´ÖÆüÃÖæ»Ö †×¬ÖúÖ¸üß ¾Ö ú´ÖÔ“ÖÖ¸üß ¯ÖÏ׿ց֝Ö
¶ÉääJÉ®ú MÉɪÉEò´ÉÉb÷
+{{É®ú ÊVɱ½þÉÊvÉEòÉ®úÒ

›üÖëÖ¸ü ¯Ö›üßŸÖ •Ö×´Ö−Ö
•ÖӐֻÖ
¿ÖŸÖß Ö ÖßÖß
¿ÖêŸÖß ¾Ö ¾ÖßÖß ¾ÖÃÖÖÆŸÖ
¾ÖÃÖÖÆüŸÖ
−Ö¤üß 2

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
ÃÖÓ¯ÖæÖÔ ×−֍úÖ»Ö¯Ö¡Ö ™üÖ‡Ô¯Ö ú¹ý−Ö ×¤ü»Öê ¾Ö −ÖÖêÓ¤ü
æ
−ÖÓ. .. .. .. ú¸üµÖÖŸÖ µÖêŸÖ †ÖÆêü. †ÃÖê ™üÖ‡Ô¯Ö
ú¹ý−Ö ×¸üŒŸÖ •Ö֐Öß ´ÖÓ•Ö¸ü ÆüÖ ¿Ö²¤ü ÆüÖŸÖÖ−Öê
 ¹ −Ö ×¸ŒŸÖ ´Ö•Öæ¸ ÆÖ ¿Ö²¤ ÆÖŸÖÖ−Ö
×»ÖÆüüߝµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. †×¯Ö»ÖÖ´Ö¬µÖê ¾Öúß»ÖÖ−Öê
×−֍úÖ»Ö¯Ö¡Ö ÖÖ›ü֏ÖÖê›ü ú¹ý−Ö †ÖםÖ
ÃÖÓ¿ÖµÖÖï֤ü׸üŸµÖÖ ×¤ü»Öê †ÃÖÖ µÖ㌟Öß¾ÖÖ¤ü
êú»ÖÖ.
3

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
פü¾Ö֝Öß −µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖ−Öê ÃÖ¯™ëü²Ö¸ü 2001 ¯ÖÖÃÖæ−Ö ¸üÖ´Ö³ÖÖ‰ú“µÖÖ ×¾Ö¸üÖê¬ÖÖŸÖ
•Ö×´Ö−ÖßŸÖ •Ö֝µÖÖ²Ö§»Ö ´Ö−ÖÖ‡Ô †Ö¤êü¿Ö פü»ÖÖ ŸÖ¸ß ¤êüÖᯙ 2002-03
•Ö֝µÖÖ²Ö§ü»Ö ´Ö−ÖÖ‡ †Ö¤¿Ö פ»ÖÖ. ŸÖ¸üß ¤Öß»Ö
“µÖÖ ×¯Öú¯ÖÖÆüÖß»ÖÖ ¸üÖ´Ö³ÖÖ‰ú“Öê −ÖÖÓ¾Ö »Ö־֝µÖÖ“ÖÖ ŸÖÆüü×ÃÖ»Ö¤üÖ¸üÖÓ−Öß
†Ö¤êêü¿Ö × »ÖÖ.
פü
¾ÖÖ™ ¤¸ÖÖÃŸÖ ÖÏ ¸ ŸÖÆü×ÃÖ»Ö¤üÖ¸üÖ £Ö™
¾ÖÖ™ü¯Ö ¤ü¸üÖÖÃŸÖ ¯Öύú¸üÖÖŸÖ ŸÖÆ×ÃÖ»Ö¤Ö¸ÖÓ−Öß £Öê™ü TILR “ ÖÖ ¾ÖÖ™ü¯Ö
“µÖÖ ¾ÖÖ™
ŸÖŒŸµÖÖ¯ÖÏ´Ö֝Öê •Ö×´Ö−Öß“ÖÖ ŸÖÖ²ÖÖ ªÖ¾ÖÖ †ÃÖÖ Æãüãú´Ö ´ÖÓ›üôû †×¬ÖúÖ¸üß
µÖÖ−ÖÖ ×¤»Ö»ÖÖ †ÖÆêü
µÖÖÓ−ÖÖ ×¤ü»Öê»ÖÖ †ÖÆ.
4

