Vahdi Boydaş, Mensur Boydaş,

1. T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2659
AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1625
SOSYAL GÜVENL‹K
Yazarlar
Prof.Dr. Kadir ARICI (Ünite 1-3, 7)
Prof.Dr. Yusuf ALPER (Ünite 4-6, 8)
Editörler
Prof.Dr. Yusuf ALPER
Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹
ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹

2. iii
‹çindekiler
‹çindekiler
Önsöz ............................................................................................................
x
1. ÜN‹TE
Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu
ve Tarihî Geliflimi) ...................................................................
2
G‹R‹fi ..............................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹K KAVRAMI ....................................................................
SOSYAL GÜVENL‹K KAVRAMI ‹LE BENZER VE ‹L‹fiK‹L‹ KAVRAMLAR...
Benzer Kavramlar..........................................................................................
Sosyal Yard›mlaflma Kavram› .................................................................
Sosyal Yard›m Kavram›...........................................................................
Sosyal Hizmet Kavram› ...........................................................................
Sosyal Sigorta Kavram› ...........................................................................
Özel Sigorta Kavram› ..............................................................................
‹lgili Kavramlar ..............................................................................................
Sosyal Politika Kavram› ..........................................................................
Sosyal Devlet Kavram› ............................................................................
Sosyal Adalet Kavram› ............................................................................
Sosyal Dayan›flma Kavram›.....................................................................
Sosyal Devlet ve Sosyal Refah Kavram› ................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N AMACI .....................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ÖNEM‹ ....................................................................
Genel Olarak .................................................................................................
Sosyal Güvenli¤in Sosyal, ‹ktisadi, Hukuki ve Siyasi Önemi ...................
Sosyal Önemi ..........................................................................................
‹ktisadi Önemi.........................................................................................
Hukuki Önemi ........................................................................................
Siyasi Önemi............................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ‹LG‹L‹ OLDU⁄U B‹L‹M DALLARI .........................
Sosyal Güvenlik Hukuku ..............................................................................
‹fl Hukuku ......................................................................................................
Sosyal Politika................................................................................................
‹ktisat..............................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ‹ÇER‹⁄‹ VE KAPSAMI ............................................
Sosyal Güvenlik Politikas›.............................................................................
Kavram.....................................................................................................
Sosyal Güvenlik Politikalar›n› Belirleyen ve Etkileyen Faktörler.........
Ülkenin Ekonomik ve Sosyal Durumu ..................................................
Sosyal Güvenlik Sistemi................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N FONKS‹YONU ........................................................
‹ktisadi Güvenlik Fonksiyonu ......................................................................
Kiflili¤i Koruma Fonksiyonu .........................................................................
Önleme Fonksiyonu......................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N KISA TAR‹HÎ GEL‹fi‹M‹ ..........................................
Geleneksel Anlamda Sosyal Güvenlik Bak›m›ndan....................................
Ça¤dafl Anlamda Sosyal Güvenlik Bak›m›ndan .........................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
3
3
5
5
6
7
7
8
9
9
9
10
11
11
12
12
13
13
14
14
14
15
15
15
15
16
17
17
18
18
18
18
19
19
20
20
20
21
21
22
23
24
26

3. iv
‹çindekiler
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
2. ÜN‹TE
27
27
28
29
30
Sosyal Güvenli¤in Konusu Olan Tehlikeler
(Sosyal Güvenlik Riskleri) ....................................................... 32
G‹R‹fi .............................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹KTE TEHL‹KE KAVRAMI ..............................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N KONUSU OLAN TEHL‹KELER‹N ÇEfi‹TLER‹ .......
Niteliklerine Göre Tehlikeler .......................................................................
Fizyolojik Tehlikeler ..............................................................................
Hastal›k ...................................................................................................
Sakatl›k (Malullük) .................................................................................
Yafll›l›k ....................................................................................................
Do¤um ....................................................................................................
Sosyo-Ekonomik Riskler ........................................................................
‹flsizlik .....................................................................................................
Evlenme ve Çocuk Sahibi Olma ...........................................................
Konut ......................................................................................................
Ölüm .......................................................................................................
Sonuçlar›na Göre Tehlikeler.........................................................................
Gelir Azalmas›na Yol Açan Tehlikeler...................................................
Gelir Kesilmesine Yol Açan Tehlikeler..................................................
Gider Art›fl›na Yol Açan Tehlikeler........................................................
Kayna¤› Bak›m›ndan Tehlikeler ...................................................................
‹nsan›n Neden Oldu¤u Tehlikeler .........................................................
Tabiat›n Neden Oldu¤u Tehlikeler ........................................................
TEHL‹KELERLE MÜCADELE VE SOSYAL GÜVENL‹K.................................
Önemi ............................................................................................................
Tehlikelerle Mücadele fiekilleri ....................................................................
Tehlikenin Kendisi ile Mücadele: Tehlikenin Önlenmesi ....................
Tehlikenin Sonuçlar› ile Mücadele.........................................................
Bireysel Mücadele .........................................................................................
Toplu Mücadele ............................................................................................
Toplum Dayan›flmas› ve Yard›mlaflmas› Olarak Toplu Mücadele .......
Devletin Mücadelesi................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N KONUSU OLARAK TEHL‹KELER VE
GELECEK .......................................................................................................
Genel Olarak .................................................................................................
Sosyal Güvenli¤in Konusu Olan Tehlikeler ve Sosyal Güvenlik
Sistemi Etkileflimi...........................................................................................
‹ktisadi Geliflme ve Sosyal Risklerin Kapsam Olarak Geliflimi...................
Muhtemel Geliflmeler ....................................................................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
33
33
35
36
36
36
37
37
38
39
39
40
40
41
41
42
42
42
42
43
43
43
43
44
44
44
45
45
45
45
46
46
46
50
52
54
56
57
57

