บทที่1จำแนกสารม 2 ครูวิชัย ลิขิตพรรักษ์

1. บทที่ 1 การจาแนกสาร
รายวิชาวิทยาศาสตร์ 3 (ว22101)
ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2558

2. สาร และ สมบัติของสาร
 สสาร ( Matter ) หมายถึงสิ่งที่มีมวล ต้องการที่อยู่ และ สามารถสัมผัสได้โดยประสาทสัมผัสทั้ง 5 เช่น ดิน น้า
อากาศ ฯลฯ ภายใน สสารเป็นเนื้อของสสาร เรียกว่า สาร ( Substance )
 สาร ( Substance ) คือ สสารที่ทราบสมบัติ หรือ สสารที่จะศึกษา ดังนั้นจึงเป็นสสารที่เฉพาะเจาะจง ซึ่งจะมี
สมบัติของสาร 2 ประเภท คือ
- สมบัติกายภาพ ( Physical Property ) หมายถึง สมบัติที่สังเกตได้จากลักษณะภายนอก และ เกี่ยวกับวิธีการ
ทางฟิสิกส์ เช่น ความหนาแน่น , จุดเดือด , จุดหลอมเหลว
- สมบัติทางเคมี ( Chemistry Property ) หมายถึง สมบัติที่เกิดขึ้นจากการทาปฏิกิริยาเคมี เช่น การติดไฟ ,
การเป็นสนิม , ความเป็น กรด - เบส ของสาร
 การเปลี่ยนแปลงสาร แบ่งออกเป็น 2 รูปแบบ คือ
- การเปลี่ยนแปลงทางกายภาพ ( Physical Change ) หมายถึง การเปลี่ยนแปลงของสารที่เกี่ยวกับสมบัติ
กายภาพ โดยไม่มีผลต่อ องค์ประกอบภายใน และ ไม่เกิดสารใหม่ เช่น การเปลี่ยนสถานะ , การละลายน้า
- การเปลี่ยนแปลงทางทางเคมี ( Chemistry Change ) หมายถึง การเปลี่ยนแปลงของสารที่เกี่ยวข้องกับสมบัติ
ทางเคมีซึ่งมีผลต่อองค์ประกอบภายใน และจะมีสมบัติต่างไปจากเดิม นั่นคือ การเกิดสารใหม่ เช่น กรดเกลือ (
HCl ) ทาปฏิกิริยากับลวด แมกนีเซียม ( Mg ) แล้วเกิดสารใหม่ คือ ก๊าซไฮโดรเจน ( H2 )

3. การจัดจาแนกสาร
 จะสามารถจาแนกออกเป็น 4 กรณี ได้แก่
1. การใช้สถานะเป็นเกณฑ์ แบ่งออกเป็น 3 กลุ่ม คือ
- สถานะที่เป็นของแข็ง ( Solid ) จะมีรูปร่าง และ ปริมาตรคงที่ ซึ่งอนุภาคภายในจะอยู่ชิดติดกัน
เช่น ด่างทับทิม ( KMnO4 ) , ทองแดง ( Cu )
- สถานะที่เป็นของเหลว ( Liquid ) จะมีรูปร่างตามภาชนะที่บรรจุ และ มีปริมาตรที่คงที่ ซึ่งอนุภาค
ภายในจะอยู่ชิดกันน้อยกว่าของแข็ง และ มีสมบัติเป็นของไหล เช่น น้ามัน , แอลกอฮอล์ , ปรอท ( Hg )
ฯลฯ
- สถานะที่เป็นก๊าซ ( Gas ) จะมีรูปร่าง และ ปริมาตรที่ไม่คงที่ โดยรูปร่าง จะเปลี่ยนไปตามภาชนะที่
บรรจุ อนุภาคภายในจะอยู่ ห่างกันมากที่สุด และ มีสมบัติเป็นของไหลได้ เช่น ก๊าซหุงต้ม , อากาศ

4. การจัดจาแนกสาร
2. การใช้เนื้อสารเป็นเกณฑ์ จะมีสมบัติทางกายภาพของสารที่ได้จากการสังเกตลักษณะความแตกต่างของ
เนื้อสาร ซึ่งจะจาแนกได้ออกเป็น 2 กลุ่ม คือ
- สารเนื้อเดียว ( Homogeneous Substance ) หมายถึง สารที่มีเนื้อสารเหมือนกันทุกส่วน ทาให้
สารมีสมบัติเหมือนกันตลอดทุกส่วน เช่น แอลกอฮอล์ , ทองคา ( Au ) , โลหะบัดกรี
- สารเนื้อผสม ( Heterogeneous Substance ) หมายถึง สารที่มีเนื้อสารแตกต่างกันในแต่ละส่วน
จะทาให้สารนั้นมีสมบัติ ไม่เหมือนกันตลอดทุกส่วน เช่น น้าอบไทย , น้าคลอง ฯลฯ

