Scenariusz lekcji muzealnej przybliżającej świat malarstwa osobom niedowidzącym i niewidzącym.

1. Konspekt lekcji muzealnej „CZYM JEST OBRAZ?”
Lekcja adresowana dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej z dysfunkcjami wzroku
(niewidomych, ociemniałych i niedowidzących)
Projekt zrealizowany w ramach programu Akademia Orange
CELE EDUKACYJNE
1. Przybliżenie dzieciom instytucji muzeum, celu i zasad jego funkcjonowania
2. Zapoznanie dzieci z budową i sposobem funkcjonowania obrazu jako dzieła
malarskiego poprzez informacje dotyczące sposobów tworzenia i warsztatu artysty
malarza
3. Przyswojenie przez dzieci wiedzy dotyczącej podstawowych rodzajów malarstwa;
pejzażu, portretu, martwej natury, sceny rodzajowej
4. Przyswojenie przez dzieci podstawowej wiedzy dotyczącej zasad kompozycji obrazu
5. Rozwijanie twórczej wyobraźni
6. Ćwiczenie umiejętności właściwego formułowania zdań i wyrażania opinii
7. Ćwiczenie umiejętności opisu dzieła sztuki
CELE WYCHOWAWCZE
1. Wzbogacenie wiedzy o świecie
2. Nauka zasad zachowania w muzeum
3. Ćwiczenia dotyczące pracy w grupie, budowanie umiejętności współdziałania
METODY PRACY
1. Pogadanka
2. Dyskusja
3. Metody aktywizujące: działania warsztatowe, edukacja poprzez zabawę
4. Metoda poglądowa: pokazy obrazów w oryginale i w postaci reprodukcji wypukłych,
pokazy narzędzi pracy malarza
MIEJSCE
Galeria Malarstwa Polskiego 1800-1939 w Muzeum Śląskim w Katowicach
PRZEBIEG LEKCJI
Wstęp
Po przywitaniu uczniów w muzeum prowadzący w formie lekkiej pogadanki objaśnia czym
zajmuje się muzeum, co to jest galeria malarstwa, dlaczego na wystawach w muzeum nie
można dotykać oryginalnych eksponatów. Dzieci poznają lub utrwalają sobie takie słowa jak:
1

2. oryginał, zabytek, dzieło sztuki, galeria, wystawa. Dowiadują się jaką rolę w zabezpieczaniu i
prezentowaniu pamiątek historii pełni placówka muzealna.
Faza 1. „Jak powstaje obraz?”
Dzieci otrzymują zestawy pomocy lekcyjnych: płótno naturalne i zagruntowane, blejtram z
naciągniętym płótnem, pędzle różnego typu, obrazy olejne „do dotykania”, ramy. Biorąc do
ręki przedmioty, dowiadują się, jak jest zbudowany obraz olejny, jakie fazy tworzenia musi
przejść od surowego płótna do oprawionego dzieła malarskiego.
Pokaz odbywa się jednocześnie z rozmową z uczestnikami lekcji i kończy zabawą –
samodzielnym dobraniem do swojego obrazu ramy. Dzieci mają do dyspozycji kilkadziesiąt
różnorodnych fragmentów ram malarskich.
2

3. Faza 2. „Co by tu namalować?”
W drugiej części zajęć dzieci przemieszczają się w salach ekspozycyjnych, podchodząc do
omawianych płócien. Uczniowie słabo widzący mogą zobaczyć oryginalne prace,
pomocniczo otrzymują reprodukcje kontrastowe, pozbawione szczegółów, ale o intensywnie
podkreślonych plamach barwnych. dzieci niewidome poznają treść obrazu dotykając
reprodukcji konturowych w druku wypukłym.
W trakcie oglądania uczestnicy lekcji odsłuchują opisów obrazów nagranych w formacie
MP3. W ten sposób, na przykładzie portretu, pejzażu, sceny rodzajowej i martwej natury
dowiadują się, co może być treścią prac malarskich.
3

