2. HISTORIAURREA
1.- NOR IZAN ZIREN GURE ARBASOAK?
1.1.-Historiaurrea, garai luze- luzea
1.2.- Lehenengo gizakiak:
- Hominizazio prozesua.
2.- ZER GERTATU ZEN PALEOLITOAN?
2.1.- Bizimodu nomada
2.2.- Lehenbiziko teknikak
2.3.- Lehenbiziko sinismenak
3.- NEOLITOA, GIZAKIEN LEHEN IRAULTZA!
3.1.- Nekazaritza eta abeltzaintzaren
sorrera
3.2.- Lehenbiziko herrixkak
3.3.- Lehenbiziko artisauak
3.4.- Lehenbiziko arkitektoak:
- Monumentu Megalitikoak.
4.- METAL AROA:
4.1.- Metalen aurkikuntza
4.2.- Aldaketak bizimoduan
5.- LABURPENA
6.- HISTORIAURREA EUSKADIN:
6.1.- Paleolitoa
6.2.- Neolitoa eta metal aroa:
6.2.1.- Lautadetako gizakiak
6.2.2.- Mendialdeko gizakiak
3. 1.- NOR IZAN ZIREN GURE ARBASOAK?
1.1.- HISTORIAURREA, GARAI LUZE-LUZEA.
HISTORIAURREA:
-lehenengo gizakia sortu zenetik, duela 5 milioi urtetik, idazkera asmatu zen arteko garaia, duela 6.000 urte
inguru.
-hiru aro bereiz daitezke: Paleolitoa, Neolitoa eta Metal Aroa.
PALEOLITOA:
-gure lehenbiziko arbasoetatik orain dela 10.000 urte bitarteko aroa da.
-harrizko lanabesak erabiltzen zituzten; ehiza eta uzta biltzea ziren haien jarduerak.
NEOLITOA:
-duela 10.000 urtetik, giza taldeak nekazaritzan eta abeltzantzan lan egiten hasi ziren arte. Herrixketan bizitzen
hasi zirenean.
METAL AROA:
-duela 7.000 urte gutxi gorabehera.
-objektuak eta lanabesak egiteko metalak erabiltzen ikasi zuten.
1.2.- LEHENENGO GIZAKIAK: Gaur egungo gizakia eboluzio prozesu luze baten ondorioa da, hain zuzen:
HOMINIZAZIO PROZESUARENA: (beste espeziengandik bereizia)
-garunaren garapen handia, etengabe asmakuntzak egiteko aukera.
-bi hanken gainean ibiltzea, eskuak lanerako libre izateko.
-erpuru oratzailea, eskulan konplexuak egiteko (lanabesak) eta idazteko
-hizkuntza sinbolikoa eta haurtzaro luzea; ikasteko denbora emanez.
4.
5. 2.- ZER GERTATU ZEN PALEOLITOAN?
2.1.- BIZIMODU NOMADA
-lehenbiziko garaietan gizakiak NOMADAK izan ziren, hau da leku batetik bestera ibiltzen ziren janari bila.
-TALDEKA elkartzen ziren ehizatzeko, estrategia konplexuak erabiltzen zituzten: mamutak, hartzak,
bisonteak,...
-erreka eta itsasoko arrainen arrantza eta basoko fruituen bilketa ere garatu zuten.
-oso bizitza laburra zuten, arraroa zen 35 urtera heltzen zena.
2.2.- LEHENBIZIKO TEKNIKAK
-lehenbiziko gizataldeek tresna batzuk asmatu zituzten beraien lanak egiteko
-bi motatako tresnak ezberdintzen dira:
-harriz egindakoak: aiztoak, esku-aizkorak, karraskak eta gezi-muturrak adib.
-hezurrez egindakoak: orratzak, arpoiak, amuak, bitxiak,...
-baina asmakizunik onena SUA izan zen:
-kobazuloak berotzeko
-janariak erretzeko edo egiteko
-basapiztiak uxatzeko
2.3.- LEHENBIZIKO SINISMENAK:
-lehenbiziko gizakientzat bizitzaren misterioak oso garrantzi handia zuen eta magia, erlijioarekin batera
zihoan.
-hori dela eta, hiru sinismen nagusi garatu zituzten:
-hildakoei kultua
-naturaren indarrei kultua
amatasunaren misterioari kultua
6.
7.
8.
9.
10.
11. 3.- NEOLITOA, GIZAKIEN LEHEN IRAULTZA!