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
1950 ÃÖÖ»Öß —ÖÖ»Ö껵ÖÖ −ÖÖêÓ¤üß×¾Ö¹ý¨ü ׸ü¾Æüß•Ö−Ö †•ÖÔ ˆ¯ÖוֻÆüÖ׬֍úÖ¸üß
µÖ֓֍ ›  ¸µÖÖŸÖ
µÖÖÓ“Öêú›êü ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ¾Ö ׸ü¾Æüß•Ö−Ö´Ö¬µÖê ´Ö¤üŸÖ ×»ÖÆüüß»Öß −ÖÖÆüß ´ÆüÖ−Ö
׸¾Æß•Ö−Ö´Ö¬µÖ ´Ö㤠ŸÖ ×»ÖÆß»Öß −ÖÖÆß ´ÆÖæ−Ö
êú¾ÆüÖÓÆüß ×¸ü¾Æüß•Ö−Ö ú¸üŸÖÖ µÖêŸÖê †ÃÖÖ µÖ㌟Öß¾ÖÖ¤ü êú»ÖÖ.
× Ö Ö»Ö Ö¡ÖÖŸÖ †•Ö¤Ö¸Ö“Öß ‡“”Ö †ÃÖ»Ö ŸÖ¸ ± ¸ŸÖ ÖÖÃÖ Öß ÃÖ㨠 ¸ŸÖÖ
×−֍úÖ»Ö¯Ö¡ÖÖŸÖ †•ÖÔ¤üÖ¸üÖ“Öß ‡Ô“”ûÖ †ÃÖê»Ö ŸÖ¸ü ±êú¸üŸÖ¯ÖÖÃ֝Öß ÃÖ¨üÖ ú¸üŸÖÖ
µÖê‡Ô»Ö †ÃÖê ˆ¯ÖוֻÆüÖ׬֍úÖ¸üß µÖÖÓ−Öß ×»ÖÆüüß»Öê †Ö×Ö †Ö¤êü¿ÖÖŸÖ ´ÖÖ¡Ö −ÖÖêÓ¤ü
¸§  ¸µÖÖ“ÖÖ Æã ´Ö  »ÖÖ.
¸ü§ü ú¸üµÖÖ“ÖÖ Æüãú´Ö êú»ÖÖ ü
5

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
פü¾Ö֝Öß ¤üÖ¾ÖÖ ¯ÖÏ»ÖÓ²ÖßŸÖ †ÖÆêü ´ÆüÖã−Ö Ö¸êü¤üߤüÖ¸üÖÓ“Öß −ÖÖÓ¾Öê 7/12 ¾Ö¸ü
‡ŸÖ¸ ÆŒ ÖŸÖ ×»ÖÆߝµÖÖ“ÖÖ ×−ÖÖµÖ ¤µÖÖŸÖ
‡ŸÖ¸ü ÆüŒúÖŸÖ ×»ÖÆüüߝµÖÖ“ÖÖ ×−֝ÖÔµÖ ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü
†ÖÆ.
פü¾Ö֝Öß −µÖÖµÖÖ»ÖµÖÖ−Öê ´Öãôû •Ö´Öß−Ö ´Öֻ֍ú †¿ÖÖêú−Öê êú»Öê»ÖÖ ´Ö−ÖÖ‡Ô“ÖÖ
ã ‡
†•ÖÔ ±êú™üÖôû»ÖÖ ´ÆüÖæ−Ö ŸÖÆü×ÃÖ»Ö¤üÖ¸üÖÓ−Öß ¸üÖ´Ö³ÖÖ‰ú“Öê (¤ãüÃÖ·µÖÖ“Öê) −ÖÖÓ¾Ö
ׯ֍ ¯ÖÖƝÖß»ÖÖ
ׯ֍ú¯ÖÖÆüÖß»ÖÖ »Ö־֝µÖÖ“ÖÖ †Ö¤êü¿Ö êú»ÖÖ
†Ö¤¿Ö  »ÖÖ.
´ÖÓ›üôû †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ−Öß —ÖÖ»Öê»Öê Ö¸êü¤üßÖŸÖ 15 ¾ÖÂÖÖÔ¯Öã¾Öá“Öê †ÃÖ»µÖÖ−Öê
¾Ö Ö껵ÖÖ 15 ¾ÖÂÖÖÔŸÖ ŸµÖÖÓ−Öß −ÖÖ¾Ö »ÖÖ¾Öæ−Ö −Ö ‘ÖêŸÖ»µÖÖ´Öãôêû −ÖÖêÓ¤ü ¸ü§ü êú»Öß.
6