4. v
‹çindekiler
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
59
59
60
Sosyal Güvenlik Teknikleri ..................................................... 62
G‹R‹fi .............................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹K TEKN‹⁄‹ KAVRAMI ....................................................
SOSYAL GÜVENL‹K TEKN‹KLER‹N‹N ÇEfi‹TLER‹ .....................................
Bireysel Sosyal Güvenlik Teknikleri ............................................................
Genel Olarak ..........................................................................................
Bireysel Sosyal Güvenlik Tekniklerinin Çeflitleri ..................................
Toplu Sosyal Güvenlik Teknikleri ........................................................
Sosyal Yard›mlaflma Tekni¤i .................................................................
Sosyal Yard›mlaflmada Kurumlaflma Dönemi: Kurumsallaflm›fl
Sosyal Güvenlik Teknikleri ...................................................................
Özel Sigorta Tekni¤i ..............................................................................
Sosyal Yard›m Tekni¤i ............................................................................
Sosyal Hizmet Tekni¤i ...........................................................................
Tamamlay›c› Sosyal Sigortalar ................................................................
GELENEKSEL VE ÇA⁄DAfi SOSYAL GÜVENL‹K TEKN‹KLER‹
AYIRIMI .........................................................................................................
Sosyal Güvenlik Tekniklerinin Gelece¤i ....................................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
63
63
64
64
64
65
67
67
68
71
76
78
79
80
82
84
86
87
88
90
90
91
Sosyal Güvenli¤in Yönetimi.................................................... 92
SOSYAL GÜVENL‹K S‹STEMLER‹N‹N YÖNET‹M‹N‹N ÖNEM‹ VE
KAPSAMI........................................................................................................
Önemi ...........................................................................................................
Sosyal Güvenlikte Yönetim Baflar›s›n›n Ölçülmesi ve ‹yi Yönetimin
Unsurlar› ........................................................................................................
Sosyal Güvenli¤in Yönetimi Nedir?..............................................................
SOSYAL S‹GORTALARIN YÖNET‹M‹...........................................................
Genel Olarak Sosyal Sigortalar›n Organizasyon Yap›s› ..............................
Sosyal Sigortalar›n Yönetimi ve Özerklik ...................................................
Sosyal Sigortalar›n Merkez ve Taflra Örgütlenmesi.....................................
Merkez Örgütleri (Birimleri) ..................................................................
Taflra Örgütleri (Birimleri) ......................................................................
De¤iflen Hizmet Anlay›fl› ve Taflra Hizmet Birimlerinin Artan
Önemi ......................................................................................................
Sosyal Sigortalar›n Yönetimi ‹le ‹lgili Di¤er Hususlar.................................
SOSYAL YARDIMLAR VE H‹ZMETLER‹N (PR‹MS‹Z REJ‹MLER‹N)
YÖNET‹M‹ .....................................................................................................
Kurumsal Yap›lanma ve Organizasyon........................................................
3. ÜN‹TE
93
93
97
99
100
100
101
104
104
105
107
108
109
109
4. ÜN‹TE

5. vi
‹çindekiler
Sosyal Yard›mlar ve Hizmetlerin Kapsam› ..................................................
Sosyal Yard›mlar ve Hizmetlerin Finansman›..............................................
Özet ...............................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m .....................................................................................
Yaflam›n ‹çinden ...........................................................................................
Okuma Parças› ........................................................................................... ..
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
5. ÜN‹TE
111
112
114
116
117
118
119
119
121
Sosyal Güvenli¤in Finansman› ................................................ 122
G‹R‹fi ..............................................................................................................
SOSYAL S‹GORTALARIN GEL‹R KAYNAKLARI (F‹NANSMANI)................
SOSYAL S‹GORTALARIN GEL‹R KAYNA⁄I OLARAK PR‹MLER ...............
Primlerin Tarifi .............................................................................................
Primlerin Vergilerden Üstünlü¤ü..................................................................
Primlerin Çeflitleri ..........................................................................................
Ödeyenlere Göre Primler .......................................................................
Tek Prim-Sigorta Kollar›na Göre Ayr› Prim (Çoklu Prim) ....................
Nispi Primler-Mutlak Primler ..................................................................
Safi (Net)-Gayrisafi (Brüt) Primler ........................................................
Primlerin Belirlenmesi...................................................................................
SOSYAL S‹GORTALARIN PR‹M DIfiI GEL‹RLER‹ .......................................
Fon ve Yat›r›m Gelirleri ................................................................................
Devlet Katk›lar› ............................................................................................
‹dari Para ve Gecikme Cezalar› ..................................................................
Di¤er Gelirler.................................................................................................
PR‹MLER‹N YANSIMASI ...............................................................................
Sigortal› Primlerinin Yans›mas›.....................................................................
Ba¤›ml› Çal›flanlar ve Primlerin Yans›t›lmas› ........................................
Kendi Ad›na Ba¤›ms›z Çal›flanlar ve Primlerin Yans›t›lmas›.................
‹flveren Primlerinin Yans›t›lmas›...................................................................
Devlet Primlerinin Yans›mas› ......................................................................
SOSYAL S‹GORTALARIN F‹NANSMAN YÖNTEMLER‹ ..............................
Hangi Finansman Yöntemi, Niçin Tercih Edilir? ........................................
Da¤›t›m Yöntemi (Y›l› Y›l›na Finansman Yöntemi) ...................................
Fon Yöntemi ................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N VERG‹LERLE F‹NANSMANI....................................
Sosyal Sigortalar›n Vergilerle Finansman›....................................................
Kamu Sosyal Güvenlik Harcamalar›n›n Vergilerle Finansman›..................
Sosyal Güvenli¤in Vergilerle Finansman› ‹le ‹lgili Tart›flmalar...................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
123
124
124
124
126
126
127
129
130
130
130
132
132
132
133
134
134
135
135
136
136
137
138
138
139
141
143
143
144
144
146
148
149
150
151
151
153

