haafkens-Rosen, bureau voor monumentenzorg
Braune-Moor-Strasse 1
49844 Bawinkel
Duitsland
ing. Hendrik Haafkens
Telefoon: +49 (0) 5963 98111 8
Fax: +49 (0) 5963 98111 7
Mobiel: +31 (0) 6 1850 5544
E-mail: info@haafkens-rosen.nl
Constructeur
Ingenieursbureau Bartels
Hengelosestraat 563
7521 AG Enschede
dhr. Herman Hilderink
Telefoon: 053 - 433 85 58
Fax: 053 - 433 56 56
E-mail: enschede@bartels.nl
3. Onderhoud gevels Spieghelkerk te Bussum blad 2
versie: 035.02.08 Spieghelkerk scheur-rapportage
B U R E A U V O O R M O N U M E N T E N Z O R G
HAA F KEN S - RO S EN
INHOUDSOPGAVE
1.0 INLEIDING
2.0 BEKNOPTE CONSTRUCTIEANALYSE
2.1 Constructiebeschrijving
2.2 Bouwkundige staat van het werk
3.0 RESULTATEN SCHEURCONSTROLE
4.0 CONCLUSIE EN ADVIES
5.0 BIJLAGE
5.1 Foto’s scheurcontrole
5.2 Advies monumentenwacht
5.3 Advies Constructeur
4. Onderhoud gevels Spieghelkerk te Bussum blad 3
versie: 035.02.08 Spieghelkerk scheur-rapportage
B U R E A U V O O R M O N U M E N T E N Z O R G
HAA F KEN S - RO S EN
1.0 INLEIDING
Ten bate van de juiste opstelling van een tien jaren onderhoudsplan voor de Spieghelkerk te Bussum
heeft het bouwtechnisch adviesbureau Amersfoort (BA) een controle van de scheuren in het muurwerk
geadviseerd. In juni 2003 is er door het college van kerkrentmeesters van SOW Bussum (nu PKN kerk
te Bussum) opdracht gegeven voor de plaatsing van een aantal scheurmeters. Dit verslag is een
beknopte rapportage van de constructie analyse, de controle van de scheurmeters en de hierbij
behorende conclusies en adviezen.
Juni 2003 zijn door aannemersbedrijf: Jurriëns Monumentenonderhoud Amsterdam een 14 tal
scheurmeters geplaatst waarvan 12 aan de buitenzijde van het gebouw en 4 aan de binnenzijde. De
plaats en nummering van de scheurmeters is verwerkt op een eenvoudige geveltekening en aan de
bijlagen in dit rapport toegevoegd.
De scheurmeters van het type ‘telltale’ kunnen op een halve mm nauwkeurig vergrotingen/krimp (of
verschuivingen) in de scheur documenteren. Deze zijn op in de tabel aangegeven data in het seizoen
2003-2009 op gecontroleerd cq. gefotografeerd. Bij een controle/meting van wijzigingen in scheuren
in metselwerk moet er rekening worden gehouden met de wisseling der seizoenen met hun
verschillende temperaturen en daarbij optredende uitzettingen c.q. krimp van het muurwerk tot gevolg
hebben. De minimale periode van controle is één jaar waarbij de zogenaamde nulmeting als startpunt
wordt genomen.
De conclusies zijn echter alleen volledig sluitend bij een langdurige controle over meerdere jaren (3-5
jaar).
Haafkens-Rosen, aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het
gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. Dit niet alleen omdat de
schadefactoren niet eenduidig kunnen worden geanalyseerd maar omdat het gebouw zo is
geconstrueerd dat spatkrachten een rol zullen blijven spelen en scheuren in het gebouw aanwezig
zullen blijven. Doel van de rapportage en de aanpak is om een optimale toestand voor dit gebouw te
behalen.
