फर्रिन ऩेचप्रवॊग
Prof.Sanjay M. Giradkar
Department of History

B.A.Sem- VI
Prof.S.M.Giradkar
Dept. Of History
M.G.College Armori
फर्रिन ऩेचप्रवॊग

प्रथभ भशामुद्धात जभिनी ऩयाबूत झाल्मालय त्मालय व्शवािमचा तश रादण्मात आरा, शा तश
जभिनीवाठी अत्मॊत अऩभानास्ऩद शोता. तशानुवाय जभिनीतीर भशत्त्लाचे उत्ऩादक प्रदेळ त्माच्माऩावून
काढून घेतरे ल त्मालय र्भत्र याष्ट्ाॊचे ननमॊत्रण ठेलरे. त्मातून जभिनीत दारयद्र्म, फेकायी, बाललाढ अळा
बमानक स्लरूऩाच्मा मुद्धोत्तय वभस्मा उद्बलल्मा, जणू जभिनीरा नेस्तनाफूत कयण्माचा तो प्रमत्न आशे,
अवाच जभिन तरुणाॊचा वभज झारा, त्मातून जभिनीत प्रचॊड याष्ट्लादाची राट उपाऱून आरी आणण त्मालय
स्लाय शोऊन हशटरयने व्शवािम तशाचा फदरा घेण्माची बालना जनतेच्मा भनात रुजवलरी. ऩरयणाभी
जनतेचा बक्कभ ऩाहठॊफा र्भऱून हशटरयने जभिनीची वत्ता शस्तगत क
े री. हशटरयच्मा वाम्मलादवलयोधी
धोयणाभुऱे इॊग्रॊड, फ्रान्वने भलाऱ बूर्भका स्लीकारून हशटरयच्मा कामािरा खतऩाणीच घातरे. ऩण
त्माभुऱे हशटरयची ताकद इतकी लाढरी की तो कोणाराशी जुभानेवा झारा. अखेय जभिनी, इटरी ल जऩान
शा शुक
ु भळाशी याष्ट्ाॊचा गट आणण इॊग्रॊड, फ्रान्व हमाॊचा रोकळाशी-बाॊडलरळाशी गट अवे जगाचेवलबाजन
शोऊन त्माची ऩरयणती द्वलतीम भशामुद्धात झारी. रोकळाशी गटारा अभेरयक
े चे वभथिन शोते. एलढेच नव्शे
तय अभेरयका ऩुढे प्रत्मष मुद्धात वशबागी झारा. हशटरयच्मा वाम्मलादवलयोधी धोयणाभुऱे यर्ळमाची भदत
मुद्धकाऱात इॊग्रॊड, फ्रान्वरा शोती. द्वलतीम भशामुद्ध १९३९ ते १९४५ अवे रढरे गेरे आणण त्मात
शुक
ु भळाशी याष्ट्ाॊचा गट ऩूणित् ऩयास्त झारा. हमातूनच फर्रिन ऩेचप्रवॊग उद्बलरा.
फर्रिन ऩेचप्रवॊग

ऩोट्वडॎभ ऩरयऴद (१९४५) :
दुवऱ्मा भशामुद्धात ऩयाबूत झाल्मालय जभिनीने वलना अट ळयणागती ऩत्कयरी,
त्मानॊतय जभिनीवॊफॊधी ननणिम घेण्मावाठी जभिनीतीर ऩोट्वडॎभ मेथे एक भशत्त्लऩूणि ऩरयऴद
बयरी. हमा ऩरयऴदेचे काभकाज १७ जुरै १९४५ योजी वुरू झारे. त्मातीर जभिनीफाफत घेतरेरे
भशत्त्लऩूणि ननणिम खारीरप्रभाणे आशेत-
(१) जभिनीचे चाय बागात वलबाजन कयण्मात मेऊन त्मालय अरग अरग अभेरयका, इॊग्रॊड,
फ्रान्व ल यर्ळमा हमाॊचे ननमॊत्रण प्रस्थावऩत कयण्मात आरे. वॊऩूणि जभिनीच्मा प्रश्नावॊफॊधी
ननणिम घेण्माव हमा चाय याष्ट्ाॊची वॊमुक्त ननमॊत्रण वर्भती' (Allied Control Council)
स्थाऩन कयण्मात आरी.
(२) फर्रिनचेशी चाय बागात वलबाजन करून त्मा प्रत्मेकालय अभेरयका, इॊग्रॊड, फ्राम, यर्ळमा हमाॊचे
लचिस्ल ठेलण्मात आरे.
(३) वलि जभिन प्रजेप्रनत वभान व्मलशाय कयण्माचे घोवऴत कयण्मात आरे.
(४) जभिनीरा ऩूणित् ळस्त्रवलशीन कयण्माचा ननश्चम कयण्मात आरा. त्मादृष्टटी मुद्ध वाभग्रीच्मा
उत्ऩादनाचे कायखाने नष्टट कयण्माचा ल त्मालय र्भत्र याष्ट्ाॊचे ननमॊत्रण ठेलण्माचा ननणिम
घेण्मात आरा.

