1. 10. GAIA:
ARKITEKTURA ETA URBANISMOA XIX. ETA XX. MENDEETAN
1.- EZAUGARRI OROKORRAK
Aro Garaikidean hiria izango da lan artistiko guztien gunea. Lehenengo ezaugarria da
arkitekturaren eta gainontzeko arte plastikoen arteko deskonexioa, pintura eta eskultura
barne. XIX. mendearen aurrean estiloak ez dira arte guztiak bilduko. Neoklasizismoa izan
zen azken estilo globala. 1820-30tik aurrera arkitekturak bilakaera propioa jarraitzen du
eta eskulturak eta, batez ere, pinturak bilakaera ezberdin bat jarraituko dute.
Bigarren ezaugarri orokorra da XIX. mendean, arkitekturaren barruan, bidebanatze bat
gertatzen dela eraikuntzaren ikasketak direla eta. 1794an Parisen Eskola Politeknikoa
sortzen da ingeniariak prestatzeko. 1806an Parisen ere Arte Ederretako Eskola sortzen da
arkitektoak prestatzeko. Irakaskuntzan banaketa gertatzen da eta arkitekturan islatuko
da. Alde batetik, injinerutza agertzen da material berriekin bat datorrena (burdina, beira,
zementua eta behar berriei irtenbidea emateko). Beste alde batetik, arkitektura sortzen
da iraganarekin identifikatzen dena (historizismoa edo eklektizismoa, kode artistikoekin
bat datorrena eta material zaharrekin: harria, adreilua…) Dikotomia hau XIX. mendean
zehar luzatzen da: injinerutza berria eta arkitektura tradizionala.
2.- INJINERUTZA
Industri Iraultzari lotuta eta aurrerakada teknologikoei eta, bate ere, serie-ekoizpenari.
Azken honek eraikuntza irauliko du. Injineruen kezka da zer nolako materialak erabiliko
diren eta hauekin zer egin ahal duten. Ez dago kode artistikorik, funtzionaltasuna baizik.
Industri Iraultzak injineruei erronka berriak sortaraziko dizkie: komunikabideei lotutako
eraikuntzak, zubi-bideak (viaductos), tren geltokiak, industri hiri berrien beharrak,
merkatu zentralak, pasabideak… Injineruek kapitalistek bezalaxe pentsatzen dute.
Beste fenomeno bat agertzen da: Erakusketa Unibertsalak. Lehena Londresen egin zen
1851an. Bilguneak dira
teknikaren aurrerakada
erakusteko. Erakusketa
hauek pabilioiak behar
dituzte eta eraikuntza
hauek aurrerakada berri
hauei lotuta egon behar
dira. Makinak berria
erakusgai egon behar dira
eraikin berrietan eta hemen
burdina eta beira ere
agertuko da.
Adibiderik onena
Londreseko “Cristal Palace”
da, Joseph Paxton-ek
egindakoa Londreseko
1851ko Erakusketa
1

2. Unibertsalerako. Egin baino lehen hainbat baldintza ezarri ziren: zabalera handia. kostu
eskasa, berriro erabiltzeko aukera, burutze azkarra… Arazo guzti hauei irtenbidea eman
ziena ez zen arkitekto bat izan, baizik eta negutegi fabrikatzaile bat eta negutegi
materiala besterik ez zuen erabiliko: beira eta burdina, mihiztadura (ensamblaje) eta
aireztapen errazarekin. Pabilioiaren elementu guztiak seriez fabrikatu ziren eta berehala
muntatzen ziren. 1936an, sute batean, eraikin hau desegin zen eta irudiak bakarrik
geratzen dira. Bertan ez zegoen murrurik, den-dena beira eta burdina zen; gangak ere
beirazkoak ziren eta burdinazko zutabeen barruan kableak eta isurbideak (desagües)
bazihoazen. “Beirazko munstroa” deitu zioten eta ez zuten gustuko, sendotasuna ez zuela
esaten zuten, ez eta egonkortasunik ere, baina Estatuak aukeratu egin zuen Ingalaterra
berriaren irudia transmititzen zuelako eta bere inperio koloniak modernoarena.
1891an Parisko Erakusketa Unibertsala egingo da. Bertan bi lan moderno handiak egingo
dira: Dutert-en eta Contamin-en Makinen Aretoa (Paxtonek egindakoan inspirazioa bilatu
zutenak) eta Eiffel Dorrea, bi urte lehenago eginda.
Azken honen berrikuntza da hiriaren erdian egingo
dutela. Parisek nazio moderno baten irudia ematen zuen
eta Industri Iraultzari gurtza egiten ziola.