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
7/12 ¾Ö¸ü 70 ŸÖê 100 −ÖÖÓ¾Öê †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû Öê¡ÖÖ“ÖÖ ×Æü¿Öê²Ö »Ö֐֟Ö
−ÖÖÆß ´ÆÖæ−Ö −ÖÖ¤ ¸§  ¸µÖÖ“ÖÖ ×−ÖÖµÖ ´Ö›ô †×¬Ö Ö¸ß µÖÖ−Öß
−ÖÖÆüß ´ÆüÖ−Ö −ÖÖë¤ü ¸ü§ü ú¸üµÖÖ“ÖÖ ×−֝ÖÔµÖ ´ÖÓ›üôû †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ−Öß
פü»ÖÖ ¾Ö †×¯Ö»ÖÖ´Ö¬µÖê ŸÖÖê ˆ¯Ö×¾Ö³Ö֐ÖßµÖ †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ−Öß úÖµÖ´Ö
êêú»ÖÖ.
Ö¸¤ß
Ö¸êü¤üß ÖŸÖÖŸÖ “Öêú−Öê úÖÆüß ¸üŒú´Ö ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öß ÆüÖêŸÖß. ¯Ö¸ÓüŸÖ “Öêú
“֍ Ö  ÖÆß ¸Œ ´Ö ¤ ÖÖŸÖ ÆÖŸÖß. Ö¸ŸÖ㠓֍
†−¾ÖµÖê †Ö´ÆüÖ»ÖÖ ¸üŒú´Ö ×´ÖôûÖ»Öß −ÖÖÆüß †¿Öß ŸÖÎúÖ¸ü ´Öãôû ´Öֻ֍úÖ−Öê
 »Öß ´Ö›ô †×¬Ö Ö¸ß µÖÖ−Öß Ö¸¤ßÖŸÖÖŸÖ “֍ “ÖÖ ˆ»»ÖÖ †ÃÖæ−Ö
êú»Öß. ´ÖÓ›üôû †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ−Öß Ö¸êü¤üߏ֟ÖÖŸÖ “Öêú“ÖÖ ˆ»»ÖêÖ †ÃÖ−Ö
“Öêú פü»ÖÖ Öê»ÖÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû −ÖÖêë¤ü ´ÖÓ•Öæ¸ü ú¸üÖ¾Öß †ÃÖÖ ×−֝ÖÔµÖ ×¤ü»ÖÖ.
7

