Informatie over een speciaal beweeg/coach programma voor (ex)kanker patiënten.

1. TOEKOMST
NA
KANKER
Vermoeidheid bij kanker,
wat is er aan te doen?
Edward Fiets en Aad van der Windt
Donderdag 16 september 2010, 14.00 uur
Auditorium, Medisch Centrum Leeuwarden

2. Wie zijn wij?
Edward Fiets
Internist-oncoloog
Medisch Centrum
Leeuwarden
Aad van der Windt
Fysiotherapeut
Spectrum Leeuwarden

3. Presentatie Edward Fiets
Edward Fiets
Internist-oncoloog
Medisch Centrum
Leeuwarden

4. Wanneer vermoeidheid bij kanker?
• Tijdens de behandeling van kanker
De vermoeidheid is een vervelend bijverschijnsel van de ziekte
en/of de behandeling (70-100%) en gaat meestal weer over.
• In de palliatieve fase
Ook nu is de vermoeidheid toe te schrijven aan de ziekte (en de
behandeling). De algehele conditie en vooruitzichten zijn slecht.
• Na de behandeling van kanker
20-40% van de mensen met goede vooruitzichten heeft na de
behandeling langdurig last van vermoeidheid

5. Wat is vermoeidheid bij/na kanker?
• Een subjectief gevoel van een vervelende en
blijvende vermoeidheid of uitputting
• Gerelateerd aan kanker of de behandeling van
kanker
• Niet in proportie tot recente activiteiten
• Met invloed op het normale functioneren
• Niet veroorzaakt door een onderliggend
psychiatrisch ziektebeeld

6. Kenmerken vermoeidheid na kanker
• Het is er plotseling, zonder waarschuwing, en
meestal niet als gevolg van een inspanning
• De vermoeidheid wordt vaak als extreem ervaren en
lijkt op uitputting
• De herstelperiode is langer dan na een ‘normale’
vermoeidheid
• Slapen of rusten geeft geen verlichting

7. Vermoeidheid na kanker
andere veel voorkomende klachten en symptomen
• Pijn
• Gebruik van anti-depressiva
• Geheugen- en concentratiestoornissen
• Emotionele problemen
• Gewichtstoename en lichamelijke inactiviteit
• Slaapstoornissen

8. Oorzaak vermoeidheid na kanker
• We weten het eigenlijk niet!!
Niet het soort kanker of de leeftijd van de patiënt
Wel de duur van de behandeling en eventuele complicaties
“lichaamsreactie tegen overbelasting en weefselbeschadiging”
Lang na kanker speelt de manier van denken over de vermoeidheid
en hoe ermee wordt omgegaan een belangrijke rol.
De oorzaak van de vermoeidheid ligt niet in het gedrag en de
gedachten

9. Gevolgen van vermoeidheid bij kanker
Gevolgen voor de patiënt
beperkingen dagelijks functioneren
frustratie en verdriet
geïrriteerd zijn
emotioneel
labiel en huilerig
opstandig
…..
Gevolgen voor relatie en gezin
taken overnemen
nu thuis ipv aan het werk
spanningen in de relatie
een nieuw evenwicht
…..
Gevolgen voor
werk en sociale
contacten
Minder, of niet meer werken, financiële consequenties
minder sociale contacten, vereenzaming
onbegrip
.….

10. Screening vermoeidheid na kanker
Welk cijfer zou u uw vermoeidheid geven op een schaal
van 0 – 10 als u terugdenkt aan de afgelopen 7 dagen.
Afkapwaarde ≥ 4
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
10
niet
vermoeid
ergst denkbare
vermoeidheid

11. Evaluatie vermoeidheid na kanker
• In welk stadium zijn ziekte en behandeling?
• Het beloop van de vermoeidheid in het verleden?
• Bijkomende ziektes, behandelingen en medicatie?
• Gebruik van alcohol en verdovende middelen?
• In kaart brengen van behandelbare factoren welke
bij kunnen dragen aan de vermoeidheid

12. pijn
slaap
bloed
armoede
psyche
medicatie
beweging
andere
ziekten
voeding
Behandelbare
factoren
• pijn
• psychische stress-factoren
• slaapproblemen
• bloedarmoede
• inadequate voeding
• lichamelijke activiteit
• medicatie (bijwerkingen)
• andere ziekten (co-morbiditeit)

13. Behandelbare factoren vermoeidheid
Pijn, bloedarmoede, co-morbiditeit, medicatie
Bespreek uw vermoeidheid met uw behandelaars
Soms is er een “eenvoudige” verklaring of
behandeling mogelijk
– Pijn is erg vermoeiend
– Bloedarmoede (tgv behandeling of ziekte)
– Co-morbiditeit (reeds bestaand, tgv de behandeling, maar
ook depressie komt geregeld voor)
– Medicatie