Eiffel ingeniaria zen zubi-bideetan eta zubietan aditua,
adibidez, Oporton Duero ibaiaren gaineko zubi esekia
egin zuen. Benetako arazoei irtenbideak ematen zizkien
material modernoekin eta teknika geometrikoekin.
Dorrearen lehenengo solairuaren lau arkuak zubi-
bideetako arku parabolikoak dira.
Eztabaida handi baten gaia izan zen dorrea hasiera-
hasieratik, ez baitzuen inolako erabilgarritasunik
eskaintzen. Hika-mika handitan jardun zuten haren
defendatzaileek (Gauguin haien artean) eta aurkariek
(Zola eta Maupassant barne). Eraiki ondoko urteetan
onartuz joan ziren guztiak eta modernotasunaren
iruditzat hartu zuten.
Zubiak eta beste molde batzuetako eraikinak bideratzen
eginak zituen 40 urteetako esperientzia guztia baliatu
zuen Eiffelek obra hartan: pentsaezina zen orduan 300
metroko goratasunera iritsi ahal izateko. Aurrez
fabrikaturiko altzairuzko habeak (puntales) eta errematxeak erabili ziren, iraun handiena
eskaintzeaz gainera askoz arinagoak zirelako. Oinarrizko arkuak ditugu, bestalde, eraikin
haren egituran bideratu ziren dekorazio elementu bakarrak.
3.- ARKITEKTURA HISTORIZISTA
Arte Ederretako Eskolatik sortuko da:
iraganean arreta jarriko dute eta “Neo”
ugari sortuko dira (Neogotikoa,
Neobarrokoa...). Erdi Aroko Gotikoa
berreskuratuko da berriro. Londreseko
Parlamentua estilo berri honetan egingo
da.
XIX. mendeko burgesiak, boterea hartu
duenak, arkitektura mota hau ondo
2

3. ikusten du. Urbanismoak ere balio du burgesiaren hiria edertzeko. Horrexegatik
arkitektura mota hau urbanismoarekin batera ikusi behar da. XIX. mendean urbanismoan
egindako esfortzurik handiena Parisen dago, Parisko birmoldaketan. Haussmann izango da
birmoldaketa berri honen erantzule. 1848ko iraultzaren ondoren Paris birmoldatu behar
zen, kale estuak, antolamendurik gabekoak... desagertu beharko ziren eta 1853an plan berri
bat egingo da. Hiria 20 auzo administratiboetan banatuko da. Bakoitzean komisaldegiak,
lantegiak, merkatuak, abere-hiltegiak... kokatuko dira. Erdi Aroko hiriaren ordez, etorbide
zabalak eraikiko dira, zirkulazio azkarra bermatzen dutenak eta, langile istiluen aurrean,
tropen mugimendu arina bermatzen dutenak. Paris burgesiaren hiria da, baina langileena ere
eta bakoitzak bere aldea eta bere lorategia izango du.
Plan berri honekin lurzorua birbaliotuko da eta horrek etekinak ekarriko ditu, horrexegatik
burgesiak plan berri hau onartuko du, gainera lana sortzen da, langabezia gutxituz.
Plan honen barruan Parisko Opera (1861-1874) dugu, arkitektura historizistaren eraikinik
adierazgarriena. Arkitektura ekleptikoaren adibide gardena da. II. Inperioko gizarte
burges aseak eginiko eskaerari
erantzunik, estilo neobarrokoa landu
zen eraikin hau. Dekorazioa,
materiala eta estaldura mota
askoren bilduma da (eklektikoa).
Operan burgesiak beren burua uzten
du ikusten hiriaren aurrean.
Horrexegatik eskailera handi
batzuen gainean eginda dago eta
etorbide zabal baten amaieran.
Opera burgesiaren sinbolo bihurtu
zen berehala. Eraikinaren barruan
antzerki-esparrua txikia da eta
nabarmentzen dena aretoak eta
saloiak dira, burgesak harremanetan
jartzen diren lekuak. Garnier arkitektuak egin zuen eraikina eta handitasuna da nagusi.
4.- ESTATU BATUETAKO ARKITEKTURA
Eskola berri bat sortuko da , elementu berriekin, arkitekturaren kontzeptua irauliko
dutenak. Eskola honen izena “Chicagoko Eskola” izango da, hiri honetan lehendabizi agertu
baitzen.
1871an Chicagon sute handi bat gertatu zen eta hiria guztiz suntsituta geratu zen. Hiri
berri bat altxatu zen, bertan suteen kontrako materialak nagusi ziren eta, gainera, tradizio
artistikoa ez egotean, berrikuntza berriak onartuko dira berehala.
1857an, New Yorken, lehen igogailua eraiki zen, Elisa Otis-ek eginda. Horrek altueran
eraikitzen bermatzen zuen eta hamar solairuko etxebizitzak agertuko dira.
