1.
ΓΙΑΚΟΥΜΑΤΟΥ ΤΕΡΕΖΑ,
ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ:
«EMOTIONS, ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ,
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ 700 Π.Χ- 200Π.Χ»
Δ/ΝΣΗ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ Δ’ ΑΘΗΝΑΣ, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ
HTTP://POLITISTIKA-D-ATH.SCH.GR
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2017, V.1.5

2.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 2
Θερμές ευχαριστίες στους συναδέλφους που υποστήριξαν αυτήν την εργασία:
 Κατερίνα Βάσιου, Φιλόλογος, Ph.D. Εκπαιδευτικής ψυχολογίας
 Νατάσα Δασκαλοπούλου, Φιλόλογος, Μ.ed
 Γεωργία Δημητροπούλου, Φιλόλογος
 Ελεάννα Δρακοπούλου, Φιλόλογος
 Μαρία Θεοδωροπούλου, Φιλόλογος, ΜΑ
 Καλλιόπη Κουτσόπετρα, Φιλόλογος
 Μαίρη Σταμάτογλου, Φιλόλογος

3.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Τα συναισθήματα διεισδύουν σε κάθε πτυχή της ζωής μας. Συνυφασμένα με τη
μνήμη, την προσοχή, τη γνώση και τη λήψη αποφάσεων, καθορίζουν τις διαπροσωπικές
μας σχέσεις, την ιδιωτική μας ζωή, τη δημόσια σφαίρα και τη θρησκευτική λατρεία. Τα
συναισθήματα είχαν ιδιαίτερη σημασία και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, καθώς οι
Έλληνες φιλόσοφοι ήταν οι πρώτοι που προσέγγισαν θεωρητικά τα συναισθήματα στον
δυτικό κόσμοi.
Ο κόσμος των συναισθημάτων εξοικειώνει τον θεατή με την πανταχού παρούσα
παρουσία συναισθημάτων στον ελληνικό πολιτισμό και τη ζωή καθώς και τη σημασία
τους για την κατανόηση της ελληνικής τέχνης, της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της
πολιτικής ζωής, της κοινωνίας και της θρησκείας. Αποκαλύπτει πώς βιώνουν τα
συναισθήματα, πως αυτά εκφράζονται και πως προκαλούνται, πώς ελέγχονται ή μας
υποδουλώνουν, πώς χειρίζονται ή αξιολογούνται. Η έκθεση ενεργοποιεί τις σκέψεις για
τη σημασία των συναισθημάτων στον κόσμο μας και δείχνει γιατί η μελέτη των
συναισθημάτων στην κλασική αρχαιότητα μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε
καλύτερα το σύγχρονο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον μας.
«Ο τίτλος της έκθεσης δεν υπονοεί ότι μονάχα η Ελλάδα αποτελεί έναν κόσμο
συναισθημάτων, αλλά ότι τα πάντα είναι ένας κόσμος συναισθημάτων. Για να
καταφέρουμε να κατανοήσουμε την ελληνική σκέψη πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα
συναισθήματα. Πρόκειται για μια πρόταση για μια νέα προσέγγιση του αρχαίου
ελληνικού κόσμου» σημειώνει o Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και
Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, μέλος του Δ.Σ του θυγατρικού
Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ και συνεπιμελητής της έκθεσης.
Για την έκθεση συγκεντρώθηκαν 129 αριστουργήματα από τα πιο σημαντικά
μουσεία του κόσμου, όπως το Μουσείο της Ακρόπολης, το Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο, το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο και τα Μουσεία του Βατικανού. Ωστόσο,
δεν πρόκειται για μια απλή παράθεση ετερόκλητων αριστουργημάτων αλλά για μια
διεπιστημονική, και αμιγώς μοντέρνα ματιά που διερευνά την διαλεκτική ανάμεσα στα
συναισθήματα και την αποτύπωση τους στην αρχαία Ελλάδα. Μέσα από την
περιδιάβαση στην έκθεση ξεδιπλώνεται ο ρόλος τους στην διαμόρφωση της ελληνικής
κουλτούρας, στη λήψη αποφάσεων, στη διαμόρφωση της ιδιωτικής και της δημόσια
σφαίρας, στην κοινωνική και πολιτική συμπεριφορά.
Καθώς περνάμε την είσοδο της έκθεσης διαβαίνουμε μία πύλη σε ένα προγονικό
σύμπαν στο οποίο οι μύθοι για τους ήρωες, για τη δημιουργία και τη συντριβή, αλλά

4.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 4
και για την εναλλαγή των πανανθρώπινων συναισθημάτων προκαλεί δέος. Το δέος αυτό
δεν οφείλεται αποκλειστικά στην εγρήγορση των συναισθημάτων όσο σε μια στιγμιαία
επίγνωση: Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν φθάσει σε τόσο υψηλό επίπεδο ανάλυσης της
ψυχής, ώστε μπορούσαν μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία να την εξερευνούν, να
την προκαλούν, να την καλλιεργούν και -ενίοτε- να την θεραπεύουν. Άλλοτε με
δωρικότητα και στωϊκότητα, άλλοτε με υπερβατική ένταση και αινιγματική επιβολή.
«Οι Έλληνες δημιούργησαν και αφηγήθηκαν μύθους. Δημιούργησαν τέχνη,
διηγήθηκαν ιστορίες, έγραψαν ιστορία και φιλοσοφία με σκοπό να συζητήσουν τα
συναισθήματα. Αυτό αρχίζει με την Ιλιάδα, όπου αρχή του ποιήματος είναι η μῆνις, η
οργή του Αχιλλέα. Το θέμα της Ιλιάδας δεν είναι ο Τρωϊκός Πόλεμος. Το θέμα της Ιλιάδας
είναι ένα συναίσθημα» σημειώνει εμφατικά o Άγγελος Χανιώτης. Πρώτη φορά στη
παγκόσμια λογοτεχνία ο ποιητής αποφασίζει με την Ιλιάδα να διαπραγματευτεί το θέμα
του συναισθήματος: πώς δημιουργείται, πώς αναπτύσσεται και σε ποιες συνέπειες
οδηγεί.
Ο σχεδιασμός των επιμελητών ως προς την παρουσίαση των εκθεμάτων
αποκωδικοποιεί τον πλούτο των συναισθημάτων και την αλληλεπίδραση τους με την
εκάστοτε εποχή στην οποία έχουν αποτυπωθεί. Επιπλέον, τα συναισθήματα
ακολουθούν μια ταξινόμηση ως προς το πεδίο της εκδήλωσης τους: από την
καθημερινότητα στον οίκο και τον δημόσιο βίο στην αγορά μέχρι την κλιμάκωση τους
υπό περισσότερο ακραίες συνθήκες, όπως στο πεδίο της μάχης ή στην ολοκληρωτική
αιχμαλωσία από παράφορη έξαρση πάθους.
ΟΙ ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Οι ελληνικοί μύθοι έχουν παγκόσμια απήχηση. Οι πρωταγωνιστές τους είναι
χαρακτήρες που παραμένουν σήμερα το ίδιο αναγνωρίσιμοι, όπως και στην αρχαιότητα
και οι οποίοι συχνά εμπλέκονται σε τρομερές και απίθανες περιπέτειες. Βιώνουν
αγωνίες, καταστάσεις και συγκινήσεις που έχουν βγει από όνειρα και εφιάλτες. Από τα
ρωμαϊκά χρόνια και τον Μεσαίωνα μέχρι την Αναγέννηση και την εποχή του post-truth,
οι ελληνικοί μύθοι ασκούν τεράστια επιρροή στη λογοτεχνία, την τέχνη και τη μουσική
και έχουν απλωθεί σε ηπείρους που δεν είχαν πατήσει οι αρχαίοι Έλληνες. Είναι
πρωτοφανής η αφθονία των ευκαιριών για αφήγηση και ακρόαση μύθων και
συναισθημάτων στην αρχαία Ελλάδα. Από την ακρόαση των Ομηρικών επών στα
συμπόσια και τις γιορτές μέχρι το θεσμό του αρχαίου ελληνικού θεάτρου και τις
«ψυχότροπες» μυθολογικές καταδύσεις.

5.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 5
Αισθήματα αρχαία (ο φθόνος, η μήνις, ο ίμερος, η ερωτική λαχτάρα, η ζήλια) που
πήραν ανθρώπινη μορφή, πρώτη φορά, στην αρχαία ελληνική τέχνη, έγιναν μέχρι και
θεότητες, κι ακόμα ταλαιπωρούν ή θέλγουν τους ανθρώπους στην καθημερινότητά
τους.
Οι Έλληνες όλα τα ήθελαν στο μέτρο του ανθρώπου. Γι' αυτό ακόμα συγκινούν. Έτσι,
όπως το Κάλλος ήταν γι' αυτούς μια κλίμακα πνευματική (και όχι απλή απόλαυση στο
μάτι), έτσι και η αρχαία ελληνική τέχνη δεν ήθελε απλώς να τη θαυμάζεις αλλά να σε
αλλάζει μέσα από τα αισθήματα που εκφράζει και ταυτόχρονα σου προκαλεί.
Η έκθεση Emotions δείχνει πώς πρώτοι οι Έλληνες (οι πρώτες σωζόμενες λέξεις της
ελληνικής γραμματείας είναι το ομηρικό Μήνιν άοιδε) μίλησαν για τα αισθήματα ή
θέλησαν να τα κινητοποιήσουν στο θυμικό των θεατών μέσα από λέξεις, εικόνες ή
κινήσεις του σώματος – το μειδίαμα μιας Κόρης ή το διάπλατο στόμα μιας Μέδουσας
με τη γλώσσα έξω και τα δόντια τεταμένα, τη λάγνα κλίση των γοφών ενός Πόθου από
πεντελικό μάρμαρο που κατά τη σωκρατική ερμηνεία εκφράζει το αίσθημα μιας ηδονής
παλιάς που αποζητάς και πάλι, με το είδος της εγκαρτέρησης που τόσο γνώριμα
εξέφρασε κι ο Καβάφης. Δείχνει πώς, βάζοντας μέσα στο ανθρώπινο κορμί πνοή και
αίμα, πάθη και αισθήματα, οι Έλληνες αναγκαστικά το έφεραν στα μέτρα τους. Το
εξανθρώπισαν – όπως περίπου και τους θεούς τους. Οι κύριες εκθεσιακές ενότητες
είναι:
1. «Η τέχνη των συναισθημάτων – τα συναισθήματα στην τέχνη» 1-12
2. «Οι χώροι των συναισθημάτων», με υποενότητες «Ο ιδιωτικός χώρος»
13-31, «Ο δημόσιος χώρος», 32-50, «Οι ιεροί χώροι» 51-64, «Το
νεκροταφείο» 65-78 και «Το πεδίο της μάχης» 79-82
3. «Τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα»
4. «Τα ανεξέλεγκτα συναισθήματα» και
5. «Μήδεια».

