1.
ist de frijheid
waarden lear~
: paalde klasse
enjen en taal,
de en de geo-
)iere skoallen
: rskate skoal
yn 1914, yn
en lezumasyl
2 kwestje. De
s de âlders it
t neutrale ka-
bean wie eat
), wie foar in
subsidiearre
troch de steat. Yn 1857 ünderskreaunen dan ek yn Eanjum en Nijtsjerlç 217 minsken
in folkspetisjonnemint fan dy strekking. ”
lt wie dus mooglik bysúndere skoallen op te rjochtsjen. Dat bardc yn Eastdongera-
diel foar it earst yn 1866, yn dat jier begun master Samuel Couson yn Eanjum in krist-
lik nasjonale skoalle mei 110 learliiïgen en twa úndermasters. lt skoaljild Wie hecch:
seis gúne yn 't jier, foar in arbeider in viryklean. De iepenbiere skoalle yn Eanjum hâl-
de mar 52 leerlingen oer. Ek yn Nijtsjerk waard in krístlike skoalle stifte, it inisjzityf
gyng út fan de 'Waarheidsvrienden' under de lieding fan Gerrit Sinia. De skoalle
waard yn 1868 iepene; ek hjir wie it skoaljild seis gúne it bern it jier.
De nije Wet op it leger ünderwiis fan 1878 makke de saak noch slimmer foar it
kristlik únderwiis. Yn 'e wet Wie fêstlein dat de skoallen Oan bepaalde easken, de bou
en ynrjochting oanbelangjende, foldwaan moasten. De foarstanners fan kristlik un-
derwiis moasten no mear belesting betelje foar it iepenbier únderwiis, dêft hja gj in
gebruk fan makken en dêrnjonken mear jildbetelje foar harren kristlilçe skoallen,
dy't Oan deselde easken as dy foar de iepenbiere skoallen foldwazln moasten.
lt íinderwiis waard in Wichtich striidpunt yn ”e polityk. Yn de liberale krant
Oostergo waard it neutrale únderwiis fercligene, Yn 1875 waarden de 'medekiezcrs,
vrienden van de openbare school' útnoege om kandidaten te stellen foar de riedsfer-
kiezing; liberaal wie foar de measte liberalen synonym mei foarstanner fan iepenbier
H . _~, -'- .
i” ` if' “yl . l `s . N
i 'o ' 1 l
Hl; W* rllųl-,
.l- . E < ' I - a
4 l . .
-- vy i. e; _
~ . ` ' . ;“ lli- 'l' , _
w. ,A x . wy _
"h '
. " u -
. x `. i . w *I .
r? .`l. l
- ANC
J - . `_
l Wu*
- n, ,
L , ` 3
. 'i
'x ' _ ' l .
u. - , F
S/ eoallefotufazz de lerisllž/ ae 5160611193111 Nýezuier; 1910.
1 59

2.
únderwiis. Yn dat únderwiis soe frijheid, iendracht en leafde kweekt wurde yn de
jeugdige herten, it dogmatyske koe oan de dúmnys oerlitten wurde. De liberalen
wiene der fúl op dat gjin skoaljild heft waard fan de bern fan de earmen: it únderwiis
mocht gjin barriêres oprjochtsjefí”
It hege skoaljild wie foar de measten in te hege drornpel om harren bern nei de
kristlike skoalle te stjoeren. Ds. Langhout fan Ie besocht noch de iepenbiere skoallen
de wyn út ”e seilen te nimmen troch de gemeenteried foar te stellen, ek skoaljild te
freegjen fan bern dy't de iepenbiere skoallen besochten, mar de ried wegere dat. Sa-
dwaande wreide it kristlik únderwiis him mar stadich út: earst yn 1894 kaam yn Ie in
kristlike skoalle, betelle út in kollekte dy't 4500 güne opbrocht. Boppemaster waard
J. Rommerts; de skoalle hie 85 learlingen en it skoaljild wie in ryksdaalder yn 't jier.
De druk op 'e kristlike âlders om harren bern nei de kristlike skoallen te stjoeren
wie somtiids grut. Sa klage Sytze Posthumus yn 1904, dat 'het bestuur der afdeeling
Lioessens van Patrimonium, waarvan hij lid was, hem in den jongsten winter werk
heeft geweigerd, omdat hij zijne kinderen met het oog op het hooge schoolgeld,
hoewel hij niet tegen het bijzonder Onderwijs is, niet meer wenscht te laten deelne-
men aan het Onderwijs aan de bijzondere school te Nijkerkïm
Uteinlik wie de skoallestriid yn 1917 ôfrún. Mei in wiziging fan de grünwet krige it
bysündere únderwiis deselde rjochten as it iepenbiere. Yn Eastdongeradiel ferkrong
it kristlik únderwiis it iepenbiere hast hielendal? ”
160
driuw Op,
yn lmslacr
fan 68151
oarloch sk
in grypcjvi
dizze syku
lingen, in]
Nei de e
nisten om
de macht t
den oeral
earst yn If
sulusjrçlzjc
lutionairc:
De (wei
waard yn c
en omkrirv
tsjinsianne
Dokkum g
op een aar
reed te vir
waard oor
kwikkelijk
lies jaan n
hektare. W
Yn 1929
lebeurs yn
krach fan X'
te. It gclbl-
mei wurkft
Mar funv
1940 foelc
Eastdongci
gcmcentca

3.
kt wurde yn de
: le. De liberalen
ten: ít ünclerwiis
'ren bern nei de
znbiere skoallen
1, ek skoaljild te
lwegere dat. Sa-
94 kaarn yn le in
pemaster waard
aalder yn 't jier.
allen te stjoeren
ur der afdeeling
: en winter werk
oge schoolgeld,
te laten deelne-
grúnwet krige it
eradiel ferkrong
16 Slot: de úntjouwings nei 1914
Yn 1914 briek de Earste Wrâldoarloch út. lt slagge Nederlân om neutraal te bliuwen,
mar it moast distribúsje fan bygelyks ierpels ynfiere. Ek moast it leger paraat bliuwe.
Sa lei by Ingwierrum in milysje. De soldaten holpen trouwens, as it sa útkaam, de
boeren yn de haaiïnge.
Yn 1916 waarden in protte produkten krap en sette de gemeente in distribúsjebe-
driuw op. Yn dat jier waarden 5000 klompen oanskaft en yn 1917 waard alle rogge
yn beslach nommen. Earst yn 1920 waard it distribúsje-bedriuw opdoekt; it tekoart
fan 6815,07 gúne waard troch de gemeente oansuvereflåó lnkelen wiene troch de
oarloch skatryk wurden, mar de measten hiene swier te lijen en doe't nei de oarloch
in grypepiclemy útbriek, stoaren fanwege te min iten yn Europa mear minsken oan
dizze sykte as dat der fallen wiene yn 'e oarloch. Ut België en Frankryk kamen flecht-
lingen, in part dêrfan waard yn Eastdongeradiel únderbrocht.
Nei de ein fan 'e kriich bleau it ünrêstich yn Europa. Yn Ruslân wiene de kommu-
nisten oan it bewâlcl kommen en ek yn Nederlân mienden sornlike sosjalisten dat hj a
de macht oernimme koene. Dat mislearre en om in herhelling foar te kommen waar-
den oeral yn Nederlân boargerwachten oprjochte. Yn Eastdongeradiel barde dat
earst yn 1920 en noch yn 1925 joech de gemeenteried oan dizze boargerwacht in
subsydzje fan 200 gúne. lt riedslicl Zwart ferdigene dat mei in ferwizing nei de 'revo-
lutionaire stemming, welke in de landen om ons heen te merken valtïm
De tweintiger jierren wiene reedlik geunstich, mar de gemeente Eastdongeradiel
waard yn dizze tiid wol in stik lytser. Al yn 1915 hiene der plannen west om Ealsum
en omkriten by Dokkum te foegjen. Boargemaster Sytsma wie der in ferheftich
tsjinstanner fan en sei dêroer yn de ried: 'Waar het naburige gemeentebestuur van
Dokkum gemeend heeft een poging te moeten wagen, wat misschien kan uitlopen
op een aanval op onze historiseh verkregen rechten, daar hoop ik u als een man ge-
reed te vinden mij te steunen'. Mar de boargemaster koe it tij net keare. Yn 1920
waard oer dizze kwesje in útstel yntsjinne by de ried, dy*t wol fún dat it in 'onver-
kwikkelijke zaak' wie, mar ünder presje fan it ministearje fan Binnenlânske Saken be-
lies jaan moast. Yn 1924 rekke Eastdongeradiel Ealsum kwyt, in gebiet fan 55
hektare. Wol krige de gemeente dêr in fergoeding fan 54.900 gúne foar.
Yn 1929 briek de grutte depresje út. De oanlieding wie it ynstoarten fan de oandie-
lebeurs yn Amearika, mar al lang gyng it yn de agraryske sektor net goed. Troch de
krach fan Wall Street gyngen frijwat banken fallyt en moasten in bulte bedriuwen slu-
te. It gefolch wie in massale wurkleasheid. It regear besocht de need te fersêftsjen
mei wurkferskaffing en oan 'e ein fan de tritiger jierren gyng it wer de goede kant op.
Mar fanwege ú. o. de krisis wiene yn Dútslân de nazi's oan it bewâld kommen. Yn
1940 foelen de Dútske legers Nederlân yn en waard ús lân beset gebiet. De ried fan
Eastdongeradiel besocht har deistige taken sa goed mooglik út te fieren, mar ried en
gemeenteamtners kamen al gau yn konflikt mei de besetters, dy”t yn 1941 in lid fan
161

4.
Arrestaasje fan de NSB-boargemasterA. Ykema (twaøidefan lofts), yn 1945, troch de bin-
nenlânslee srriídkräten
de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) ta boargemaster benearnden. It ferset
tsjin de Dútsers hie únderskate foarmen: ünderdúkers waarden holpen, illegale
krantsjes waarden ferspraat en bonkaarten foar de distribúsje waarden ferfalske. By
aksjes fan it ferset en represailles dêrtsjin fan de Dútsers binne yn Eastdongeradiel 17
minsken omkommen. Yn 1945 wiene de Dútsers ferslein.
Nei 1945 feroare der in bulte. Wy wolle yn it koart de wichtichste feroarings tusken
1945 en 1980 beskriuwe. It wichtichste foar Eastdongeradiel wie de efterútgong fan
it belang fan de lânbou foar de Neclerlânske ekonomy. De yndustry waard folle
wichtiger en omdat der yn Eastdongeradiel net folle yndustry wie, teagen de min-
sken nei oare plakken. Fral yn 'e jierren sechstich waard de gemeente konfrontearre
mei it leechrinnen fan 'e doarpen, in tendins dy”t trouwens yn 'e jierren santich ta
stean kaam. Mei it tebekrinnen fan it ynwennertal fan de doarpen ferdwún de mid-
clenstân ek en moasten de skoallen slute om't der gjin genôch learlingen mear wiene.
It is cle fraach yn hoefier`t cle doarpen noch leefber bliuwe.
De lânbou koe troch skaalfergrutting (de lruilverkaveling) en meganisaasje mei
minder folk ta. Nije wurkplakken binne miskien te finen yn 'e toerisme-yndustry en
de rekreaasje (nei it foar in part clroechlizzen fan de Lauwerssee wurdt besocht hjir in
sintrum foar de wettersport fan 'e grún te krijen).
It leechrinnen fan Eastdongeradiel betsjutte ek de ein fan it bestean fan Eastdonge-
radiel as selsstannige gemeente. Yn 1983 waard út Eastdongeradiel, Westdongeradiel
en Dokkum cle gemeente Dongeradiel foarme. Dat is itselde gebiet as dêr't wy yn de
Midsieuwen ús ferhaal mei begun binne; doe foarmen de neamde streken ek ien
gebiet.
162
Oan 'e ei:
tiid foar i|
yn it ram!
yn it lân
dongcra
lyks foar
alle gritcr
wurde as
wjerslach
yn E: LstLl(
Wy ha
Dêryn fcl
kocht wa
sjonale c
boerebec
yn it lrcc
rispinge 1
waard. E:
dy yn dc
Op it s
de tiid fo
hinne hej
rinnen. li
moed ini
einliks n<
Opitt:
De herfo
wiene m:
dat: de O
giene út:
ke bleauw
as in rjoc