6. vii
‹çindekiler
Sosyal Güvenli¤in ‹ktisadi ve Mali Boyutu ............................ 154
G‹R‹fi ..............................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹K HARCAMALARI: SEV‹YES‹ VE SEYR‹........................
Sosyal Güvenlik Harcamalar›n› Art›ran Faktörler........................................
Sosyal Güvenlik Harcamalar›n›n Geliflme Seyri ..........................................
Günümüzde Sosyal Güvenlik Harcamalar› ................................................
Nüfusun Yafllanmas› ve Sosyal Güvenlik Harcamalar›n›n Gelece¤i ..........
Millî Gelir ve Sosyal Güvenlik Harcamalar›.................................................
SOSYAL GÜVENL‹K FONLARININ YATIRIMI .............................................
Sosyal Güvenlik Fonlar›n›n Önemi ve Büyüklü¤ü .....................................
Sosyal Güvenlik Fonlar›n›n Yat›r›m ‹lkeleri ve Kriterleri............................
Fonlar›n Yat›r›m ‹lkeleri..........................................................................
Fonlar›n Yat›r›m Kriterleri.......................................................................
Fonlar›n Yat›r›m› ve Tart›flmalar.............................................................
Fonlar›n Yat›r›m›nda Türkiye Tecrübesi ................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ‹KT‹SAD‹ ETK‹LER‹ ................................................
Sosyal Güvenlik: Millî Gelir ve ‹ktisadi Büyüme ........................................
Emek Arz› ve ‹stihdam Seviyesine Etkileri ..................................................
Tasarruf E¤ilimi ve Sermaye Birikimine Etkileri..........................................
Gelirin Yeniden Da¤›l›m›na Etkileri .............................................................
Sosyal Güvenli¤in Di¤er ‹ktisadi Etkileri .....................................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
155
156
156
157
159
162
165
166
167
169
169
171
173
174
175
176
177
179
181
182
184
186
187
188
189
190
191
Sosyal Güvenli¤in Uluslararas› Boyutu.................................. 192
G‹R‹fi ..............................................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ULUSLARARASI BOYUT KAZANMASINI
HIZLANDIRAN SEBEPLER ...........................................................................
‹ktisadi Geliflmeler .......................................................................................
Devlet Anlay›fllar›ndaki Geliflmeler .............................................................
‹ktisadi Bütünleflme Hareketleri ...................................................................
‹nsan Haklar› Alan›ndaki Geliflmeler ..........................................................
Uluslararas› Göç ............................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ULUSLARARASI BOYUT KAZANMASINDA
HUKUK‹ SÜREC‹N SEYR‹ .............................................................................
‹kili Uluslararas› Anlaflmalar ........................................................................
Çok Tarafl› Uluslararas› Anlaflmalar ve Sözleflmeler ...................................
Borçlanma ‹mkânlar›n›n Getirilmesi ............................................................
Anayasal Boyutu ..........................................................................................
SOSYAL GÜVENL‹KLE ‹LG‹L‹ BELL‹ BAfiLI ULUSLARARASI
SÖZLEfiME VE TAVS‹YE KARARLARI .........................................................
Birleflmifl Milletler Sözleflmeleri ....................................................................
‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ...........................................................
6. ÜN‹TE
193
193
194
194
195
195
196
196
196
197
198
198
198
199
199
7. ÜN‹TE