Baina Eskola honen berrikuntzarik inportanteena metalezko edo hormigoizko egitura izango
da. Horrek eraikinaren funtzionaltasuna indartzen du eta ia mugarik gabeko askatasuna
emango dio. Eskola honen ordezkaririk inportanteena Louis Sullivan da eta bere lanik
ezagunena “Chicagoko Auditoriuma”. Hala ere, oraindik murruek solairuen euskarri dira eta
3

4. material zaharrak, granito bezalaxe, erabiliko ditu. Elementu berriak baino gehiago
elementu historizistak ditu.
Arkitektu honen beste lan ospetsu bat
“Schlesinger and Meyer saltoki handiak”
dira. Formak funtziora bete-betean
moldatzen dira, ondoko arkitekturaren
garapenean berebiziko garrantzia izango
duena (formak funtzioari eustea).
Hala ere, berriztatzailerik handienak
arkitektu elkarteak izango dira, ez
arkitektu bakunak. Arkitektu elkarteen
lanak dira eta askotan, arkitektu horien
izenak ez dakizkigu. Bulego eraikinak egingo
dituzte, ez etxebizitzak eta barruan
hormigoizko pilareak erabiliko dituzte,
Chicagoko Auditoriuma zementua edo burdina egitura egiteko.
Egitura egin eta gero geratzen dena da
eraikina ixtea hormekin, baina horma hauek ez dute inolako funtzio euskarririk,
horrexegatik beirak ordezka ditzake. Solairu bakoitza independentea da eta barruko
esparrua era ezberdinetan antola daiteke, pilareak bakarrik errespetatuz.
1890. urtearen inguruan Chicagon hasten da horrela eraikitzen, gero Estatu Batuetan eta,
gaur egun, mundu osoan horrela eraikitzen da. Igogailua, metalezko egitura eta
funtzionaltasuna dira Chicagoko Eskolatik ekarpenik inportanteenak.
Azaltzeko zergatik sortu zen Estatu Batuetan arkitektura berri hau esan behar dugu
Amerikan jadanik egurrezko egiturak existitzen zirela (Balloom egiturak), eta egitura
horiei jarraituz sortu zirela berri hauek. Zahar horiek ez zuten bermatzen altuera
handiak, berriek, ordea, bai. Gainera, Mundu Berrian ez zen tradizio artistikorik existitzen
eta Industri Iraultzaren eraikuntza beharrei irtenbidea eman zieten.
5.- MODERNISMOA
Nazioarteko estilo bat da, nazio-aldaketekin. Leku bakoitzean izen ezberdinekin izendatzen
zaio: Art Nouveau Frantzian, Horta Belgikan, Moder Stile Ingalaterran, Modernismoa
Espainian. 1890tik 1910ra bitartean doa eta diseinuari dagokio: arkitektura, altzariak,
bitxigintza...
XIX. mendetik aurrera ematen ari ziren bi tendentziak batzeko ahalegina da Modernismoa:
teknologia eta material berriak alde batetik eta tradizio artistikoa beste aldetik, hau da,
XIX. mendeko bi arkitekturak batzea.
Artisauen, arotzen, errementarien... ekoizpenaren balioa berreskuratzen da eta dekorazio
naturalista, lerro makurrekin, dinamikoak, bizitzaz beteta. Naturatik kopiatzen da. Era
aberean, exotikoa dena agertzen da, ekialdekoa, ametzezko arkitektura, elezaharretik
aterata bezala eta guzti honen gainean imajinazioak gainezka egiten du.
Mende amaierako burgesiaren “ismoa” da.
4

5. Mundu osoan modernismoaren arkitekturik inportanteena
Antonio Gaudí dugu. Bere lanaren adibideren bat “Casa Milá
edo La Pedrera” da.
Eraikitzen hasi baino lehen
lekua harrobia zen, handik
bere izena. 1906-1910
bitartean egin zen,
modernismoaren arkitektura
zibilaren lanik inportanteena.
Paseo de Gracia-ri mihi (chaflán) egiten dio eta Bartzelonako urbanismoaren barruan ulertu
behar da.
Errealitatean bi eraikin dira, bi sarrerekin. Sarrerek arlanpa (rampa) forma dute, soto
batera doazenak (gaur garajeak). Lehen aldiz eraikin baten sotoan garaje bat egiten zen.
Ez dago lerro ezta gainazal zuzenik ere. Adreiluz eta burdinazko pilareen gainean
eraikitzen da (Chicagoko Eskolan bezalaxe), horrela solairu bakoitzaren banaketa aske
geratzen dira. Murruek ixteko bakarrik balio dute. Kokapenaren arabera material
ezberdinak erabiltzen dira: fatxadan kare harria, harri zuria teilatondoetan (buhardillas)
eta tximiniak fantasiazkoak dira. Burdinsareen (rejas), sabaien eta zoruen diseinugilea
Jugol izan zen, Gaudiren laguntzailerik inportanteena.