6.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 6
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ
1.Ξεκινάμε με έναν καταιγισμό ιδεών στον πίνακα για τον ορισμό του συναισθήματος,
ζητάμε τη συνεισφορά των μαθητών με παραδείγματα και στη συνέχεια οργανώνουμε
τα συναισθήματα σε είδη.
Η διδάκτωρ παιδαγωγικής ψυχολογίας κα. Αικατερίνη Βάσιου, διευκρινίζει:
Ορισμός: ψυχική κατάσταση που βιώνει το άτομο ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες
(Κακαβούλης, 1997ii).
Τα συναισθήματα διακρίνονται σε:
 Βασικά /αυθόρμητα. Αυτά έχουν επικοινωνιακή αξία ως προς την
εξωτερίκευση της κατάστασης του ατόμου (π.χ., χαρά γιατί κερδίσαμε
ένα λαχείο). Στα βασικά συναισθήματα περιλαμβάνονται : η έκπληξη, ο
φόβος, η αηδία, ο θυμός, η χαρά, η λύπη. Δεν αποσκοπούν σε κάτι και
 Κοινωνικά τα οποία προέρχονται από ρόλους, κανόνες, κοινωνικές
καταστάσεις (π.χ., κατήφεια σε μία κηδεία) και συνδέονται με κάποιες
προσδοκίες.
Οι εκφράσεις του προσώπου είναι σημαντικές για τη μετάδοση των συναισθημάτων
και τη ρύθμιση της κοινωνικής συμπεριφοράς.
Τα συναισθηματικά συστατικά διακρίνονται σε δύο διαστάσεις, το θετικό
συναίσθημα (positive affect) και το αρνητικό συναίσθημα (negative affect) (Tellegen,
1985iii · Watson & Clark, 1992iv). Το θετικό συναίσθημα αντανακλά την ύπαρξη θετικών
συναισθηματικών καταστάσεων, όπως η χαρά, το ενδιαφέρον, ο ενθουσιασμός, η
εμπιστοσύνη και η εγρήγορση. Αντίθετα, το αρνητικό συναίσθημα περιγράφει την
υποκειμενική δυσφορία και δυσαρέσκεια και αποτελείται από αρνητικές
συναισθηματικές καταστάσεις, όπως ο θυμός, ο φόβος, η θλίψη, η ενοχή, η
περιφρόνηση και η αηδία (Watson, Clark, & Tellegen, 1988v).
2. Παρακολουθούμε μαζί το βίντεο teaser της έκθεσης. Καταγράφουμε τα
συναισθήματα που αναφέρονται στο βίντεο. Το κέφι, ο πόθος, η ερωτική καταδίωξη, ο
μοιραίος έρωτας, η θλίψη, η οργή, η απελπισία, η υποταγή στη μοίρα, η απόγνωση, η
μανία, το μίσος Μπορείτε να τα ξεχωρίσετε σε αρνητικά και θετικά; Μπορείτε να τα
κατατάξετε κλιμακωτά από τα ασθενέστερα στα ισχυρότερα;
Εναλλακτικά: (Προτείνει η φιλόλογος κα Μ. Θεοδωροπούλου)
Μπορείτε να τοποθετήσετε αυτά τα συναισθήματα στο σύστημα συντεταγμένων x y;

7.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 7
Στη συνέχεια προτείνουμε το χωρισμό των μαθητών σε ομάδες. Οι μαθητές θα
δουλέψουν ομαδικά στην τάξη προετοιμάζοντας την επίσκεψη στην έκθεση.
Οι ομάδες ακολουθούν το χωρισμό ενοτήτων της έκθεσης.
Εναλλακτικά αν θέλετε να δουλέψετε θεματικά με τα συναισθήματα μπορείτε να
τους χωρίσετε σύμφωνα με τα συναισθήματα που αναπαριστώνται στα εκθέματα. Σε
αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπίσετε το ζήτημα της κυκλοφορίας των
μαθητών στην έκθεση.

8.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 8
ΕΝΟΤΗΤΑ 1η: Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ
Ομάδα 1η: Οι «αισθηματίες» – αναλαμβάνουν την παρουσίαση α) των εισαγωγικών
στοιχείων της έκθεσης και β) την παρουσίαση της α΄ ενότητας «Η τέχνη των
αισθημάτων» μέσα από επιλεγμένα εκθέματα από την ενότητα των ιδιωτικών χώρων
(εκθέματα 1-12). Συγκεκριμένα θα παρουσιάσουν στους συμμαθητές τους το εύρημα
της διάταξης των εκθεμάτων σε σχήμα σπείρας, και θα επισημάνουν τις ποικίλες
αποχρώσεις του κόκκινου χρώματος των κατακόρυφων λαβάρων που συμβολικά
αποδίδουν την ποικιλία και την ένταση του κόσμου των συναισθημάτων. Στη συνέχεια
θα παρουσιάσουν τα εκθέματα της α΄ενότητας.
Θα εξηγήσουν επίσης τον όρο «αρχαϊκό μειδίαμα» καθώς και τη σκηνή της Ιλιάδας
μεταξύ του Χρύση και του Αγαμέμνονα.
ΟΡΟΙ: Κούρος – Κόρη – Προσωπείο – Σάτυρος - Ικεσία
Αρχαϊκό μειδίαμα: Κύριο χαρακτηριστικό της μορφής των Κούρων είναι το "αρχαϊκό
μειδίαμα", ένα ανεπαίσθητο δηλαδή και γι’ αυτό αινιγματικό χαμόγελο που
σχηματίζεται από το τραβηγμένο στις άκρες στόμα.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Γοργώ – Χρύσης- Αγαμέμνονας – Φιλοκτήτης – Αχιλλέας
Σημείωση: Οι περιγραφές που έχουν περιληφθεί στις οδηγίες προς τον διδάσκοντα
είναι προς διευκόλυνση των συναδέλφων και δεν προτείνεται να παρουσιαστούν
αυτούσιες από τους μαθητές. Αρκεί ο υπομνηματισμός
των επιμελητών της έκθεσης και στη συνέχεια τους
αφήνουμε να περιγράψουν το έκθεμα με το δικό τους
τρόπο. Καλό θα ήταν να επισημανθεί στους μαθητές ότι
κάθε έκθεμα φέρει έναν αριθμό και αυτόν θα
σημειώνουν στο φύλλο εργασίας, όταν θέλουν να
αναφερθούν σε αυτό.
ΜΕΙΔΙΑΜΑΤΑ
2. Κεφάλι παιδιού από μαρμάρινο αναθηματικό
αγαλμάτιο, 325-300 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο
Βραυρώνας (Φωτογραφία: Κώστας Ξενικάκης).

9.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 9
Η ένταση του χαμόγελου που εκφράζεται από το μισάνοιχτο στόμα και το βλέμμα
αντανακλά την αθωότητα, την εγκαρδιότητα και τη χαρά του παιδικού προσώπου. Η
μικρή κοτσίδα πάνω από το μέτωπο συνηθίζεται σε παραστάσεις αγοριών και
κοριτσιών, ιδιαίτερα στο β' μισό του 4ου αι. π.Χ., γι' αυτό και δεν αποτελεί ασφαλή
ένδειξη για τη διάκριση του φύλου του παιδιού. Τα αγάλματα παιδιών, η
χαρακτηριστικότερη κατηγορία αναθημάτων στο ιερό της Άρτεμης στη Βραυρώνα,
αποτελούσαν δώρα ευχαριστίας των γονέων προς τη θεά είτε για την αίσια έκβαση της
γέννας είτε για την ανάρρωση των παιδιών μετά από ασθένεια είτε για τη συνεχή
επίβλεψη και προστασία τους από την Άρτεμη. Μέσα από το χαμόγελο του παιδιού
εκφράζεται αφενός η τρυφερότητα και η ανεμελιά της παιδικής ηλικίας, αφετέρου η
ευγνωμοσύνη προς τη θεά, καθώς με την εύνοιά της τα μεν κορίτσια ανατρέφονταν
ώστε να ολοκληρωθούν με τον γάμο και την απόκτηση παιδιών, τα δε αγόρια, μετά την
ενηλικίωσή τους, εντάσσονταν ως υπεύθυνοι πολίτες στην κοινωνία, συμβάλλοντας
στην εύρυθμη λειτουργία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Κατερίνα Πέτρου - Βασιλική
Σκαράκη Κεφάλι από μαρμάρινο αναθηματικό αγαλμάτιο, 325-300 π.Χ., Αρχαιολογικό
Μουσείο Βραυρώνας, 1296 © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Ταμείο
Αρχαιολογικών Πόρων. Φωτογραφία: Κώστας Ξενικάκης
4. Γοργώ
Συμβουλευτείτε τη σελίδα Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας
καθώς και το Αφιέρωμα του Μητροπολιτικού Μουσείου της Ν. Υόρκηςvi

10.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 10
5. Χάλκινο αναθηματικό θεατρικό τραγικό προσωπείο (4ος αι. π.Χ)
Τα χαρακτηριστικά του προσώπου δείχνουν άντρα ηλικιωμένο με τραγική έκφραση.
Πιθανότατα σχετίζεται με το ρόλο γέροντα. Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά
Συμβουλευτείτε τη σελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού Αρχαίο θέατρο στον κύκλο του
χρόνου
7. Κούρος του Πτώου , αφιέρωμα στον Απόλλωνα
Κούρος, στον οποίο το συναίσθημα δεν εκφράζεται μόνο από το χαρακτηριστικό
αθηναϊκό μειδίαμα, αλλά και από τις δύο επιγραφές στους μηρούς του. Αν και δεν
σώζονται ολόκληρες μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Πυθέας και ο Αισχρίων από τη
Βοιωτία αφιερώνουν το άγαλμα στον αργυρότοξο Απόλλωνα. Η επιγραφή επιβεβαιώνει
την προσφορά στο θεό αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μια επιγραφή που έχουν
τοποθετήσει τα ονόματα τους, δηλώνοντας υπερηφάνεια, αφού κατάφεραν να κάνουν
ένα τέτοιο έργο που στοίχιζε πολλά χρήματα στην αρχαιότητα, ενώ μαρτυρά και μια
δόση αλαζονείας. Το μέγεθος του κούρου αυτού είναι μικρότερο του φυσικού. Είναι
έργο του 500 π.Χ. περίπου. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αρ. 20