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
´Öãôû ŸÖÆü×ÃÖ»Ö¤üÖ¸üÖÓ“ÖÖ ×−֝ÖÔµÖ ´ÖÖ´Ö»Öê¤üÖ¸ü úÖê™Ôü †òŒ™üÖÖ»Öß †ÃÖŸÖÖÓ−ÖÖ
†×¯Ö»Ö ´ÖÆüÖ¸üÖ™ü •Ö´Öß−Ö ´ÖÆüÃÖ»Ö †×¬Ö×−ÖµÖ´Ö ÖÖ»Öß ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öê
´ÖÆÖ¸ÖÂ™Ò ´ÖÆÃÖæ»Ö  ¸µÖÖŸÖ †Ö»Ö.
•Ö×´Ö−Ö ´Öֻ֍ú ¿ÖÖ´Ö¸üÖ¾Ö ÖÖÓ¾Öß ¸üÖÆüŸÖ −ÖÖÆüߟÖ, ŸÖÖê ¯ÖÖ™ü²ÖÓ¬ÖÖ¸êü ÖÖŸµÖÖŸÖ
−ÖÖêú¸üß»ÖÖ †ÖÆêü ´ÆüÖæ−Ö ×¯Öú¯ÖÖÆüÖß»ÖÖ µÖ¿Ö¾ÖÓŸÖ“Öê (¤ãüÃÖ·µÖÖ“Öê) −ÖÖÓ¾Ö
»Ö־֝µÖÖ“ÖÖ ×−֝ÖÔµÖ ŸÖÆü×ÃÖ»Ö¤üÖ¸üÖ−Öß ×¤ü»ÖÖ.
Ó
ÖÖ¾ÖÖŸÖ ¸üÖÆüÖÖ·µÖÖ ´ÖµÖŸÖ ÖÖŸÖê¤üÖ¸üÖ“Öê 25 ¾ÖÂÖÖÔŸÖ ¾ÖÖ¸üÃÖ †Öœüôæû−Ö µÖêŸÖ −Ö¾ÆüŸÖê,
†¿ÖÖ •Ö×´Ö−Öß²ÖÖ²ÖŸÖ ´ÖµÖŸÖ ¾µÖŒŸÖß“ÖÖ −ÖÖŸÖ ÃÖ¸êü¿Ö µÖÖ−Öê ¾ÖÖ¸üÃÖ −ÖÖêÓ¤ü
−ÖÖŸÖã ÃÖ㸠¿Ö µÖÖ−Ö ¾ÖÖ¸ÃÖ −ÖÖ¤
ÆüÖꝵÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ †•ÖÔ ×¤ü»ÖÖ ¾Ö ´ÖÓ›üôû †×¬ÖúÖ·µÖÖÓ−Öß †•ÖÔ ¾Ö ¯ÖÏן֖ÖÖ¯Ö¡ÖÖ−Öê
¾ÖÓ¿ÖÖ¾Öôû ÃÖ´Ö•ÖÖ¾Öæ−Ö −Ö ‘ÖêêŸÖÖ ¾ÖÖ¸üÃÖ−ÖÖÓê¤ü ´ÖÓ•Öæ¸ü êêú»Öß.
ß
8

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
¾ÖÖ¸üÃÖ ±êú¸ü±úÖ¸ü −ÖÖêÓ¤ü −ÖÓ. 450 ´Ö¬µÖê 1970 ÃÖÖ»Öß ¯ÖÖ“Ö ¾µÖŒŸÖà“Öß
−ÖÖ¾Ö ¾ÖÖ¸ÃÖ ´ÆÖæ−Ö ÆÖŸÖß ¯Ö¸ŸÖã
−ÖÖÓ¾Öê ¾ÖÖ¸üÃÖ ´ÆüÖ−Ö ÆüÖêŸÖß , ¯Ö¸ÓüŸÖ 7/12 ¾Ö¸ü †Ó´Ö»Ö ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ±úŒŸÖ “ÖÖ¸ü
¾Ö¸ †´Ö»Ö ¤ŸÖÖ−ÖÖ ± ŒŸÖ “ÖÖ¸
´Öã»ÖÖÓ“Öß −ÖÖÓ¾Öê ¤êüµÖÖŸÖ †Ö»Öß ¾Ö ´Öã»Öß“Öê −ÖÖÓ¾Ö ×»ÖÆüüß»Öê Öê»Öê −ÖÖÆüß.
1975 ÃÖÖ»Öß ²ÖÖ²Öæ¸üÖ¾ÖÖÓ−Öß 3 Ö™üÖÓ“Öê Ö¸êü¤üßÖŸÖ êú»Öê ÆüÖêŸÖê ŸµÖÖ¯Öîúß
‹ Ö Ö™Ö“Öß Ö¸¤ß ± ÃÖ¾Öæ−Ö ‘֝µÖÖŸÖ
‹úÖ Ö™üÖ“Öß Ö¸êü¤üß ±úÃÖ¾Ö−Ö ‘ÖꝵÖÖŸÖ †Ö»Öß †ÃÖê ÃÖÖӐÖ−Ö 25
†ÃÖ ÃÖ֐Öæ−Ö
¾ÖÂÖÖÔ−ÖÓŸÖ¸ü êú»Öê»Öê ׸ü¾Æüß•Ö−Ö ˆ¯Ö×¾Ö³Ö֐ÖßµÖ †×¬ÖúÖ·µÖÖÓ−Öß Ö¸êü¤üߏ֟Ö
Æü•Ö¸ü ú¹ý−Ö −Ö ‘ÖêêŸÖÖ ¾Ö Ö¸êêü¤üßÖŸÖ −Ö ¾ÖÖ“ÖŸÖÖ“Ö ´ÖÖ−µÖ êêú»Öêê.
9