14. Behandelbare factoren vermoeidheid
Algemene adviezen
• Stel je prioriteiten en delegeer minder belangrijke
activiteiten
• Sta jezelf toe om niet essentiële activiteiten uit te
stellen
• Houdt een dagboek bij en bekijk wanneer je energie
niveau het hoogst is
• Afleiding kan helpen (spelletjes, muziek, lezen,…)

15. Behandelbare factoren vermoeidheid
Psychische stressfactoren
• Verwerking
• Angst voor terugkeer van de ziekte
• Gering gevoel van controle
• Het gevoel van te weinig aandacht of begrip van uw
omgeving te krijgen
• Niet helpende gedachten en omgang met
vermoeidheid
(geen invloed op klachten, klachten gaan nooit meer over)

16. Behandelbare factoren vermoeidheid
Psychische stressfactoren
• Bespreek uw problemen met arts, verpleegkundige,
maatschappelijk werk of ziekenhuispsycholoog
• Lotgenotencontact
www.nfk.nl
• Toon Hermans Huis Fryslân
www.toonhermanshuisfryslan.nl
• Herstel en Balans
www.herstelenbalans.nl
• Helen Dowling Instituut (Utrecht)
www.mindermoebijkanker.nl

17. Behandelbare factoren vermoeidheid
Slaapproblemen
Niet kunnen slapen of juist veel slapen, vaak wakker
Behandelmogelijkheden:
– Voorlichting en educatie
– Gedragstherapie
slaapgedrag en slaaphygiene
– Complemetaire behandelingen
Ademhalingsoefeningen, Ontspanningsoefeningen, Yoga, …
– Bewegen
Slapen kun je leren (het Friese Land) www.thfl.nl
Centrum voor slaap- en waakstoornissen MCL www.mcl.nl

18. Behandelbare factoren vermoeidheid
Slaapproblemen
Tips:
- Ga naar bed als je slaperig bent
- Ga rond dezelfde tijd naar bed en sta rond dezelfde tijd op
- Sta weer op als je na 20 minuten niet in slaap komt
- Vermijdt lange middagdutjes en beperk de totale tijd
doorgebracht in bed
- Geen koffie meer in de middag
- Zorg voor een donkere, stille en comfortabele omgeving

19. Behandelbare factoren vermoeidheid
Inadequate voeding
Zorg voor een goede, gezonde voeding
Vooral tijdens behandeling kan dit een probleem zijn tgv
misselijkheid, braken, verlies van eetlust, ontsteking van
het mondslijmvlies, diarree, ……..
Eventueel kan een diëtist(e) u hierbij helpen

20. Behandelbare factoren vermoeidheid
Lichamelijke activiteit
Het bevorderen van lichamelijke activiteit verbetert
kracht, energie en fitheid.
Een weinig intensief wandelprogramma kan al
bijdragen aan de overgang van patiënt naar
overlever en leidt tot:
– Minder angst (ongerustheid) en depressie
– Een positiever beeld van het eigen lichaam
– Een beter kunnen verdragen van lichamelijke activiteit

21. Presentatie Aad van der Windt
• Aad van der Windt
• NVFS-sportfysiotherapeut
• Fysiotherapeut Master
• Sport- en Gezondheidscentrum
Spectrum Leeuwarden
• Wijnhornsterstraat 196
• Leeuwarden
21www.spectrumleeuwarden.nl

22. Kanker en vermoeidheid
HOE RAAKTE IK ALS SPORTFYSIOTHERAPEUT BETROKKEN BIJ
DE BEHANDELING VAN KANKER
PRIVE: als therapeut en privé in aanraking gekomen met kanker
1995 ELLEN: mijn eerste patiënt met kanker die ik uitgebreid begeleidt
op een andere manier dan toen gangbaar was met goed resultaat
2005 ARNOLD: mijn eerste patiënt met kanker die zwaarder ging
oefenen/trainen dan toen gangbaar was met goed resultaat
2008 EDWARD FIETS: de eerste gezamenlijke gesprekken over een
betere therapie voor patiënten met kanker
22www.spectrumleeuwarden.nl

23. Beweging
Pijn
Psyche
Kanker en
vermoeidheid
Lichamelijke activiteit
Verbetering mobiliteit
Verbetering conditie
Pijn
Psyche
23www.spectrumleeuwarden.nl

24. Kanker en vermoeidheid
BESLASTING EN BELASTBAARHEID
Belasting Belastbaarheid
www.spectrumleeuwarden.nl 24

25. Kanker en vermoeidheid
BELASTING (WAAR MOET DE FYSIOTHERAPEUT REKENING MEE HOUDEN)
BELASTING:
- KANKERTHERAPIE
- GEVOLGEN VAN DE KANKERTHERAPIE
zoals veranderende weefseleigenschappen,
bloedarmoede, veranderende bloedwaarden,
veranderende reacties op inspanning,
veranderende fysieke reacties (bv.hersentumor)
weefselbeschadiging t.g.v. kankertherapie,
- EMOTIONELE/PSYCHISCHE GEVOLGEN
- MAATSCHAPPELIJK INVLOEDEN
25www.spectrumleeuwarden.nl