11.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 11
8. Άγαλμα κόρης, αφιέρωμα τη θεά Αθηνά
Η κόρη με τον αριθμό 670, ένα από τα ωραιότερα
και καλύτερα διατηρημένα γλυπτά της
Ακρόπολης, που σώζει ίχνη αρχαϊκών χρωμάτων.
Στο δεξί χέρι, που δεν σώζεται, θα κρατούσε μια
προσφορά της στη θεά Αθηνά. Στο κεφάλι φορά
στεφάνη διακοσμημένη με ζωγραφιστά ανθέμια,
έλικες και άνθη λωτού, ενώ πρόσθετα μεταλλικά
κοσμήματα θα ήταν στερεωμένα άλλοτε στις
οπές. Στα αυτιά φορά ενώτια με ζωγραφιστούς
ρόδακες και στον αριστερό καρπό βραχιόλι σε
σχήμα φιδιού. Στα μαλλιά, τα μάτια, τα ρούχα και
τα κοσμήματα διατηρούνται ίχνη των αρχικών
χρωμάτων.
Βρέθηκε το 1886 βορειοδυτικά του Ερεχθείου σε
θραύσματα. Έχει ύψος 1,15 χρονολογείται γύρω
στο 520 - 510 π.Χ. Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης
αρ. 670
Όλοι οι άνθρωποι επιδεικνύουν με κάποιες χαρακτηριστικές εκφράσεις του προσώπου
τους τα έξι βασικά συναισθήματα χαρά, λύπη, θυμός, φόβος, έκπληξη, αηδία. Αλλά:
 Τι μπορεί να κρύβει ένα χαμόγελο; Τι σκέφτεται ο σάτυρος
που χαμογελά; Τι η Γοργώ;

12.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 12
9. Ο Χρύσης ικετεύει τον Αγαμέμνονα να ελευθερώσει την αιχμάλωτη Χρυσηίδα
 Παρατηρήστε τα βλέμματα των δύο ανδρών, τις
χειρονομίες τους, τις ρυτίδες του Χρύση. Πώς σχολιάζετε
τη στάση των σωμάτων; Η γλώσσα του σώματος αποδίδει
το συναίσθημα της σκηνής;
10-12 Προθήκη
«Σε ένα αφιλόξενο, ερημικό τοπίο της Λήμνου, όπου μονάχα ένα δέντρο απλώνει τα
γυμνά κλαριά του, κάθεται ο Φιλοκτήτης μελαγχολικός σε βράχο, βυθισμένος στις
σκέψεις του. Με το αριστερό χέρι ανασηκώνει το πληγωμένο του πόδι για να διορθώσει
τον λυμένο επίδεσμο που το περιτυλίγει. Πάνω στο βράχο παρατημένα το τόξο με τη
φαρέτρα του Ηρακλή.»
Ο ζωγράφος, που ακόμη δεν γνωρίζουμε ποιος είναι, έχει δημιουργήσει μια εξαιρετικά
εκφραστική σύνθεση σε αυτό το αγγείο. Αφορά τον Φιλοκτήτη, έναν Έλληνα ήρωα που
κληρονόμησε τα βέλη του Ηρακλή, και για το λόγο αυτό έχουν τέτοια προεξέχουσα θέση
εδώ. Στην ιστορία του Τρωικού Πολέμου, τα βέλη αυτά ήταν αναγκαία για την
κατάκτηση της πόλης. Στον δρόμο από την Ελλάδα, δάγκωσε τον Φιλοκτήτη ένα φίδι,
που προκάλεσε μια τόσο επώδυνη και δύσοσμη πληγή που οι υπόλοιποι τον παράτησαν

13.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 13
στο νησί της Λήμνου. Ο Φιλοκτήτης, αποκαρδιωμένος, κάθεται κάτω από ένα άκαρπο
δέντρο και κρατά το δεμένο πόδι του — μια εικόνα παντελούς απελπισίαςvii.
10 - Ο πληγωμένος Φιλοκτήτης. Αττική
ερυθρόμορφη λήκυθος με τον
Φιλοκτήτη στη Λήμνο (Γύρω στο 420 π.Χ)
Νέα Υόρκη, The Metropolitan Museum
of Art
12 - Νεαρός κάθεται θλιμμένος στην
παλαίστρα. Η στάση του σώματος, τα
χέρια που κρύβουν το πρόσωπο
περιγράφουν τη θλίψη κι ας μην
γνωρίζουμε την αιτία της. (500 - 475 π. Χ)
Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Αγοράς,
Αθήνα
11 - Ο Αχιλλέας θλιμμένος θραύσμα καλυκωτού κρατήρα του Κλεοφράδη
 Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η θλίψη στα τρία αυτά έργα;

14.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 14
ΕΝΟΤΗΤΑ 2Η
: ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΟΥ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΟΣ
 ΟΜΑΔΑ 2η: «Οι εν οίκω» αναλαμβάνουν την παρουσίαση της β΄ενότητας των
ιδιωτικών χώρων (εκθέματα 13-31), μέσα από επιλεγμένα εκθέματα.
ΟΡΟΙ: Επιτύμβια στήλη – Συμπόσιο – Κύλιξ – Σπονδή – Πινάκιο = επιτραπέζιο σκεύος,
συνήθως πήλινο, που χρησιμοποιείται στο σερβίρισμα φαγητού,
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Απόλλων – Κρέουσα, Δήμητρα, Αφροδίτη
Σημείωση: το έκθεμα 29, ένας αποτροπαϊκός φαλλόςviii είναι πιθανόν να
συγκεντρώσει την προσοχή των μαθητών.
Όλα ξεκινούν από μια πεποίθηση που έρχεται από τα βάθη της αρχαιότητας, ότι
δηλαδή η γυμνότητα δεν συμβολίζει μόνο τη γονιμότητα αλλά μπορεί να λειτουργεί και
ως επιθετική σεξουαλικότητα αποκτώντας έτσι ως εικόνα αποτροπαϊκό χαρακτήρα.
Έτσι υπάρχουν γυναικείες θεότητες, όπως η Αστάρτη-Ιστάρ, που βάσισαν όλη τη
δράση τους στη γυμνότητά τους: επιδεικνύοντάς την προκαλούν δέος, εκφοβίζουν τον
θεατή, μας διδάσκουν από πολύ νωρίς ότι το σεξ είναι δύναμη.
Αντίστοιχα επιδεικνύεται η ανδρική σεξουαλικότητα που ασφαλώς μεταδίδει κατά
βάση ένα μήνυμα ερωτικό, αλλά ενέχει και έναν χαρακτήρα αποτροπαϊκό: είναι
χαρακτηριστικό το παράδειγμα των Ερμαϊκών στηλών που λειτουργούσαν σαν
συνοριακοί λίθοι και οδοδείκτες στην αρχαία Ελλάδα αποδίδοντας ολόγλυφη την
κεφαλή του Ερμή και ανάγλυφα τα γεννητικά του όργανα.
Ο φαλλός λειτουργεί ευρέως και ως αυτόνομο σύμβολο, ως pars pro toto, μέρος αντί
του όλου. Ως σύμβολο λοιπόν προφυλάσσει από τη βασκανία, απωθεί την κακή μαγεία,
λειτουργεί ως φυλαχτό για τον κάτοχό του.
Ο φαλλός αποδίδεται φτερωτός για να αποδοθεί συντομογραφικά η κοινή
παρομοίωσή του με πτηνό. Στην Αρχαία Ελλάδα ο φτερωτός (και μή) φαλλός συνδέεται
άρρηκτα με τη Διονυσιακή λατρεία. Προφανέστερο παράδειγμα οι μεγάλοι φαλλοί
αφιερώματα στη Δήλο.
Οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν ενθουσιωδώς το φτερωτό φαλλό και τον ονόμασαν fascinum,
μια λέξη ετυμολογικά συγγενή με τη βασκανία. Έχει μεγάλο ενδιαφέρον ότι οι Εστιάδες
Παρθένες που κρατούσαν ζωντανή την ιερή φλόγα στο ναό της Εστίας στην Αγορά της
Ρώμης είχαν στο σκευοφυλάκιο μαζί με άλλα ιερά αντικείμενα και τον fascinum populi
Romani, προφανώς κάποιο ομοίωμα φαλλού που συνδεόταν άρρηκτα με την ιστορία και

15.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 15
την τύχη της πόλης. Όχι τυχαία ο φαλλός ήταν το σύμβολο μιας θεότητας που
προστάτευε τον γάμο και λεγόταν Mutinus Titinus.
Από τις πάμπολλες χρήσεις των φαλλικών απεικονίσεων, κυρίως σε λυχνάρια και
κοσμήματα (ήταν δημοφιλή ως περίαπτα για αγοράκια), ξεχωρίζουμε ως πιο πρωτότυπο
το tintinnabulum (μια ωραία ηχοποίητη λέξη), ένα αντικείμενο που κρεμούσαν σε
κήπους και στις εισόδους σπιτιών και καταστημάτων. Είναι ο λεγόμενος μελωδός ή
ανεμόκρουστο, ένα αντικείμενο με κρεμαστά στοιχεία ή κουδουνάκια που παράγει έναν
γλυκό ήχο με το απαλό φύσημα του ανέμου1.
Δείτε επίσης για τα αποτρεπτικά της βασκανίας σχετικό άρθρο.
Όταν η θλίψη συναντά την τέχνη
Ένα από τα αναπάντεχα σημαντικά πράγματα που μπορεί να μας διδάξει η τέχνη είναι
πώς να υποφέρουμε πιο εποικοδομητικά. Αρκετά από τα έργα της έκθεσης μας
θυμίζουν ότι η θλίψη είναι γραμμένη στο συμβόλαιο της ζωής.
Μεγάλο μέρος των καλλιτεχνικών επιτευγμάτων οφείλεται στη μετασχηματισμένη
θλίψη των καλλιτεχνών και στη συνέχεια στην ανταπόκριση του κοινού. Με αυτόν τον
τρόπο οδυνηρές εμπειρίες μετατρέπονται σε κάτι ποιοτικό και εκλεπτυσμένο.
13 Επιτύμβια στήλη του μικρού
Καλλιτέλη
14 Επιτύμβια στήλη του Πολύτευκτου
1
http://www.lifo.gr/team/evrymata/35020