5.
', troch de bin-
nden. It ferset
iolpen, illegale
: n ferfalske. By
: longeradiel 17
'oarings tusken
: fterútgong fan
ry waard folle
: eagen de min-
konfrontearre
: rren santich ta
? dwün de mid-
: n mear wiene.
: ganisaasje mei
ie-yndustry en
besocht hjir in
fan Eastdonge-
estdongeradiel
dêr't wy yn de
streken ek ien
17 N eibeskôging
Oan 'e ein kommen fan de beskriuwing fan de skiednis fan Eastdongeradiel is it no
tiid foar in neibeskôging. Wy hawwe de skiednis fan dizze gritenij, letter gemeente
yn it ramt set fan de skiednis fan Fryslân en Nederlân. Wat harde yn de provinsj e of
yn it lân hie ek har wjerslach op Eastdongeradiel. Yn polityk opsjoch rjochte East-
dongeradiel har nei wat der him ôfspile op provinsjaal of lanlik nivo. Wy fne byge-
lyks foar de aehttjinde ieu yn hiel Fryslân it oligargisearrings proses wer. Ek yn sawat
alle gritenijen wiene skelen oer it stimrjocht. Eastdongeradiel moat dêrom net sjoen
wurde as in wat efterôf-streek, dêr't alle wichtige foarfallen oan foarby gyngen. De
wjerslach fan wichtige foarfallen, bygelyks de reboeljes fan 1672 en 1748, fine wy ek
yn Eastdongeradiel.
Wy hawwe steld dat de ekonomy fan Eastdongeradiel fral berêste op 'e lânbou.
Dêryn ferskilt de gritenij net fan de hiele bouhoeke fan Fryslân. Om't it meast nôt fer-
kocht waard op 'e merk fan Ljouwert, krige Eastdongeradiel te meitsjen mei de na-
sjonale en ynternasjonale nôtprizen. Fan dy prizen hong de opbringst fan it
boerebedriuw ôf. In tige grutte ynlloed krigen de ynternasjonale úntjouwingen pas
yn it tredde fjirdepart fan de njoggentjinde ieu, doeï inkele jierren efter inoar de
rispinge mislearre en tagelyk it Arnerikaanske nôt yn Europa oan 'e merk brocht
waard. En de wize sa't de boeren de gefolgen dêrfan opfongen ferskilt net folle fan
dy yn de rest fan Nederlân.
Op it sosjale med fine wy ek net folle ferskil; de bestriding fan de earmoed wie yn
de tiid foar 1850 gelyk oan dy yn de rest fan Fryslân (en Nederlân), Earst om 1900
hinne begun de soarch foar de earmen yn Eastdongeradiel by oare plakken efterop te
rinnen. In djip wantrouwen tsjin it yngripen fan de oerheid, mei it idee dat de ear-
moed in natuerlike oarder wie, soarge dêrfoar dat der foar de arbeiders en de earmen
einliks neat feroare.
Op it tsjerklik med folge Eastdongeradiel ek de úntjouwings yn de rest fan Fryslân.
De herfoarme tsjerke hie yn de 17de en 18de ieu fierwei de measte oanhingers, der
wiene mar inkele prosinten roomsken en mennisten. Yn 'e njoggentjinde ieu feroare
dat: de Ofskieding fan 1834 fün wol wat oanhingers yn 'e gemeente, mar de measten
giene út de herfoarme tsjerke mei de Doleânsje. Dejingen dy't yn 'e herfoarme tsjer-
ke bleauwen wiene meast ortodoks. Sunt dy tiid stiet Eastdongeradiel dan ek bekend
as in rjochtse gemeente.
163

6.
Lišłfan.
Ryksa '
Swat L
Rinu
' Hof f g
Oant
' Ncde
' Kolle
' Kolle
' Nij p l
Famy
Argy '
Argy
' Pb H ~
' Sami'
l j OfS/ łlliłlgjžlłl de lxulzuersseejrrt l 969.
Stre ^
íi l N ų ' Argyf
l N , ' Fcrsl
Lisl fan
G. Abm ~
I 1980;
` N. E. Al
[mm =
AJ. And
AJ. Am.
AJ. And
LJ. van
: uile/ e
dln. (
H. Baer l
den z
164

7.
4.5;
Bibliografy
List fan bril/ ete argiz/ en
Ryksargyf yn Fryslân, Ljouwert (RAF)
* Steaten fan Fryslân foar 1580
* Argyf fan de Steaten fan Fryslân 1580-1795
Rintmasterrekkens
Hof fan Fryslân
Oantekens út de argiven fan de admiraliteit
Nedergerjocht Eastdongeradiel
* Kolleksje Gabbema
Kolleksje Friesch Genootschap
* Argiven Gewestlike Bestjoersynstellingen yn Fryslân 1795-1815 (1815) (BRF)
* Nij Provinsjaal Argyf 1815-1920 (NPA)
Famylje-argiven Schwartzenberg, en Meindersma
* Argyf Daam Fockema
Argyf Friesche Maatschappij van Landbouw, ôfdieling Eastdongeradiel
* Pb Hs 894: 'Volkstelling Voor geheel Friesland” (1796)
Samling oanwinsten
Streekargyf N oardeast Fryslân, Dokkum (SAD)
* Argyf gemeente Eastdongeradiel
* Ferslaggen Kamer Van Koophandel en Fabrieken Dokkum
List fan boe/ een en artikels
G. Abma, Geloof en Politieke. Confessionele partijvorming in Friesland (LjoL1wert
1980)
N. E. Algra, Ez'n. Enkele recbtsbzstorische aspecten van de grondeigendom in Wester-
laawers Friesland (Grins 1966)
AJ. Andreae, Kollumerland en Nieawlerazsland (Kollum 1885)
AJ. Andreae, De Laawerszee nagespoord in bare wording (Ljouwert 1881)
AJ. Andreae, Nalezing op de Nieuwe Naamlijst van grietmannen (Ljouwert 1895)
LJ. van Apeldoorn, De leerleelijlee goederen in Friesland. Bescbrijuing van de ont-
wikkeling van bet recbt omtrent de leerleelzjlee goederen in Friesland tot 1 795, 2
dln. (Ljouwert 1915)
H. Baerdt van Sminia, Naamlijlrt van de Grietmannen, die van 181 6 tot 1851 hoof-
den van de gemeenten ten plattelande in Friesland zijn geweest (Ljouwert 1851)
165

8.
H. Baerdt van Sminia, Nieuwe Naamlijst van grietinannen van de vroegste tijden af
tot het jaar 1 795, met eenige geschiedkundige aanteekeningen (Ljouwert 1857)
H. de Beer, 'De zaak Brunsveldt”, yn: De Vrije Fries dl. 52 (1972), s. 80-88
Beneficiaalhoeken van Friesland (Ljouwert 1850)
E. Benínga, Cronica der Vresen (Aurich 1961)
F . C. Berkenvelder, 'Frieslands handel in de late Middeleeuwen”, yn: Economisch-
Historisch Jaarboek dl. 29 (1965), s, 157-181
K. T. Besuyen, De hoofdelike omslag in de Friesche gemeenten (Rotterdam s. j.)
JP. de Bie, Het leven en de werken van Petrus Hofstede (Rotterdam 1899)
P. C.J. A. Boeles, Friesland tot de elfde eeuw (Den Haach 1952)
G. H. van Borssum Waalkes, Andreae T iarae Annotationes (Ljouwert 1894)
Ph. H. Breuker, *De Midsieuske kleasters yn Fryslân, yndield neffens de greatte fan
har grounbesit”, yn: It Beakert 57 (1975), S 416-425
Ph. H, Breuker, 'Oersjoch en úntjouwing fan de wapenkorpsen en folkssosiëteiten
yn Fryslân”, yn: ItBeaken 52 (1970), s. 141-159
G. Brom, *Naamlijst der priesters, die in het bisdom Utrecht gewijd zijn van 1505 tot
1 528”, yn: Archief voor de geschiedenis van het aartshisdom Utrecht 25 (1896), s.
1-98
B. Bunte, 'Ausfuerliche Untersuchungen ueber die auf Friesland sich beziehenden
Traditiones Fuldensesl, yn: jahrhuch der Gesellschaftfuer hildende Kunst und
vaterlaendische Altertuemer zu Erriden dl. 10 (1892), s. 29-49
U, Buwalda, R. Tolsma en T. Zijlstra, Een geschiedenis van Oosternijkerk (Mitselwier
1979)
MP. van Buijtenen, Frieslands niiddeleeuwse rnarktrechten (Ljouwert s. j. )
S. Cuperus, Kerkelijk leven der hervorrnden in Friesland tijdens de Republiek, 2 dln.
(Ljouwert 1920)
WE. van Dam van lsselt, De verdediging van Friesland in 1 6 72 en 1673 (Den Haach
195 1)
Op 'n drajke. 75 jaar cooperatief hankieren vanuitAnjum (s. p. 1985)
E. van Dijk, 'ontwikkelingen in Oostdongeradeel tijdens de Sijtsma-periode,
1904-1964”, yn: It Beaken 26 (1964), s. 81-99
W. Eekhoff, Friesland in 1815 (Ljouwert 1863)
W. Eekhoff, Friesland in 1815. Historische hijžonderheden omtrent de deelneming
der Friezen aan de volksbeweging en krijgshedrýven hij Quatrehras en Water-
loo (Ljouwert 1865)
U. Emmius, Rerum Frisicaruin Historia (Leien 1616)
M. H.H. Engels, Naamlijst van Gedeputeerde Staten van Friesland 15 77-1 795 (Ljou-
wert 1979)
JA. Faber, Drie eeuwen Friesland. Economische en sociale ontwikkelingen van
1500 tot 1800, 2 dln. (Wageningen 1972)
166
1.H. (3
tljdx y
J-W. *
CJ-Gl
H. 11:11
H. Hal
PJ. va
IP. ł-lc
AJJ.
Archi
H. [cd
]. N. Jarj
yn: 13.
2111-51
JJ. Ka
(Ljoutl
J J- KH
(Dracl
WH.
(196~'1`_
D. P. I*
WT.
W. T.
WT.
WT.
WT.
WT.
WT.
S. F. K
j. van
s. 85-
J. Mar
geslag
J. C.A.
SJ. v:
J J . W'
yr