5. การจัดจาแนกสาร
3. การละลายน้าเป็นเกณฑ์ จะจาแนกได้ออกเป็น 3 กลุ่ม คือ
- สารที่ละลายน้าได้ เช่น เกลือแกง ( NaCl ) , ด่างทับทิม ( KMnO4 ) ฯลฯ
- สารที่ละลายน้าได้บ้าง เช่น ก๊าซคลอรีน ( Cl2 ) , ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ( CO2 ) ฯลฯ
- สารที่ไม่สามารถละลายน้าได้ เช่น กามะถัน ( S8 ) , เหล็ก ( Fe ) ฯลฯ
4. การนาไฟฟ้ าเป็นเกณฑ์ จะจาแนกได้ออกเป็น 2 กลุ่ม ได้แก่
- สารที่นาไฟฟ้ าได้ เช่น ทองแดง ( Cu ) , น้าเกลือ ฯลฯ
- สารที่ไม่นาไฟฟ้ า เช่น หินปูน ( CaCO3 ) , ก๊าซออกซิเจน ( O2 )

6. 1. สารบริสุทธิ์ ( PURE SUBSTANCE ) คือ สารเนื้อเดียวที่มีจุดเดือด และ จุดหลอมเหลวคงที่
2. ธาตุ ( ELEMENT ) คือ สารบริสุทธิ์ที่ประกอบด้วยอะตอมเพียงชนิดเดียวกัน เช่น
คาร์บอน ( C ) , กามะถัน ( S8 )
3. สารประกอบ ( COMPOUND SUBSTANCE ) เกิดจากธาตุตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไปมารวมกัน
โดยมีอัตราส่วนในการร่วมกันคงที่แน่นอนได้แก่ กรดน้าส้ม ( CH3COOH ) , กรดไฮโดรคลอริก
( HCL ) ฯลฯ
4. ของผสม ( MIXTURE ) หมายถึง สารที่เกิดจากการนาสารตั้งแต่ 2 ชนิดขึ้นไปมาผสมกัน
โดยไม่จากัดส่วนผสม และ ในการผสมกันนั้นไม่มีปฏิกิริยาเกิดขึ้นระหว่างสารองค์ประกอบที่
นามาผสมกัน
>>ความหมายที่ควรรู้<<

7. ซึ่งมี 3 ประเภท ได้แก่
1. สารละลาย ( SOLUTION SUBSTANCE ) เป็นสารเนื้อเดียวที่มีสัดส่วนในการรวมกันของธาตุ หรือ
สารประกอบไม่คงที่ไม่สามารถเขียนสูตรได้อย่างแน่นอน และ มีขนาดอนุภาคที่เล็กกว่า 10-7 เซนติเมตร ซึ่ง
มี 3 สถานะ เช่น อากาศ , น้าอัดลม , นาก , และ โลหะผสม ทุกชนิด ฯลฯ ซึ่งสารละลายจะแบ่งออกเป็น 2
ส่วน ได้แก่ ตัวทาละลาย ( SOLVENT ) และ ตัวถูกละลาย ( SOLUTE )
2. สารแขวนลอย ( SUSPENSION SUBSTANCE ) คือ สารที่เกิดจากอนุภาคขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางที่
มากกว่า 10-4 เซนติเมตร ซึ่งจะลอยกระจายอยู่ในตัวกลางโดยอนุภาคที่มีอยู่ในของผสมนั้นมีขนาดใหญ่ จึง
สามารถมองเห็นอนุภาคในของผสมได้อย่างชัดเจน เมื่อตั้งทิ้งไว้ อนุภาคจะตกตะกอนลงมา ซึ่งสาร
แขวนลอยนั้นจะไม่สามารถผ่านได้ทั้งกระดาษกรอง และ กระดาษเซลโลเฟน เช่น โคลน , น้าอบไทย
3. คอลลอยด์ ( COLLIOD ) จะประกอบด้วยอนุภาคขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางระหว่าง 10-4 และ
10-7 เซนติเมตร ซึ่งจะไม่มีการตกตะกอน สามารถกระเจิงแสงได้ ซึ่งเรียกปรากฏการณ์นี้ว่า " ปรากฏการณ์
ทินดอลล์ " และ ภายในอนุภาคก็มีการเคลื่อนที่แบบบราวน์เนียน( BROWNIAN MOVEMENT ) ซึ่ง
คอลลอยด์จะสามารถผ่านกระดาษกรองได้ แต่ไม่สามารถผ่านกระดาษเซลโลเฟนได้ เช่น กาว , นมสด
ของผสม ( Mixture )