16.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 16
 Και οι δύο μικροί αναπαριστώνται να παίζουν με τα σκυλάκια
τους. Γιατί πιστεύετε ότι οι καλλιτέχνες διάλεξαν να
αναπαραστήσουν μία χαρούμενη στιγμή; Τι συναισθήματα σας
προκαλούνται καθώς παρατηρείτε τα έργα;
15. Δύο γυναίκες αγκαλιάζονται τρυφερά.
Ο Στάθης Τσαγκαρουσιάνος περιγράφει: «Στην ήσυχη και μισοφώτιστη αίθουσα
προβάλλουν μέσα από ψιθυρισμούς δύο γυναίκες καθισμένες σε ένα σκαλιστό ντιβάνι.
Είναι φτιαγμένες από πηλό. Η μία ακουμπάει με το ένα της χέρι στο ντιβάνι και με το
άλλο σφίγγει το στήθος της, τα χείλη μισάνοιχτα, με μια έκφραση συγκρατημένης
οδύνης· η άλλη γέρνει προς το μέρος της, την κοιτάει στα μάτια με στοργή και έγνοια,
σχεδόν οι ανάσες τους σμίγουν, μαντεύεις τα δάκρυα. Στις πτυχώσεις του ρούχου τους
σώζεται ακόμη μια υπογάλαζη χροιά. Είναι μια σκηνή θρήνου από τη Μύρινα της
Μικράς Ασίας, ένα μικρό πήλινο εύρημα της ελληνιστικής περιόδου που ανασύρθηκε
πιθανότατα από κάποιον τάφο και ήρθε εδώ από το Βρετανικό Μουσείο, στο οποίο
ανήκει».2
2
Editorial του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου http://www.lifo.gr/print/editorial/137016

17.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 17
20. Ερυθρόμορφος χους τριφυλλόστομος (Τέλος 5ου - αρχές 4ου αι. π.Χ) Σάτυρος
ταΐζει σατυρίσκο με θήλαστρο που έχει παράσταση χορευτή Θεσσαλονίκη, Συλλογή Γ.
Τσολοζίδη
Οι χόες είναι από τα πιο συνηθισμένα κτερίσματα σε παιδικές ταφές των κλασικών
χρόνων. Συνδέονται με τη γιορτή των Ανθεστηρίων και κυρίως με τη δεύτερη μέρα που
ονομαζόταν χόες, εξαιτίας αυτού του αγγείου που το χρησιμοποιούσαν ακόμα και τα
μικρά παιδιά, για να δοκιμάσουν το νέο κρασί της χρονιάς.
Μπορεί ο σατυρίσκος να θυμίζει εξωτερικά ηλικιωμένο μωρό, όμως αυτή η σπάνια
σκηνή έρχεται να μας θυμίσει ότι η τρυφερότητα δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο
του ανθρώπινου είδους.

18.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 18
ΕΝΟΤΗΤΑ 3Η
: ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ
Ομάδα 3η: «Οι Εν Δήμω»
Αναλαμβάνουν να παρουσιάσουν τα εκθέματα 32-52. Οι μαθητές αναλύουν τον όρο του
οστρακισμού. Τα όστρακα ήταν θραύσματα πήλινων αγγείων, τα οποία χρησίμευαν
στην εφαρμογή του θεσμού του εξοστρακισμού, ώστε να κατευνάσουν και να
απαλλάξουν τους πολίτες από εκείνους που συγκέντρωναν υπερβολικά μεγάλη πολιτική
δύναμη.
ΟΡΟΙ: Οστρακισμός , Νίκη
32-33 Τιμητικά ψηφίσματα Σαμίων
34-46 Οστρακα – ψήφοι
47-50 Φτερωτές Νίκες
34-39 Δύο όστρακα εναντίον του Θεμιστοκλή από το ίδιο αγγείο.
Περίπου 484 π.Χ. Αθήνα, Αρχαία Αγορά., Μουσείο Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας.
Περισσότερα από 150 όστρακα βρέθηκαν πίσω από την Ποικίλη Στοά, όπου πιθανότατα
μεταφέρθηκαν κατά τον καθαρισμό της Αγοράς μετά την καταστροφή της από τους

19.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 19
Πέρσες το 480 π.Χ. Σε 65 όστρακα έχει χαραχθεί το όνομα του Θεμιστοκλή και σε πολλά
άλλα εκείνο του Ξάνθιππου, πατέρα του Περικλή. Ανταγωνιστές στην ηγεσία των
δημοκρατικών, οι Θεμιστοκλής και Ξάνθιππος φαίνεται ότι υπήρξαν συνυποψήφιοι το
484 π.Χ. Η δυσπιστία του δήμου απέναντι στην επιφανή οικογένεια των Αλκμεωνιδών
με την οποία συνδεόταν ο Ξάνθιππος οδήγησαν τον Ξάνθιππο στην εξoρία.
34-39 Προχαραγμένα όστρακα κατά του Θεμιστοκλή. Σε πηγάδι στη βόρεια πλαγιά της
Ακρόπολης απορρίφθηκαν στο πρώτο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. 190 όστρακα με το όνομα
του Θεμιστοκλή, κυρίαρχου στην πολιτική σκηνή της Αθήνας για περισσότερο από δύο
δεκαετίες. Τα όστρακα, κυρίως σε βάσεις από κούπες κρασιού, φαίνεται ότι είχαν
προετοιμαστεί ομαδικά από μικρό αριθμό χαρακτών και προορίζονταν για διανομή σε
αναλφάβητους ή αναποφάσιστους Αθηναίους πολίτες. Στα τέσσερα όστρακα που
παρουσιάζονται εδώ το όνομα «Θεμιστοκλής Νικοκλέους» έχει χαραχθεί από 3 ή 4
διαφορετικούς χαράκτες. Για άγνωστο λόγο δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ. Ο
Θεμιστοκλής, ηγέτης των δημοκρατικών, ήταν συχνά υποψήφιος για οστρακισμό τη
δεκαετία του 480, αλλά οστρακίστηκε μόλις στο τέλος της δεκαετίας του 470, λόγω των
φημών για την υπέρμετρη φιλοδοξία του και των επιλογών του στην εξωτερική πολιτική.
Broneer 1938. Βάσεις μελαμβαφούς κύλικας, 487-482 π.Χ., Μουσείο Αρχαίας Αγοράς
της Αθήνας, ΑΟ 93, 96, 97, 98. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Ταμείο
Αρχαιολογικών Πόρων. Φωτογραφία: Μάριος Teriade Ελευθεριάδης
 Ο οστρακισμός αποτελεί μία πολιτική καινοτομία της
Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Η ομάδα σας θα χωριστεί σε δύο
υποομάδες. Θα προετοιμάσετε επιχειρήματα υπέρ και κατά του

20.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 20
θεσμού του οστρακισμού καθώς στη Βουλή θα συζητηθεί το
θέμα της κατάργησης του θεσμού.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4Η
: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΣΕ ΙΕΡΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ
Ομάδα 4η «Το ιερατείο»
Η ομάδα αναλαμβάνει την παρουσίαση των εκθεμάτων 53-64 της 4ης ενότητας
ΟΡΟΙ: Αφιερώματα – αναθήματα - τάματα –μαντεία
53. Αγόρι με χήνα.
Μαρμάρινο αγαλμάτιο, 3ος αι. π.Χ. Από τη
Λίλαια, στη βόρεια πλαγιά του όρους
Παρνασσού (Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο). Αφιέρωμα των γονέων κάποιου
παιδιού στο ιερό του ποτάμιου θεού
Κηφισού στην πόλη Λίλαια, το αγαλμάτιο
αυτό παριστάνει ένα όρθιο γυμνό αγόρι να
πιέζει με το αριστερό του χέρι μία χήνα
πάνω σε έναν πεσσό. Με το άλλο χέρι
κρατά, μάλλον, έναν αστράγαλο κάτω από
το στήθος, ενώ σταυρώνει τα πόδια. Στα
κοντά μαλλιά του φορά ταινία και
χαμογελώντας σκύβει το κεφάλι του προς
τη χήνα. Με τη στάση του σώματος, το
σταύρωμα των σκελών με χάρη και παιδική
άνεση, με το χαμόγελο και με το παιχνίδι με
τη χήνα, ο καλλιτέχνης κατάφερε να
αποδώσει το στιγμιαίο και ταυτόχρονα μια
από τις πιο ανέμελες και χαρούμενες
στιγμές της παιδικής ψυχής: το συναίσθημα
της χαράς και της ικανοποίησης ενός
παιδιού, που χαίρεται και απολαμβάνει το μικρό – μεγάλο για αυτόν- κατόρθωμα, να
πιάσει τη χήνα και να την έχει δικιά του. (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

21.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 21
ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ
Στην προθήκη των εκθεμάτων 58-64 περιλαμβάνονται αφιερώματα με
ανάγλυφα γεννητικά όργανα
58. Ενεπίγραφο αναθηματικό ανάγλυφο, 2ος αι. π.Χ
Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγορείου Σάμου. Η μαρμάρινη πλάκα με
ανάγλυφα γυναικεία γεννητικά όργανα αφιερώθηκε στο ιερό της Αφροδίτης από κάποια
εταίρα με το όνομα Σμαράγδι(ο)ν, ίσως γιατί την ίανε από κάποια ασθένεια που είχε
προκληθεί εξαιτίας του επαγγέλματός της ή για να παρακαλέσει την αρωγή της ή επειδή
αναγνώριζε τη δύναμή της επί των συναισθημάτων των ανθρώπων.
59. Αφιερωματική πλάκα: Ο Ελευθερίωνας που πάσχει από φίμωση αφιερώνει στον
Ασκληπιό μια πλάκα με ανδρικά γεννητικά όργανα.
60. Μαρμάρινο ενεπίγραφο ανάγλυφο με παράσταση αυτιών (2ος αι. μ.Χ.)
Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο. Αφιέρωμα αγνώστου , ο οποίος υπέφερε από
κάποια πάθηση του αυτιού

22.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 22
 Ποιο συναίσθημα υποκρύπτεται πίσω από τη συνήθεια των ανθρώπων
να αφιερώνουν αναπαραστάσεις των πασχόντων μελών τους στους
θεούς; Επέκταση: Τα τάματα και η επιβίωσή τους στη σημερινή εποχή.
ΕΝΟΤΗΤΑ 5Η
: ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΧΩΡΟΣ ΘΛΙΨΗΣ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑΣ
Ομάδα 5η: «Οι Τεθλιμμένοι» Η ομάδα αναλαμβάνει την παρουσίαση της ενότητας του
νεκροταφείου μέσα από επιλεγμένα εκθέματα
ΟΡΟΙ: Πρόθεσις – εκφορά – θρήνος - επιτύμβιες τελετές – επισκέψεις στον τάφο .
67. Κυβόλιθος της Αλεξιβώλας.
Σκηνή δεξίωσης-αποχαιρετισμού. Η παράσταση εικονίζει, ακολουθώντας γνωστό αττικό
τύπο του 4ου αι. π.Χ., καθιστή σε δίφρο ανδρική μορφή να δεξιώνεται όρθια μπροστά
του γυναικεία μορφή. Η νεκρή Αλεξιβώλα, όπως παραδίδει εγχάρακτη επιγραφή στο
επάνω μέρος του κυβολίθου, σκύβει προς το μέρος της ανδρικής μορφής και ακουμπά
το πηγούνι της με το δεξί χέρι, ενώ η ανδρική μορφή αγκαλιάζει και με τα δύο απλωμένα
χέρια της το αριστερό προτεταμένο χέρι της νεκρής. Σε μια σκηνή όπου το τρυφερό
άγγιγμα εκφράζει και προβάλλει τη στενή σχέση και τη συγγενική σύνδεση των μορφών,