9.
,Iste tijden af
. lwert 185 7)
88
Économisch-
Iam s. j.)
99)
94)
e greatte fan
kssosiëteiten
van 1505 tot
25 (1896), s.
Jeziehenden
9 Kunst und
k (Mitselwier
s. j.)
ibliek, 2 dln.
l (Den Haach
smit-periode,
v deelneming
is en Water-
7-1 795 (Ljou-
relingen van
1.H. Gosses, 'Deensche heerschappijen in Friesland gedurende den Noormannen-
tijd”, yn: Verspreide Geschrtften (Grins/ Batavia 1946), s. 150-151
LW. Griede, Het onstaan van Friesland Noordhoek (Amsterdam 1978)
CJ. Guibal, Democratie en oligarchie in Friesland tijdens de Republiek (Assen 1954)
H. Halbertsma, Frieslands Oudheid (s. j. 1982)
H. Halbertsma, Terpen tussen Vlie en Eems (Grins 1963)
P. J. van der Hark, De nood der Friesche gemeenten (Leien 1895)
J. P. Hofstede, Het Ommelander collatierecht (Ljouwert 1886)
AJ J . Hoogland, 'Conscriptio exulum Frisiae. De F riesche Vlugtelingen in 15802 yn:
Archief voor de geschiedenis van het aartshisdom Utrecht 16 (1888), s. 521-571
H. ledema, Van Anigheim tot Anjum (Mitselwier 1981)
J. N. Jacobsenjensen, 'Morysons reis door en zijn karakteristiek van de Nederlanden”,
yn: Bijkiragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap 59 (1918), s.
214-305
JJ. Kalma, Naainlijst der Friese Doopsgezinde leke- of lięfdeprekers en predikanten
(Ljouwert 1962)
JJ. Kalma, JJ. Spahr van der Hoek en K. de Vries (ed. ), Geschiedenis van Friesland
(Drachten 1968)
WH. Keikes, 'Oostdongeradeelz weerbaar tegen watervloeden”, yn: It Bea/ een 26
(1964), s. 152-154
D. P. Keizer, Rehoelje yn de Dongeradielen (Bútenpost 1980)
WT. Keune, Anjum en zijn molen (Drachten 1972)
WT. Keune, Buma-hús 1901-1975 (Kollum 1975)
WT. Keune, Korte geschiedenis van hetdorp Wetzens in Oost-Dongeradeel (s. p. en j. )
WT. Keune, Kerk en dorp jouswier (Mitselwier 1985)
WT. Keune, Kerk en gemeente van Oostemýkerk (Mitselwier 1970)
WT. Keune, De kerk van Anjum in het licht van oude rekeningen (s. p. 1975)
WT. Keune, Openhaar Onderwijs in Oostdongeradeel (Mitselwier 1985)
S. F. Kuipers, [en en aar oer de groun fan East-Dongeradiel (Drachten s. j. )
J. van Lennep, 'Vroege en late regenten in Friesland”, yn: De Vrije Fries dl. 48 (1968),
s. 85-104
J. Marcus (ed. ), Sententiën en indagingen van den Hertog van Alva, uitgesproken en
geslagen in zynen Bloedtraadt (Amsterdam 1755)
J. C.A. de Meij, De Watergeuzen en de Nederlanden 1568-1572 (Amsterdam 1972)
SJ. van der Molen, Vissers tussen Wad en Gat (Ljouwert 1976)
JJ. van Moolenbroek, 'Caesarius van Heisterbach op reis in Friesland en Groningen”,
yn: Tijdschrift voor Geschiedenis 98 (1985), s. 515-559
167

10.
H. Oldenhof, 'Exules Conscripti”, yn: It Bea/ een 51 (1969), s. 155-155
J. W, Oudendag, 'De Provinciale Vereeniging van Vrienden der Waarheid
1854-1890”, yn: It Beaken 42 (1980), s. 55-84
A. A.F. van Panhuijs, De landgenieente in Friesland (Grins 1869)
Pax Groningana (Grins 1975)
O. Postma, *Fan boer en ambacht. Oantekeningen út de weesboeken”, yn: It Beaken
20 (1959), s. 124-126
O. Postma, It Fryske doaip as tsjerklike en wrdldlike ienheidfoar 1 795 (Snits 195 5)
O. Postma, 'Dokkum as lân- en séstêd yn it forlinej yn: It Beaken 16 (1954), s.
150-154
O. Postma, ,De Saksische jaartax in Friesland”, yn: De Vrije Fries dl. 55 (1959), s.
51-82
Register van de Aanhreng van 1511, dl. 1 (Ljouwert s. j.)
J. Reitsma, Honderd jaren uit de geschiedenis der hervorming en der Hervormde
Kerk in Friesland (Ljouwert 1876)
J. Reitsma (ed. ), Register van geestelijke opkomsten van Oostergo in 1580-1581
(Ljouwert 1888) _
K. van Richthofen, Untersuchungen ueberfriesische Rechtsgeschichte (Berlyn 1882)
Chr. Schotanus, De geschiedenissen, kerckelyck ende wereldtlyck van Friesland
(Amsterdam 1660)
G. F. thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, Groot placaat en charter-hoek van
Vriesland, 5 dln. (Ljouwert 1768-1795)
P. Sipma, Oudfriesche Oorkonden, 5 dln. (Den Haach 1927-1941)
S. R. Sipma, Ingwierrum troch de tiden hinne (Mitselwier 1981)
F . Sjoerds, Historischejaarhoeken (Ljouwert 1777)
B. H. Slicher van Bath, 'Robert Loderer en Rienck Hemmema”, yn: It Beaken 20
(1958), s. 89-117
PJD. van Slooten, 'De deelskosten”, yn: Friesche Volksalmanak (1890), s. 148-165
PJ . D. van Slooten, 'Frieslands volkstellingen der 18e eeuw met opgave van de geali-
menteerden”, yn: Fri'esche Volksalmanak (1888), s. 129-160
JJ. Spahr van der Hoek, 'Undersyk yn de Noardeasthoeke”, yn: It Beaken 52 (1970),
s. 61-118
Tegenwoordige Staat van Friesland, 4 dln. (Harns 1785-1789)
RJ. Staverman, Volk in Friesland buiten de kerk (Assen 1954)
J. ter Steege, Vini'a Domini, Geschiedenis van de kerk van Aalzum-Wettsens (s. p. en
i. )
J. ter Steege en C. Boers, De strij'd om en tegen het water in de Dongeradelen (s. p.
1975)
j. Swart, *It birin fan it befolkingstal fan East-Dongeradiel”, yn: IIBeaken 26 (1964), s.
195-2 06
168
-~x
_]. S. Thciss
WOYP 'Tjaa
J. Vegeiinj
(Ljouwert
E. VCrWijs]
W. Tsj. Vlrj
eeuwen he]
K. Vos, 'n
en zcvcntí
547-550
O. Vries, 11
HillC de Vi:
(1878-1. vi
j. Walda, 11
S. E. X 'enc,
J. Wessclii
(Dokkum)
J. P. Wicrsl
land na I.
JJ. Wolljc. -
G. A. Wim'.
G. A. Wtuï
A. W. Wyk'
l
l
1
j

11.
5
der Waarheid
t”, yn: It Beaken
795 (Snits 1955)
? n 16 (1954), s.
il. 55 (1959), s.
ier Hervormde
in 1580-1581
'e (Berlyn 1882)
van Friesland
arter-boek van
: It Beaken 20
90), s. 148-165
ve van de geali-
zken 52 (1970),
Vetsens (s. p. en
geradelen (s. p.
en 26 (1964), s.
LS. Theissen, Centraal gezag en Friesche vrijheid (Grins 1907)
Worp Tjaarda van Rinsumageest, Kronyken van Friesland, dl. V (Ljouwert 1871)
j. Vegelin Van Claerbergen, Een dagverhaal omtrent de troubelen van het jaar 1 748
(Ljouwert 1899)
E. Verwijs, De oorlogen van hertogAlbrecht van Beieren met de Friezen (Utert 1869)
W. Tsj. Vleer, Rare kostgangers in Dokkum en de omliggende gemeenten door de
eeuwen heen, dl. 4 (Hurdegaryp s. j.)
K. Vos, 'De copia der oudsten en dooplíjsten van de Harde Vriezien uit de zestiende
en zeventiende eeuw”, yn: Nederlandscb archief voor kerkgeschiedenis 1 1 (1914), s.
547-5 50
O. Vries, Het Heilige Roomse Rij'k en de Friese vrijheid (Ljouwert 1986)
Hille de Vries, Landbouw en bevolking tijdens de agrarische depressie in Friesland
(1878-1895) (Wageningen 1971)
J. Walda, It doarp Nij'ewier (s. p. en j. )
S. E. Wendelaar Bonga, Oer Eastrum, âld en nij (Dokkum 1942)
J. Wesseling, De Afscheiding van 1834 in Friesland, dl. 1. De classis Warnswerd
(Dokkum) van de Afgescheiden Kerken (Grins s. j.)
J. P. Wiersma en K. Tjepkema, Elf en Wereld. Over de agrarische toestand in Fries-
land na 1870 en de doorbraak der cooperatieve gedachte (Drachten 1959)
JJ . Woltjer, Friesland in Hervormingstýd (Leien 1962)
G. A. Wumkes, Bodders yn de Fryske stri i'd (Boalsert 1926)
G. A. Wumkes, Stads- en dorpskroniek van Friesland, 2 dln. (Ljouwert 1950-1954)
AW. Wybrands (ed. ), Gesta abbatum orti sancte Marie (Ljouwert 1879)
169