XX. MENDEKO ARKITEKTURA
6.- ARKITEKTURA ARRAZIONALISTA: LE CORBUSIER
1920-1930 bitartean mugimendu arkitektoniko moderno
bat sortzen da, Lehen Mundu Gerraren ondoko
berreskurapen ekonomikoaren eta 29ko Krakaren artean
kokatuta: arkitektura arrazionalista edo funtzionala izena
du eta munduko arkitekturik inportanteenetariko batek
bideratzen du: Le Corbusier.
Mugimendu hau Arkitektura Modernoaren Nazioarteko
Kongresu batean jaio zen, 1928an. Kongresu hau
Atenasera joaten zen itsasontzi batean egin zen,
horrexegatik kongresu horretan egindakoari “Atenasko
Gutuna” izendatu zioten, XX. mendeko urbanismoaren
dokumentu handia. Bertan hiri funtzionalaren eredua aurki
5

6. dezakegu: bizitzeko egokia, lan egiteko aproposa, atsedenaldirako ere pentsatuta eta
zirkulazioa arina eta erraza izan behar da.
Halatan, bete beharreko funtzioak zehaztuko zituzten formen araberako arkitektura berri
baten bila abiatu ziren, premia berrien aurrean soluzio erraz, merke eta erosoak
eskaintzearren. Aintzat hartu zuten bereiziki purutasun formala, eta teknologia berriak
arkitektura eraikuntzari eskaintzen zizkioten aukerak ere baliatu zituzten. Giro hartan
zabaldu zen material berrien erabilera, burdinazko egitura eta hormigoi armatuarena
bereiziki (industria-eraikinetan baino ez ziren material haiek ordura arte erabili, baina
jakin zuten ordutik aurrera erabiltzen), eta guztiz nagusitu zen era berean beiraren
erabilera fatxadetan.
Arkitektura berri honen profeta LE CORBUSIER dugu ( Charles-Ëdouard Jeanneret:
1887-1965).
XX. mendearen lehenengo hamarkadan arkitektura ikasketak egingo ditu. Arkitekturaren
teorikoa. 1923an “Vers une Architecture” argitaratu zuen, bertan bere ideiak biltzen dira.
Mundu osoan zehar azalduko ditu bere teoriak eta lan ugari egingo ditu haiek azaltzeko.
Le Corbusier-en arabera, gure garaiko lehen eginbeharra herri-masak era dezente eta
gizatiarra hartzea da eta horretarako urbanismoa razionala izan beharko zen eta
apartamentuen fabrikazio industriala eta estandar bultzatu beharko zen.
1922an hiri garaikide baten oinplanoa diseinatu zuen, hiru milioiko pertsonentzako esparrua
zen: etxeorratzak, berdeguneak, ekintzen araberako esparru ezberdinak...
1929an “Ville Saboye” eraikuntzan bere “bost puntu arkitektura berri batentzat”
laburtzen ditu:
1.-
Piloteak: etxebizitza lurzoruan ez hondatzeko eta pilote hauen gainean eraikitzeko, horrela
lorategia etxebizitzaren azpian geratzen da edo kotxeak aparkatzeko lekuak.
2.- Lorategi-estalkia (terraza jardín), horrela bermatzen da isolamendu termikoa
hormigoiaren gainean eta aisialdirako esparru bihurtzen da etxebizitza.
3.- Oin askea (planta libre), hormigoiaren ezaugarriak aprobetxatuz, horrela murruak ez
dira beharrezkoak eta oinari egitura baldintzatik askatzen zaio, etxebizitzaren
funtzionaltasuna hobetuz.
4.- Leiho jarraikia, horizontalean garatua eta kanpoarekiko harremanak hobetuz.
6

7. 5.- Fatxada libre, pilareak fatxadaren atzean kokatzen dira, eta horrela fatxadak bere
egitura funtzioa galtzen du.
Era berean “modulor” kontzeptua asmatu zuen, giza proportzioetan oinarrituta, horrela
berriro berreskuratzen du aintzinako ideala ezartzeko erlazioa eraikinen proportzioen eta
gizakien proportzioen artean: garai hartako gizon frantsesaren neurriak hartu zituen: 1’75
metro.