(५) मुद्धावाठी वॊऩूणिऩणे जभिनीरा जफाफदाय धरून त्माच्मालय जफय नुकवान बयऩाई रालरी गेरी.
(६) नाझी ऩष ल त्माच्माळी वॊफॊधधत वॊस्था भुऱाऩावून नष्टट कयण्माचे ल त्मादृष्टटीने नाझी
ऩषाने क
े रेरे कामदे यद्द कयाले, नाझी नेत्माॊलय खटरे चारलून त्माॊना कठोय र्ळषा हदरी
जाली, वलद्माथी ऩुन्शा नाझी प्रबालाखारी मेणाय नाशीत हमाची काऱजी घेतरी जाली,
अळा स्लरूऩाचे ननणिम घेण्मात आरे.वलि जभिन प्रदेळाच्मा दृष्टटीने जी वॊमुक्त ननमॊत्रण वर्भती
शोती त्मातफ्रान्व ल यर्ळमाचे त्मा त्मा देळातीर वेनाऩती शोते. शे एकत्र फवून वलिवॊभतीने ननणिम घेत. भात्र
यर्ळमाच्मा लेगळ्मा बूर्भक
े भुऱे दऱणलऱण, चरन, याष्ट्ीम जभाखचि इ. फाफतीत वलचायवलननभम ल
ऩयस्ऩय वभन्लम प्रस्थावऩत कयण्मावाठी लयीर चाय याष्ट्ाॊची वॊमुक्त वभन्लम वर्भती' (Allied Co-
ordination Committee) शोती.

बर्ऱिनचा वेढा :
ऩयस्ऩयवलयोधी बूर्भक
े भुऱे अभेरयका, इॊग्रॊड, फ्रान्व एका फाजूरा आणण यर्ळमादुवऱ्मा फाजूरा
अळी ऩरयस्स्थती ननभािण झारी. फर्रिन ळशयालय चायशी याजमाॊचे ननमॊत्रण अवरे तयीफर्रिनच्मा चायशी
फाजूचा प्रदेळ यर्ळमन अखत्मायीत शोता. त्माचा पामदा घेऊन यर्ळमाने ऩस्श्चभेकडीर फर्रिनरा मेणाये वलि
भागि फॊद करून टाकरे. त्माभुऱे अभेरयका, इॊग्रॊड, फ्रान्वरा आऩल्मा ननमॊत्रणाखारीर जभिन प्रदेळात
फाशेरून भार आणणेशी अळक्म शोऊन फवरे. ऩयॊतु हमाभुऱे ककॊ धचतशी वलचर्रत न शोता हमा याष्ट्ाॊनी
फर्रिनचा यर्ळमन लेढा तोडण्मावाठीआकाळ भागािचा आश्रम घेतरा (Berlin Air-lift) आणण वलभानाॊद्लाये
वलि वाभग्री फर्रिनरा आणरी. फर्रिनच्मा हमा लेढ्माचा प्रश्न वुयषा ऩरयऴदेतशी आणरा गेरा, ऩयॊतु
यर्ळमारे त्मालय वलचाय कयण्माव नकाय हदरा, भात्र आऩरा प्रमत्न (फर्रिन नाक
े फॊदीचा) अमळस्ली ठयरेरा
ऩाशून भे १९४९ भध्मे यर्ळमाने फर्रिनचा लेढा उठवलण्मात आल्माचे जाशीय क
े रे. ऩयॊतु जभिनीफाफतची
वभस्मा तळीच कामभ याहशरी.