12.
._. _.
ÊQPPQNQWÊWN! "
170
15.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
1
l
1 21.
22.
25.
24.
25.
27.
28.
29.
Noaten
Faber, Drie eeuwen; H. de Vries, Landbouw.
Hjiroer: Griede, Ontstaan; Kuipers, Groun.
Keune, Wetsens, s. 8; Boeles, Friesland, s. 84.
Halbersma, Terpen, s. 266.
Boeles, Friesland, s. 191-195.
Keune, Wesens, s. 5-6.
Griede, Ontstaan, s. 128-157.
Boeles, Friesland, s. 549 en 421.
Halbertsma, Oudheid.
Halbertsma, Oudheid II, s. 674-675; Gosses, Deensche heerschappij, s. 141.
Bunte, Untersuchungen, s. 50, 56, 40-41, Van Richthofen, Untersuchungen, s.
122-124; Halbertsma, Terpen II, s. 117-118, 126
Algra, Ein, s. 14-21.
Baerdt van Sminia, Nieuwe naamlijst, s. 76-77; Andreae, Nalezing, s. 24-25.
Sipma, Oorkonden, s. 17, 22-25.
Sipma, Oorkonden II, s. 55-54.
Berkenvelder, Frieslands handel, s. 157-181; Van Buijtenen, Marktrechten, s. 54-55,
54-55; Sipma, Oorkonden II, s. 45-45.
Hofstede, Collatierecht, s. 6, 8.
Keune, Wetsens, s. 7.
Sipma, Oorkonden III, s. 21-22.
Schwartzenberg, Plakkaatboek 1, s. 145-149.
Sipma, Oorkonden II, s. 155-156.
Wumkes, Bodders, s. 102-111.
Breuker, Midsieuske kleasters, s. 416-425. It kleasterbesit 1511 (yn púnsmieten):
Plak Sion Weerd Bethlehem Dokkum Mariëngaarde Klaarkamp
Moarre 854 544
Ingwierrum 524
le 25 518
Mitselwier 1 65 5
Ljussens 48
Jouswier 52
Nijewier 854 19
Peazens 57 8 52
Nijtsjerk 587 17,5 109 1975
Wetsens 405
Eastrum 2
Ealsum 596
Van Moolenbroek, Caesarius, s. 524-525.
Walda, Nijewier, s. XXVlI.
Wybrands, Gesta abbatum, s. 150.
Van Moolenbroek, Caesarius, s. 558-559.
Vries, Roomse Rijk, s. 16-17.
Verwijs, Oorlogen, s. LXXXVHI, ClX-CIX, CXVIIIM, CXXXU, 555.
50.
51.
52.
55.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
40.
41.
42,
45.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
55.
54.
55.
56.

13.
141 .
rsuchungen, s.
24-25.
chten, s. 54-55,
nsmieten):
2 Klaarkamp
596
50.
51.
52.
55.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
40.
41.
42.
45.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
55.
54.
55.
56.
Beninga, Cronica I, s. 257, 260-261, Sjoerds, Historischejaarboeken IV, s. 447.
Vries, Roomse Rijk, s. 64-65,
Keune, Wetsens, s. 15-18.
Fax Groningana, s. 14-16.
Paar Groningana, s. 16.
Emmius, Rerum, fol. 595, 599, s. 675-674.
Andreae, Kollumerland, s. 22.
Sipma, Oorkonden II, s. 176, 185.
Emmius, Rerum, fol. 575.
Pax Groningana, s. 68-75.
Pax Groningana, s. 51, 56, 66, 71, 75.
Pax Groningana, s. 124.
Theissen, centraal gezag, s. 29-57.
Tjaarda, Kronyken V, s. 7-12,
Schwartzenberg, Plakkaatboek Il, s. 15, 17-18. It bedrach waard as folget oer de doar-
pen omslein (yn goudgúnen en stoeren; yn in goudgúne gyngen 28 stoeren):
doarp jiertaks hierwaarde
Wetsens 25 145-10
Eastrum 46 565-1
le 120 998-24
Peazens 26 159-5
Ljussens 66 476-14
Jouswier 15 1586
Eanjum 180 1281-4
Nijewier 26 178-9
Nijtsjerk 56 460-2 7
Ealsum 58 569-26
Ingwierrum 56 409-20
Moarre 56 541 -2 5
Mitselwier 50 550-22
Postma, Saksischejaartax, s. 71.
Worp, Kronyken V, s. 40-41; Emmius, Rerum, fol. 608.
Worp, Kronyken V, s. 89-90.
Worp, Kronyken V, s. 66.
Schwartzenberg, Plakkaatboek II, s. 547, 486.
Postma, Dokkum, s. 151.
Emmius, Rerum, fol. 796,
Schwarzenberg, Plakkaatboek II, s, 140.
RAF, Rintmasterrekkens 1525-1524, fol. LXlII, LXV.
RAF, Rintmasterrekkens 1524-1 525, fol. XXXVI vo, fol. XXXIX vo; Schwartzenbcrg,
Plakleaalbøek il, 174. De ealiju wiene: Sybc Humalda; Doctor Pieter; Doctor Kempo;
Hear Zalnick; Hessel Boeckema; Hcttc Hemmena; Yeppc Stanije; Hear Julius Gere-
kens; Lieuwe Abinga; Sippe Heemstra en Poppe Mellema.
Theissen, centraal gezag, s, 181-192.
RAF, Rintmasterrekkens 1524-1525:
Ynkomsten:
Konsintjild oer 19 ferkeapings 10 goudgúnen 12 stoeren
boetes 19 goudgúnen 2 stoeren
171

14.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85
86.
87.
88.
89.
90.
91.
172
sitazsjejild 2 goudgünen 2 stoeren
tegearre 42 goudgúnen 8 stoeren
Hjirfan wie foar de kiezer 21 goudgúnen 4 stoeren
Netto ynkommen grytman 21 goudgünen 4 stoaren
Uijefien:
It jild fan de kiezers nei Ljouwert bringe 1 goudgüne 16 stoeren
It bringen fan de monstersedellen nei Ljouwert 28 stoeren
Diversen 5 gouclgúnen 5 stoeren
Sa bliuwt oer 12 goudgünen 5 stoeren
RAF, Rintmasterrekkens 1524-1525, 1525-1526, 1526-1527.
RAF, Rintmasrerreleleens 1527-1528.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën 11,1, fol 98 Vo-99; 11, 2, fol. 20-20 V.
Postma, Frysłee doarp, s. 19-30.
RAF, Rintmasterrekkens 1524-1525.
Schwartzenberg, Plakleaatboele 11, s. 180-181; 111, s. 24, 111, 292.
RAF, Rintmasterrekkens 1525-1526, fol. LXX.
RAF, Rintmasterrekkens 1542-1543, fol. LII, LXIX vo, LXXI VO.
Schwartzenberg, Plaleleaatboek 111, s. 292-293; Baerdt van Sminia, Naamlijsi, s. 79-80;
Andreae, Nalezing, 30.
Woltjer, Friesland, s. 322.
RAF, Rintmasterrekkens 1566-1567, fol. LXXI11 vo.
It wiene Dirik Jacobs, Tyepke Wilkesz, Heynclrík Roeloffs en Sijds Gerríjtsz út Ing-
wierrum en Ritsche Reytsz út Mitselwier.
RAF, Verzameling aanwinsten, 45; Marcus, Sententiën, s. 192-193.
Woltjer, Friesland, s. 198; RAF, Staten voor 1580, 113.
RAF, Staten voor 1580, 115.
RAF, Staten voor 1580, 113; Rintmasterrekkens 1570-1571, fol. VIII vo, LX1 vo-LXII.
De Meij, Watergeuzen, s. 62, 155, 259, 310, 312-317, 318-328.
RAF, Rintmasterrekkens 1572-1573, fol. LV vo; Staten voor 1580, 113.
Woltjer, Friesland, s. 257-258; Andreae, Kollurnerland, s. 69; RAF, Staten uoor 1580,
584; RAF, Pb Hs 449.
Woltjer, Friesland, s. 289-291, 325.
Oldenhof, Emiles, s. 167; Hoogland, Comcriplio, s. 342.
RAF, Staten voor 1580, 178.
Reitsma, Register, s. 124-128.
Schwartzenberg, PlaIeleaaiboe/ e 1V, s. 118-119; Andreae, Kollurnerland, s. 78, 91.
RAF, Siaienarcbief Gg 63, XXVI.
Schotanus, Gesclaiedenissen, s. 858.
RAF, Staten voor 1580, 743; StatenarcbiefKO 2 (9-7-1582); Gf13; Gf10.
RAF, StaienarcbiqS 221, no 32 (18-6-1586); 48 (29-4-1587; S Za 11, fol. 26 vo-27.
. Jacobsen Jensen, Moryson , s reis, s. 247. -
Wendelaar Bonga, Eastrum, s. 34; RAF, Statenarcbiej' S 22 11, fol. 159 vo (12-5-1589);
S 2c 11, fol 35 vo, 44 vo (19-3-1591); Schwartzenberg, Plaleleaaiboele IV, s. 787
(14-4-1592), g. 937-939 (8-10-1596).
Keune, Wetsens, 25-26.
Tegerzwoordíge Staat 1V, s. 2-6,
RAF, Siadbouderlýle archief, 265.
Tegenwoordige Staat 1V, s. 232-235.
It is net alhíel dúdlik wat de grytman krekt fertsjinne. Earst yn 1751 waard it ynkom-
men fan de grytman fan Eastdongeradiel regele yn in oerienkomst tusken de grytman
en de kommittearden fan de doarpen. Doe waard fêstleín dat de grytman de grutte en
91
9.
9:1
9
t)
9
9
Us
l m;
|0
1 0.'
1 Of
104
1
105
100
IO'.
IO?
104,
1105
1111

15.
2 stoeren
8 stoeren
4 stoeren
4 stoaren
16 stoeren
28 stoeren
5 stoeren
5 stoeren
2, fol. 20-20 v.
zamiast, s. 79-80;
; Gerrijtsz út Ing-
VO, LX1 vo-LXII.
13.
ïtaien voor I 580,
1nd, s. 78,91.
Éf 10.
11. 26 vo-27.
9 VO (12-5~1589);
thoe/ e 1V, s. 787
waard it ynkom-
tsken de grytman
: man de grutte en
110.
111.
4./
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
lytse konsinten krige (in heele stoet fan eltse gouden güne en sân stoeren fan de flo-
reen). Dat levere sa'n 2050 güne op. Dêrfan moast er de ôffurdigen fan de gritenij nei
de lândei betelje (140 of 105 güne, resp. foar in ealman en in einerfde). Fierders moast
er 100 güne betelje oan de fjouwer bysitters fan it gritenijgerjocht, 250 güne oan de
siktaris en 50 gúne oan de eksekuteur. Fierders moast er de kosten fan it stimmen foar
de folmachten, :jy't nei de lândei stjoerd waarden, betelje, de kosten fan justysje en de
hier fan it rjochthús fan de gritenij. Sa bleau der netto sawat 680 güne oer,
RAF, Siaienarcbief G 27-k, fol. 294-295; Landdagstu/ eleen, 4-2-1765, nú. 49; Van Sloo-
ten, Deelsleosten, s. 161.
RAF, Nedergerecbt Oostdongeradeel, C 1, Recesboek.
Tegenwoordige Staat 1V, s. 93.
RAF, Siatenarcbief G 27d 1, fol. 86-86 vo, commissie voor een secretaris, 1626.
T egenwoordige Staat 1V, s. 243-244.
Reitsma, Oostergo, s. 109.
Baerdt van Sminia, Naamlijsl, s. 82; Andreae, Nalezing, s. 31-32.
RAF, SiatenarcbiefG 2, 2-3 fol. 69 vo (29-9-1618).
RAF, Statenarcbiey' KO 1 (7-1-1636).
Baerdt van Sminia, Naamlýsi, s. 82-83; Andreae, Nalezirig, s. 4-6; Vleer, Kastgangers
IV, s. 40-42.
RAF, StatenarclaiefS 2d (febr. 1652); G 10-12 fol. 184 V0 (2-7-1653); G 4-6, fol. 94-95
(19-6-1658); G 4-6 (13-2-1663, 15-7-1663).
RAF, Statenarcbief G 4-12 (29-9-1666).
RAF, Staienarcbief G 4-12 (8-9-1666).
RAF, StatenarcløiefG 4-14 (20-3-1672); Van Dam van lsselt, Verdediging, s. 22, 25, 44,
49, 1 72-1 75.
Guibal, Democraiie, s. 36-90; RAF, Staienarcbicef 45.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën II, 12, fol 118 vo-119 vo.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententien 11, 12, fol. 119 vo.
Baerdt van Sminia, Naamlijsi, s. 83-84.
Engels, Naamlijsi, s. 80, 93, 219-220. In foarbyld hjirfan is it arnt fan lid fan Deputearre
Steaten. Dat foel ta yn:
jierren gritenij en lid
1671-1674 Idaarderadiel
Eastdongeradiel Georg Wilco Schwartzenberg
1704-1707 Smellingerlân
Eastdongeradiel Uibe fan Aijlva
1716-1719 Smellingeriân
Eastdongeradiel Ulbe fan Aijlva
1734-173 7 Ljouwerteradiel
Eas tdongeradiel Jarig Georg fan Burmania
1749-1752 Smellingerlân
Eastdongeradiel Jarig Georg fan Burmania
1767-1770 Ljouwerteradiel
Eas tdongeracliel Jarig Georg fan Burmania
1782-1785 Smellingerlân
Eastdongeradiel Jarig Georg fan Burmania
RAF, Cobier der stemmen van Oostergoo, 1640, 1698.
RAF, Cobier der stemmen 1640, 1698, Faber, Drie eeuwen, s. 633-634.
173