Transatlantikoen estetikan inspiratu zen Le Corbusier etxe honi ekin zioenean. Etxea
“bizitzeko makinatzat” hartzen duen kontzepzioari segida emanez, ohi kanpoko
dotoretasuna eta urritasun formala ageri dituen etxea eskaini zuen: Mugimendu Moderno
deituaren araberako etxe esanguratsuenetako bat inolaz ere. Soluzio guztiz berritzaileak
bideratu zituen hartan Le Corbusierrek. Eraikinaren egitura hormigoizkoa da eta behe
perimetroan, barruan zerbitzuaren gelak, eskaratza, sarrerako eskailera eta garajea
dauzkan erdigunearen inguruan, ageri diren piloteen gainean bermatzen eta goratzen da.
Biziguneak okupatzen du lehen solairua eta patio zabal batek irekitzen da barrutik haren
erdian. Leiho jarraiki horizontal oso zabal batek kurritzen du lehen solairuko perimetroa,
etxearen irudia arinduz eta bizigunearen barnealdea argi naturalez oparo hornituz,
inguruko paisaiarekin harremanetan jartzen duen bitartean. Solarium bat ageri da goiko
terrazan, horma kurbatuen artean babesturik.
Behe oineko piloteak eta lehen solairuko leiho horizontalak eraikinari eskaintzen dioten
irudiari guztiz itxura klasikoa dario, berritasun formal guztiengatik ere, hain dira
orekatuak eta harmoniatsuak haren konposizioa eta etxea arin egokitu den soroarekiko
lotura.
Bigarren Mundu Gerra eta gero Le Corbusierrek bere karrera distiratsua jarraitzen du.
1945ean, Marsellan, “Unité d’Habitation” eraikinean bere ametza errealitate bihurtzen da:
eraikin erraldoi bat egiten du, errektangulu prisma erraldoia, lurzorutik banatuta eta
hormigoizko piloteen gainean sostengaturik. Hormigoia agerian geratzen da eta era berean
egurrezko enkofratua. Etxebizitza-eraikin kontzeptu berri bat plazaratu nahi zuen Le
Corbusierrek. Hamahiru solairu ditu eta 135 metroko luzeran goratzen da. Taxu eta neurri
bereko beste bloke batzuk eraikitzea hartu zuen aintzat hasieran, komunitate haietako
biztanleen premia guztiak haien bitartez asetzeko. Halatan, halako trantsitu-kale
komertziala bideratu zen zazpigarren solairuan, hartan dendak eta, areago, hotel bat
egokitzeko (porrota izan zen, ordea, ideia hura, dendetako bezeroak eraikineko biztanleak
baizik ez zirelako, eta merkantzien garraioa oso zaila eta aldrebesa zelako). Hiru solairuan
7

8. behin alderik alde luzaturiko trantsitu batek ziurtatzen zuen etxebizitzaren sarrera.
Duplexak ziren etxebizitzak guztiak eta neurri guztietakoak gainera, bikoteen premiei
bezala familia ugarienei ere egoki erantzun ahal izateko. Neurri eta proportzioetan
“modulor” delakoa bideratzen zen etxebizitzetan. Halako patroi edo kanon modukoa zen
“modulor” hori. Le Corbusierrek asmatuta. Haurtzaindegia, haurrentzako igerileku bat,
gimnasio bat eta hormigoi gordinean landuriko tximiniak zeuden terrazan. “Brutalismo”
deitu zitzaion lanak bukatutakoan hormigoia gordinik (brut = gordin) ageri zuen
arkitektura-joerari.
Hormigoiari esker eta eskultura bat izango balitz bezala lan eginez, 1950ean “Nôtre-Dame
de Ronchamp-eko eliza” egiten du. Estalkiak itsasontzi baten gila forma (quilla) dauka.
Kolore zuria nagusitzen da eta
barrualdean kolore beirateen
bidez argitzen da. 1950-1955
bitartean egin zuen. Le
Corbusierren lehen erlijio
eraikina izan zen kapera hau.
Irudia z da dagoeneko lehen
urteetako zorroztasun
ortogonalaren araberakoa eta
hormigoizko horma lodien
adierazpen ezaugarriekin
jokatzen du. Beira leihoek
zulatzen dituzte hormigoizko
hormak eta animalia
bimaskordun baten itxura
dakarkigu gogora estalki handi erraldoiak. Eskultura irudia da inolaz ere arkitektura multzo
honek eskaintzen diguna.
Bere karreraren sintesia “Chandigarh hirian”, Punjab-en (Indian) topa dezakegu. Oinplano
berriko hiri bat, non bertako Parlamentua nabarmentzen den, eraikin harrigarria
1953-1962 bitartean
eginda, moztutako kono
batekin amaitzen dena,
arkitektura klasikoaren
kupula tradizional
ordezkatzen duena.