26. Kanker en vermoeidheid
MET WELKE FACTOREN MOET REKENING GEHOUDEN WORDEN TIJDENS TRAINING
Onder andere:
• Veranderende eigenschappen van het weefsel
• Veranderende bloedwaarden
• Verstoorde lichaamsfuncties t.g.v. kanker/-therapie
• Verminderde belastbaarheid van het individu
• Veranderende reacties op belasting
• Psychologische aspecten
• Sociale aspecten
• Langere termijn gevolgen t.g.v. kankertherapie
• Onbekende aspecten
26www.spectrumleeuwarden.nl

27. Kanker en vermoeidheid
BELASTBAARHEID (WAAR MOET DE FYSIOTHERAPEUT REKENING MEE HOUDEN)
BELASTBAARHEID
- FYSIEKE en GEESTELIJKE CONDITIE
- SOCIALE ONDERSTEUNING
- RUST OF INSPANNING?
- IN HOEVERRE MAG INSPANNING GELEVERD WORDEN
door de kanker(therapie) ben je al zo belast, doe
maar rustig aan…..?????
- R. NEWTON: stevig/goed belasten mag/moet (2006)
www.spectrumleeuwarden.nl 27

28. Kanker en vermoeidheid
EVENWICHT IS ESSENTIEEL
BELASTING
EN
BELASTBAARHEID
IN EVENWICHT
www.spectrumleeuwarden.nl 28

29. VERMOEIDHEID CONFRONTATIE
HERSTEL
DECONDITIONERING
KANKERTHERAP
IE
LAGE ANGST
ANGST
VOOR VERMOEIDHEID
Gemodificeert naar Vlaeyen et al., Pain, 1995
CATASTROFEREN
VERMINDERING
AKTIVITEITEN
VERMIJDINGSGEDRAG

30. Kanker en vermoeidheid
BELEID SPECTRUM LEEUWARDEN
• Intake
• Vragenlijsten
• Conditietest(en)
• Training
– Graded activity m/z exposure
– Basis bewegingstherapie
– Sport van recreatie tot topsport
– Op basis van individuele mogelijkheden
– Thuistrainingsprogramma
30www.spectrumleeuwarden.nl

31. www.spectrumleeuwarden.nl
Beweging
Pijn
Psyche
31

32. 32
Beweging
Pijn
Psyche

33. Kanker en vermoeidheid
CASUS: Mw. E.
1995 Hodgkin. T.g.v. kankertherapie ernstige
hart/long klachten, kans op hartfalen, houdt
veel vocht vast, extreme toename
lichaamsgewicht, veel pijn, ernstige
vermoeidheid, ernstige osteoporose, etc.
Baarmoeder verwijdering. Hartoperatie.
Therapie:
1.Pijndemping d.m.v. fysiotherapie
2.Oefentherapie en thuistrainingsschema
3.Afvallen
Resultaat: Goed. Vermindering vermoeidheid en pijn. Is al 18 kg
afgevallen. Functioneert maatschappelijk beter dan voorheen.
Extreme verbetering mentaal en fysiek in 2010.
33www.spectrumleeuwarden.nl
Beweging
Pijn
Psyche

34. Kanker en vermoeidheid
RESULTATEN VAN DE AFGELOPEN TWEE JAAR
- VERBETERING CONDITIE, KRACHT
- VERBETERING FUNCTIONEREN
- VERBETERING VERMOEIDHEID VAN 50
TOT 100 %
- SUBJECTIEF: VERBETERING QUALITY OF
LIFE
- SOCIALE OMGEVING ZIET VERBETERING
- KOST TIJD: 6 TOT 12 MAANDEN
- VOOR IEDEREEN HAALBAAR?
34www.spectrumleeuwarden.nl
Beweging
Pijn
Psyche

35. Kanker en vermoeidheid
Opgeven is geen optie
35www.spectrumleeuwarden.nl

36. Kanker en vermoeidheid
PROF.DR. G.BLEIJENBERG, BIJZONDER HOOGLERAAR PSYCHOLOGISCHE ASPECTEN VAN CHRONISCHE
VERMOEIDHEID
“ ARTSEN HEBBEN GELUKKIG MEER AANDACHT GEKREGEN
VOOR HET PROBLEEM VERMOEIDHEID NA KANKER. HELAAS
HOOR JE ARTSEN NOG WEL ZEGGEN: “HET ZAL WEL NIET
MEER OVERGAAN”. DAT WIL IK BESTRIJDEN. HET IS ALTIJD
BELANGRIJK MENSEN HOOP TE GEVEN. DE VERMOEIDHEID
KAN BEHANDELD WORDEN EN VERDWIJNEN. DAT HEBBEN
WE IN ONS ONDERZOEK AANGETOOND “.
bron: KWF Kanker Bestrijding
36www.spectrumleeuwarden.nl

37. Kanker en vermoeidheid
www.spectrumleeuwarden.nl 37
Hartelijk dank
voor uw
aandacht
Aad van der Windt Edward Fiets