3.1.- NEKAZARITZA ETA ABELTZANTZAREN SORRERA
-Orain dela 10.000 urte inguru klima hobetu zen, elurteak eta izotzak poloetan eta goi-mendietan
mugaturik geratu ziren.
-Gizakia landareak jartzen eta animaliak etxekotzen hasi zen eta ondorioz NEKAZARITZA eta
ABELTZANTZA sortu ziren.
3.2.- LEHENBIZIKO HERRIXKAK
-Gizakiak, kobazuloetatik atera eta herrixka txikiak eraiki zituen elkarrekin bizitzeko: SEDENTARIO
bihurtuz eta ibai ertzetan kokatu ziren.
-Herrixketan lanen espezializazioa burutu zen:
-batzuk lurra landu
-beste batzuk abereak zaindu
-gainontzekoak: tresnak asmatu (ehungintza, saskigintza, zeramika, armak,...)
3.3.- LEHENBIZIKO ARTISAUAK
-Neolitoko ezaugarri nagusia HARRI LANDUA erabiltzea izan da. Erabiltzen zituzten tresna guztiak
horrela iraunkorragoak ziren.
-Artisauek arlo ezberdinetako lanabesak sortu zituzten:
-1.- NEKAZARITZAN: aitzurrak, igitaiak, esku-errota,...
-2.- ZERAMIKAGINTZAN: ontziak eskuz moldatu eta sutan erretzen ziren gogortzeko eta
aleak eta likidoak gordetzeko.
-3.- EHUNGINTZAN: hezurrezko ardatzez iruten zuten haria, ehundegiak, ehunak,...
3.4.- LEHENBIZIKO ARKITEKTOAK:
-Neolitoko azken urteetan, monumentu MEGALITIKOAK eraiki zituzten erlijioarekin edo magiarekin
lotuta. Hiru mota:
-IRUINARRIAK: zutik sartutako harri luze eta handiak (menhir)
-TRIKUHARRIAK: harri handi bertikalez osatuta eta gainean beste harri zabal batzuk jarriz
estalki gisa (dolmen).
-HARRESPILAK: iruinarriz osatutako barruti zirkular handiak (cromlech)
12. MONUMENTU MEGALITIKOAK
A.- HARRESPILA
-Iruinarriaren bidez, borobil bat antolatzen zuten, beste harri harri batzuekin lotzen zituzten.
-Santutegiak ziren
B.- IRUINARRIA
-Zutik sartutako harri luze eta handia
-Eguzkia gurtzeko egiten zituzten
C.- TRIKUHARRIA:
-Harri batzuk (3 edo) lurrean zutik jarrita eta beste harri batez estalirik bezala
-Hilobi kolektiboak ziren.
13.
14.
15. 4.- METAL AROA:
4.1.- METALEN AURKIKUNTZA:
-Orain dela 7.000 urte inguru gizakiak metalezko objektuak egiten hasi zen.
-Aldi desberdinetan aztertu ditzakegu:
-1.- KOBREA: lehendabiziko metala izan zen eta harrizko lana baztertu zuen. Ez zen behar
bezain gogorra.
-2.- BRONTZEA: kobrea eta eztainua bildurik lortu zuten; gogorragoa.
-3.- BURDINA: oso garrantzi handia izan zuen honen aurkikuntzak; oso gogorra delako eta
gerretan botere handiagoa lortu ahal zutelako.
-Mota guztietako objektuak eta tresnak egin zitezkeen: lanabesak, armak, bitxiak, estatuak,... Labeak
mineralak urtzeko eta moldeak formak emateko, garatu zituzten.
4.2.- ALDAKETAK BIZIMODUAN.
-HIRIEN SORRERA:
-Gizakiak “harrizko hormaz babesturiko ” hirietan elkartzen hasi ziren.
-Errege bat hautatu zuten eta haien arteko ezberdintasuna handitzen joan zen: aberatsak,
pobreak, lurjabeak,...
-Beste hiri batzuekin borroka egiten zuten, lurralde berriak lortzeko asmotan.
-TRESNA BERRIAK:
-GURPILA: nekazaritzan, garraioetan eta tresnetan garrantzi handikoa izan zen: gurdian,
tornuan,...
-HAIZE OIHALA: bela, itsasontzietan erabili zen haizearen indarra aprobetxatzeko.
-GOLDEA: nekazaritzan eta idien indarrarekin batera azkarrago eta hobeto egiten zuten lana.
-Guztiaren ondorioz MERKATARITZA JARDUERAK sortu ziren.
