ÉTICA, NATURALEZA Y SOCIEDADES_3RO_3ER TRIMESTRE.pdf
Respet i disiplina
1. Rèspèt i disiplina.
Kiko ta rèspèt? Mi ta asumi ku ora mi puntra kualke hende pa splikami kiko ta rèspèt, e lo resulta
un pregunta difisil. Hendenan grandi ta papia tur dia i reklama konstantemente ku muchanan di
awor ta falta rèspèt. Pero kiko eksaktamente nan kemen, mi no sa.
Kiko ta e esensia di rèspèt. E palabra riba su mes no ta bisami nada. E no ta un komportashon,
pero mas bien e ta referi na manera ku bo ta komportabo. Un hende su komportashon por ta ku
of sin rèspèt. P'esei nan ta bisa p.e un mucha ta falta rèspèt pa su mayor. Den relashon entre e
yu i su mayor falta algu. Pero te ahinda mi no sa kiko ta rèspèt. Na ingles e palabra ta respect na
spaño respeto. Tin un palabra hulandes ku ta eerbied. E verbo ta eerbiedigen. Ora mi tradusié na
papiamentu e ta bira duna honor na. Awoki nos a yega untiki mas serka di e nifikashon di rèspèt.
Rèspèt ta ensera duna honor na.
E siguiente pregunta ta: duna honor na ken?. Na prome luga mester duna honor na e otro
hende, na bo próhimo. Pasobra e ta un hende meskos ku bo, igual na abo bo tin ku dun'e honor.
Tur hende ta diferente for di otro. Ningun hende no ta meskos. Pero nos tur di kua kolo of rasa
ta igual. Nos tur ta mes un hende krea pa dios, i nos tur tin mes un derecho. Pa e motibu ei mi
tin ku duna e otro honor i esei kemen kumi tin ku respet'e. Ora mi yega un kaminda, mi drenta
un ofisina mi mester kuminda , bisa bon dia. Esaki ta demostra rèspèt. Maske mi no konosebo
mi ta kuminda Ku e saludo aki mi ta duna bo honor. Rèspèt den komportashon ta bai mas leu ku
duna honor, e ta tambe duna balor na e otro, e ta tambe duna apresio. Un kos ku nos ta bisa
hopi ta: mi ta respeta bo opinion. E no ta meskos ku dimi, pero mi ta respete. En realidat nos ke
bisa ku esaki bo tambe meskos ku mi tin e derecho di tin bo opinion. I no ta pasobra di bo ta
otro for di mi, esaki kemen ku esun di bo ta inferior of menos bon. I esaki ta hopi importante
den nos relashon ku otro. Rèspèt pa un otro ta skucha e otro ora e ta papia, dun'e chens pa bisa
loke e tin ku bisa, no insult'e pasobra su punto di bista ta otro. No hasi bofon di otro, no
redikulisa e otro. No papia malu di otro, no hasi redu riba otro. Pues rèspèt pa un hende ta
rekonose e balor di un otro hende. Diskriminashon ta falta di rèspèt. Ora bo ta kere ku abo por
tur kos mihó ku otro hende tambe ta falta di rèspèt. Egoismo ta muestra di falta di rèspèt pa e
otro. Si mi haña un invitashon pa bai un resepshon anto nan bisami ku mi mester bini ku bachi i
dashi mi ta hasie maske mi no ta gusta bisti dashi ku bachi. Pero komo muestra di rèspèt pa e
persona ku a invitami i su reglanan ku e a pone mi ta bisti e bachi. Un hende ku rèspèt ta un
hende ku ta tene kuenta ku e otro.
Duna balor na bo próhimo, respeta bo próhimo ta mas importante pero mesun importante ta
duna honor, balor na bo mes. Pues respeta bo mes. Kada unu di nos tin un kurpa, un parti
mental-spiritual (bo sinti, emoshonnan i deseonan) i un parti sosial-kultural (bo famia,bo
amigunan, bo skol i bo kultura) Un hende ku ta respeta su mes ta duna honor i balor na tur e
tres aspektonan aki. Bo mester duna nan balor, pasobra nan ta un regalo di kreashon di Dios ku
nos a risibi i ku ta un instrumento importante pa bo logra algu. Respeta bo mes, respet propio ta
respet pa bo kurpa. Bo ta duna bo kurpa balor ora bo ta kuida bo kurpa. Ku kuida bo kurpa mi no
kemen, pinta bo kurpa, hopi, dorna bo kurpa di mas. Pero na prome luga kuida salu di bo kurpa :
2. No bebe, huma i usa droga. Rèspèt pa bo kurpa ta nifika tambe : no usa bo kurpa solamente pa
plaser i ku ken ku ta. Meskos ku un mucha muhe ke pa un otro respeta su kurpa, i no us'e komo
opheto di plaser, meskos un mucha mes mester mustra rèspèt pa su kurpa. Rèspèt pa bo mes ta
inklui rèspèt pa bo aspekto mental-spiritual. Meskos ku nos tin ku duna balor na nos kurpa,
asina nos mester duna balor tambe na e aspekto mental-spiritual. Kon bo hasi esaki? Dor di hasi
bon uso di bo kapasidatnan mental spiritual. Kuida bo bida di hasi bon uso di bo kapasidatnan
mental spiritual. Trata pa bo siña mas miho posibel. Hasi maksimo uso di e donnan special ku bo
tin. Kada unu di nos tin un don, sea e ta riba tereno deportivo, sea e ta den kantamentu of
kontakto sosial, no importa kualke tereno. Pero no laga e don aki seka , pero krea oportunidat
pa e florese. Di e forma aki bo ta duna honor, duna balor na bo kapasidatnan i esaki ta muestra
di respet propio. No pensa solamente riba bunitesa di pafo, pero korda tambe riba e bunitesa di
paden. Bo kurpa ta representa e bunitesa di pafo, i bo parti mental-spiritual ta representa e
bunitesa di paden. Den Rèspèt pa bo mes e di tres komponente ta rèspèt pa e aspekto sosial-
kultural. Esaki den sierto sentido ta ensera loke nos a kuminsa ku ne ku tabata rèspèt pa e otro.
Mi ke menshona aki espesialmente e parti kultural. Duna honor i balor na nos kultura ta otro
muestra di rèspèt propio.
Dikon nos ta falta rèspèt? Un señal ku nos a bira mas bobo, no ta mira mas leu ku nos nanishi;
bo no ta mira importansia di un kos; nos a bira egoista ; nos ta pensa riba nos mes; nos
mentalidat a bira unu di 'kiko mi tin ku nes'.
E hecho ku nos ta papia di e topiko aki ta pasobra nos ta asumi ku e manera ku nos ta ekspresa
rèspèt a kambia. Pero no ta nesesariamente pasobra e manera di ekspresa rèspèt a kambia esaki
ta nifika ku e rèspèt mes a bai atras. Prome ku elabora riba e tema aki ta bon pa para ketu i
reflekshona riba e konsepto rèspèt. Kiko e ta nifika? Kiko ta rèspèt, na ki forma ta ekspresa
rèspèt. Ora bo tende palabra mes e no ta bisabo nada. Na spaño, ingles e ta zona kasi meskos ku
na papiamentu. Na hulandes kisas nos por haña un indikashon den kua direkshon mester buska.
Na hulandes e palabra ta bisa eerbied. Si mi tradusi na papiamentu ta bira e ora ei: duna honor.
Pues respeta kemen duna honor.