23.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 23
η κλειστή στάση των σωμάτων τους και το σκύψιμο της κεφαλής, τυποποιημένες
κινήσεις και χειρονομίες του ύστατου αποχαιρετισμού, αναδίδουν τα συναισθήματα
θλίψης και μελαγχολίας που τις διακατέχουν. Αδημοσίευτο. Μνεία στο: Ζαφειρόπουλος
1961, 203-204, πίν. 164. Μάγια Ευσταθίου (Maya Efstathiou). Μαρμάρινος κυβόλιθος
με ανάγλυφη παράσταση, αρχές 3ου αι. π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, 321 ©
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Φωτογραφία:
Κώστας Ξενικάκης
 Σχολιάστε τη στάση των σωμάτων και τις χειρονομίες των
προσώπων. Τι συναισθήματα αναδύονται από τη συγκεκριμένη
σκηνή;
69. Μαρμάρινο,
ενεπίγραφο επιτύμβιο
ανάγλυφο, 2ος-3ος αι. μ.Χ.
Θρήνος για έναν
αξιαγάπητο χοίρο, θύμα
τροχαίου ατυχήματος.
Εικονίζεται τετράτροχη
άμαξα με τέσσερις
ημίονους σε κίνηση σε
επικλινές έδαφος. Επάνω
στην άμαξα
καλυπτροφόρος οδηγός
κρατάει τα ηνία και πίσω
του αδιάγνωστο
αντικείμενο, ίσως φαλλός.
Μπροστά από τις
σηκωμένες οπλές των ζώων
βρίσκεται ένας όρθιος
χοίρος και κάτω από τους τροχούς της άμαξας εικονίζεται ο ίδιος χοίρος στο έδαφος. Το
επίγραμμα τον παρουσιάζει να διηγείται την τραγική του ιστορία: «Εγώ, ο Χοίρος,
αγαπητός σε όλους, τετράποδος νιoς, είμαι θαμμένος εδώ. Άφησα τη γη της Δαλματίας,
όταν με έκαναν δώρο. Πάτησα το Δυρράχιο και πόθησα την Απολλωνία, και με τα πόδια
μου γύρισα όλη τη γη, μόνος κι ακαταμάχητος. Τώρα όμως άφησα το φως εξαιτίας της
βίας του τροχού. Λαχταρώντας να δω την Ημαθία και το άρμα της φαλλοφορίας, τώρα

24.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 24
βρίσκομαι θαμμένος εδώ, χωρίς να έχει φτάσει η ώρα μου να πεθάνω». Αφού
προσφέρθηκε ως δώρο ο χοίρος, ξεκίνησε με τον κύριό του την πορεία κατά μήκος της
Εγνατίας Οδού από τη Δαλματία προς την Έδεσσα για να συμμετάσχει σε διονυσιακή
γιορτή, ίσως για να εκτελέσει ακροβατικά νούμερα. Σε μια κατηφόρα, ο κύριός του
φαίνεται ότι έχασε τον έλεγχο της άμαξας, με αποτέλεσμα ο χοίρος, που προπορευόταν,
να βρεθεί κάτω από τους τροχούς της και να σκοτωθεί. Με έκδηλη πίκρα και αγάπη ο
κύριος του χοίρου τον τίμησε, εγείροντας επιτύμβιο στον τόπο του ατυχήματος.
Αρχαιολογικός χώρος Λόγγου Έδεσσας, Εφορεία Αρχαιοτήτων Πέλλας, AKA 1674 ©
Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Φωτογραφία:
Κώστας Ξενικάκης.
 Σχολιάστε το επίγραμμα του επιτυμβίου αναγλύφου, το οποίο
διηγείται μία ιστορία.
70. Επιτύμβια στήλη Οι γονείς της Ζωής θρηνούν τη θυγατέρα τους
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιγραφή της στήλης. «Η στήλη που κοιτάς φίλε, είναι
γεμάτη θλίψη. Γιατί πέθανε η Ζωή δεκαοκτώ χρονών αφήνοντας δάκρυα στους γονείς
και παππούδες. Μόλις άφησε της γης τα βάσανα, έχοντας δεθεί με τα δεσμά του γάμου
περίμενε ένα παιδί που πέθανε άωρο. Μόλις το γέννησε άφωνη άφησε το φως. Ο
Πηνειός, ο πατέρας της χύνοντας δάκρυα έστησε αυτό το μνημείο μαζί με την
αγαπημένη γυναίκα του. Μόνο αυτό το παιδί είχαν…»
 Σχολιάστε τον τρόπο έκφρασης της οδύνης. Ποιος είναι ο ρόλος
των μνημάτων για τους επιζώντες;
71-72 Θρηνωδοί
 Παρατηρήστε τη θρηνωδό που τραβάει το βόστρυχό της. Πώς
ονομάζονται τα τραγούδια του πένθους; Επιβιώνει η συνήθεια
στη σύγχρονη εποχή;
 Επέκταση: Να προετοιμάσετε μία σύντομη παρουσίαση των
φάσεων του τυπικού μιας αρχαιοελληνικής κηδείας. Μπορείτε
να συμβουλευτείτε πηγές: Περιοδικό Αρχαιολογία, Ίδρυμα
Μείζονος Ελληνισμού.

25.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 25
73 – 74 Πρόθεσις
77 Δαμασιστράτη ΕΑΜ 743
78 Σκηνή γαλήνης από τη μεταθανάτια ζωή με τους νεκρούς να γεύονται τα χρυσά
μήλα στον Κήπο των Εσπερίδων
ΕΝΟΤΗΤΑ 6Η
: ΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ
Ομάδα 6η: «Οι μαχητές» αναλαμβάνουν την παρουσίαση των εκθεμάτων 79-85
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ : Αχιλλέας – Τρωίλος, Αχιλλέας – Αίας,
79. Υδρία που απεικονίζει τον Αχιλλέα να σκοτώνει τον Τρωίλο, κεραμική,
μελανόμορφη, ca.510-500 π.Χ., από το Βούλτσι. Βρετανικό Μουσείο, 1837,0609.69
©Trustees of the British Museum

26.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 26
 Παρατηρήστε την παράσταση. Τα βλέμματα των Τρώων,
την ένταση του σώματος του Αχιλλέα. Μπορείτε να
σχολιάσετε πως η οργή αποτυπώνεται στα σώματα των
ανδρών;
80. Αμφορέας της Βασιλείας Αχιλλέας -Αίαντας. Γύρω στο 540 π.Χ.
Σε μία ανάπαυλα του τρωικού πολέμου ο Αχιλλέας και ο Αίας παίζουν επιτραπέζιο
παιχνίδι

27.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 27
 Παρατηρήστε την παράσταση. Πώς γνωρίζουμε ποιος νικάει;
Διακρίνετε την ένταση του Αίαντα; Μπορείτε να σχολιάσετε τη
στάση των σωμάτων;
 Παρακολουθείστε το βίντεο του Ιδρύματος Ωνάσση
 Μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα σχετικό βίντεο για τον
αμφορέα του Εξηκία με το ίδιο θέμα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 7Η
: ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ
Ομάδα 7η: «Οι αμφίθυμοι»*. Η ομάδα θα παρουσιάσει την ενότητα μέσα από τα
εκθέματα 85-94. *Αμφιθυμία: χαρακτηρίζεται, έτσι, η ταυτόχρονη εκδήλωση
διαμετρικά αντίθετων συναισθημάτων για το ίδιο γεγονός ερέθισμα, χωρίς εξ ορισμού
να είναι πάντα παθολογική κατάσταση.
ΟΡΟΙ: Κύλιξ, αμφορέας
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Ιφιγένεια – Αγαμέμνων, Αχιλλέας και Πενθεσίλεια , Πάρις –
Αφροδίτη, Η κρίση του Πάρη, Μενέλαος – Ελένη
85. Τοιχογραφία με σκηνή από τη θυσία της Ιφιγένειας. 62–79 μ.Χ. Πομπηία, Οικία
του Τραγικού Ποιητή. Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale.

28.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 28
 Σχολιάστε τη στάση των σωμάτων και τις εκφράσεις των
προσώπων.
 Ποιος είναι το τραγικό πρόσωπο στη συγκεκριμένη τοιχογραφία;
86-87 Αττική ερυθρόμορφη
κύλικα με παράσταση του
Αχιλλέα που σκοτώνει τη
βασίλισσα των Αμαζόνων,
Πενθεσίλεια. Αποδίδεται στον
Ζωγράφο της Πενθεσίλειας. Γύρω
στο 470-460 π.Χ. Μόναχο,
Staatliche Antikensammlungen.
Η κύλικα, η χαμηλή
πεπλατυσμένη κούπα απ' όπου
έπιναν κρασί, δείχνει εξωτερικά
μια ομάδα νεαρών πολεμιστών
που ετοιμάζονται για μάχη.
Αλλά στο εσωτερικό υπάρχει μια πολύ πιο δραματική σκηνή: ο Αχιλλέας σκοτώνει κατά
τη διάρκεια του Τρωικού Πολέμου την Πενθεσίλεια, τη βασίλισσα των Αμαζόνων, που
πολεμούσε στο πλευρό των Τρώων. Την ύστατη στιγμή, η βασίλισσα, γονατισμένη,
πιάνεται απ' τα χέρια τουφονιά της και τον κοιτάειμε λατρεία στα μάτια, ενώ ο Αχιλλέας,
αντιγυρίζοντας το βλέμμα της, νιώθει το πρώτο σκίρτημα ενός έρωτα ανέφικτου,
μετανιώνοντας για την πράξη του. Το βλέμμα των ερωτευμένων, χωρισμένο από το ξίφος
που μπήγεται στο στήθος, είναι όντως μια κορυφαία στιγμή της αρχαίας ελληνικής
τέχνης αλλά και της συγκεκριμένης έκθεσης, καθώς δείχνει μια καταιγίδα αξεδιάλυτων
αισθημάτων: έρωτα, πόνο, μετάνοια, πένθος, απαντοχή, λαχτάρα για ζωή...
Μύθος Αχιλλέα _ Πενθεσίλειας: Ο θάνατος της Πενθεσίλειας περιγράφεται με
λεπτομέρεια, όχι στην Ιλιάδα, αλλά στις «Ηρωίδες» του Οβιδίου και την Αινειάδα του
Βιργιλίου: Προς το τέλος του Τρωικού Πολέμου ο Αχιλλέας βρέθηκε αντιμέτωπος με την
Πενθεσίλεια, που πολεμούσε φορώντας πολεμική μάσκα και του έριξε το κοντάρι της,
το οποίο έγινε κομμάτια μόλις χτύπησε στην ασπίδα του Αχιλλέα. Η Πενθεσίλεια έριξε
και δεύτερο κοντάρι, αλλά ούτε και τότε τον πλήγωσε. Ο Αχιλλέας τότε κατόρθωσε να
την τραυματίσει θανάσιμα στο στήθος, οπότε πήγε κοντά της και έβγαλε τη μάσκα της.
Η συγκίνηση του ήρωα ήταν τότε καταφανής σε όλους. Η ομορφιά της Πενθεσίλειας τον
γέμισε μελαγχολία και όσοι ήταν παρόντες δεν είχαν καμιά αμφιβολία ότι ο Αχιλλέας