5. Onderhoud gevels Spieghelkerk te Bussum blad 4
versie: 035.02.08 Spieghelkerk scheur-rapportage
B U R E A U V O O R M O N U M E N T E N Z O R G
HAA F KEN S - RO S EN
2.0 CONSTRUCTIEANALYSE
2.1 Opbouw van de constructie
Op basis van bestek en tekeningen en waarnemingen ter plaatse is de volgende beschrijving opgesteld;
De Spieghelkerk de Bussum is een volledig in metselwerk opgetrokken bouwwerk. Op enkele
plaatsen rondom muuropeningen is natuursteen(zandsteen) toegepast. Het muurwerk is gemetseld en
gevoegd met cementhoudende mortel. De muren zijn op een fundering op staal gemetseld *(direct op
de vaste grond). De fundering heeft een onbekende (op tekening gelijkmatige) aanlegbreedte. In het
gebouw zelf zijn onder de vier zware pijlers (die de dakconstructie voor het grootste gedeelte dragen)
gemetselde poeren aangebracht. De funderingen en het opgaande werk zijn ongedillateerd. Het
opgaande muurwerk is gemetseld in een spouwmuurconstructie zowel binnen-, als buitenblad zijn
(zover bekend van het bestek) gemetseld met een klinker, in het muurwerk zijn (vermoedelijk om de
esthetische eigenschappen) licht gesinterde metselstenen (harde stenen) toegepast. In het muurwerk
zijn op verschillende plaatsen ijzeren koppelingen aangebracht. Voor zover bekend zijn deze alleen
plaatselijk en zijn er geen kettingankers aangebracht. Het binnenblad is aan de binnenzijde gepleisterd
en in 1996 geschilderd en bijgewerkt.
Naast het monumentale gebouw is er tussen 1995 en 1997 een vrij fors bijgebouw geplaatst (de
zogenoemde ‘Zijspieghel’) ook zijn er aan de achterzijde een aantal bomen gekapt en aan de
rechterkant van de kerk een aantal bomen bijgeplaatst. Ook zijn binnen het gebouw een aantal vloeren
verhoogd. Op het dak is er een nieuw pakket isolatie aangebracht de pannen en latten zijn hierbij
tevens vernieuwd. Door de toevoeging van dit pakket is de constructie licht verzwaard. Het bijgebouw
is zover mogelijk gedilateerd van de kerk alleen een gedeelte van de dakconstructie van het bijgebouw
leunt tegen het kerkgebouw.
Een gedeelte van de funderingsconstructie van het bijgebouw is geplaatst op korte stalen pulspalen
met fundering betonbalk. Aan de achterzijde van het gebouw was de grondslag minder door een oude
loop van een sloot.
2.2 Bouwkundige staat van het werk
In het opgaande werk zijn door lichte ongelijkmatige zettingen diverse scheuringen opgetreden. De
scheuringen doen zich hoofdzakelijk voor op plaatsen met een verminderde samenhang zoals interne
hoeken, muuropeningen en koppelingen tussen de verschillende bouwvolumes. De loop van de
scheuren in de muur is opgetekend op de gevelschets in de bijlagen van dit verslag. De scheuren gaan
door het gehele muurwerk van fundering tot dakvoet maar zijn in mindere mate aan de binnenzijde
van het gebouw af te lezen. De gemiddelde breedte van de scheuren is 3 mm het verschil in verticale
zetting is in mindere mate afleesbaar maar gemiddeld 0.5 tot 1mm. De tijdstip waarop de eerste
scheuringen zijn opgetreden is niet meer te achterhalen. Betrokkenen geven echter aan dat de scheuren
al zeker 40 jaar in zekere mate afleesbaar zijn. En zijn weinig tot geen tekenen van verse scheuring
aangetroffen (op basis van waarneming ter plaatse (en de kleur van het gebroken metselwerk)).
Op twee plaatsen is echter wel duidelijk een ‘verse’ scheuring opgetreden dit is ter plaatse van de
zogenoemde ‘consistorie’ het bouwvolume meest rechts. In dit bouwvolume is in beiden kopgevels in
het midden een verse scheuring opgetreden. Deze scheuring en verdere zetting van het gebouw blijkt
6. Onderhoud gevels Spieghelkerk te Bussum blad 5
versie: 035.02.08 Spieghelkerk scheur-rapportage
B U R E A U V O O R M O N U M E N T E N Z O R G
HAA F KEN S - RO S EN
ook uit de gegevens van de scheurmeting. Daarnaast is er in de bogen van de gaanderij activiteit af te
lezen. Ter plaatse van de gaanderij vindt door thermische zetting scheuring plaats.