7. viii
‹çindekiler
Mültecilerin Statüsüne Dair Sözleflme (1951) ........................................
Vatans›zlar›n Statüsüne Dair Sözleflme (1954) ......................................
Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi (1966)......................
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararas›
Sözleflmesi (1966)....................................................................................
Her Çeflit Irk Ay›r›m›n›n Ortadan Kald›r›lmas›na Dair Uluslararas›
Sözleflme (1966) ......................................................................................
Kad›nlara Karfl› Her Türlü Ayr›mc›l›¤›n Kald›r›lmas›na Dair
Sözleflme (1979 ) .....................................................................................
Çocuk Haklar› Sözleflmesi (1989)...........................................................
Bütün Göçmen ‹flçilerin ve Ailelerinin Haklar›n›n Korunmas›na
Dair Uluslararas› Sözleflme (1990) .........................................................
Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün Sözleflme ve Tavsiye Kararlar› ...............
Genel Nitelikli Sözleflme ve Tavsiye Kararlar› ......................................
ILO’nun Sosyal Güvenlik Dallar›na Dair Sözleflme ve Tavsiye
Kararlar› ..................................................................................................
‹çerisinde Sosyal Güvenlik Hükmü Bulunan Farkl› Alanlarla
‹lgili Sözleflme ve Tavsiye Kararlar› ......................................................
Avrupa Konseyi Sözleflmeleri .......................................................................
Avrupa Sosyal Güvenlik Sözleflmesi ......................................................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
8. ÜN‹TE
200
201
201
201
203
203
203
204
205
206
208
210
212
215
216
218
219
220
221
221
223
Sosyal Güvenlikte Yeni Geliflmeler ve Sorunlar .................. 224
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ARTAN ÖNEM‹ VE ARTAN SORUNLARI ..............
KÜRESELLEfiME ÖNCES‹ DÖNEM ...............................................................
Sanayi Toplumu Sosyal Güvenlik Sistemi: Geliflimi, Baflar›lar› ve
Baflar›s›zl›klar› ................................................................................................
Kurumsal Yap›s› ve Geliflimi .................................................................
Sosyal Güvenlik Alan›nda Sa¤lanan Baflar›lar ve Olumlu
Geliflmeler................................................................................................
Sistemin Baflar›s›zl›klar› ve Olumsuz Geliflmeler ..................................
Sanayi Toplumu Sosyal Güvenlik Sistemlerinde Kriz ve Yeniden
Yap›lanma ‹htiyac› ........................................................................................
Yeniden Yap›lanma ‹htiyac› Do¤uran ‹ktisadi, Sosyal ve Kültürel
Geliflmeler................................................................................................
Sosyal Güvenlikte Yeniden Yap›lanman›n Esaslar› ve Yönleri ............
KÜRESELLEfiME SONRASI DÖNEM .............................................................
Küreselleflme Süreci ve Sosyal Etkileri ........................................................
Günümüz Sosyal Güvenlik Sistemlerinde De¤iflimi Zorlayan
Faktörler.........................................................................................................
Nüfus Yap›s›ndaki De¤iflim ....................................................................
‹stihdam ve ‹flgücü Piyasas›ndaki De¤iflim............................................
Uluslararas› Emek ve ‹nsan Göçü .........................................................
225
226
226
226
227
228
228
229
230
234
234
235
235
236
236

8. ‹çindekiler
Kay›t D›fl› Çal›flman›n Yayg›nlaflmas› .....................................................
Küreselleflme ve Uluslararas› Rekabetin Art›fl› ......................................
Ekonomik Krizler ....................................................................................
DE⁄‹fiEN SOSYAL GÜVENL‹K ANLAYIfiI VE YEN‹ YAKLAfiIMLAR .........
ILO ve Sosyal Güvenlikte Yeni Yaklafl›m....................................................
Sosyal Güvenlikte Yeni Yaklafl›m›n Temel Esaslar› ....................................
Herkes ‹çin Sosyal Güvenlik ..................................................................
Herkese Asgari Sosyal Güvenlik Garantisi ............................................
Krizlere Karfl› Mücadele Arac› Olarak Sosyal Güvenlik........................
Özet................................................................................................................
Kendimizi S›nayal›m......................................................................................
Yaflam›n ‹çinden............................................................................................
Okuma Parças› ..............................................................................................
Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................
S›ra Sizde Yan›t Anahtar› ..............................................................................
Yararlan›lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
237
237
238
239
239
240
242
243
244
246
248
249
250
251
252
254
Sözlük ................................................................................... 255
ix