8. ของผสม ( Mixture )

9. การแยกสารผสม
 ใช้ในการแยกสารให้บริสุทธิ์ซึ่งมี 7 วิธี ได้แก่
1. การกลั่น เหมาะสาหรับแยกของเหลวที่ปนเป็นเนื้อเดียวกัน โดยทาให้ของเหลวกลายเป็นไอ แล้ว
ทาให้ควบแน่นเป็นของเหลวอีก แบ่งออก เป็น 2 ประเภท คือ
- การกลั่นธรรมดา เหมาะสาหรับสารที่มีจุดเดือดต่างกันประมาณ 80 องศาเซลเซียส ขึ้นไป แต่
อุณหภูมิตั้งแต่ 40 องศาเซลเซียส ก็จะเกิดกระบวนการแล้ว
- การกลั่นลาดับส่วน เหมาะสาหรับสารที่มีจุดเดือดต่างกันเพียงเล็กน้อย ซึ่งจะมีข้อเสีย คือ จะ
ใช้พลังงานเป็นจานวนมาก และมีความสลับซับซ้อน การกลั่นลาดับส่วนบางครั้งไม่ได้แยกสารให้
บริสุทธิ์ แต่แยกเพื่อประโยชน์ในการนาไปใช้ เช่น การแยกน้ามันดิบ โดยจะแยกพวกที่มีจุดเดือด
ใกล้เคียงไว้ด้วยกัน แต่ถ้าสารที่มีจุดเดือดใกล้เคียงกันมาก แต่ไม่มีเครื่องกลั่นลาดับส่วนก็สามารถ
กลั่นได้ด้วยเครื่องกลั่นธรรมดา แต่จะต้องกลั่นหลาย ๆ ครั้ง จนกระทั่งจุดเดือด และจุดหลอมเหลว
คงที่

11. การแยกสารผสม
2. การใช้กรวยแยก เหมาะสมกับสารที่เป็นของเหลว และ จะต้องเป็นสารที่ไม่ละลายต่อกัน
หรือ จะต้องมีขั้วต่างกัน เช่น น้า และ น้ามัน

12. การแยกสารผสม
3. การกรอง เหมาะสาหรับของแข็งที่ไม่ละลายน้า หรือ ของแข็งที่ละลายน้า และ ไม่ละลาย
น้าปนอยู่ด้วยกัน เช่น หินปูน และ น้า

13. การแยกสารผสม
4. การตกผลึก เหมาะสาหรับสารที่สามารถละลายได้เป็นปรากฏการณ์ที่ตัวถูกละลายที่เป็น
ของแข็ง แยกตัวออกจากสารละลายได้เป็นของแข็งที่มีรูปทรงเรขาคณิต โดยสารใด ๆ ที่
ละลายในน้าอยู่ในจุดอิ่มตัวจะตกเป็นผลึก ถ้ามากเกินพอจะเป็นการตกตะกอนของสาร

14. การแยกสารผสม
 5. การสกัดด้วยไอน้า เหมาะสมสาหรับการสกัดพวกน้ามันหอมระเหยจากพืช และ การ
ทาน้าหอม ( CH3COOH2O ) โดยมีหลักสาคัญ ดังนี้
- จุดเดือดต่าจะระเหยง่าย ถ้าเป็นสารที่มีจุดเดือดสูง จะต้องการกลั่นโดยอาศัยการ
เปลี่ยนแปลงความดันในระบบ
- สารส่วนใหญ่ไม่ละลายน้า

15. การแยกสารผสม
6. การสกัดด้วยตัวทาละลาย เหมาะสมกับสารที่ระเหยง่าย โดยมีหลักสาคัญดังนี้
- ถ้าสารมีความสามารถในการละลายในตัวทาละลายต่างชนิดกันสามารถแยกสารออกจากกันได้
- หลักการเลือกตัวทาละลายที่ดี คือ ต้องเลือกตัวทาละลายที่ดี คือ ต้องเลือกตัวทาละลายที่ละลาย
สารที่ต่างกัน การสกัดออกมามากที่สุด และสิ่งเจือปนนั้นจะต้องติดมาน้อยที่สุด