4. OPISY DZIEŁ PREZENTOWANE UCZNIOM (w kolejności prezentowania)
1. Józef Chełmoński, Czajki
wymiary: 59 i pół na 80 centymetrów
Obraz w wersji czarno – białego wydruku komputerowego. Pierwszy etap przygotowań do sporządzenia wersji
wypukłodrukowej.
Spokojny, jesienny pejzaż. Górną część obrazu zajmuje zachmurzone niebo. Obłoki łączą
się ze sobą i tworzą płaszczyznę o różnych odcieniach szarości, zmieszanej z bielą i
błękitem.
Na tle nieba, na środku obrazu unoszą się dwa ptaki - czajki. Poniżej, z prawej strony widać
dwie kolejne. Są tak daleko, że przypominają czarne plamki. Te bliższe ptaki też nie są
dokładnie widoczne. Można jedynie rozróżnić kolory piór, są białe na brzuchach i czarne na
skrzydłach.
Poniżej wąski pasek lądu. To płaski teren porośnięty uschniętą trawą. Szerokie wodne
rozlewisko zajmuje środek płótna, tylko z lewej strony otacza je nierówna linia brzegu. Nie
wiadomo, czy jest to szeroko rozlana rzeka, czy jezioro. Woda ma kolor ciemnoniebieski, na
powierzchni wiatr tworzy niewielki, drobne fale.
U dołu szeroki pas lądu, na którym rośnie taka sama jak wszędzie sucha, żółta trawa. W
niektórych miejscach jest już zbrązowiała, tylko miejscami widać pojedyncze, wciąż jeszcze
zielone łodyżki.
4

5. 2. Aleksander Kotsis, Lato
wymiary: 41 i pół na 60 centymetrów
Fragment obrazu przetworzonego w wygrzewarce. Widoczna wypukła struktura reprodukcji.
Wiejski krajobraz w pełni lata. Górna partia obrazu to niebo. Zza jasnych chmur przebija
błękit. Chmura na środku jest prawie biała, mocno podświetlona słońcem. Poniżej, na linii
horyzontu znajduje się wąski pas drzew, pomiędzy którymi widać zarysy wiejskich domów.
Zostały pokazane z daleka, więc na obrazie są niewielkie i ledwo widoczne – tworzą
ciemnozieloną linię. Środek płótna zajmuje pole złotego, dojrzałego zboża.
Na pierwszym planie u dołu obrazu, w lewym rogu, stoi duży snop ściętego zboża. Obok
niego gliniany, ciemnobrązowy dzban. Za snopem wbite w ziemię grabie. Przywiązana do
nich czerwona płachta tworzy rodzaj namiotu – osłony przed letnim słońcem. W cieniu tej
osłony leży niemowlę zawinięte tylko w białe pieluszki. Dziecko zostało ułożone na wyściółce
z miękkiego siana.
Obok niego, po prawej stronie, leży pies. Ma długą sierść w biało – brązowe łaty.
Na prawo od psa pole się kończy, rosną tu wysokie chwasty i na tle złocisto -żółtego zboża
wyglądają jak plama ciemnej zieleni. Taką samą barwę ma pas trawy i chwastów u samego
dołu obrazu.
5