16.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
143.
144.
145,
146.
147.
148.
149.
174
RAF, Nedergerecbt Oostdongeradeel, Proclamatieboek.
RAF, Famyye-argyfScbwarizenberg, 1309, 1310.
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen 11, s. 44; RAF, Nedergerecbt Oostdongeradeel, C
8, Recesboek.
RAF, Famyye-argyf Scbwartzenberg, 1582.
Vegelin, Dagverbaal, s. 273-274.
RAF, StatenarcbiefGg 2d, Besoignes van stemming van een drietal Voor de Verkiezing
van een grietman.
RAF, Statenarclaief Gg 3 (10-5-1747); G 34, Besoignes van stemming.
Vegelin, Dagverbaal, s. 141 -1 42.
Keizer, Reboeye, s. 72.
Vegelin, Daguerbaal, s. 38.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën 11, 23, fol. 39 Vo-41 vo.
Keizer, Reboelje, s. 12-14.
Vegelin, Dagverbaal, bijlage VII.
RAF, Statenarclaief Gg 6, 1752.
RAF, Statenarcløief Gg 6.
RAF, Statenarchief Gg 4.
RAF, statenarchieafGg 4; de kommisie bestie út mr. Petrus Pousma, folmacht fan Dan-
tumadiel, mr. Ulricus Hamerster út Menameradiel, mr. Johannes Becker út Weststel-
lingwerf en mr. Nicolaas Arnoldi út Ljouwert.
RAF, StatenarcbiefG 2-138, fol. 10-10 vo (10-2-1756).
SAD, Deelsboele 2-4; RAF, Siatenarcbief S 2d, fol. 46-46 vo (1775).
RAF, Hof van Friesland, Q (13-6-1760).
RAF, Statenarcbief S 23, Resoluties der Staten, fol. 70-72 vo, fol. 80 Vo-87; Baerdt van
Sminia, Naamlijst, s. 87-88.
RAF, Statenardøiezf G 34 (5), Besoignes van stemming.
RAF, StaterzarclaiefGg 4, Gg 5, G 2-147 (22-5-1765).
RAF, Statenarcbiqs 2d (1770), fol. 113 Vo~117 vo; 160 Vo.
Keune, jouswier, s. 9.
SAD, 1, Deelsboek, 14.
SAD, 1, Deelsboek, 52-1781.
RAF, Nedergerecbt Oostdongeradeel, Informatieboek B 1 (16-9-1774).
Faber, Drie eeuwen, s. 90-91, 416-417, 638, 640.
Register van Aanbreng, s. 138-167; Faber, Drie eeuwen, s. 486-487.
Faber, Drie eeuwen, s. 492-493 ; Buwalda, Oostenryker/ e, s. 66.
Faber, Drie eeuwen, s. 134.
Buwaldz, Oostemijleerle, s. 83, 88-89.
Faber, Drie eeuwen, s. 464; RAF, Statenarcbief G 46; RAF, Collectie Friescb Genoot-
scbap, 308.
Slicher van Bath, Robert Loderer, s. 89-1 17.
Walda, Nijewier, s. XLIV-XLV.
Faber, Drie eeuwen, s. 465, 474. Te Witten:
kl] 388
rieren 139
hokkelingen 156
keallen 236
Faber. Drie eeuwen, s. 465, 474. Te witten:
ki] 1127
rieren 495
keallen 716
. `_.
150.
151.
152.
153.
154. .
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
176.
177.
178.
179.
180.
181.
182.
183.
184.
185.
186.
187.
188.
zs-mm-ęg-n-ų-. a-n-wmz_. _.. ._, _.. ._. .___. ..

17.
longeradeel, C
r de verkiezing
nacht fan Dan-
er út Weststel-
87; Baerdt van
? riesch Genoot-
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165,
166.
167.
168.
169.
170.
171,
172.
173.
174.
175.
176.
177.
178.
179.
180.
181.
182.
183.
184.
185.
186.
187.
188.
Faber, Drie eeuwen, s. 465, 474. Te witten:
kl] 807
rieren 294
keallen 968
bollen 42
oksen 58
Faber, Drie eeuwen s. 465, 474; RAF, Collectie Friesch Genootschap, 309.
RAF, Nedergerecht Oostdongeradeel, B 1, Informacieboek, 25-5-1771.
Buwalda, Oosternzjleer/ e, s. 108; Faber, Drie eeuwen, s. 594; Tegenwoardige Staat IV, s.
578.
Register van de Aanbreng 1, s. 138-167.
RAF, R 14-e, Quotisatie/ eohier Oostdongeradeel, 1749.
RAF, Aanteleeningen uit de archieven der Admiraliteitencolleges- Hof van Friesland,
Criminele sententiën 11 26, fol. 61 Vo-66 vo.
RAF, FamyyeargyfSchwartzenherg, 267 (23-11-1683).
ledema, Anjurrz, s, 75-76; Wumkes, Kronyle, s. 49.
Faber, Drie eeuwen, s. 523.
Wumkes, Kronyk, s. 223.
Van Lennep, Regenten, s. 85, 94; Wendelaar Bonga, Ealsum, s. 12-13.
Guibal, Democratie, s. 143.
RAF, Ph Hs 52 3.
Faber, Drie eeuwen, s. 382, 532-533; SAD, 1, Deelshoek (1782).
RAF, Nedergerechi Oostdongeradeel, C 8, Recesboek (6-6-173 5).
Postma, Boer en amhachz, s, 124-126.
Postma, Boer en amhacht, s. 126.
Schwartzenberg, Plaleleaathoele 1V, s. 420, 1240.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën II, 9 fol. 272-273 (22-11-1634); 11, 12,
fol. 3 vo (31-3~1666); 11, 12, fol. 8-8 vo (13-12-1679).
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën 11, 22, fol. 88 vo-89 VO (22-1-1746); fol.
100-1o1(13-12-1746).
RAF, Nedergerecht Oostdongeradeel, B 1, Informacieboek.
Vleer, Rare leostgangers, s. 75-77.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën 11, 25, fol. 40 vo-41 (14-2-1759); 11, 12,
fol, 153 vo-154; RAF, Nedergerecht Oostdongeradeel, B 1, Informacieboek.
RAF, Hof van Friesland, Criminele sententiën 11, 27, fol. 19 vo-ZO vo (3-12-1707).
RAF, Nedergerecht Oostdongeradeel, B 1, Informacieboek, 1768, 1776.
RAF, Nedergerecht Oostdongeradeel, B 1, Informacieboek, 1769.
RAF, Hof van Friesland, Binnenlands missive-boek K 6, fol. 147-147 vo (18-5-1757).
Faber, Drie eeuwen, s. 463.
Schwartzenberg, Plaleleaathoełe 11, s. 225-226; 111, 75.
Schwartzenberg Plaleleaathoe/ e 11, s. 182, 487, 491; RAF, Rintmasterrekkens
1523~1524,fOl. LX1V vo; 1528-1529,fO1.XCIIIVo,
RAF, Staten voor 1580, 563.
RAF, Hof van Friesland V, Dijkageboek, fol. 236 vo-24O VO.
RAF, Collectie Gahberna, 130.
Buwalda, Oosternijleer/ e, s. 80-81.
RAF, Statenarchief G 10-12 (23-7-1653); Hof van Friesland, Criminele sententien 11,
12, 24-1-1674.
RAF, StatenarchiefS 7, nú. 29 (7-2-1687).
RAF, StatenarchiefG 2-87, fol. 110-114 vo; G 2-88, 10169 vo-70 vo.
Tegenwoordzge Staat 1V, 284-292.