नवी घटना:
जभिनीफाफत अभेरयका, इॊग्रॊड ल फ्रान्वची अळी बूर्भका शोती की, त्माॊच्मा ननमॊत्रणाखारीर
प्रदेळ एकत्र करून ऩस्श्चभ जभिनीचे स्लतॊत्र याजम तमाय कयण्मात माले, शे याजम वाम्मलादी प्रबालाऩावून
भुक्त अवाले आणण तेथे रोकळाशी ळावनाची प्रनतष्टठाऩना क
े री जाली, त्मानुवाय नव्मा याजमाची घटना
तमाय कयण्मावाठी घटना वर्भती ननभािण कयण्मात आरी, हमा नव्मा ऩस्श्चभ जभिनीची याजधानी 'फॉन'
ननस्श्चत कयण्मात आरी, वाम्मलादाच्मा प्रवायारा अडलून घयता मेईर, म्शणून शे नले याजम ळस्क्तळारी
फनवलण्माच्मा अभेरयक
े च्मा प्रमत्नात फ्रान्वचीबूर्भका लेगऱी याहशरी. जभिनी फराढ्म फनू नमे अवेच
फ्रान्वचे धोयण शोते, ऩस्श्चभ जभिनीच्मा १९४९ च्मा घटनेनुवाय तेथे १९५३ भध्मे वालित्रत्रक ननलडणूक
झारी, त्मात णिश्चन डेभॉक्र
े हटक ऩषारा वलाित जास्त मळ र्भऱून त्मा ऩषाचा नेता कॉन्राड अॉडेनॉय
ऩस्श्चभ जभिनीचा चॎन्वेरय फनरा., अॉडेनॉय नाझीलादाचा वलयोधकशोता. हशटरयने जमूलय जे अत्माचाय क
े रे
त्माची बयऩाई म्शणून इस्राएररा ४५० कोटी रु, देण्माचे ऩस्श्चभ जभिनीने भान्म क
े रे.नव्मा ळावनाच्मा
उत्कृ ष्टट कायबायाभुऱेच आधथिक ल व्मलवाम षेत्रात ऩस्श्चभ जभिनीने झऩाट्माने प्रगती क
े री. यर्ळमानेशी
आऩल्मा ननमॊत्रणाखारीर प्रदेळाचे ऩूलि जभिनी शे स्लतॊत्र याजम ननभािण क
े रे.त्माची याजधानी फर्रिन अवून
ते याजम ऩूणित् वाम्मलाद्माॊच्मा प्रबालाखारी शोते

एकीकरणाचे प्रयत्न
स्टॎर्रनच्मा भृत्मूनॊतय (१९५३) यर्ळमा ल ऩास्श्चभात्म बाॊडलरळाशी याष्ट् हमाॊच्मातीर भतबेदाची तीव्रता
कभी शोऊ रागरी. त्मातून जभिनीच्मा एकीकयणारा चारना र्भऱारी. त्मादृष्टटीने अभेरयका, फ्रान्व, इॊग्रॊड
ल यर्ळमाचे ऩययाष्ट्भॊत्री फर्रिन मेथे (जानेलायी-प
े ब्रुलायी १९५४) एकत्र आरे आणण त्माॊनी जभिनीचे दोन्शी
बाग एकत्र मेण्मावाठी वलचायवलननभम क
े रा. हमा ऩरयऴदेत ऩास्श्चभात्म याष्ट्ाॊनी ऩुढीर प्रस्ताल भाॊडरे.
१ प्रौढ भताधधकायाच्मा आधायालय वॊऩूणि जभिनीवाठी एक घटना वर्भती तमाय क
े री जाली. शी वर्भती
आऩल्मा देळाची घटना तमाय कयेर.
२ हमा घटना वर्भतीद्लाया वॊऩूणि देळावाठी एक याष्ट्ीम वयकाय वॊघहटत क
े रे जाले.
३ शे याष्ट्ीम वयकाय आॊतययाष्ट्ीम वॊफॊध ल प्रश्न हमा दृष्टटीने र्भत्र याष्ट्ाॊळी एक तश कयेर. मुद्धानॊतय
जभिनीचा जो प्रदेळ यर्ळमा ल ऩोरॊडच्मा ननमॊत्रणाखारी गेरा, त्माचीशी व्मलस्था लयीर तशानुवाय क
े री
जाईर.
४ ननभािण शोणाऱ्मा घटनेद्लाये अवलबक्त जभिनीचे ळावन चारवलरे जाईर.