6. 3. Maurycy Gottlieb, Sulamitka
wymiary: 60 i pół na 49 centymetrów
Reprodukcja dla słabo widzących.
Obraz przetworzony kolorystycznie. Wersja skontrastowana i pozbawiona drobnych elementów tła.
Sulamitka to bohaterka zamieszczonej w Starym Testamencie „Pieśni nad pieśniami”.
Obraz przedstawia popiersie młodej kobiety siedzącej na tle szarego muru. Jej czarne włosy
upięte w kok odsłaniają ucho. Fryzurę przytrzymuje wąska, czerwona wstążka.
Przy twarzy, po lewej stronie, dziewczyna trzyma wachlarz z piór. Twarz jest piękna, ma
subtelne, delikatne rysy. Czarne oczy o migdałowym kształcie patrzą spod lekko
przymkniętych powiek. Długą, smukłą szyję ozdabiają sznury czerwonych korali.
Kobieta ma na sobie luźną, fałdzistą suknię w kolorze ciemnoniebieskim. Najdłuższy ze
sznurów korali ginie w trójkątnym, niewielkim dekolcie. Z lewej strony, od ciemnej sukni
wyraźnie odcina się jasna, wąska dłoń, trzymająca wachlarz. Ręka poniżej nadgarstka
osłonięta jest rękawem białej bluzki. Po prawej stronie płótna widać wysunięty spod sukni
fragment drugiego rękawa, ale ręka jest niewidoczna. Postać pokazana jest tylko do pasa.
6

7. 4. Marcin Samlicki, Biały dom
wymiary: 47 na 38 centymetrów
Praca dziecka niedowidzącego z reprodukcją kontrastową
Obraz przedstawia wąską uliczkę w małym miasteczku. Świeci ostre słońce. Prawie całą
powierzchnię płótna zajmują domy połączone ze sobą przybudówkami. U samej góry widać
niewielki skrawek jasnobłękitnego, letniego nieba. Na tle nieba brązowy dach białego
budynku.
Dach jest stromy i spadzisty, ma cztery kominy a z przodu dobudówkę. W niej dwa okna.
Okno po prawej stronie jest małe, prostokątne. Okno po lewej jest większe, półokrągłe,
wygląda jak drzwi prowadzące na dach.
Pierwsze piętro od parteru oddziela wąska, pozioma linia wystającego gzymsu. Pod nią, z
lewej strony, do ściany jest przymocowana latarnia. Dom ma od frontu dwa okna z otwartymi
okiennicami i maleńkie okienko piwniczne przy samej ziemi. Drzwi wejściowe są wąskie,
prowadzi do nich wysoki stopień.
Po prawej stronie tytułowego białego domu stoi niewielka szara przybudówka. Za nią
widoczny jest następny trzypiętrowy budynek. Sięga do samej góry płótna. Ściana tego
domu ma żółtawy kolor, a równo rozmieszczone okna wyglądają jak czarne prostokąty.
7

8. U dołu obrazu samotny przechodzień oddala się od widza. Można mieć wrażenie, że za
chwilę wejdzie za róg ulicy i zniknie z obrazu. Mężczyzna jest ukryty w cieniu, nie widać
rysów jego twarzy. Ubrany jest w ciemną bluzę z długimi rękawami, krótkie do kolan czarne
spodnie i wysokie buty, które przypominają kalosze. Powierzchnie ulicy i chodnika mają
złotoróżowy kolor w słońcu, w cieniu rzucanym przez budynki są niebieskoszare.
5. Zygmunt Waliszewski, Martwa natura z butelką
wymiary: 46 na 55 centymetrów
Niewidoma uczennica zapoznaje się z treścią i kompozycją obrazu dotykając konturowej reprodukcji wypukłej.
Tło, zajmujące górę i boki obrazu jest pokryte drobnymi plamkami farby w różnych
odcieniach zieleni i niebieskiego. Kolory zlewają się ze sobą tworząc nierówną płaszczyznę
w odcieniu morskiej wody. Na środku stoi szklana granatowa butelka. Od góry zatkana
naturalnym korkiem, ma długą smukłą szyjkę. Poniżej szyjki butelka się rozszerza. Prawie
okrągły korpus ma owinięty słomkową plecionką. Osłona butelki ma naturalny kolor słomki –
jest jasnobrązowa.
Niżej, obok butelki, wyraźnie widać granicę między tłem a powierzchną, na której stoją
pokazane na obrazie przedmioty. Ta powierzchnia wygląda na fragment stołu nierówno
przykrytego beżowym, miejscami brudnozielonkawym materiałem.
Po prawej stronie butelki niebieskawy talerz z owocami. Jest wśród nich jabłko. Owoce nie
są wyraźnie odtworzone, przypominają niewielkie kule – pomarańczowe, zielone i czerwone,
8