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
•ÖÖ−Ö−Öê ‹ú ‹ú¸ü •Ö´Öß−Ö ¸ü‘Öã−ÖÖ£Ö ú›æü−Ö Ö¸êü¤üß ‘ÖêŸÖ»Öß ÆüÖêŸÖß ¯Ö¸ÓüŸÖã
¸‘Öã−ÖÖ£Ö“ÖÖ •Ö×´Ö−Öß´Ö¬µÖ
¸ü‘Ö−ÖÖ£Ö“ÖÖ •Ö×´Ö−Öß´Ö¬µÖê ŸÖÖ²ÖÖ −ÖÖÆüß †ÃÖÖ µÖŒŸÖß¾ÖÖ¤ü ¸ü‘Ö−ÖÖ£Ö“ÖÖ
−ÖÖÆß µÖ㌟Öß¾ÖÖ¤ ¸‘Öã−ÖÖ£Ö“ÖÖ
³ÖÖ‰ú ×¾ÖÀ¾ÖÖÃÖ µÖÖ−Öê êú»ÖÖ ´ÆüÖã−Ö −ÖÖêÓ¤ü ¸ü§ü ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß.
¯Öã−Ö¾ÖÔÃÖ−Ö úÖµÖªÖ“Öß ¯Ö¸ü¾ÖÖ−֐Öß −ÖÃÖ»µÖÖ−Öê ‹úŸÖ±úá −ÖÖë¤ü ¸ü§ü
 ¸µÖÖŸÖ †Ö»Öß. †×¯Ö»ÖÖ´Ö¬µÖ,
ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß †×¯Ö»ÖÖ´Ö¬µÖê •Ö´Öß−Ö »ÖֳցÖê¡ÖÖ“µÖÖ ²ÖÖÆêü¸ü »Öֳց֡ÖÖ“µÖÖ ²ÖÖƸ
†ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ¯Öã−Ö¾ÖÔÃÖ−Ö“µÖÖ ¯Ö¸ü¾ÖÖ−֐Öß“Öß Ö¸ü•Ö −ÖÖÆüß †ÃÖê −ÖÖ Æü¸üúŸÖ
¯Ö¡Ö Ö¸êêü¤üߤüÖ¸üÖ−Öêê Æü•Ö¸ü êêú»Öêê ¾Ö Æêêü ¯Ö¡Ö −ÖÖëë¤ü ÆüÖꝵÖÖ¯Öã¾Öá“Ö †Ö¯Ö»µÖ֍ú›êêü
á
ÆüÖêŸÖê. ŸÖ£ÖÖ¯Öß ´ÖÓ›üôû †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ−Öß ¯Ö¸ü¾ÖÖ−֐Öß“Öê ¯Ö¡Ö †ÖÆêü úÖ ?
†¿Öß ×¾Ö“ÖÖ¸üÖÖ −Ö ú¸üŸÖÖ ‹úŸÖ±úá −ÖÖë¤ü ¸ü§ü êú»µÖÖ“Öê ÃÖÖӐÖߟֻÖê.
10