9. x
Önsöz
Önsöz
Gelirin yeniden da¤›l›m›n› sa¤layarak refah ve huzur içinde bir toplumsal hayat›n oluflmas›n› sa¤lamak sosyal politikan›n görevidir. Sosyal politikan›n bu amac›n› gerçeklefltirmek için kulland›¤› birçok yöntem, politika ve araç olmakla birlikte, bunlardan en önemlisi ve en genifl kapsaml›s› sosyal güvenliktir.
Sosyal güvenlik, sosyal politikan›n en önemli arac›d›r: Çünkü; 1) Di¤er sosyal
politika tedbirleri toplumu oluflturan baz› kesimleri ilgilendirirken sosyal güvenlik,
evrensel bir ihtiyaç olarak toplumu oluflturan herkesi ilgilendirir. Yafl›, cinsiyeti,
medeni durumu, ›rk›, inanc›, gelir seviyesi ve statüsü ne olursa olsun hiç kimse
bu ihtiyaçtan muaf de¤ildir. 2) Di¤er sosyal politika tedbirleri insan hayat›n›n belirli bir dönemini ilgilendirirken yaln›zca sosyal güvenlik do¤umundan ölümüne
insan›n bütün hayat›n›, hatta anal›k riski dolay›s›yla do¤um öncesi, ölüm riski dolay›s›yla da ölüm sonras› belirli bir dönemi kapsad›¤› için bir insan hayat›ndan daha uzun süreyi ilgilendirir. Sosyal güvenli¤in önemini vurgulamak için bir baflka
gösterge kullanmak gerekirse, bireylerin ve toplumlar›n bu amaçla tahsis ettikleri
kayna¤›n büyüklü¤ünün geliflmifl ülkelerde, milli gelirin % 20-35’i aras›nda de¤iflen bir pay›n› oluflturmas› konunun önemi kendili¤inden ortaya ç›kar›r.
Tarihi geliflim süreci içinde insano¤lu sosyal güvenlik ihtiyac›n› karfl›lamak için
çeflitli yollara ve yöntemlere baflvurmufl, bunlardan baflar›l› olanlar› sürekli olarak
kullanmak üzere sosyal güvenlik teknikleri olarak gelifltirmifltir. Birey, toplum ve
devlet olarak gelifltirilen tedbirlerin ve tekniklerin bütünü sosyal güvenlik sistemlerini oluflturmufltur. Ça¤dafl sosyal güvenlik anlay›fl›na göre sosyal güvenlik sistemlerinin ideali; “toplumu oluflturan herkesi, bütün sosyal risklere karfl› koruma
kapsam›na alan, kiflilere ve ailelerine yaflad›klar› toplum içinde, onlar› baflkas›na
muhtaç etmeyecek bir hayat standard› sa¤lamay› garanti etmektir ”.
Sosyal güvenlik kitab›n›n içeri¤i ve ünite konular›, bir yandan sosyal güvenli¤in önemini vurgulamak, di¤er yandan küreselleflme gibi sosyal hayatta meydana gelen de¤iflikliklerin bu alana yönelik etkilerini kapsayacak flekilde haz›rlanm›flt›r. ‹lk ünitede sosyal güvenlik kavram› ve bu kavram› ortaya ç›karan tarihi geliflim süreci ele al›nm›flt›r. Bir sistem olarak sosyal güvenli¤in anlafl›lmas› bak›m›ndan sosyal güvenlik ihtiyac›n›n kayna¤›n› oluflturan sosyal riskler ve bu ihtiyac›
karfl›lamak için gelifltirilen teknikler sonraki iki ünitede ifllenmifltir. Bir sistem olarak sosyal güvenli¤in yönetimi dördüncü ünitede, finansman› ise beflinci ünitede
ele al›nm›flt›r. Özellikle yirminci yüzy›l›n son çeyre¤inde yaflanan iktisadi kriz sanayi toplumu sosyal güvenlik sistemlerinde de¤iflim ve dönüflüm tart›flmalar›n›
bafllatm›flt›r. Bu tart›flmalar› da dikkate alarak sosyal güvenli¤in iktisadi boyutu
ayr› bir ünitede incelenmifltir. Kitab›n son iki ünitesi, ILO’nun bu alandaki çal›flmalar›n› öne ç›karacak flekilde sosyal güvenli¤in uluslararas› boyutuna ve özellikle küreselleflme dolay›s›yla sosyal güvenlik alan›nda yaflanan de¤iflime ayr›lm›flt›r.
Bir bütün olarak kitap, sosyal güvenli¤i anlamak yan›nda gelecek dönemlerde ortaya ç›kabilecek muhtemel geliflmelerin sisteme etkilerini de ortaya koyacak flekilde haz›rlanm›flt›r.
Aç›k Ö¤retim Fakültesinin ders kitab› haz›rlama format›na uygun olarak; her
ünitede ünite içinde geçen anahtar kavramlara, ö¤rencinin bilgilerini s›nama ve
kontrol etme imkan› verecek sorulara yer verilmifltir. Her ünitede okuma parçalar› ve yaflam›n içinden konular›n›n seçilmesine büyük özen gösterilmifl, özellikle
yaflam›n içinden konular› ile ülkemizde günlük hayatta karfl›lafl›lan veya çok ko-

10. Önsöz
nuflulan sosyal güvenlik sorun alanlar› ile ilgili tart›flmalar kitaba yans›t›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Son olarak, bütün kitaplarda oldu¤u gibi anahtar sözcükler ve temel
kavramlara yer verilmifltir.
Kitab›n dört ünitesinin yaz›m›n› üstlenen meslektafl›m Prof.Dr. Kadir Ar›c›’ya;
ünitelerin düzenlenmesi, gözden geçirilmesi, sorular›n haz›rlanmas› ve yay›na verilmesinde yo¤un ve titiz bir çal›flma gösteren, eme¤ini ve mesaisini esirgemeyen
genç meslektafl›m Yrd.Doç.Dr. Seda Tekeli’ye teflekkür ederim.
Editörler olarak, kitab›n ö¤rencilere ve konuyla ilgilenenlere faydal› olmas› temennisiyle yay›na haz›rlanmas›nda eme¤i geçen herkese teflekkür ederiz.
Editörler
Dr. Yusuf ALPER
Yrd.Doç.Dr. Seda TEKEL‹
xi

11. 1
SOSYAL GÜVENL‹K
Amaçlar›m›z
Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;
Sosyal güvenlik kavram›n› tan›mlayabilecek,
Sosyal güvenlik kavram› ile benzer ve iliflkili kavramlar› ifade edebilecek,
Sosyal güvenli¤in amac›n› anlatabilecek,
Sosyal güvenli¤in önemini tart›flabilecek,
Sosyal güvenli¤in ilgili oldu¤u bilim dallar›n› aç›klayabilecek,
Sosyal güvenli¤in tarihi geliflimini anlatabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
•
•
•
•
•
•
Sosyal Güvenlik
Dar Anlamda Sosyal Güvenlik
Genifl Anlamda Sosyal Güvenlik
Sosyal Hizmet
Sosyal Sigorta
Sosyal Yard›m
•
•
•
•
•
Özel Sigorta
Sosyal Politika
Sosyal Devlet
Sosyal Adalet
Sosyal Dayan›flma
‹çindekiler
Sosyal Güvenlik
Genel Olarak Sosyal
Güvenlik (KavramAmac›-Konusu ve
Tarihî Geliflimi)
• G‹R‹fi
• SOSYAL GÜVENL‹K KAVRAMI
• SOSYAL GÜVENL‹K KAVRAMI ‹LE
BENZER VE ‹L‹fiK‹L‹ KAVRAMLAR
• SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N AMACI
• SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ÖNEM‹
• SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ‹LG‹L‹
OLDU⁄U B‹L‹M DALLARI
• SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ‹ÇER‹⁄‹ VE
KAPSAMI
• SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N
FONKS‹YONU
• SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N KISA TAR‹H‹
GEL‹fi‹M‹