1951tik aurrera, Le
Corbusier Indiarekin
harremanetan hasten
da eta Chndigarh-en
esperimentazio
laborategi bat topatuko
du. Hogeigarren
urteetan planteatutako
irtenbide utopikoak
errealitate bihurtuko dira. Berak pertsonalki politika gunea eraikiko du (Chandigarh-ko
Kapitolio), bertan ere esku ireki bat pentsatzen zuen jartzea, harmoniaren era berriaren
sinboloa, lasaitasun keinu bat garai hartako munduko tentsioen ondoren.Horrela indartuko
zen eraikin honen eskultura itxura.
8

9. 7.- WALTER GROPIUS ETA BAUHAUS
Walter Gropius (1883-1969), Berlinen jaio zen,
arkitektuen biloba eta semea. Münichen eta Berlinen
arkitektura ikasi zuen. 1910-1915 bitartean Fagus
Lantegiaren erreforma egin zuen: metal egiturekin eta
beirazko gainazalekin, estalki lauekin eta bere forma
ortogonalekin, lan hau arkitektura modernoaren lehenengo
lan bihurtu zen.
Gropius Bauhaus diseinu eskolaren sortzailea izan zen.
Bertan material berriak erabiltzen irakasten zen eta, era
berean, mota guztietako altzariak eta objektuak egiten
ziren helburu batekin: funtzionaltasuna. Hasieratik
Bauhausen printzipioren bat hauxe izan zen: “Forma
funtzioaren menpe dago””
Bauhaus 1919an agertu zen eta diseinu, arte eta
arkitektura eskola zen, helburua zen artea eta diseinu
industriala elkartzea. Gropius-ek esaten zuen bezala, aurreko mendeetan arte guztiak
arkitekturaren menpe zeuden eta haien helburua eraikina edertzea zen, baina gaur egun
arte guztiak isolaturik daude, horrexegatik arkitektuek, margolariek eta eskultoreek
berriro ulertu behar dute eraikina batasun bezala eta elkarlanean aritu behar izango dute.
1934an Alemania utzi zuen Gropiusek nazien mehatxuen aurrean. Hiru urtez Ingalaterran
egon zen eta handik Estatu Batuetara joan zen Harvard Unibertsitatearen diseinu
eskolaren zuzendari.
Gropiusek egindako eraikinek Bauhausen estiloa islatzen dute: material berriekin eginda,
fatxada lauak eta lerro argiak eta beharrezkoak ez diren elementu apaingarriak
baztertzen ditu.
Bauhaus Eskola Weimar hirian zegoen eta 1933an naziek itxi zuten. Bauhaus-ek, alemanez,
“Eraikuntzaren etxea “ esan nahi du (Bau=eraikuntza; Haus= etxea). Bauhaus Eskolak gaur
egungo diseinu industriala eta grafikoaren oinarriak ezarri zituen.
Bauhaus eskolan denetik ikasten zen: antzerkia, zeramika, ehungintza, metalurgia,
koadernaketa, beiragintza... Paul Klee-k, Kandinsky-k, Doesburg-ek, Mies Van der Rohek...
bertan klaseak eman zituzten.
Gropius-ek beti talde-lana defendatu zuen eta elkarkidetza eta bere proiektuak
kolaboratzaile ugariekin egingo ditu.
“Fagus lantegia”
1911an eginda, Adolf Meyerrekin batera.
Arkitektura berri honen lehen lana dugu. Gropiusek
esanda, lantegia ere estetika berriaren parte bat
da eta, handitasuna baztertuz, razionala dena eta
soziala dena indartzen du: langileari duintasuna
eman behar diogu eta lantegiaren barruan
argitasuna, garbitasuna eta airea topatu behar
dugu. Beirazko gainazalak nabarmentzen dira eta
eraikina bulegoetarako eta lantegirako pentsatuta
dago.
9

10. “Bauhausen egoitza Dessau-n” (1925)
Europako arkitekturaren funtzionalaren
eredua. “L” bikoitzako oinplanoa du,
gurutzatzen direnak. Dekorazioa
baztertzen da, beirazko gainazal
zabalekin eta hormigoizko egiturekin.
Eskola, ikasle-egoitza, lantegia... bada,
funtzionaltasuna defendatzaileen eta
arrazionalisten ideien adierazlea.
Bauhausen egindako ikasketek teoria eta
praktika nahasten dituzte: ikasten dira
materialak, eraikuntzak, konposizioak,
koloreak, esparruak. Zazpi tailer
bazeuden: harria, metala, egurra, ehuna,
kolorea, beira eta pezoa. Ikasketak amaitzean artisau-titulua lortzen da eta proiektua egin
eta gero arte-irakaslearen agiria.
Tendentzia guztiei irekita zegoen eta sormena eta irudimen askea indartzen zen.
Dessau-n bertan, eskolatik aparte samar, etxebizitza-sail batzuk diseinatu zituen
Gropiusek Bauhauseko irakasle nagusientzat.