9. ale nawet kolory nie są mocne i jaskrawe, są przytłumione, ciemne. Na owocach leży
niewielki, srebrzysty nóż.
Z przodu, przed butelką została umieszczona jedna żółtozielona cytryna. Z lewej strony
przezroczysta szklanka, do połowy napełniona czerwonym winem. Wino miejscami przybiera
fioletowy odcień.
Dół płótna zajmuje tkanina obrusa.
Po zapoznaniu się z treścią obrazu dzieci rozmawiają z prowadzącym na temat dzieła,
swoich odczuć, przemyśleń i skojarzeń.
Wypukłodruki
Reprodukcje wypukłe to konturowe obrysy głównych komponentów kompozycyjnych obrazu.
Nie ma w nich gradacji wysokości linii, więc pozwalają na zapoznanie się z układem
elementów kompozycyjnych, ale nie z fakturą, cieniowaniem itp. Wydruki na specjalnym
termicznym papierze, po przejściu przez wygrzewarkę, uwypuklają się w miejscach
zaczernionych. Są doskonałą pomocą, pozwalającą osobie ociemniałej wyobrazić sobie
treść i kompozycję dzieła malarskiego. Niewidome dzieci mogą za ich pomocą łatwiej
zrozumieć różnicę pomiędzy przedmiotem rzeczywistym, a jego płaskim odwzorowaniem na
płótnie. Dotykowemu oglądaniu musi towarzyszyć opis dzieła ułożony zgodnie z zasadami
postrzegania dotykiem. Opis powinien przedstawiać treść „od góry do dołu” – w ten bowiem
sposób niewidomi czytają. Określeń w głębi, z tyłu, przed trzeba używać bardzo ostrożnie –
lepiej prowadzą słowa u góry, z prawej, u dołu. Dzieciom niewidomym podczas oglądania
9

10. reprodukcji trzeba pomagać – prowadzić rękę, udzielać dodatkowych wyjaśnień, bo z reguły
nie mają jeszcze wprawy w czytaniu.
Wygrzewarka
Faza 3. „Moja kompozycja”
Ostatnie ćwiczenie to praca w małych 2-3 osobowych grupach. Za pomocą rekwizytów:
tkaniny o różnej fakturze, naczynia, owoce, książki i inne drobiazgi, dzieci komponują własną
martwą naturę. Starają się dobrać jej elementy różnicując ich wielkość, barwę, fakturę.
Inspiracją jest obraz Zygmunta Waliszewskiego „Martwa natura z butelką”.
10

11. Podsumowanie lekcji
Dzieci wspólnie z prowadzącym zastanawiają się, po co ludzie malują obrazy i tworzą dzieła
sztuki.
Wyrażają swoją opinię o pobycie w muzeum oraz o Galerii Malarstwa, którą zwiedzili.
CZYM JEST OBRAZ?
Lekcja adresowana dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej z dysfunkcjami
wzroku (niewidomych, ociemniałych i niedowidzących)
• autor scenariusza zajęć i konspektu: Beata Grochowska
• fotografie: Jacek Mężyk, Marlena Obuchowska
• prowadzenie warsztatów: Beata Grochowska, Marlena Obuchowska
• w warsztatach uczestniczyli uczniowie Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci
Niewidomych i Słabo Widzących w Dąbrowie Górniczej
Więcej informacji o projekcie:
Dział Oświatowy, Muzeum Śląskie w Katowicach
al. Wojciecha Korfantego 3
40-005 Katowice
tel. 32 25 85 661-3, e-mail: oswiata@muzeumslaskie.pl
11