16.
17.
18. HISTORIAURREA
HARRI AROA METAL AROA
PALEOLITOA NEOLITOA
1.- KOBREA
2.- BRONTZEA
3.- BURDINA
BIZIMODU NOMADA
-kobazuloetan bizi ziren, talde
txikietan elkarturik
-leku batetik bestera mugitzen ziren ehiza,
arrantza eta fruituen bilketa egiteko.
ASMAKIZUNAK
-garrantzitsuena SUA izan zen:
kobazuloak berotzeko, janariak
prestatzeko, basapiztiak
uxatzeko,...
-TRESNAK oso sinpleak eta harriz
eginikoak gehienak. Hiru atal:
oHarrizkoak
oHezurrezkoak
oEgurrezkoak
SINESMENAK
-haientzat magia eta erlijioa
elkarrekin ibiltzen ziren:
omarrazkiak kobazuloetan
ohildakoei kultoa
oamatasunaren misterioa:VENUSAK
BIZIMODU SEDENTARIOA
-herrizka txikietan elkarturik bizi
ziren
-animaliak etxekotzen hasi ziren
-nekazaritza eta abeltzantza garatu zuten
(neolito iraultza)
ASMAKIZUNAK
-nekazaritzarako tresnak asmatu
zituzten: aitzurrak, igitaiak,
eskuzko errota,...
-beste artisau batzuk ere garatu ziren:
oehungintza
ozeramika
osaskigintza
SINESMENAK
-natura eta hildakoentzako kultoa
egiteko MONUMENTU
MEGALITIKOAK eraikitzen hasi
ziren:
oIRUINARRIAK- Menhir
oTRIKUHARRIA-Dolmen
oHARRESPILA-Gromlech
BIZIMODUA (hiriak)
-hiriak harresiz inguraturik
eraiki
-hirien gobernua errege batek bete zuen
eta hirien antolamedua korapilatzen joan
zen: funtzionarioak, soldaduak,
dendariak,...
-hirien arteko gerrak sortu ziren
-gizartean aberatsak eta pobreak
bereizten hasi ziren; aberastasunak
pertsonen arteko ezberdintasuna
markatu zuen.
ASMAKIZUNAK
-GURPILA: nekazaritzan,
garraioetan eta tresnetan
erabilia.
-HAIZE OIHALA: bela itsasontzietan
erabili zen.
-MERKATARITZA: kultura eta herri
batzuen artean harremanak garatu
ziren.
-IDAZKERA: historioa garatzen hasi
zen testimonioei esker
19. 6.- HISTORIAURREA EUSKADIN:
6.1.- PALEOLITOA:
- Historiaurreko lehen garaiez ezer gutxi
dakigu; garai hartan ez zen jende gehiegi bizi.
-Paleolito bukaerako biztanleria asko hasi zen
eta aztarnategi asko daude:
BIZKAIAN: Axlor, Santimamiñe eta
Lumentxa…
GIPUZKOAN: Lezetxiki, Erraka, Altxerri…
HEGOALDEAN: Manzanos.
-Giza taldeak NOMADAK ziren, haitzuloetan
bizi ziren normalean.
- Ehizarako teknikak hobetu zituzten.
- Adierazpen artistikoak egiten zituzten
haitzuloetako hormetan (animalien irudiak
marraztuz, gehien bat).
6.2.-NEOLITOA ETA METAL AROA:
- Euskadin berandu garatu zen NEOLITOA.
- Orduan hasi ziren bereizten bizimoduak:
LAUTADETAKO GIZAKIAK:
Nekazariak eta sedentarioak ziren
Herrixka egonkorrak eratu zituzten,
batzuk handiak ziren (La Hoya –
Araban) eta etxeak sendoak.
Lehenbizikoz SOBERAKINAK sortu
ziren.
Hileta hatu aberats gutxi batzuk agertu
dira, trikuharriak handiak zirelarik:
Sorginetxe, Aizkomendi edo
Sorginaren Txabola, denak
Arabakoak.
MENDIALDEKO GIZAKIAK:
Artzaintza zen jarduera nagusia eta nomadak
ziren.
Aldaketak nekez gertatzen ziren, beraz
antzinako lanabesak eta teknikak
mantentzen ziren.
Trikuharriak lautadetakoak baino txikiagoak;
Hatu urriagoak eta eskasagoak aurkitu
dira barruan, Aralarren eta Gipuzkoan.
Iruinarriak eta Harrespilak ere daude
hemen.