8.- FRANK LLOYD WRIGHT(1867-1959) ETA ARKITEKTURA ORGANIKOA
30. urteetan, arkitektura arrazionalistarekin batera,
kontzeptu berri bat sortu zen, Le Corbusierren utopia
urbanistikoetatik urruntzen zena. Mugimendu hau
Wright-ekin batera sortzen da. Zentzu batean
Chicagoko Eskolari jarraitzen dio, baina orain bezero
pribatuen eskakizunei erantzuten diete, hau da familia
etxebizitzak eraikiko dituzte.
Wrightek Chicagoko aberatsentzako landetxeak egiten
ditu, Chicagoko aldirietan, “Robie etxea”, adibidez,
1908an eginda.
Eraikitzeko orduan askatasuna bezeroari guztiz lotura
dagoelako organikoa deitzen da. Bezero bakoitza nahi
duen etxebizitzan bizi daiteke, bere nortasunari lotuta
eta arkitektuak bezeroaren nortasuna interpretatzea baino ez du egiten eta nortasun hori
eraikuntza bihurtzen da.
Ez dago dekoratzailerik, arkitektuak berak den-dena diseinatzen du, altzariak barne.
Honetan arrazionalismoari aurre egiten dio. Arrazionalismoan arkitektura bezeroaren
gainean dago eta indibiduoa taldearen azpian. Arkitektura organikoa gizakiarentzat
pentsatuta dago, arrazionalismoak erlauntza-blokea sortu baino lehen. Gainera arkitektura
organikoa bai segregazionista dela eta giza-diskriminatzailea.
10

11. Wrighten lanik ezagunena “Kauffman etxea edo Urjauziko etxea” da.
XX. mendeko etxe berezienetako bat da hau, dagoen
lekuagatik, ingurunearekiko bideratzen dituen
harremanengatik eta ageri duen itxura bikainagatik.
Urjauzi baten gainean eginda, Pensilvanian,
1935-1939 bitartean. Irekiak eta eman handikoak
dira etxeko espazioak, euren artean ez ezik kanpoko
izadiarekiko loturan ere, oso harreman zuzena eta
intimoa zehazten baitu harekin. Oso garrantzitsua
zen hura Wrighten iritiz eta leiho luze zabalak
kurriarazi zituen fatxadan, baita balkoi handiak
etxeko gune eta gela guztietara irekiarazi ere.
Hormigoizko hiru plataformatan mailakaturiko
terrazak eta balkoiak ageri dira etxearen egituraren
oinarrian. Harriz landu ziren elementu bertikalak,
eta haien erliebeari esker hobekiago txertatzen da
etxearen irudia paisaian. Behe oinean zabaltzen dira
elkarbizitzarako gune edo espazio komunak (jangela,
egongela...) eta logelak ageri dira goikoetan, zeinek
bere terraza duela.
Bere bizitzaren amaieran “New Yorkeko Guggenheim museoa” egin zuen.
Guggenheim magnatearen arte moderno bilduma
hartuko zuen museo bat eraikitzeko mandatua
jaso zuen Wrightek 40. urteetan. Kono-enbor
itxurako formak bideratua zen ordurako Wright,
gauzatu ez ziren proiektu batzuetan, baina
azpikoz gora bideratu zuen kasu honetan kono-
enborra. Arras aldatu zuen Wrightek museo bat
izan behar zuenaren eta hura bisitatzeko
moduaren kontzepzioa. Oraingo honetan, arrapala
(rampa) bat gorarazi zuen kiribilean erdiko gune
handi baten inguruan, konoaren ardatzean gora
betiere. Kiribilaren azaleko horman eta haren
perperdikularrean bideraturiko trenkada
mugikorretan ipintzen dira koadroak. Bisita
egiteko, igogailu batek igotzen du bisitaria
garaino, arrapalan behera jaits dadin ondoren.
Artistak, hirigintza-adituak eta jendea oro har
hasieran ideia honen aurka azaldu baziren ere, aho batez onartu diote eraikin honi dena:
XX.mendeko arkitekturaren mugarrietako bat, haren edertasun, purutasun eta dotoretasun
formalarengatik eta, arestian esan dugun bezala, museoen espazioaren inguruko gogoetara
egin duen ekarri berrizalearengatik.
Beste alde batetik, aipatzekoa da 1915-1922 bitartean Tokion egindako “Hotel Inperiala”,
bertan lurrikaren kontrako sistema berria erabili zuen eta izan zen euskarri mugikorren
gainean zimenduak (cimientos) kokatzea. Sistemaren balioa agerian geratu zen 1923an
11

12. Tokio suntsitu zuen lurrikara baten ondoren. Zutik geratu ziren eraikin urrien artean
Hotel Inperiala bazegoen. Tamalez, 60. urteetan bota egin zuten.