16. การแยกสารผสม
7. การโครมาโทรกราฟี เหมาะสมสาหรับการแยกสารที่มความสามารถในการละลาย และ ดูดซับไม่เท่ากัน ,
สารที่มีปริมาณน้อย และ ไม่มีสี โดยหลักสาคัญ มีดังนี้
- ในการทดลองทุกครั้งจะต้องปิดฝา เพื่อป้ องกันตัวทาละลายแห้ง ในขณะที่เคลื่อนที่บนตัวดูดซับ
- ถ้าสารเคลื่อนทีใกล้เคียงกันมาก แสดงว่าสารมีความสามารถในการละลาย และ ดูดซับได้ใกล้เคียง
และ จะแก้ไขได้โดย การเปลี่ยนตัวทาละลาย หรือ เพิ่มความยาวของดูดซับได้ แต่สารที่เคลื่อนที่ได้
ระยะทางเท่ากันในตัวทาละลาย และ ตัวดูดซับใกล้เคียงกัน มักจะสรุปได้ว่าสารนั้นเป็นสารเดียวกัน
โดยวิธีนี้สามารถทาให้สารบริสุทธิ์ได้ โดยตัดแบ่งสารที่ต้องการละลายในตัวทาละลายที่เหมาะสม แล้ว
ระเหยตัวทาละลายนั้นทิ้งไป แล้วนาสารนั้นมาทาการโครมาโทรกราฟีใหม่ จนได้สารบริสุทธิ์

19. ตัวอย่างข้อสอบเกี่ยวกับค่า RF

20. วิธีการแยกสารอย่างง่าย
 1. การระเหย
 2. การระเหิด
 3. วิธีหยิบออก
 4. ใช้แม่เหล็กดูด
 5. วิธีการร่อน
1.2.
3.
4.
5.

22. ธาตุและสารประกอบ
1. ธาตุ (Element) หมายถึง สารบริสุทธิ์เนื้อเดียวที่มีองค์ประกอบอย่างเดียว ธาตุไม่สามารถจะนามา
แยกสลายให้กลายเป็นสารอื่นโดยวิธีการทางเคมี ธาตุมีทั้งสถานะที่เป็นของแข็ง เช่น ธาตุสังกะสี
(Zn) ตะกั่ว(Pb) เงิน (Ag) และดีบุก (Sn) , เป็นของเหลว เช่น ปรอท (Hg) เป็น
ก๊าซ เช่น ไนโตรเจน (N2) ฮีเลียม (He) ออกซิเจน (O2) ไฮโดรเจน (H2) เป็นต้น ธาตุยังแบ่ง
ออกเป็น โลหะ อโลหะ และกึ่งโลหะ ตามสมบัติที่แตกต่างกันออกไป
2. สารประกอบ (compound) หมายถึง "สารบริสุทธิ์เนื้อเดียวที่เกิดจากธาตุตั้งแต่สองชนิดขึ้นไปเป็น
องค์ประกอบ" สารประกอบเกิดจากการรวมตัวของธาตุโดยวิธีการทางเคมี สามารถแยกสลายให้เกิด
เป็นสารใหม่หรือกลับคืนเป็นธาตุเดิมได้ สารประกอบจะมีสมบัติเฉพาะตัวที่แตกต่างจากธาตุเดิม
เช่น น้า มีสูตรเคมีเป็น H2O น้าเป็นสารประกอบที่เกิดจากธาตุไฮโดรเจน(H) และออกซิเจน
(O) แต่มีสมบัติแตกต่างจากไฮโดรเจนและออกซิเจน น้าตาลทรายประกอบด้วยธาตุคาร์บอน ( C ),
ไฮโดรเจน (H) ,และออกซิเจน (O) เป็นต้น

24. การแยกน้าด้วยไฟฟ้ า
เปรียบเทียบสมบัติของธาตุ และสารประกอบ
ธาตุ 1. ประกอบด้วยอะตอมชนิดเดียว 2. แยกออกโดยวิธีเคมีไม่ได้ 3. อาจแยกออกโดยวิธีนิวเคลียร์
4. เขียนแทนด้วยสัญลักษณ์
สารประกอบ 1. ประกอบด้วยอะตอมตั้งแต่ 2 ตัวขึ้นไป 2. แยกออกโดยวิธีเคมีได้ 3. แยกง่ายกว่าธาตุ
4. เขียนแทนด้วยสูตร

25. สัญลักษณ์ธาตุแรกเริ่ม

26. สัญลักษณ์ธาตุปั จจุบัน

27. สัญลักษณ์ธาตุปั จจุบันทั้งหมด

28. Au S
I C
Ag
Cu

29. สมบัติบางประการของธาตุ

30. ธาตุกัมมันตรังสีที่เกี่ยวข้องกับชีวิตประจาวัน

31. ธาตุกัมมันตรังสีที่เกี่ยวข้องกับชีวิตประจาวัน

32. ตัวอย่างสารประกอบบางชนิด

35. “THE END”
THANK YOU FOR YOUR ATTENTION!