18.
' ' 189. RAF, StatenarclaíejR66. 230
. " 1 190. RAF, Statenarclale/ Gp 2 II, v.
_ 1
* | 191. RAF, Statenarcbíefs 7, nú. 26 (4-2-1737), nú. 28 (32-1738). 251
q" 192. RAF, Stalenarchíqs 7, nü. 39 (3-2-1738), S 2d, 1754, fol. 40 vo; 1765, fol. 22; 1779, 232'
fol. 35-35 vo; 1771, fol. 77-77 vo; 1758, fol. 65 vo. 233'
195. RAF, Statenarcbtef, S 7, nú. 59í(1-26-1738); Êlú. 15 (19-4-1762).6 234' `
194. RAF, Statenarcbiefs 2d, f01. 3 (17 0); fol. O vo (1777); G 2-1 1, fol. 1 VO (5-1-1779). '
1 11 195. RAF, Statenarclaiefs 7, nú. 16 (1«7-1771).
' 1 196. RAF, Slatenarcbief G 10»1 (22-1-1605); Collectíe Frïescb Genootschap, 395. 237' ,
197. RAF, StatenarcbiefGp 14, 26-11-1668; 1-2-1771; 17-11-1671; 23-5-1672. 238'
198. RAF, SzatenarcbiqG 2-105, fol. 79 V0-81 vo (25-7-1721), G 2-106, fol. 46 Vo-47 259:
(29-44724). 240.
199. Schwartzenbcrg Plaleleaatboek H, s. 770.
200. Algra, Ein, s. 128-154. 2414
201. Van Apcldoorn, Kerkelzjleegoederen I, s. 209, 211, 215, 219, 228. 242
202. G. Brom, Nømmlzjst, s. 461. 243:
` 203. Reitsma, Honderd jaren, s. 70; Beneflcíaalboeleen. 2 4 4.
204. RAF, Rintmasterrekkens 1525-1526,f01. CXVII vo; 1527-1528, fol. XCIX vo. 245. .
205. Schwartzenberg Plaleleaatboele II, s. 561; RAF, RintmasterTe/ eleerzs 1547-1548, fol. LIX;
1551-1556, fol. XXXVHII.
206. RAF, Hof van Friesland, Criminele sententièn H, 1, fol.42 v0-43; Rintmasterrekkens
1525-1526, fol. CVHI vo, XCIX; Reitsma, Honderd jaren, s. 2526. 2 46'
207. RAF, Rintmasterrekkens 1525-1526; 1526-1527. 247'
208. Reitsma, Honderd jaren, s. 114-115; Theissen, Cenmml gezng, s. 496; RAF, Rint- 2484
| N masterreleleens1542~1545,f0l. LVIIVO-LVIII; 1554-1555, fol. LXV1 VO; 1559-1560, fol. 249,
2 LX11 VO. 250'
209. Vos, copia, s. 347-350; Kalma, Naamlijst, s. 9.
210. Reitsma, Register, s. 109-13 l .
211. Schwartzenberg, Pla/ eleaatboek IV, s. 119-120, 150-151, 280-281.
l N 212. Andreae, Kollumerland, s. 108409; Vleer, Rare leostgangers, 32-36; Van Borssurn
Waałkes, Annotatíones, s. 55, 83.
l 213. RAF, Slatenarcbíef Gf 65, XXXI; Gg 63, XXVI.
1 214. Van Apeldoorn, Kerleelzjlee goederen I, s. 324-325; RAF, Statenarcbiq Gk 5.
i ` 21 5. Van Apeldoorn, Kerleelzj/ ee goederen I, s. 325-324.
, 216. Van Apeldoorn, Kerleelýlee goederen II, s. 64.
217. RAF, Statenarchiefs 2d, 25-3-1645.
218. Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, s. 74.
219. SAD, Landdagstule/ een 4-271765, nú. 49; 3~2«1 766, nú. 44.
l 220. RAF, Stalenømzbief, Gf 50-4, 50-12, 51-8; S2d (1777), fol 6 vo; S2d, (1780) fol. 82 vo;
ledema, Anjum, s. 20; Keune, Anjum, s. 16-17.
221. RAF, PB 3325 G en 3294; Statenarcbief 1 33, R 44.
222. ledema, Anjum, s. 117.
223. cuperugKerleellj/ eleuenl, s. 115, 187-192,201;II, s. 190. Buwalda, Oosterníjkcrk, s, 29.
224. Cuperus, Kerleelýle leuen I, s. 165.
225. Cuperus, Kerkelíjk leuen l, s. 191. 251_
11 226. Cupcrus, Kerlaełzjle leuen II, s. 147, 150, 215; ledema, Anjum, s. 118; De Bic, Hofstede, 252
1 ` S. 38-47.
1 227. Cuperus, Kerkelíjle leuen I, s. 117»119. 254.
228. De Beer, Brunsueldt, s. 80-88.
, 229. RAF, StalenarcbiefS Zd (1777), fol. 4-4 vo; 74 vo-75; 124-124 vo; 150 vo-151; Cupe- 253
rus, Kerleelijle leuen I, s. 114-115. 256
`|
176

19.
15, fol. 22; 1779,
1 vo (5-1-1779).
>, 395.
672.
6, fol. 46 Vo-47
ICIX vo.
7-1548,fo1.LIX;
ntmasterrekkem
496; RAF, Rint-
; 1559-156O, f01.
5; Van Borssum
'"Gk5.
.780)fo1. 82 vo;
: temijkerłg s. 29.
)e Bie, Hofstede,
0 Vo-151; Cupe-
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
238.
259.
240,
241.
242.
243.
244.
245.
246.
247.
248.
249.
250.
251.
252.
253.
254.
255.
256.
. RAF, Rintmasterrekkens 1547-1548, fol. LX; 1555-1556, fol. LX)Q(VI11 VO, Schwart-
zenberg, Plakkaatboek II, s. 561.
Wendelaar Bonga, Eastrum, s. 24-26.
Cuperus, Kerkelijke leuen II, s. 70.
Reitsma, Register, s. 109431 .
Van Apeldoorn, Kerkelijke goederen II, s. 64.
Keune, Oostenryker/ e, s. 8-9; Cuperus, Kerkelzjk leuen II, s. 179480, 182.
Buwalda, Oostermjkerk, s. 48.
RAF, Statenarcbitaf Gg 3.
Buwalda, Ooszernýker/ e, s. 44-52.
RAF, BRF277 (121), 23-6-1795, ERF 303, 14-6-1796.
RAF, BRF 253, Volkstellíng van de onderscheiclen clístricten en steden van Friesland,
1796; BRF 227 (121).
SAD, Eastdongeradiel, 203, 25-34814.
SAD, 15,16.
RAF, Archief Daam Fockema, 104.
Breuker, Oersjoch, s. 141459.
RAF, BRF973, 12404802. Yn 1810 bcstíe it bcsxjocr út: A. van Naersrm thoe Slotcn,
baliuw; Eclke Wiggers, boer (fermogcn: 20.000 günc); Lieuwe Ypcs, boer (fermogcn:
10.000 günc); Mínne Douwes, kcapman (fcrmogcn 10.000 g0nc); ueuwe Ypes, boer
(fermogcn 12.000 günc). Boarnc: SAD 17, aug. 1810.
SAD 1, Deelsboek 11-17, 1841-1802,
Idem, 2544803.
RAF, BRF 970.
SAD 2, Staat en calculatieue begrooting, 2042-1805.
Mairie Eanjum Eanjum 912 ynwenners
Moarre 295
Ljussens 294
1561
Mairie Ie Ie 626 ynwenners
Ingwierrum 334
Eastrum 2 13
Ealsum 351
1 524
Mairie Mitselwier Mitselwier 298 ynwenners
Níj tsjerk 475
Peazens 479
Nijewier 213
Jouswíer 60
Wetsens 87
1612
SAD 217, 28-12-181 1, SAD 222, EC, des. 1811.
SAD 217, 944812, SAD 195, 25-9-1812.
RAF, BRF 16, 16404795; 427, 10-9-1795; Sipma, Ingwierrum, s. 77.
SAD 2, Lijst der gewapende mansdaappen, 5-5-1798; SAD 2, 4-5-1801; SAD 1, Deels-
boek, 32 (6-2-1805), 44 (14-8-1810).
SAD 195, 11-2-1812, 253-1812, 584812; SAD 200, 20-4-1813.
RAF, BRF 1062, 21-2-1807.

20.
257.
258.
259.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.
270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
178
SAD 191, 192.
SAD 213, 22-11-1814.
SAD 195, 22-5-181118-1-1812.
SAD 196, Líjst uan personen in de gemeente Anjum t. b.u. de garde d 'bom/ iew, 1813;
Eekhoff, Friesland 1813, s. 120, 122. De gardes (Thonneur wiene: Nanne Pieters Bent-
hem, lid fan de munisipale ried fan Eanjum, in boer mei in ynkommen fan 1264 fran-
ken; Ulbe van Burmania, âlcl-grytrnan (hy Wie al 75 jier); JJ. van Eysenga, lid fan de
munisipale rie fan Eanjum, in dyksgreve mei in ynkommen fan 2496 franken; Uilke
Douwes Stiemstra, folmacht foar de seedyken, in boer mei in ynkommen fan 2607
franken; Jan Pieters Fonteyn út cle majrie Ie, dy't twadde kommandant fan it earste de-
tasjemint fan de garde d'honneur waard; Jac. Sjolles Synia waard oanwiisd, mar stoar
foardat de garde nei Frankryk teach.
SAD 195, 24-12-1815.
SAD 224, 19-11-1815; SAD 196, 22-11-1815.
SAD 228, 18-12-1815.
SAD 197, 1 1-5~1814.
SAD 196, novimber 1813; SAD 224, 1-1-1814; SAD 219, juny 1814.
SAD 219, juny 1814.
RAF, NPA, Prov, Staten, 594.
Eekhoff, Friesland 1815, s. 132; SAD 205, 18-7-1815.
SAD 205, 253-1814.
RAF, BRF 1308; SAD 175. Bygeande tabel jou: it tal kij, hynders en cle bydrage yn it
füns yn goudgúnen en stoeren. By de lêste trije doarpen is it fee net útsplitst. Ek de by-
dragen oan it feefüns binne net bekend.
doarp kij < 2 jier kij > 2 jier hynders bydrage füns
Eanium 586 285 207 52-15
Ingwierrum 2 92 2 49 1 40 41-1 3
Ie 5 78 2 76 161 51-2
Jouswier 41 25 14 5-7
Eastrurn 203 110 66 25~16
Ezlsum 142 95 62 18-19
Wetsens 68 49 23 9-5
Nijewier 121 86 58 16-8
Nijtsjerk 213 149 129 28-15
Peazens 66 39 62 7-9
Ljussens 191 5 8
Moarre 312 84
Mitselwier 230 105
SAD 196.
SAD 208, 9~8-1815.
SAD 233, 19-5-1813; SAD 195, 12-5-1812.
SAD 195, 25-4-1812; SAD 227, 6-5-1812.
SAD 233, 10-12-1815; SAD 195, 7-7-1812.
SAD 174, 7-9~1810.
SAD 233, 23-1-1812, SAD 227; Staat der zoutverkopers.
SAD 197, 1-4-1814; SAD 200, 25-6181217-9-1812.
SAD 1, Deelsboek, 1291803.
SAD 195, 21-12-1812; SAD 225, 25-3-1814; SAD 200, 30-8-1814.
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.
288.
289.
290.
291.
292.
293.
294.
295.
296.
297.
298.
299.
300.
301.
302.
303.
304.
305.
306.
307.
508.
509.
310.
311.
512.
: ní/ lå
1 aazr<xzw4=nw
lï= I4?m 11:
s.
s. ,
s.
s.
s'