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
†¿ÖÖêú−Öê ‹ú ÆêüŒ™ü¸ü Öê¡Ö Ö¸êü¤üß êú»Öê. ¯Ö¸ÓüŸÖã 7/12 ¾Ö¸üᯙ Öê¡ÖÖ“ÖÖ
´Öô ‘ÖŸÖ»ÖÖ
´Öêôû ‘ÖêŸÖ»ÖÖ †ÃÖŸÖÖ êú¾Öôû 97 †Ö¸ü Öê¡Ö ˆ¸üŸÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öôêû
 ¾Öô †Ö¸ Ö¡Ö ˆ¸ŸÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öãô
Ö¸êü¤üßÖŸÖ ÃÖÓ¿ÖµÖÖï֤ü ¾ÖÖ™üŸÖê †ÃÖê ×»ÖÆæü−Ö −ÖÖêÓ¤ü ¸ü§ü ú¸üµÖÖŸÖ †Ö»Öß.
¸üÖ´ÖÖ−ÖÓ¤ü úÖê.†Öò.ÆüÖî. ÃÖÖêÃÖÖ. −Öê ÃÖ³ÖÖÃÖ¤üÖÓ“Öß −ÖÖÓ¾Öê 7/12 ¾Ö¸ü
»Ö־֝µÖÖ“ÖÖ †•ÖÔ ×¤ü»ÖÖ ‹úÖ ¯»ÖÖò™ü¾Ö¸ü 2 2 ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü †ÃÖ»µÖÖ´Öôêû
†•Ö פ»ÖÖ. ‹ Ö ¯»ÖÖ™¾Ö¸ 2-2 ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ †ÃÖ»µÖÖ´Öãô
−ÖÖêÓ¤üß´Ö¬µÖê ¯ÖÏŸµÖêúÖ“ÖÖ Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö ×ÆüÃÃÖÖ ´ÆüÖ•Öê †¬µÖÖÔ ¯»ÖÖò™ü“Öê Öê¡Ö
×»ÖÆü
× ßµÖÖŸÖ †Ö»Öêê. »Öêê-†Ö‰ú™ü´Ö¬Öᯙ ´Öãôû ¯»ÖÖòò™ü“Öêê ŸÖãú›êêü —ÖÖ»µÖÖ´Öãôêû
ß
ˆ¯Ö×¾Ö³Ö֐ÖßµÖ †×¬ÖúÖ¸üß µÖÖÓ−Öß −ÖÖêÓ¤ü ¸ü§ü êú»Öß.
11

×−֝ÖÔµÖ ¤êüŸÖÖÓ−ÖÖ ×−Ö¤ü¿ÖÔ−ÖÖÃÖ †Ö»Ö껵ÖÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“µÖÖ “ÖãúÖ
†Öפü¾ÖÖÃÖß−Öê êú»Öê»Öê •Ö×´Ö−Öß“Öê ÆüßÖÖÓŸÖ¸üÖ ²ÖêúÖµÖ¤êü¿Ö߸ü
†ÖÆêêü †ÃÖÖ †•ÖÔÔ •Ö´Öß−Ö ´Öֻ֍úÖ“µÖÖ ³ÖÖ¾ÖÖ−Öêê êêú»ÖÖ. ÃÖ¤ü¸ü
ß
Ö¸êü¤üߤüÖ¸üÖ−Öê Æüß •Ö´Öß−Ö ×ÃÖ®Ö¸ü ŸÖÖ»Ö㌵ÖÖŸÖᯙ †ÃÖæ−Ö ú»Ö´Ö
36 ÖÖ»Öᯙ †−ÖãÃÖæ“Öß´Ö¬µÖê ×ÃÖ®Ö¸ü ŸÖÖ»Ö㌵ÖÖ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö
−ÖÃÖ»µÖÖ´Öãôêû µÖÖ ŸÖÖ»Ö㌵ÖÖ»ÖÖ ÆüÖ ×−ÖµÖ´Ö »ÖÖÖŸÖ −ÖÖÆüß †ÃÖÖ
µÖ㌟Öß¾ÖÖ¤ü êú»ÖÖ.
12

धन्यवाद !
13