A escola da Galicia Rural de 1950 a 1960, Mercedes Cachaza Platas

1. 1
2.- A ESCOLA DA GALICIA RURAL DE 1950-60
Por Mercedes Cachaza Pratas
Empecei a escola o curso 1953-54. Tiña catro aniños. Era moi miudiña, moi pouquiña
cousa e moi enfermiza. Vivía nunha aldea chamada Churío, do Concello de Irixoa.
Normalmente empezábase aos seis anos, pero eu empecei por iniciativa dunha mestra moi
sabia e moi santa que recordarei toda a vida. Chamábase Dona Raquel Rey de Castro. Queríame
moito e dábame leite quente no recreo porque tiña medo que morrera co frío. Moitos anos despois,
cando puiden, localiceina, e díxome que era como un grao de arroz, como unha boliña de algodón…
Localiceina na ancianidade e visiteina ata o último día que a despedín no Sanatorio Modelo.
Naquela aldea había moitos nenos que un día ían e dous non ían á escola nacional que por
non ter ni sequera tiña edificio propio. Era unha casa alugada para tal fin que tiña dúas plantas: na
planta baixa estaba a cociña da mestra, un WC do que falarei noutro momento, as escaleiras que
subían ata a aula e a corte das vacas á que se entraba por unha porta contigua; no piso estaba a aula
e máis o dormitorio da mestra.
Estaba en tan malas condicións que foi declarada en ruína en varias ocasións, pero como
non había nada mellor…Por non ter, non tiña luz eléctrica, nin por suposto auga na casa.
Loxicamente as casas dos veciños, tampouco a tiñan. A mestra tiña que ir á fonte, igual que todos.
Eu aprendín as primeiras letras á luz do candil. A luz eléctrica chegou tres anos despois.
Era una escola mixta: nenos e nenas de tódalas idades convivíamos baixo a tutela dunha
mestra. Tiñamos moito cambio de mestras, eran case todas interinas porque alí ninguén quería ir polo
mal estado do edificio, polo illado do lugar e pola absoluta falta de servizos.
Con todo había bastante orde e urbamidade entre o alumnado. Para entrar poñiamos unha
fila diante da porta. Saudábamos á mestra coas seguintes palabras: “Buenos días tenga usted”, e ó
saír: “Usted siga bien”. Cando che preguntaba como te chamabas, respondías:“Mercedes Cachaza
Platas” para servir a Dios y a usted”. Para empeza-la xornada escolar; rezábamos un Noso Pai, un
Ave María e un Gloria. Cando tiñamos necesidades fisiolóxicas, pedíamos permiso con estas palabras:
¿Puedo ir a fuera? Buscábamos un lugar escondido e o campo era todo noso.
O idioma oficial coa mestra era o castelán, aínda que na aldea todos falabamos en galego.
Nada máis empezar a escola tiñamos que aprender o idioma da mestra. Realmente tiñamos moito
mérito porque nunca oiramos falar outro idioma que non fora o galego.
O material escolar cabía nun maletín de madeira chamado “cabás”. No cabás levábamos
unha pizarra, un pizarrillo, o silabario onde aprendíamos as vogais, un “Rayas” onde aprendíamos as
primeiras letras e andando o tempo un caderno de caligrafía, un libro que traía algo de todo chamado
“Enciclopedia” e para de contar. Na pizarra facíamos as contas, as redaccións e todo o que nos
mandara a mestra. Usar e borrar, usar e borrar…Borrábamos cos dedos ou a veces cun trapiño que ía
atado cun cordón a un burato que ten a poizarra no marco. De vez en cando lavábamola e quedaba o
marco branquiño e a pizarra limpiña. Eu aínda a conservo e o pizarrillo, tamén.

2. 2
Na aula había un mapa de España e un encerado de cor negra coa pintura moi desgastada
polo paso dos anos. Os pupitres eran de madeira, alargados onde colliamos cinco ou seis alumnos.
Tiñan varios buratos na parte superior onde estaban os tinteiros con tinta para mollar a pluma á hora
de facer caligrafía. Cando rematábamos de facer a caligrafía, secábamos a pluma ó pelo. (Eu era moi
loira, non me quero imaxinar como quedaría…)
O banco tamén era todo corrido, tan longo como a mesa pero no medio estaba pandeado e
case sempre tiña unha para máis gastada que a outra. Aqueles bancos eran os mesmos que usara o
meu avó. Xa chovera! A min sempre me tocou de estar con nenos maiores ca min e tiña que facer
grandes esforzos para alcanza-la mesa.
O alumnado faltaba moitísimo á escola porque tiña que ir chamar as vacas para ara-las
leiras ou levalas a pacer ó monte. Eu fun unha afortunada, porque nunca tiven que ir coas vacas e
podía asistir sempre á escola agás cando estaba enferma, que era moi a miúdo. Non faltei á escola por
ir coas vacas, pero faltei quince meses seguidos por culpa dunha enfermidade que case me bota para o
outro mundo.
Na miña familia valoraban moito a escola e a persoa da mestra. Tanto, tanto que me dicían
que cando estaba na escola, non era da miña familia: “era da mestra”. Polo tanto o que ela dixera, ía
á misa. Non valía queixarse. Pobre de min se me portaba mal!
.

3. 3
Os alumnos máis adiantados conseguían aprender as catro regras: sumar, restar,
multiplicar e dividir, pero moi poucos chegaban a tanto. Eu pertenzo á primeira promoción que obtivo
o Certificado de Estudios Primarios. Presentámonos cinco ou seis e fomos facer un exame á Escola de
Coruxou onde había una mestra en propiedade de moita talla. Chamábase Dona María. Botou alí
toda a vida e recibiu a medalla ó Mérito docente de “Alfonso X, o Sabio. A mestra que nos preparou
para o exame do Certificado de Estudios Primarios, tamén era unha excelente persoa e profesional.
Aínda vive. Chámase Dona Azucena Rodríguez Seoane. Encontrámonos moitos anos despois,
facendo un curso para profesores en Coruña e desde aquel momento seguimos en contacto. Ata
asistiu á miña xubilación.
As mestras vivían no mesmo edifico da escola. Daquela non había medios de transporte
para trasladarse. Na planta baixa tiña a cociña, unha lareira, un vertedeiro, unha mesa e pouco máis.
En fronte da porta da cociña había outra porta: era a do WC onde facía as súas necesidades
fisiolóxicas vía directa á corte das vacas que estaba debaixo. Para durmir tiña un pequeno cuarto
encima da lareira coa cambota da chimenea empotrado na mesma. Debía ser diminuta. Alí nunca
estiven.
Así era a escola primaria da Galicia rural dos meus tempos… Ten algo que ver coa escola
de hoxe en día? Pódese pensar que non, pero eu digo que si:
“QUEN SE ESFORZABA EN APRENDER, APRENDÍA”
¿Non paso hoxe en día o mesmo?
Desde Vigo (PADERNE), 16 de marzo de 2016
MERCEDES CACHAZA PLATAS