21.
znneur, 1813;
2 Pieters Bent-
*an 1264 fran-
iga, lid fan de
ranken; Uilke
nen fan 2607
l1'1 it earste de-
isd, mar stoar
bydrage yn it
ítst. Ek de by-
, ydrage fúns
52-15
41-13
51-2
5-7
25-16
18-19
9-5
16-8
28-15
7~9
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.
288.
289.
290.
291.
292.
293.
294.
295.
296.
297.
298.
299.
300.
301.
302.
303.
304.
305.
306.
307.
308.
309.
310.
311.
312.
SAD 227,1-5-1812.
Faber, Drie eeuwen, s. 428-429; RAF, Pb Hs 894, Volkstelling voor geheel Friesland,
1796.
Buwalda, Ooslemzjleerle, s. 34; SAD 227, 10-5-1812.
Leeuwnrder Coumnt, 46-1969; ledema, Anjum, s. 131435.
SAD 197, april 1814, 24781814; SAD 223, 14-4-1813, 1814/1815; SAD 224, 6-7-1814;
SAD 228, 304-1814; SAD 219, 27571814.
RAF, BRF22, 4-3-1797.
SAD 188, 1051799.
SAD 190, 22-6-1808; SAD 189, 26-3-1807.
Ter Steege, Vined Domini, s. 66-67; SAD 216.
SAD 223, 22-9-1813; SAD 227,30-9~1815.
RAF, Prov. Staten 5937594.
RAF, Prop. Staten S 94, 17~12»1815, nú. 5.
Van Panhuijs, Landgemeente, s. 181.
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 3-7-1815; Van Panhuijs, Landgemeente, s. 247.
Baerdt van Sminia, Nazzmlijst, s. 11-13.
RAF, NPA, 1818, 35. De neisteande posten wurde neamd:
plak ynwenners ynkomsten útjeften omslach
Eanjum 993 f 2o1,7o f 3.562,49 f 2800,-
Mitselwier 306 98,52 1.179,22 1.366,-
Wetsens 93 79,10 278,50 310,-
gritenij 5004 2610,- 17.000,80 16.875,-
SAD 240, 1825, 1826.
SAD 240, 1826, 33-1828.
SAD 241, 113; 242, 26, 193.
SAD 241, 51, 76, 101.
SAD 243, 63-64 (196-1848).
SAD 775.
SAD, Gemeentefersldcb 1851.
SAD 244, 26-4-1852.
SAD 244,14-11-1851.
funksje foarstel DS foarstel ried
boargemaster f 900,- f 600,-
siktaris 1000,/ 700,-
wethâlder 150,- 120,-
úntfanger 384,24 375,~
SAD 248, 28-10-1861; SAD 1237.
SAD 255, 4-1«1877.
SAD 269, 7-5-1910.
Abma, Geloof, s. 273, 360.
SAD 245, 7-10-1853.
SAD 244, 285, 1-10-1852.
SAD 245, 2243-1853, 2313-1854.
179

22.
333. Goud
ynkommen ornslach 1853 omslach 1854 334. Um:
335. SAD
2504 300 güne 1 % 0,5 % 336. SAI),
300- 400 2 0,75 337. SAD,
400- 550 3 1 338. RAF,
550- 750 4 1,5 339. RAF,
750-1000 4,5 1,5 15.
>1oo0 5 2 340. SAD,
341. SAD,
l 313. SAD 246, 238-239; SAD 248, 279 (28-10-1855). Spain,
l 314. Besuyen, Hoofdelllee omslag, Staat 1 en 11. YH Si!
315. Idem, Staat III. å
1850
j ier omslach | 8913
1870
1860 21.030 IKR"
1870 37.565 'R90'
1880 52.000 1900
1890 44.613
1900 20.271 DCCI
1910 24.375 Sum'
| 1913 25.000 güne. den
toch:
| 316. SAD 861, Staten uan naar elders uertroleleenpersonm, 1882; Van der Hark, De nood, 342- Fgl- I
. b; j1age_ 343. RAF,
317. SAD 260, 474-480 (8-10-1888). 344- RAF.
318. SAD 739, 1922. 345- SN)
319. SAD 242, 107. 345- DC "
320. SAD 244, 104 (411-1851). 347 RAF.
321. SAD 252, 20-11-1871; SAD 785. 548. De"
322. Oostergo, 245-1875. 549- 5^“u
323. SAD 1130, Staat van politiepersoneel. 550 RAF:
324. SAD 1135, 3064900; SAD 1130. 351- 017 I
325. SAD 1799, Register van de processen-uerbaal 1878-1885; SAD 260, 444 (255-1888). 553 M”
326. SAD 246, 22-10-1854. í-
327. SAD 1157, 1512-1876. . lâïł
j 528. SAD 198, 11-9~1815. ? T
| 529. SAD 241, 119 (15-5~1858); SAD 246, 259 (15-12-1855). 1:5
` 530. SAD 244, 220-221 (28-2-1852), 374 (15-2-1853). 5-1(
l 331. RAF, NPA, Notu1enPr0V. Staten1852,91; 1855, 181; 1866, 551,432; 1868, 221,238, 10-15
355; 1869, 104, 164, 166, 211,247. 15-21
, 332. SAD 783, juny 1857; Nieuwe Docleumer Courant, 12-7-1963. 20-51'
Johannes Jacobus Richter (1822-1868) wie de soan fan de skoalmaster fan Ealsum en 3044
l wie njonken arbeider noch dichter. Hy waard lid fan de literêre sosiëteit yn Dokkum, 40-5ï
dêr't er fanwege syn ôfkomst as in soart fan kuriositeit beskôge waard. Nei syn dea 50<6(
l joech de sosieteit in boekie út mei gedichten fan Richter ünder de titel Wat de werle- 60775
N man dacbt en zang. Al waarden syn gedichten doetiids tige Wurdearre (der waarden `
r mar leafst 500 eksimplaren fan it boekje ferkocht; de opbringst, 130 güne, gyng nei "mi"
1 syn widdo), Rlchters dichterlike kwallteiten wiene neffens hjoeddeiske mjitstêven 'D,
, mar sober. 353. SAl), ,
180 ,
n , <u

23.
Hark, De nood,
4 (25-571888).
868,221, 238,
fan Ealsum en
it yn Dokkum,
d. Nei syn dea
l Wat de werk-
: (der waarden
gúne, gyng nei
ike mjitstêven
333.
334.
335.
536.
337.
338.
339.
340.
341.
342.
343.
344.
345.
346.
347.
348.
349.
350.
351.
352.
353.
Oostergo, 1173-1876.
Oostergo, 177971875.
SAD 259, 1871271883; SAD 260, 1371271888.
SAD, Kamer van Koopbandel 1893, 17720.
SAD, Staat van de in de gemeente gevestigde sroombootdiensten.
RAF, NPA, Prov. Staten S 630, 571171889; NPA, Notulen Prov. Staten 100 (1890).
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 19 (1899); SAD, Kamer van Koopbandel 1901, 11,
15.
SAD, Kamer van Koopbandel 1910, 10711.
SAD, Gemeenteriedsferslaggen Eastdongeradiel; Swart, Befollemgstal, s, 1357206;
Spahr van der Hoek, Undersyle, s. 104. lt ferrín fan de befolking fan Eastdongeradiel
yn sifers:
1850 6921 1909 8311
1860 7329 1918 8680
1870 7872 1929 7842
1880 8319 1939 8282
1890 7781 1950 8608
1900 7974 1960 7578
De efterútgong yn de tweintiger jierren fan de 20ste ieu is te witen oan it ferlies fan Eal7
sum oan de gemeente Dokkum, wylst nei 1850 úttocht fan de befolking nei gebieten,
dêr“t wol wurk wie, foel. Ek emigrearre frijwat folk nei Kanada en oare lannen. De út-
tocht nei de yndustry kaam earst om 1970 hinne ta in ein.
Fgl. De Vries, Landbouw.
RAF, NPA, Prov. Ferslach 1817-1818; 1821, 7; 1822, 6.
RAF, FamilyargyfMelndersma 1844.
SAD 291, 162 (277771846), 170 (1876-1848).
De Vries, Landbouw, s. 43.
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1851, 18, 205,- 1855, 154; Wumkes, Kronyle, s. 71.
De Vries, Landbouw, s. 1997288,
SAD, Ferslacb Kamer van Koop/ aande! 1891-1900.
RAF, Friesche Mij ôfdieling Eastdongeradiel, 1, 4.
Op 'n drajke,
SAD 1291, Ldnbouferslacb 1894:
lân eigners pachters
175 ha 36 162
5710 10 39
10715 14 20
15720 8 9
20730 10 20
30-40 10 26
40750 8 20
50760 8 10
60775 7 3
meiinoar 111 309
SAD, Ferslacb Kamer van Koopbandeł 1906-1916:
181

24.
554.
555.
556.
557.
182
produkt 1906
rogge f 5 ,60
weer 6,7
hjouwer 4,15
kanarjcsied 10,25
Carte 9,'
beans 6,1O
koam 4,90
koalsied 1 1,75
klaver 50,-
ierpcls 2,50
1910
f 4,90
6,9O
5,75
9,75
15,50
9,50
4,60
8,75
85,7
1,75
1914
f 9,25
15,50
s,25
17,75
10,-
9,60
53,25
11,50
110,_
5,_
SAD, Gemeenteferslaggen 1920-1929. Yn bundcrs:
produkt 1920
weet 200
Iogge 1 5
hjouwcr 402 ,5
koarn 328
flaaks 389,5
bcane 265
eartc 66,5
ierpels 894
kanarjesied 14
súkerbiten 565
karwijsicd 5
foerbitcn 85
reacle klawer 140,5
wite klaver 64
koalrapen 6
bütersied 10
túnsicd -
koalsied 81,5
meiinoar 3527
SAD, Gemeenteferslacb 1929.
1925
81
1
209
580
175
205
76
1250
11
602
15
180
170
20
15
4
5570
1929
64
10
298,6
340
161,5
2059
140,9
15294
5,5
242,5
169
74,6
25,5
2,5
50652
1916
14,-
9,25
25,50
28,-
20,50
12,_
24,-
120:
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1831, 29, 68-69; Notulen Prov. Staten 1850, 122, SAD
242, 54 (28-9-1845); SAD 245, 28 (21-10-1847); SAD 292, 7-2-1848, 20-2-1848.
Boarne: SAD, Gemeentzaferslaggen 1851-1929.
185 1 1860
hynsten 6 5
hyndcrs 460 420
merjcs 721 649
foallen 3 5 37
bollcn 47 59
1870 1880
1 l
952 871
- 64
59 177
58 95
1890 1900
2 5
878 797
77 1 55
226 404
87 1 1 6
1910 1920 1929
7 7 -
762 957 902
129 85 115
246 235 241
55 58 99
558.
559.
560.
361.
562.
365.
564.
565.
366.
367.
568.
569.
p:
h(
pt
I):
S!
S!
S!
Di
Iir
rcs
lVí
Slï
`kl(