29.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 29
είχε εκείνη τη στιγμή ερωτευθεί τη γυναίκα που σε λίγο θα πέθαινε. Αλλά ο Θερσίτης,
ακόμα και την τραγική αυτή ώρα, αισθάνθηκε την ανάγκη να περιγελάσει τον Αχιλλέα,
έμπηξε μάλιστα και το κοντάρι του μέσα στο μάτι της Πενθεσίλειας. Τότε ο ήρωας,
έξαλλος από θυμό, σηκώθηκε και τον σκότωσε με γροθιές «εν βρασμώ ψυχής». Στη
συνέχεια, σήκωσε απαλά τη βασίλισσα και την έβγαλε από το πεδίο της μάχης. Το σώμα
της, μαζί με τα πτώματα 12 άλλων Αμαζόνων, τα παρέδωσαν με ολόκληρο τον οπλισμό
τους στους Τρώες. Κι αυτοί τα έκαψαν και έθαψαν τις στάχτες με όλες τις τιμές.3
 Να παρουσιάσετε το μύθο Αχιλλέα – Πενθεσίλειας
 Παρατηρήστε και σχολιάστε τα βλέμματα των δύο ηρώων
και τη στάση των σωμάτων.
3
https://el.wikipedia.org/wiki//Πενθεσίλεια

30.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 30
90. Αμφορέας με τον Μενέλαο και την Ελένη.
Ο Μενέλαος είναι αποφασισμένος να τιμωρήσει με θάνατο την απιστία της γυναίκας
του Ελένης. Τη στιγμή που ορμά να την πιάσει, τον κυριεύει ο πόθος του για αυτήν, πετά
το ξίφος και σπεύδει να την αγκαλιάσει. Η Ελένη, αβέβαιη για τις προθέσεις του,
χειρονομεί παρακλητικά. Δείτε το βίντεο της έκθεσης.
 Παρατηρήστε και σχολιάστε τα βλέμματα των δύο ηρώων,
τις χειρονομίες και τη στάση των σωμάτων.
Προσοχή στο έκθεμα 94 όπου ένας ώριμος άνδρας ερωτοτροπεί με ένα
αγόρι, καθώς θα δεχθείτε καταιγισμό ερωτήσεων. Διευκρινίστε ότι
πρόκειται για σχέση μαθητείας που οδηγούσε στην ηθική τελείωση. Βλ. σχετική
βιβλιοπαρουσίαση του κλασικιστή Davidson J. The Greeks and greek love

31.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 31
ΕΝΟΤΗΤΑ 8Η
: ΑΝΕΞΕΓΕΓΚΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ
Ομάδα 8η: «Οι ανεξέλεγκτοι» Τι γίνεται όταν τα συναισθήματά μας κυριαρχούν και
χάνουμε τον έλεγχο; Η ομάδα παρουσιάζει την ενότητα μέσα από επιλογή εκθεμάτων
95-126. Επειδή περιλαμβάνονται αρκετά έργα με πλούσιο μυθολογικό υπόβαθρο, η
ομάδα μπορεί να είναι πολυπληθέστερη.
ΟΡΟΙ: Κατάδεσμοι.
ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Γανυμήδης – Λήδα και κύκνος, Κλυταιμνήστρα – Αγαμέμνονας,
Αίας ο Τελαμώνιος - Κασσάνδρα, Βορέας – Ωρείθυια, Νεοπτόλεμος – Πρίαμος,
Απόλλωνας – Μαρσύας, Αχιλλέας – Εκτορας, Κέφαλος, Θησέας – Ιππόλυτος
96. Λήκυθος με την αυτοκτονία του Αίαντα (γύρω στο
460 π.Χ) Βασιλεία, Antikenmuseum Basel und
Sammlung Ludwig Ο Αίας ετοιμάζεται να
αυτοκτονήσει γεμάτος ντροπή
 Παρατηρήστε την έκφραση του ήρωα, το
βλέμμα, τις χειρονομίες, την προτεταμένη
σιαγώνα
Η ενότητα περιλαμβάνει αρκετά ευαίσθητα
θέματα: Ο έρωτας του Δία για τον
Γανυμήδη, ο έρωτας του Δία για τη Λήδα, ο
βιασμός της Κασσάνδρας, ο βιασμός της
Ωρίθυιας, οι κατάδεσμοι.
Κατάδεσμοι
Σύμφωνα με τον Άγγελο Χανιώτη, «κάποιες ιστορίες αφηγούνται κατορθώματα ηρώων
και θεών, όμως από την σκοπιά του ιστορικού, περισσότερο ενδιαφέρον έχουν οι
ιστορίες των απλών ανθρώπων». Σαν και αυτές που αποκαλύπτουν οι περιβόητοι
κατάδεσμοι (οι πινακίδες που αναγράφονταν κατάρες ή επωδοί για μάγεμα).

32.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 32
102. Αμφορέας με τον βιασμό της Κασσάνδρας από τον Αίαντα (Γύρω στο
450 π.Χ) Νέα Υόρκη, The Metropolitan Museum of Art
104-120 Κατάδεσμοι και φυλακτά
 Παρουσίαση των
κατάδεσμων και των φυλακτών
111-113 Κατάδεσμοι
Τεκμήριο για τις κατάρες των αρχαίων
Ελλήνων και τον ρόλο τους στη λαϊκή
κουλτούρα της εποχής. Πρόκειται για
έναν μολύβδινο κατάδεσμο, μια ωοειδή
μολύβδινη θήκη (βάση και κάλυμμα)
που περιέχει μολύβδινο ειδώλιο ανδρός
με δεμένα τα χέρια πισθάγκωνα. Η
επιγραφή ονομάζει τους αντιπάλους σε δικαστικό αγώνα. Επάνω στο δεξί σκέλος του
ειδωλίου, καθώς και τρίτο στη σειρά των ονομάτων των αντιδίκων προβάλλει το όνομα
«Μνησίμαχος», για τον οποίον φαίνεται πως προοριζόταν η κατάρα κατ’ εξοχήν. Τα
μάγια καλούνται να δέσουν και όποιον άλλον είναι «σύνδικος» ή «μάρτυς» των
αντιδίκων. Γύρω στο 400 π.Χ. Από τον Κεραμεικό (Αθήνα). Αρχαιολογικό Μουσείο
Κεραμεικού.
Κατάδεσμος εναντίον επαγγελματικού ανταγωνιστή και πιθανώς αντιδίκου. Το κείμενο
είναι χαραγμένο από τα δεξιά προς τα αριστερά, αλλά πολλά από τα γράμματα είναι
γραμμένα με τη σωστή κατεύθυνση. Στον τελευταίο στίχο το όνομα του θύματος είναι
γραμμένο ανάποδα σε σχέση με την υπόλοιπη επιγραφή, ώστε η τύχη του να
αντιστραφεί, όπως και τα γράμματα. Με την κατάρα ο Φίλων «δένει» τη γλώσσα, την
ψυχή, τα χέρια και τα πόδια του Μικίωνα και εύχεται η γλώσσα του αντιπάλου του να
γίνει μολύβι (όπως η πινακίδα) και να τρυπηθεί, τυπική έκφραση για τις κατάρες κατά
αντιδίκων. Σε δεύτερο κατάδεσμο ανάλογου περιεχομένου, γραμμένο από τον ίδιο
γραφέα, ο Φίλων καταριέται, εκτός από τον Μικίωνα, δύο ακόμα άνδρες και μια
γυναίκα. Επειδή οι κατάρες στρέφονται επίσης κατά της περιουσίας και εργασίας των
αντιπάλων, το υπόβαθρο ίσως ήταν επαγγελματικός ανταγωνισμός. Ένας τρίτος

33.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 33
κατάδεσμος κατά κάποιουΦίλωνα (του ίδιου προσώπου;) ίσως να ήταν παραγγελία ενός
από τα θύματά του. Συλλογή Αγγείων και Έργων Μικροτεχνίας και Μεταλλοτεχνίας
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ενεπίγραφη μολύβδινη πινακίδα, 4ος αι. π.Χ. (;), Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο Χ7525 © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού – Ταμείο
Αρχαιολογικών Πόρων. Φωτογραφία: Κώστας Ξενικάκης
121 Ο Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον Πρίαμο παραβιάζοντας την ασυλία του ωμού, στον
οποίο έχει καταφύγει ο γέροντας βασιλιάς
 Να παρουσιάσετε τον Νεοπτόλεμο και την έννοια της
ασυλίας
122 Πελίκη με τον αγώνα ανάμεσα στον Απόλλωνα και τον Μαρσύα (360-350 π.Χ)
Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale
Ο Απόλλων, με θεϊκή ηρεμία, παίζει τη λύρα του. Είναι ο νικητής στο μουσικό αγώνα με
τον σάτυρο Μαρσύα. Ο Μαρσύας κρατά τους αυλούς και με τη στάση του δηλώνει την
ήττα του. Η φτερωτή Νίκη πλησιάζει τον Απόλλωνα για να του δέσει στο κεφάλι την
ταινία του νικητή. Ολύμπιοι θεοί παρακολουθούν από ψηλά τον ενδιαφέροντα αγώνα.
Μια Μούσα πάνω σε υποπόδιο διαβάζει από τον ανοιχτό πάπυρο τις φρικτές συνέπειες
της ήττας. Επειδή, πριν την έναρξη του αγώνα, είχε οριστεί ο νικητής να επιβάλει στον
ηττημένο όποια τιμωρία ήθελε, ο Απόλλωνας, παρασυρμένος από την οργή του, έδεσε
τον Μαρσύα σε πανύψηλο πεύκο ή πλάτανο και τον έγδαρε.
 Η ύβρις ήταν βασική αντίληψη της κοσμοθεωρίας των
αρχαίων Ελλήνων. Να παρουσιάσετε στους συμμαθητές
σας την έννοια της ύβρεως και το σχήμα ὕβρις → ἄτη →
νέμεσις → τίσις
124 Ο Αχιλλέας μανιασμένος για το θάνατο του Πατρόκλου, βεβηλώνει το άψυχο
σώμα του Έκτορα
125 Ο Κέφαλος διαπιστώνει ότι έχει σκοτώσει κατά λάθος τη γυναίκα του στο κυνήγι
126 Η παράφορη οργή του Θησέα προκαλεί το θάνατο του Ιππόλυτου