10. GAIAREN INGURUKO GALDERAK
1.- Zeintzuk dira Aro Garaikidearen arkitekturaren ezaugarriak?
2.- Zein izan zen injineruen kezka? Zer bilatzen zuten?
3.- Zeintzuk ziren Industri Iraultzaren erronka berriak?
4.- Zer ziren Erakusketa Unibertsalak?
5.- Aipatu Erakusketa hauei lotutako zenbait lan
6.- laburtu nola zegoen eginda Londreseko Cristal Palace
7.- Zer izan zen arkitektura historizista?
8.- Zer nolako aldaketak gertatu ziren hirien birmoldaketetan? (Parisen, adibidez)?
9.- Aipatu zenbait lan arkitektoniko historizistak
10.- Zeri izan zen Chicagoko Eskola?
11.- Haiek egindako eraikinek zer nolako ezaugarriak zituzten?
12.- Aipatu eskola horietako zenbait lan
13.- Zer izan zen Modernismoa? Zein da modernismoaren arkitekturik ezagunena?
14.- Zeintzuk dira modernismoaren ezaugarriak? Aipatu zenbait lan
15.- Zer izan zen arkiteketura arrazionalista? Eta bere arkitekturik ezagunena?
16.- Zeintzuk ziren Le Corbusierren bost puntuak?
17.- Zer izan zen “modulor”?
18.- Aipatu Le Corbusierrek egindako zenbait lan eta lan hauen ezaugarririk
inportanteenak
19.- Nor izan zen Gropius? Zer sortu zuen? Eta Eskola honen ezaugarriak?
20.- Aipatu Gropiusek egindako zenbait lan eta lan hauen zenbait ezaugarri
21.- Zer izan zen arkitektura organikoa? Eta bere arkitekturik ezagunena?
22.- Zeintzuk ziren arkitektura organikoaren ezaugarriak? Aipatu arkitektura horren
zenbait lan
ERANSKINA
XX. mendearen hasieran urbanismoa arazoak eta gerrek eragindako suntsiketak zirela
eta,bi tendentzia arkitektoniko berriak sortu ziren. Europan funtzionalismoak edo
arrazionalismoak Modernismoa ordezkatu zuen eta Iparramerikan organizismoak
Chicagoko Eskola .
ARRAZIONALISMOAK hormigoi armatua erabiliko du. Arkitekturaren erasotasunean
oinarritzen zen, Modernismoaren dekoratibismo gehiegizkoa baztertzen du eta aireztapen
sistemak erabiliko dituzte, kalefakzioa, eraikinen hosgabetzea eta argitasuna.
Hauen ustez, urbanismoaren arazoak etxebizitzen bloke handiekin konponduko dira, non
familiak ehunaka biziko diren, aisialditarako esparruekin inguruan: museoak, igerilekuak,
merkatuak, eskolak, lorategiak…
Le Corbusier da bere ordezkaririk inportanteena
ORGANIZISMOAK aurreko guztia kritikatzen du eta esaten du urbanismo arazoak
sortzen direla hain handiak diren blokeak eraikitzeagatik: trafiko arazoak, estresa,
erosotasun falta…
12

13. Hiriak gizatartu behar dira eta ez dira hazi behar altueran, zabaleran baizik, solairu
gutxirekin. Etxe-orratzak “arratoientzako tranpak” dira. Eraikinak ez dira izan behar
hormigoizko eskeleto bat, baizik eta naturatik (handik izena: organizismoa) eredu hartuta,
mugikorrak eta aldagarriak izan beharko dira, Natura bezalakoa. Arkitektura organikoa
arkitektura naturala da eta “e du erabiltzen altzairua egurra izango balitz bezala”,
“eraikinak bizkarrezurra izan behar du eta handik saihetsak atera behar dira”, “barruko
esparrua eraikinaren errealitatea da eta barrutik kanpora eraiki behar da eta ez kanpotik
barrura Mendebaldetako historian beti egin den bezala”, “gaur egun hiriak beren amaiera
ailegatzen ari dira, gehiegikeriak hiltzen ari dira hiriak”, “hirien eredu berriak eredu
organikoetan bilatu beharko ditugu, lurraren zati bat izango dira”, “lurzoruaren erabilera
hobeagoa egin behar dugu, hirien bilgune handiak feudalismoaren aztarnak dira”. Frank
Lloyd Wright organizismoaren sortzaile izan zen eta “Robie etxea”, “Urjauzien etxea” eta
Oak Park-ean (Illinois-en) egindako zenbait etxe eraikitzeko baldintza hauen adierazgarri
dira.
13