25.
916
9:25
23,50
20:50
11850,122;SAD
10-2-1848.
1920
937
85
235
58
1929
902
115
241
99
358.
359.
360.
361.
362.
363.
364.
365.
366.
367.
368.
369.
1851 1860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1929
oksen 382 459 1014 717 652 525 137 94 53
3676 3427 2212 1672 1624 2292 4496 3932 3702
keallen 864 1369 1561 2560 2655 3432 2390 3608 3506
skicp 3441 32 49 3885 3862 4179 3948 4082 3709 5090
bargen 270 386 306 367 659 754 1359 1285 1402 1
geiten 16 11 21 8 242 307 881 675 ~ , “
guozzen 25 21 - 32 86 26 26 27
einen 3004 2693 - 2695 3027 1473 2321 843
hinnen 5808 3884 ~ 5127 5669 6709 11575 8590 -
bijekuorren 284 » - 69 89 80 93 53 22
einekoajen 4 4 - A ~ 4 4 4
SAD 1295, Lânbouferslacb 1898.
Wiersma, Erfen Wereld, s. 95, 123, 184.
Wiersma, Erfen Wereld, s. 122, 172, 323.
SAD 1327, Staat betrejïende de opgave van zuivelfabrieleen, 1905.
SAD, Ferslacb Kamer van Koopbandel 1895-1913.
SAD, Gemeentejërslacb 1853.
bedriuw personíel wyklean
stienbakkcrij 12 manlju f 9,00
4 froulju 2,50
8 jonges 2,50
2 famkes 1,74
panbakkeríj S manlju 5, 50
14 jonges 1,00
houtseageríjen 2 manlju 5,50
1 jonge 2,00
pelmünen 7 manlju 3,00-5,00
De Vries, Landbouw, s. 168.
SAD 1329. '
Nei de Niverheídsstatístiken 1887-1889 fan Struvc en Bekaar, RAF, s. 27, 37.
SAD, Kamer van Koopbøzndel 1872, 1889.
SAD, Gemeentejërslacb 1860-1910; De Vries, Landbouw, s. 167.
De Vries, Landbouw, s. 168.
1860 1870 1879 1884 1889 1899
timmerfeinten 90 96 103 76 70 70
ferversfeintcn 1 8 1 4 18 7 7 6
kúpersfeinten 2 2 2 1 1 1
Weinmakkersfeinten 16 8 8 6 5 5
smídsfeín ten 59 40 38 9 9 9
skuonmakkersfeinten 17 20 16 12 12 8
kleanmakkersfeinten 7 6 6 2 2 3
1 83
l
i

26.
370.
371.
372.
373.
374.
375.
376.
377.
378.
379.
380.
381.
382.
383.
384.
385.
386,
387.
388.
389.
390.
391.
392.
393.
394.
395.
396.
397.
398.
399.
400.
401.
402.
403.
404.
405.
184
1860 1870 1879 1884 1889 1899
bakkersfeinten 28 27 27 24 24 23
slachtersfeinten 5 4 4 - -
kastleinsfeinten - 3 S ~ - 4
meiinoar 212 129
SAD 241, 41 (14-2-1840), SAD 292, 22-6-1852; SAD 247, 76-77 (30-7-1858).
SAD 1139, 13-9-1858, 17-9-1860.
SAD, Ferslacb Kamer van Koopbandel 1895; SAD, Registers uan de vissersscbepen in
de gemeente 1891-1909; sjoch foar de waadfiskerij: Van der Molen, Vissers.
De Vries, Landbouw, s. 137, 20.
SAD 696, Staat aantoonende bet getal der personen welke bedeeld worden, 15-8-1817.
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1820, 29-30.
SAD 240, 4-10-1830.
Kalrna, Geschiedenis Friesland, s. 455.
SAD 240, 15-12-1827.
Nieuwe Docleumer Courant, 17-3-1967 (Earmesoarch Eanjurn begjin njoggentjinde
ieu).
SAD 241,15-2-1831,25-12-1836.
SAD 243, 38-39 (11-12-1847), 39-40 (7-2-1848).
SAD 240, 5-2-1830.
SAD 243, 27-9-1847.
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten, 1847, 89, 43-44; SAD 243, 3-4-1847, 20-7-1847.
SAD 241, 112 (27-7-1846).
SAD 242, 12-2-1849, 11-7-1850, 13-3-1851.
RAF, FamyljeargyfMeindersma, 5-6; Buwalda, Oosternzjłeerle, s. 121-127.
SAD 159, 220, 308-309, 523.
SAD 1603, Stille/ een belrejfende de reorganisatie van bet armenbestuur, 1879; Van
Slooten, Frieslands volkstellingen, s. 129-160.
Oostergo, 22-3-1876.
SAD 256, 174, 201 (17-6-1878); SAD 1600, Notulen Earmbeszjoer; SAD 257, 390
(13-6-1881).
SAD 1600, 12-10-1899.
SAD 1600, 1601.
Keune, Bumabüs.
SAD 1384, Stuk/ een betreffende de lelacbten over de waarneming van de armenprale-
zij/ e door dr. ], H. Smits, 1906; SAD 1601, Verordening tot regeling van de geneeskundi-
ge armenuerzorging, 19 l 3.
Leeuwarder Couranl, 265-1979.
SAD 264, 141, 159-164 (Gå-1899); SAD 274, 46 (24-3-1923.
SAD 274, 105 (11-8-1923); SAD 275, 415 (19-61926, 444 (21-8-1926).
SAD, Gemeenleferslacb 1910.
SAD 269, 159-161 (28-10-1909).
SAD 274, 7-6-1919.
SAD 690, 27-2-1928, 24-2-1928.
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1825, 45, 58-59.
Ter Steege, strijd.
SAD 696 ca. 1819; RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1822, 44; 1839, 21.
406.
407.
408.
409.
410.
411.
412.
413.
414.
415.
416.
417.
418.
419.
420.
421.
422.
423.
424.
425.
426.
427.
428. .
429.
430. . `
431.
432.
433.
434.
Kci
SA
RA
(Ir;
RA
l 8 '
51:1'
[cd
Ou
Tcr
00:
'Fun
lccl
SAI
SAI
SAI

27.
39 1899
4 23
4
129
4858).
Jissersscbepen in
fissers.
Vden, 15-8-1817.
n njoggentjinde
v, 20-7-1847.
-127.
uur, 1879; Van
SAD 257, 390
de arrnenprale-
de geneeskundi-
406.
407.
408.
409.
410.
411.
412.
413.
414.
415.
416.
417.
418.
419.
420.
421.
422.
423.
424.
425.
426.
427.
428.
429.
430.
431.
432.
433.
434.
Keíkes, Oostdongeradeel.
SAD 248, 17 (27-1-1861), SAD 1139, 9-2-1861.
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1879, 271, 283; SAD 260, 284-287 (4-4-1887); An-
dreae, Lauuwnszce, s. 82-88,
RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1881, 36, 110, 122; 1883, 32, 52, 103, 68, 112,120;
1897, 35.
Staverman, Volle, s. 77-84, 98-102.
Wesseling, Afscbeiding, s. 266-284; Staverman, Volk, s. 94.
ledema, Anjum, s. 118-120; Staverman, Volle, s. 107.
Staverman, Volle, s. 105.
Oudenclag, Provinciale Vereeniging.
Ter Steege, Vinea Domini, s. 22; Buwalda, Oostermjleerle, s. 151-152.
Oostergo, 22-11-1876.
Ter Steege, Vinea Domini, s. 29-30.
ledema, Anjum, s. 159-160.
Buwalda, Oosternzjlęer/ e, s. 171-172; SAD 783, 1843.
SAD 240, 20-12-1828; SAD 241, 6-11-1837; RAF, NPA, Notulen Prov. Staten 1841, 27;
SAD 243, 15-2-1848; SAD 292, 10-10-1848.
SAD 241, 102-103, 25-11-1836; SAD 242, 90, 23-9-1844.
SAD 243, 26-3-1849; SAD 241, 122, 11-6-1838; Sipma, Ingwierrum, s. 69-70.
SAD 240, 3-3-1828, SAD 291, 82, 94-95, 14-1-1833, 307-1838.
SAD 1609, Notulen commissie plaatselzjle toezïgz op bet L. 0.; SAD 243, 139, 155,
26-3-1849; 160, 20-8-1849; 203-206, 14-12-1849.
SAD 1392 (9-12-1855).
Keune, Openbaar ondemijs, s. 19-45.
SAD 242, 67-68 (13-11-1843); SAD 243, 66 (14-7-1848), SAD 292, 10-10-1848.
SAD 1392, 8-12-1855; SAD 1621, 1858; SAD, Gemeenteferslacb 1865.
SAD 247, 444 (4-9-1861), SAD 1393, 25-2-1867.
SAD 739 (l 914). leerplan voor de openbare scbolen in de gemeente OOSId0łlgEłïll/8G/ .
SAD, Omleruøijxclal/ lvtiefeøn 1865-1928. Oantallen learlingcn op 'e iepenbiere skonllc:
plak 1865 1895 1915 1928
Ealsum 59 47 55 23
Eanjum 129 48 42 -
le 79 15 16 ~
Ingwierrum 96 1 1 O 90 2 3
Iezumasyl 60 v - -
Ljussens 32 51 - -
Mitselwier 67 81 42 35
Moarre 58 80 44 47
Nijewier 53 35 e ~
Nijtsjerk 93 43 26 19
Peazens 97 79 24 -
Eastrum 2 5 62 43 32
Wetsens 15 -
Abma, Geloof, s. 211.
Keune, Openbaar Onderwijs, s. 11; Buwalda, Oosternzjkerle, s. 174-175; Oostergo,
27-3-1875, 22-6-1875, 17-7-1875.
SAD 267, 99 (7-6-1904).
185

28.
l I
4
1 l 435. SAD, Onderwijsstatistieken 1895-1922. Untjouwing fan it kristlik únderwiis nei .
l cloarp:
_ _~ l 1
, ,1 plak 1868 1895 1915 1922 ,
l Eanjum 110 164 217 178
ï Nijtsjerk .7 112 108 100
' le (herfoarme skoalle) 108 68 50
| Ie (kristlik-nasionaal skoalle) 92 87 ,
Ingwierum (herfoarme skoalle) 53 43
Ie (kristlik-nasionaal skoalle) 68 64
Ljussens 101 93
Nijewier 111 124 l
Peazens 43
436. SAD 691, 9-10-1916; SAD 274, 45 (3-6-1918), 239 (2-3-1920).
437. SAD 692, 24-12-1918; SAD 274, 151 (17-1-1923). l
438. SAD 273, 7 (119-1920); Van Dijk, Ontzuileleelingen, s. 86.
Ferantwurding
1 De yllustraasje op side 32 is ôfkomstích fan it Fries Museum; dy op de siden 12, 75 en 92 fan
A de Provinsjale Bibleteek; cle oaren út de Kolleksje fan de gemeente Dongeradiel en de Fryske
Akademy.
ł 186

29.
11 .1 111 11. 1 3 11111113.. , . t.4., |I1lJł. l1.11m11IyÂm. ||. 'x`ło u, 2,1.. u. . HA. .
. . uu -181. .1 . i. .. 1511112111111! 11,8% 11.. . In. 111.: 1.1.r. u,. ,.r. 1 . .,. _., ... ,1,L1.. 1.1.1. - . .ls_. .ñ5.. .m.11-11n1 111111 I. .
, al' '.1 179.190: åiåzłu'. iu111rr1|Êllvblrïall 1.1 t! .
1 , .. . , . A, 1 . . n
. _ , i. . . h , ,n . 2 . .laan . ,Ex
, .., .., m . u r . , . ..bn . x
1 , e , d . . . A
. w a U . .
âw . nm x 22,.
w. ,www
v. .. 1% w. ,
_ M M
w _x .
“wit 11 | ` .
1 . . , . n
r