12. Genel Olarak Sosyal
Güvenlik (Kavram-Amac›Konusu ve Tarihî Geliflimi)
G‹R‹fi
Sosyal güvenlik, herkesin farkl› anlamlar yükledi¤i bir kavramd›r. Sosyal güvenli¤in ne olmad›¤› bilinmektedir. Sosyal güvenlik polisiye anlamda güvenlikle yani
asayifl ve emniyet kuvvetlerinin görev alan› olan güvenlik kavram›yla hiçbir ilgisi
olmayan bir kavramd›r. Ancak sosyal güvenli¤in ne oldu¤unun tam olarak bilindi¤i de söylenemez. Sosyal güvenlikle ilgili baflkaca kavramlar da vard›r. Sosyal yard›m, sosyal hizmet, sosyal refah, sosyal politika, sosyal devlet, sosyal adalet gibi
kavramlar ile sosyal güvenlik kavram› aras›nda ne gibi bir anlam fark› bulunmaktad›r? Sosyal güvenlik ile sosyal güvenlik hukuku nerede ayr›fl›r?
Sosyal güvenlik, ça¤dafl bir kavram olarak adland›r›l›r. Peki, daha önceki ça¤larda sosyal güvenlik bilinmemekte midir? Daha önceki y›llarda insanlar›n sosyal
güvenlik ihtiyac› yok muydu?
Bu k›s›mda bütün bu sorular›n cevaplar› verilmeye çal›fl›lacak; sosyal güvenlik
kavram›n›n anlam› ve tarihî geliflimi ortaya konulmaya gayret edilecektir.
SOSYAL GÜVENL‹K KAVRAMI
Sosyal güvenlik nedir? Sosyal güvenlik “sosyal ” ve “güvenlik ” kelimelerinden meydana gelen bir ifade olmas›na ra¤men zaman içinde terim anlam› kazanarak bu iki
kelimenin tek tek kelime anlamlar›ndan öte bir anlam kazanm›fl bir kavramd›r.
Sosyal kavram›, toplum ve toplumun bir parças› olan insana iliflkin her fleyi ifade eden bir kavramd›r. Toplum içinde yaflamaktan kaynaklanan her konu sosyal
kelimesi ile ifade edilebilir. ‹nsan›n sosyal bir varl›k olarak kabul edilmesi de toplumu meydana getirebilen, toplum hâlinde yaflama kültürüne sahip bir varl›k oldu¤unu ifade eder. Sosyal kelimesi, hangi di¤er kelimenin önünde kullan›l›rsa o kelime ile birlikte oluflan terime “insani bir boyut” kazand›ran farkl› bir anlama da sahiptir. Bu anlamda sosyal; iktisaden zay›f durumda olan›n korunmas› amac›yla karfl›l›kl› yard›mlaflma ve dayan›flmay› da ifade eder (Alper, 2011:161). Güvenlik kavram› ise farkl› anlamlarda kullan›lan bir kavramd›r. ‹nsan›n d›flardan gelen her türlü sald›r› ve tecavüzlerden korunmas›, can ve mal emniyetinin sa¤lanmas› anlam›nda kullan›labilir. Bu anlamda güvenlik emniyet ve asayifl kelimeleri ile de ifade edilebilmektedir. Güvenlik kavram›n›n, kiflilerin muhtaçl›¤a karfl› korunmas›
anlam›nda da kullan›ld›¤› gözlemlenir.