34.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 34
98. Μαρμάρινο ανάγλυφο, 1ος-2ος αι. μ.Χ. Από την Κνωσό. Το ερωτικό
αγκάλιασμα της Λήδας με τον Δία. Το ανάγλυφο εικονογραφεί την ερωτική
συνεύρεση της Λήδας, βασίλισσας της Σπάρτης, με τον θεό Δία. Ο Δίας,
κυριευμένος από έρωτα για την όμορφη θνητή, προκειμένου να την
κατακτήσει, πήρε τη μορφή του κύκνου. Με τη βοήθεια της Αφροδίτης, η οποία
μεταμορφώθηκε σε αετό που καταδίωκε δήθεν τον κύκνο, κατάφερε να βρει καταφύγιο
στην αγκαλιά της Λήδας. Στη συνέχεια, η Λήδα γέννησε δύο αυγά, από τα οποία
γεννήθηκαν η Ελένη της Τροίας και οι αδελφοί της Κάστωρ και Πολυδεύκης. Οι
πρωταγωνιστές εικονίζονται σε πλάγια θέση. Ο κύκνος, υπερμεγέθης με απλωμένες
φτερούγες, καταλαμβάνει το κέντρο της παράστασης. Η γυμνή Λήδα, σκυμμένη με
λυγισμένα γόνατα, δέχεται τον έρωτα του κύκνου που γραπώνεται με τα γαμψά του
νύχια από τους μηρούς της, ενώ ένας φτερωτός Έρωτας βοηθάει στην πραγματοποίηση
της ένωσης, σπρώχνοντας τον κύκνο με τα χέρια και το δεξί του πόδι. Μαρία Κυρίμη.
Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Γ367 © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού –
Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Φωτογραφία: Κώστας Ξενικάκης

35.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 35
127. Ελικωτός κρατήρας με σκηνές από τον μύθο της Μήδειας, περ. 330 π.Χ. Πηλός,
ερυθρόμορφο, αποδίδεται στον Ζωγράφο του Κάτω Κόσμου. Κανόζα ντι Πούλια, από
θαλαμωτό τάφο. Μόναχο, Staatlichen Antikensammlungen und Glyptothek
Στη μία πλευρά του κρατήρα του Μονάχου αναπαρίστανται επεισόδια από τον μύθο της
Μήδειας. Ο επισκέπτης γίνεται μάρτυρας της δύναμης των συναισθημάτων, καθώς η
Μήδεια, παρακινημένη από διάθεση εκδίκησης, επιθυμία και αγάπη, αντιδρά με θυμό
και τρέλα, αρπάζει ένα από τα παιδιά της για να το σκοτώσει, ενώ ο άλλος της γιος
περιμένει τη σειρά του.

36.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 36
128. Ερυθρόμορφη λήκυθος που αποδίδεται στον ζωγράφο του Ιξίωνα(340-320 π.Χ)
Musée du Louvre, Τμήμα Ελληνικών, Ετρουσκικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων, Παρίσι
Η Μήδεια, τυφλωμένη από ζήλια για την απιστία του συζύγου της, ετοιμάζεται να
σκοτώσει τα παιδιά της. Με το δεξί της χέρι κρατά το μαχαίρι ενώ με το αριστερό το
κεφάλι του γιου της, ώστε να καταφέρει να τον σκοτώσει. Ο γιος της φαίνεται να
απλώνει το αριστερό του χέρι προς την μητέρα του μία στάση που δείχνει παράκληση,
με το δεξί του χέρι πιάνει αυτό της μητέρας του που ακουμπά στο κεφάλι πιθανότατα
προσπαθώντας να ξεφύγει.

37.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 37
129. Κρατήρας με το μύθο της Μήδειας (310-300 π.Χ.)
Μόναχο, Staatliche Antikensammlungen and Glyptothek Muenchen
Τρόμος και απόγνωση κυριαρχούν στο παλάτι, όπου η Γλαύκη πέφτει από το θρόνο της
νεκρή. Έχει δηλητηριαστεί από το στέμμα της, γαμήλιο δώρο της Μήδειας η οποία την
εκδικείται γιατί της πήρε τον άντρα, τον Ιάσονα.
Ο πατέρας της Γλαύκης, ο γέροντας βασιλιάς Κρέων με το δεξί του χέρι πάνω από το
κεφάλι τραβάει τα μαλλιά του ως ένδειξη απελπισίας ενώ αφήνει να του πέσει το
σκήπτρο του. Με το αριστερό του χέρι κρατά την κόρη του και κοιτά απελπισμένα τη
γυναίκα του Μερόπη, η οποία απεικονίζεται σε στάση απόγνωσης.
Ο αδελφός της Γλαύκης, ο Ιππότης μάταια προσπαθεί να απομακρύνει το θανάσιμο
στέμμα.

38.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 38
Η Μήδεια, τυφλή από το πάθος της, κορυφώνει την εκδίκησή της απέναντι στον Ιάσονα,
με μια αποτρόπαια πράξη αρπάζει με βία το παιδί της για να του αφαιρέσει τη ζωή.
Το παιδί απελπισμένο και ανήμπορο, αποζητά τη σωτηρία του. Ο αδελφός του, με την
πλάτη γυρισμένη, μάταια προσπαθεί να ξεφύγει.
Η Μήδεια θα διαφύγει με ένα άρμα σταλμένο από τον παππού της τον Ήλιο. Το άρμα
οδηγεί ο δαίμονας Οίστρος προσωποποίηση της μανίας.
Δίπλα στο άρμα, ο Ιάσονας κοιτά έκπληκτος και θυμωμένος αλλά μη μπορώντας να
αντιδράσει.
Πρόκειται για έναν απουλικό κρατήρα που βρέθηκε στον τάφο ενός πολεμιστή. Η
εικονογραφική παράσταση του συγκεκριμένου αγγείου είναι επηρεασμένη κατά πάσα
πιθανότητα από το θέατρο.
Η Μήδεια είναι μια βάρβαρη για τους Έλληνες που πίστευαν ότι όσοι κατάγονταν
από ξένες φυλές που δεν μιλούσαν ελληνικά είχαν ροπή στα πάθη. Είναι χαρακτηριστική
η φράση «καμιά Ελληνίδα δεν θα τολμούσε να σκοτώσει τα παιδιά της» που ουρλιάζει
ο Ιάσονας στη θέα των δολοφονημένων παιδιών τους. Μέσω αυτής ο Ευριπίδης λέει
πως αν στον έρωτα προσθέσεις την επική βιαιότητα θα απελευθερωθεί μια δύναμη
ικανή να εξαλείψει κάθε γάμο, οικογένεια, πόλη, ακόμα και την ίδια την ανθρώπινη
ταυτότητα. Με κέντρο βάρος την ανδρική ματιά επιχειρείται μία κατάδυση στο
συνταρακτικό θέμα της γυναικείας φύσης.
Οι πλούσιες πτυχές και ερμηνείες της τραγωδίας του Ευριπίδη
Η συγκεκριμένη ηρωίδα έχει με έναν μυστικιστικό τρόπο διαχυθεί στο παγκόσμιο
καλλιτεχνικό σύμπαν. Απόδειξη αποτελεί η αξεπέραστη «Μήδεια» του Γιούκιο
Νιναγκάβα, που αποθεώθηκε στην Ελλάδα το 1983 (στον Λυκαβηττό) και το 1984 (στο
Ηρώδειο). Επιστρατεύοντας έναν αυστηρώς ανδρικό θίασο και με τον μεγάλο Ιάπωνα
ηθοποιό Μικιζίρο Χίρα να ερμηνεύει ανατριχιαστικά τον ομώνυμο ρόλο, ο Ιάπωνας
σκηνοθέτης μάς κληροδότησε μια παράσταση-σταθμό στην υποκριτική του αρχαίου
ελληνικού δράματος. Το αρχαίο δράμα έμπλεξε με τις παραδόσεις της Ανατολής, η
ιαπωνική μουσική συνομίλησε με τον Μπαχ, η μοναδικής σύλληψης εικαστική
προσέγγιση έγινε ένα με το σκηνικό του Ηρωδείου και η Μήδεια του Μικιζίρο Χίρα, σε
μία από τις αξιομνημόνευτες σκηνές του παγκόσμιου θεάτρου με τη συνταρακτική της
σκηνική απλότητα , απαρνιέται τον έρωτά της, τραβώντας ασταμάτητα μια κατακόκκινη
κορδέλα από το στόμα της. Μπορείτε να δείτε τη φημισμένη σκηνή που έλκει την
καταγωγή της από την πανάρχαιη παράδοση της λιτής τελετουργίας: Ninagawa's Medea
(1984)

39.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 39
Η έκθεση αναφέρεται επίσης και στη σύνθεση του Λουίτζι Κερουμπίνι (1760 -
1842) που είχε ερμηνεύσει η Μαρία Κάλλας το 1958 καθώς και στη Μήδεια του Παζολίνι
(1969) στην οποία πρωταγωνιστεί η Μαρία Κάλλας, στην μοναδική της εμφάνιση επί της
κινηματογραφικής οθόνης.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το βίντεο της Learning zone του BBC
Δείτε επίσης το τρέιλερ της Μήδειας του Δημήτρη Παπαϊωάννου και επισκεφθείτε
τη σελίδα του καλλιτέχνη: http://www.dimitrispapaioannou.com/gr/
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΩΤΑΣ - ΠΟΘΟΣ
83. Ο Έρωτας, ο φτερωτός γιος της Αφροδίτης, ξυπνά με τα βέλη του την
ερωτική επιθυμία

40.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 40
ΕΡΩΤΑΣ- ΠΟΘΟΣ
«Οι Έλληνες τοποθετούν το συναίσθημα και όχι τον λόγο -όπως συμβαίνει με τη Βίβλο-
στην αρχή της δημιουργίας. Και το συναίσθημα αυτό είναι ο Έρωτας. Ο Έρωτας είναι η
αρχή των πάντων. Η επιθυμία είναι η αρχή των πάντων. Συχνά αποκαλούμε τον Έρωτα
θεό της αγάπης, αλλά αυτό είναι λάθος. Ο Έρωτας δεν είναι ο θεός της αγάπης. Ο
Έρωτας είναι Θεός. Ο Φόβος και ο Πόθος ήταν επίσης θεοί...Και οι Έλληνες είναι
μοναδικοί ως προς το γεγονός ότι προσωποποίησαν τα συναισθήματα.». Ο
εξανθρωπισμός των θεών και τα πάθη τους καθιστούν την ελληνική κουλτούρα εκτός
από ενδιαφέρουσα και συναρπαστική, σίγουρα διασκεδαστική.
84.Άγαλμα του Πόθου. 2ος αι. μ.Χ.
Πεντελικό μάρμαρο, αντίγραφο έργου του Σκόπα, Ρώμη, Via Cavour. Ρώμη, Musei
Capitolini, Centrale Montemartini. Ο Πόθος, γιος ή αδερφός του Ερωτα, προσωποποιεί
την επιθυμία για κάτι χαμένο ή μακρινό. Ο Πόθος έχει στα πόδια του μια χήνα, ιερό
πτηνό της Αφροδίτης.