ऩयॊतु लयीर प्रस्तालारा वलयोध करून यर्ळमाने प्रस्ताल भाॊडरा की, ऩस्श्चभ ल ऩूलि
जभिनी अळी दोन स्लतॊत्र वयकाये कामभ यशालीत. भात्र त्माचे एक वॊघयाजम फनवलण्मात माले.
यर्ळमाच्मा हमा बूर्भक
े भुऱेच फर्रिन ऩरयऴद जभिन एकीकयणाच्मा दृष्टटीने प्रगतीचे ऩाऊर टाक
ू
ळकरी नाशी.
त्मानॊतय जुरै १९५५ भध्मे स्जनेला मेथे अभेरयका, इॊग्रॊड, फ्रान्व ल यर्ळमाच्मा प्रभुख
प्रनतननधीॊची फैठक झारी. ऩण त्मातशी पायवे मळ र्भऱारे नाशी.
प्रत्मष फर्रिनचीशी वभस्मा तळीच कामभ शोती. ऩस्श्चभ फर्रिनलय अभेरयका, इॊग्रॊड
फ्रान्वचे ननमॊत्रण शोते तय ऩूलि फर्रिन यर्ळमन प्रबालाखारी शोते. १० नोव्शेंफय १९५८ भध्म यर्ळमन
प्रधानभॊत्री खुश्चेव्शने अळी भागणी क
े री की, ऩाश्चात्म याष्ट्ाॊनी वशा भहशन्माॊच्मा आत ऩस्श्चभ
फर्रिन खारी करून तेथून आऩाऩल्मा पौजा भागे घ्माव्मा. ऩण ऩाश्चात्माॊनी नतकडे दुरिष क
े रे.
ऩरयणाभी फर्रिनची स्स्थती कामभ याहशरी. उरट ऩाश्चात्म बाॊडलरळाशी याष्ट्े आणण यर्ळमा
हमाॊच्मातीर ळीतमुद्ध लाढत गेरे.

ऩूलि जभिनीलय रष ठेलण्मावाठी ऩाश्चात्म याष्ट्ाॊनी ऩस्श्चभ फर्रिनभध्मे शेयाॊचे क
ें द्र
ननभािण क
े रे. वाम्मलाद्माॊच्मा जाचातून भुक्त शोण्मावाठी ऩूलि फर्रिनभधून अनेक जभिन
ऩस्श्चभ फर्रिनभध्मे मेत. त्मालय उऩाम म्शणून ऩूलि जभिनीच्मा वयकायने ऩस्श्चभ फर्रिन ल ऩूलि
फर्रन हमाॊच्माभध्मे ऐनतशार्वक 'फर्रिन र्बत' फाॊधरी . ऩरयणाभी फर्रिनच्मा दोन बागातीर
दऱणलऱण ल वॊऩक
ि ऩूणित् फॊद झारा. तयीशी ऩूलि जभिनीतीर अनेक रोक र्बॊत ओराॊडून
ऩस्श्चभ फर्रिनभध्मे मेत. हमातीर अनेक जभिन त्मा प्रमत्नात भायल्मा गेरे.
त्माभुऱे रोकळाशी याष्ट् आणण यर्ळमा हमाॊच्मा वॊफॊधात तणाल ननभािण झारा. ऩुढे
नोव्शेंफय१९८९ भध्मे जनतेनी फर्रिनची र्बॊत तोडून टाकरी.ऩुर्
ि ओ ऩस्श्चभ जभिनीच्मा
एकीकयणाचा प्रश्न फयेच लऴि येंगाऱत याहशरा.ऩयॊतु आॊतयाष्ट्ीम षेत्रात यर्ळमाचे भशत्ल
कभी शोऊ रागल्माने यर्ळमा ल अभेरयका माॊच्मातीर आकव कभी झारा- १२
वेप्टेंफय१९९० योजी भास्को मेथे दोस्त याष्ट्ात कयाय शोलून जभिनीचे एकीकयण ऩूणि झारे