13. 4
Sosyal Güvenlik
Sosyal güvenlik, toplum
hâlinde yaflamaktan
kaynaklanan tehlikeler de
dâhil olmak üzere insan›n
karfl› karfl›ya bulundu¤u
tehlikelerin ekonomik
sonuçlar›na karfl› emniyet
sa¤lanmas›n› ifade eder.
Sosyal güvenlik kavram›, terim anlam› ile; toplum hâlinde yaflamaktan kaynaklanan tehlikeler de dâhil olmak üzere insan›n karfl› karfl›ya bulundu¤u tehlikelerin ekonomik sonuçlar›na karfl› emniyet sa¤lanmas›n› ifade eden bir kavramd›r.
Sosyal güvenlik sa¤lanmas› demek, kiflinin sosyal güvenli¤in konusu olan tehlikelerin ortaya ç›kard›¤› olumsuz ekonomik sonuçlar› olan gelir kesilmesi, gelir azalmas› ya da gider art›fl› biçiminde ortaya ç›kan zararlar›na karfl› gelir-gider süreklili¤inin sa¤lanmas›na imkân sa¤layan asgari bir gelirin sa¤lanmas›; böylece kiflilerin
muhtaçl›¤a düflmekten korunmas›n› konu alan bir kavramd›r. Sosyal güvenlik; bu
anlamda kiflilerin muhtaçl›ktan kurtar›lmas›, muhtaçl›ktan kaynaklanan korkunun
ortadan kald›r›lmas› ve bu anlamda bir emniyet duygusunun sa¤lanmas›n› ifade
eder. Bu amaca hizmet eden her faaliyet, sosyal güvenlik faaliyeti say›l›r.
Sosyal güvenlik ile kifliler yar›n›ndan emin olmak; aç kalmak ve muhtaç duruma düflmek korkusundan kurtulma imkân›n› elde eder. fiu hâlde sosyal güvenli¤in
sa¤lad›¤› güvenlik kiflileri toplum içinde iktisadi anlamda muhtaçl›ktan koruma,
muhtaçl›¤a karfl› duyulan korkudan kurtulma anlam›nda bir emniyet sa¤lar (Yazgan, 1992:18-19). Sonuç olarak sosyal güvenlik, sosyal güvenli¤in konusu olan
risklerin sonuçlar›na karfl› kiflide gelir güvenli¤inin sa¤lanmas›n› ifade eden bir
kavramd›r. Gelir güvenli¤ini sa¤lamaya yönelik her türlü tedbir ve bunlarla ilgili
kurumsal yap›, hukuki sistem sosyal güvenlik sistemini oluflturur.
Sosyal güvenli¤in sa¤lam›fl oldu¤u emniyet duygusundan hareket edilirse sosyal güvenli¤in iki boyutu ortaya ç›kar. Sosyal güvenli¤in soyut boyutu; insanlar›n
tehlikelerle karfl›laflt›klar› zaman karfl›laflacaklar› zararlar›n giderilece¤ini bilmelerinden kaynaklanan kendini güven içinde hissetme hâlini; somut boyutu ise karfl›laflt›klar› zararlar›n fiilen karfl›lanmas› hâlini ifade eder (Alper, 2009:3). Toplumsal huzurun sa¤lanmas› bak›m›ndan, insanlar›n yar›n endiflesinden uzak olarak hayatlar›n› sürdürmelerini sa¤layan sosyal güvenliktir. Geliflmifl bir sosyal güvenlik
sistemi toplumsal bar›fl›n garantisidir.
Sosyal güvenlik, dar ve genifl anlamda olmak üzere iki farkl› aç›dan da tan›mlanabilmektedir. Dar anlamda sosyal güvenlik; tan›mlanm›fl sosyal risklerin zararlar›na karfl› koruma sa¤layan sosyal güvenlik anlay›fl›n›; genifl anlamda sosyal
güvenlik ise sebebi ne olursa olsun muhtaçl›k yaratan bütün sosyal risklere karfl›
koruma garantisi sa¤layan sosyal güvenlik anlay›fl›n› temsil eder. Dar anlamda sosyal güvenlik sosyal sigortalarla sa¤lanan sosyal güvenlik garantisini (Alper,
2011:162; Ar›c›, 1999:3), genifl anlamda sosyal güvenlik ise sosyal sigortalarla sa¤lanan koruma garantisine ilaveten devletin nakdi veya ayni gelir transferleri ile
sa¤lad›¤› garantiyi de kapsar. Dar anlamda sosyal güvenlik anlay›fl› içinde Uluslararas› Çal›flma Örgütünün (ILO-International Labour Organisation) sosyal güvenlik
sözleflmelerinde belirtilen yafll›l›k, malullük, ölüm, iflsizlik, hastal›k ve ifl kazalar›
gibi tan›ml› sosyal risklere karfl› garanti sa¤larken, genifl anlamda sosyal güvenlik
taraf›ndan e¤itim, kira ve g›da harcamalar›n›n karfl›lanmas›, dâhil olmak üzere genifl bir gelir transferi uygulamalar›n› kapsar (Güzel vd., 2010:5-7; Gerek, 2010:4).
Genifl anlamda sosyal güvenlik uygulamalar› gelir da¤›l›m› adaleti sa¤lamay› amaçlayan sosyal refah devleti politikalar› ile geliflmifltir.
Sosyal güvenlik kavram› sosyal bilimler alan›nda kullan›lan bir çok kavram gibi kendini oluflturan sosyal ve güvenlik kelimelerinin anlamlar› d›fl›nda bir anlam
kazanm›fl ve bu anlamda kullan›lmaya bafllanm›fl bir kavramd›r. Sosyal güvenlik
kavram› ça¤dafl bir kavramd›r. Sosyal güvenlik, insanl›¤›n ezelî ve ebedî bir ihtiyac› olmas›na ra¤men kavram olarak ça¤dafl bir kavramd›r. Sosyal güvenlik kavram›,
Sosyal güvenlik, kapsama
ald›¤› risklere karfl› kiflilere
gelir güvencesi sa¤lar.
Sosyal güvenli¤in soyut ve
somut olmak üzere iki
boyutu vard›r. ‹nsanlar›n
yar›n endiflesinden
uzaklaflmalar› sosyal
güvenli¤in soyut boyutu ile
ilgilidir.
Dar anlamda sosyal güvenlik
belirli sosyal risklere karfl›
(yafll›l›k, hastal›k, iflsizlik
vb.) koruma garantisi
sa¤lanmas›d›r.