41.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 41
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ
 Το Εισιτήριο. Αυτό που με ταξίδεψε ήταν: Διαλέξτε ένα εισιτήριο (ένα έργο της
έκθεσης) και περιγράψτε το ταξίδι σας
 Από μία άλλη πλευρά. Διαλέξτε μία ιδιότητα , ένα αντικείμενο, ένα πρόσωπο, ζώο ή
πράγμα και διηγηθείτε μας την ιστορία σας
 Τοξοβολία. Οι μαθητές γράφουν σε ένα αυτοκόλλητο χαρτάκι ποιο έργο θεωρούν ότι
πρέπει να μπει στο κέντρο της έκθεσης. Ο καθηγητής ζωγραφίζει έναν κύκλο στον
πίνακα και τοποθετεί στο κέντρο αυτό που θα συγκεντρώσει τις περισσότερες ψήφους.
Τα υπόλοιπα τοποθετούνται περιφερειακά.
 Ανακριτική καρέκλα: Βάλτε έναν ήρωα στην ανακριτική καρέκλα. Βομβαρδίστε τον
με ερωτήσεις. Τι; Ποιος; Που; Πότε; Πώς;
 Έχουν τα συναισθήματα χρώμα;
Θα έρθουμε σε επαφή έργα παγκόσμιας καλλιτεχνικής κληρονομιάς. Στόχος μας είναι να
δημιουργήσουμε συνδέσεις ανάμεσα σε αυτό που αισθανόμαστε βλέποντας τα έργα και
σε ότι έχουμε νιώσει στο παρελθόν, σε ότι έχουμε διαβάσει ή ακούσει. Ανοίξτε την
παρουσίαση Συναισθησία.ppt. Εδώ χρειάζεται ίσως να υπενθυμίσουμε την
πλατφόρμα Google arts and culture μέσω της οποίας οι μαθητές έχουν την ευκαιρία
μα περιηγηθούν σε περισσότερα από 1000 πολιτιστικά ιδρύματα σε 70 χώρες. Τα έργα
τέχνης έχουν απαθανατιστεί σε υψηλή ανάλυση καθώς είναι γνωστό ότι η δύναμη της
τέχνης κρύβεται στις λεπτομέρειες. Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να
δημιουργήσουν τις δικές τους συλλογές online. Σχετικά με τη θεωρία του Robert
Plutchikix
1. Κους – κους Δουλέψτε σε ζευγάρια. Σχολιάστε το έργο που βλέπετε. Μιλήστε για
αυτό στην τάξη. Ποιο είναι το κυρίαρχο συναίσθημα; Με ποιο έργο της έκθεσης θα
το ταιριάζατε
2. Τώρα που το λες: Καθώς βλέπετε το έργο ή ακούτε ένα μουσικό κομμάτι, αυτό
σας θυμίζει κάτι. Γράψτε τι ταξίδι κάνει ο νους σας
3. Τσακ – μπαμ: Για τα συναισθήματα τηςενότηταςπρότεινέ μαςνα δούμε μία ταινία
ή να ακούσουμε ή να διαβάσουμε κάτι.

42.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 42
 Ο dj τρελάθηκε
Είστε ραδιοφωνικός παραγωγός. Θα περάσετε συνέντευξη για να προσληφθείτε σε μία
εταιρεία παραγωγής πολιτιστικών εκδηλώσεων και βίντεο. Ο υπεύθυνος των
προσλήψεων θέλοντας να εξετάσει κατά πόσον γνωρίζετε από μουσικές επενδύσεις, σας
ζητά να ταιριάξετε κάποια μουσικά κομμάτια σε συναισθήματα. Σας αφήνει κάθε φορά
να ακούσετε μόνο μερικά δευτερόλεπτα.
L'orchestra Cinématique - Taboo Extended Main Theme
https://www.youtube.com/watch?v=CWtkGnZS9G4
Philip GLASS: Helen's Theme (Candyman)
https://www.youtube.com/watch?v=RM0HK18g1hs
Erik Satie: Gnossienne No. 1, 2, 3,
https://www.youtube.com/watch?v=IUAF3abGY2M
Chopin - Nocturne op.9 No.2
https://www.youtube.com/watch?v=9E6b3swbnWg
Albinoni's Adagio in G minor (Karajan)
https://www.youtube.com/watch?v=zuh3WyfVL2M
Goran Bregovic - Gas Gas
https://www.youtube.com/watch?v=3jVc8coAUhc
Goran Bregovic - Caje Sukarije
https://www.youtube.com/watch?v=xahHvuiXows
Shigeru Umebayashi - In The Mood For Love. OST Song Yumeji's theme
https://www.youtube.com/watch?v=fIgU9aNpb9k
Westworld Soundtrack - Paint It, Black - Ramin Djawadi

43.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 43
https://www.youtube.com/watch?v=3iZ9JRVmJ5o
Leonard Cohen - Dance Me to the End of Love
https://www.youtube.com/watch?v=NGorjBVag0I
Kovacs ~ My love ( With Greek Subs )
https://www.youtube.com/watch?v=s_GxzFsNY_s
Rag'n'Bone Man - Human Lyrics
https://www.youtube.com/watch?v=RpimiNvcRC4
Monika - Over The Hill (Greek Subs)
https://www.youtube.com/watch?v=tMjXPPpe1-U
Nick Cave & The Bad Seeds - Into My Arms
https://www.youtube.com/watch?v=LnHoqHscTKE
Nick Cave - (I'll Love You) Till the End of the World
https://www.youtube.com/watch?v=qzp8I-naJOg&list=RDqzp8I-naJOg&t=48
Nick Cave & The Bad Seeds/Kylie Minogue - Where The Wild Roses Grow
https://www.youtube.com/watch?v=lDpnjE1LUvE&list=RDqzp8I-naJOg&index=7
Nick Cave & The Bad Seeds - The Weeping Song
https://www.youtube.com/watch?v=TqhOVY58zIo
Jozef Van Wissem & SQÜRL - The Taste Of blood – OST Only lovers left alive
https://www.youtube.com/watch?v=V_pbTgXOUZc&index=4&list=PLd-9sPyjLPb-
0mtNq9WyU_2SGTFINaCdA
The Fountain OST - Death Is The Road To Awe
https://www.youtube.com/watch?v=vr0NBPRMe2E

44.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 44
Clint Mansell Lux Aeterna
https://www.youtube.com/watch?v=bbS-Zhz31CA
Clint Mansell Requiem for a dream
https://www.youtube.com/watch?v=yVIRcnlRKF8
Ελληνικό ρεπερτόριο (συνεργασία με Νατάσα Δασκαλοπούλου)
Νίκος Κυπουργός Βλέφαρο μου ~ (Τραγουδάει ο Χρόνης Αηδονίδης)
https://www.youtube.com/watch?v=hEJt6LJP-3g
Ελένη Καραΐνδρου Θέμα Αποχαιρετισμού (farewell theme)
https://www.youtube.com/watch?v=zbCklAYSkAo
Σαββόπουλος Αχαρνής Παράβαση & Στάσιμο
https://www.youtube.com/watch?v=jw05pFk2Xz8
Κίτρινα ποδήλατα – Άμα τα πάρω
https://www.youtube.com/watch?v=P3pHY7auD8w
Κωστής Μαραβέγιας - Τρελό από χαρά
https://www.youtube.com/watch?v=XYDD97mqN2g
Ξύλινα σπαθιά - Σιωπή
https://www.youtube.com/watch?v=SR0NNl4I7NA
Καραμουρατίδης Θέμης- Οδυσσέας Ιωάννου Το όνομά σου
https://www.youtube.com/watch?v=0SQMdf_WhSI
Βαμβακάρης –‘Αντζελα Γκρέκα- Να πεθάνεις
https://www.youtube.com/watch?v=JXbvAx2PeGA
Πορτοκάλογλου - Βιτάλη Άσε με να λέω
https://www.youtube.com/watch?v=tgMNrMgiUBE

45.
Δ/ΝΣΗ ΔΕ Δ΄ΑΘΗΝΑΣ – ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ http://politistika-d-ath.sch.gr/ 45
Ελεονώρα Ζουγανέλη - Τα Λέμε
https://www.youtube.com/watch?v=k_TqZ-XZsDA
Δ. Σαββόπουλος - Αδεια μου αγκαλια
https://www.youtube.com/watch?v=7feQkcbVi30
Φλέρυ Νταντωνάκη - άνοιξε, άνοιξε γιατί δεν αντέχω
https://www.youtube.com/watch?v=qbrsiN9u0OM&index=25&list=RDW9TXtW07ZCI
Φλέρυ Νταντωνάκη - Ήταν καμάρι της αυγής
https://www.youtube.com/watch?v=5S00B1cFowQ
Φλέρυ Νταντωνάκη - Ποιος είν' τρελός από έρωτα
https://www.youtube.com/watch?v=Ml8f_sQM7yE
Μάνος Χατζιδάκις - Έρωτα εσύ
Στίχοι: Από το β΄στάσιμο της Μήδειας του Ευριπίδη, σε απόδοση Παντελή Πρεβελάκη.
https://www.youtube.com/watch?v=76kI9RzvdJs&list=RDW9TXtW07ZCI&index=30
Νίκος Ξυλούρης-Πως να σωπάσω
https://www.youtube.com/watch?v=k-UKum5XxfE
Μανώλης Λιδάκης - Άστρα μη με μαλώνετε
https://www.youtube.com/watch?v=5SciUZZY4lk