Op 26-05-2004 is er met de bouwkundig consulent van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
(voormalige RDMZ) een inspectie van het gebouw gemaakt. Ook de monumentenwacht heeft het
gebouw geïnspecteerd (zie bijlage rapport 2008). Beiden instanties hebben advies naar aanleiding van
deze inspecties deze zijn bij het hoofdstuk ‘Conclusies en advies’ verwerkt.
7. Onderhoud gevels Spieghelkerk te Bussum blad 6
versie: 035.02.08 Spieghelkerk scheur-rapportage
B U R E A U V O O R M O N U M E N T E N Z O R G
HAA F KEN S - RO S EN
5.0 CONCLUSIES EN ADVIES
5.1 Conclusie
De aanwezigheid van scheuren in het metselwerk is niet goed voor het gebouw. Door de scheuren kan
vocht en ongedierte het gebouw binnen dringen en kunnen daar zorgen voor problemen. In het
verleden hebben zich hierdoor verschillende problemen voor gedaan met het stucwerk door een
versterkte vochttoetreding in het gebouw. Op dit moment zijn hiervan in mindere maten tekenen van.
De scheurmeters geven geen indicatie van activiteit, alleen aan de zijde van de consistorie is duideijk
activiteit meetbaar. Wij verwachten dat deze nieuwe zetting komt door de aanleg en gebruik van de
‘Zijspieghel’. De scheuringen treden vooral op bij versnijdingen en verspringing in het muurwerk wat
op thermische zetting duidt.
Op basis van deze rapportage, de gegevens van de scheurmeting en een constructieanalyse heeft
constructeursbureau Bartels een briefrapportage met conclusie opgesteld.
Deze luidt: de scheurvorming is veroorzaakt en wordt veroorzaakt door thermische spanning in het
gebouw. In mindere mate door het zetten van de zwaardere gebouwonderdelen ten opzichte van de
lichtere aanliggende gebouwonderdelen (kerkzaal ten opzichte van de aankappingen, consistorie ten
opzichte van kerkzaal en toren, kerkzaal ten opzichten van de toren etc.
5.2 Advies
Voorlopig is er geen reden om aan te nemen dat er zich een sterke wijziging in de scheuren voort doet.
Er is echter ook geen reden om te concluderen dat een verdere zetting onmogelijk is. De normale
zettingen zullen zijn gestopt maar de scheuren hebben nu tevens een natuurlijke dilaterende functie
gekregen. Het inboeten van het muurwerk zal de constructie wederom te star maken, dit kan
uiteindelijk tot hernieuwde scheurvorming leiden.
“De monumentenwacht adviseert de scheuren dichte te zetten dan wel in te boeten om vocht en
ongedierte tegen te gaan.” (zie monumentenwacht rapportage 2003).
De Rijksdienst voor de monumentenzorg adviseert; “de controle voort te zetten en in de komende
onderhoudsregeling een substantiële post op te nemen voor herstel van metselwerk. De gegevens uit
de scheurcontrole dienen tevens t.z.t. dor een constructeur te worden geanalyseerd en op basis van de
dan beschikbare gegevens kunnen ingrepen worden gedaan”(zie verslag werkoverleg mei 2004).
Constructeur Bartels geeft eveneens het advies tot het flexibel dichten van het merendeel van de
scheuren.
8. Onderhoud gevels Spieghelkerk te Bussum blad 7
versie: 035.02.08 Spieghelkerk scheur-rapportage
B U R E A U V O O R M O N U M E N T E N Z O R G
HAA F KEN S - RO S EN
In overleg met de RDMZ zullen in 2009 en 2010 de volgende maatregelen worden genomen;
- Het inboeten van de meeste scheuren tot 20cm onder het maaiveld;
- Het dichten van de scheuren, gebruik makend van zachte doorgestreken kalkmortel die op
kleur is gebracht;
- het plaatsen van lintvoegwapening in het muurwerk i.o.m. de constructeur en leverancier(s);
- het plaatsen van de lintvoegwapening zal middels een plan op tekening worden uitgevoerd;