14. 5
1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu ve Tarihî Geliflimi)
sanayi ihtilali sonras›nda ortaya ç›kan, ancak 20. yüzy›lda kullan›m› yayg›nlaflm›fl,
bugünkü anlamda kullan›lmaya bafllanm›fl bir kavramd›r. Terim olarak sosyal güvenlik, zannedildi¤i gibi bugünkü anlamda bu sistemi ilk defa kuran ‹ngiltere,
Fransa ve Almanya gibi ülkelerde de¤il, ABD’de, 1935 tarihli Sosyal Güvenlik Kanunu (The Social Security Act) ile kullan›lm›flt›r (ILO, 1984:3). Bu tarihten sonra
1941 tarihinde Atlantik fiart›nda ve 1948’de ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi’nde
sosyal güvenlik kavram› kullan›lm›fl ve tarifi yap›lm›flt›r. Sosyal güvenlik, bugünkü
anlamda en kapsaml› flekilde ILO’nun “1952 tarih ve 102 say›l› “Sosyal Güvenli¤in
Asgari Normlar›” sözleflmesinde kullan›lm›flt›r (ILO, 1984:3). Sosyal güvenli¤in teSIRA ülkenin Anayarim olarak uluslararas› belgelerde yer almas›ndan sonra çok say›da S‹ZDE
salar›nda ve ilgili yasalarda sosyal güvenlik terimine yer verilmifltir.
Sosyal güvenli¤in ça¤dafl bir kavram olarak kabul edilmesinde, herkes için zoDÜfiÜNEL‹M
runlu olarak karfl›lanmas› gereken “evrensel bir ihtiyaç” olmas›n›n yan› s›ra Birleflmifl Milletler (BM), ‹nsan Haklar› Evrensel Bildirgesi ile temel sosyal haklardan biO R U
ri olarak tarif edilmesinin önemli rolü olmufltur. Bildirge’nin 22.Smaddesinde “Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenli¤e hakk› vard›r” ifadesi kullan›lm›flt›r. Sosyal güvenlik hakk›n›n kapsam› ise ayn› bildirgenin 25. maddesinde belirtilD‹KKAT
mifltir. Buna göre, “Herkesin gerek kendisi, gerek ailesi için yiyecek, giyim, konut,
t›bbi bak›m ve gerekli sosyal hizmetler dâhil olmak üzere sa¤l›k ve refah›n› sa¤laSIRA S‹ZDE
yacak uygun bir hayat düzeyine ve iflsizlik, hastal›k, sakatl›k, dulluk, yafll›l›k veya
geçim imkânlar›ndan kendi iradesi d›fl›nda yoksun b›rakacak baflka durumlarda
sosyal güvenli¤e hakk› vard›r ”. Bu madde ile genifl anlamda AMAÇLARIMIZ
sosyal güvenlik tan›m›na daha uygun bir tan›mlama yap›lm›flt›r.
Sosyal güvenlik terim olarak
ilk defa 1935 tarihli
Amerikan Sosyal Güvenlik
Kanununda kullan›lm›flt›r.
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
Sosyal güvenlik temel ve
vazgeçilmez insan O R U
S
haklar›ndan biridir.
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
YAZGAN, Turan (1992), “‹ktisatç›lar ‹çin Sosyal Güvenlik Ders Notlar›”, KUTYAY, ‹stanbul:
K ‹ T A P
GÜZEL, Ali-OKUR, Ali R›za-CAN‹KL‹O⁄LU, Nurflen (2010). Sosyal Güvenlik Hukuku, 13.
Bas›, ‹stanbul 2010., s. 1-7.; TUNCAY, A. Can EKMEKÇ‹, Ömer (2011). Sosyal Güvenlik
Hukuku Dersleri, 14.Bas›, ‹stanbul, s.1-4; Ar›c›, Kadir (1999); Sosyal ‹Güvenlik, Tes-‹fl
TELEV ZYON
Sendikas›, Ankara: ALPER Yusuf (2009), Sosyal Güvenlik, Uluda¤ Üniversitesi, s.1-3.
Sosyal güvenlik kavram› genel olarak sizce nas›l tan›mlan›r?
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
SOSYAL GÜVENL‹K KAVRAMI ‹LE BENZER VE ‹L‹fiK‹L‹
DÜfiÜNEL‹M
KAVRAMLAR
Sosyal güvenlik kavram›n›n daha iyi anlafl›labilmesi için sosyal güvenlik kavram›
ile benzer ya da yak›n anlamdaki baz› kavramlar hakk›nda k›sa Obilgi verilmesine
S R U
ihtiyaç vard›r. Bu kavramlar benzer ve ilgili kavramlar olmalar›na ra¤men sosyal
güvenlik ile ayn› anlamda kavramlar de¤ildir.
D‹KKAT
Benzer Kavramlar
Baz› kavramlar vard›r ki sosyal güvenlikle benzer kavramlar SIRA S‹ZDE
olarak nitelenir. Bu
kavramlar sosyal güvenli¤i do¤rudan ifade eden ya da sosyal güvenlik kavram›n›n yerine geçen kavramlar de¤ildir. Ancak sosyal güvenli¤in muhtevas› içinde
AMAÇLARIMIZ
kalan baz› kavramlar sosyal güvenli¤i ça¤r›flt›r›r ve sosyal güvenlikle ilgili kavramlard›r. Bu kavramlar sosyal güvenli¤i ifade eden kavramlar olmamakla beraber,
sosyal güvenlik kavram›n› daha iyi anlayabilmek için bilinmelerinde fayda vard›r.
K ‹ T A P
Zira bu kavramlar sosyal güvenlik teorisinde ve literatüründe s›k s›k karfl›lafl›lacak
kavramlard›r.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
1
SIRA S‹ZDE
‹NTERNET
DÜfiÜNEL‹M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
‹NTERNET

15. 6
Sosyal Güvenlik
Sosyal Yard›mlaflma Kavram›
Sosyal yard›mlaflma, ayn›
toplumun üyesi olmaktan,
bir arada yaflamaktan
do¤an bir olgudur.
Sosyal yard›mlaflma, iste¤e
ba¤l› olarak ve gönüllülük
esas›na göre gerçekleflir.
Sosyal yard›mlaflma kavram›, sosyal güvenlik kavram› ile benzer kavramlardan birisidir. Sosyal yard›mlaflma toplum içinde yaflayan kiflilerin ihtiyaçlar›n› karfl›lamak
bak›m›ndan karfl›l›kl› olarak birbirlerine yard›mlar yapmas›n› ifade eden bir kavramd›r. Sosyal yard›mlaflma toplumlar›n iç dayan›flmas›ndan gücünü al›r. Her toplumun birtak›m ortak paydalar› vard›r ki bu ortakl›k toplumu birbirine kaynaflt›ran
ve ba¤layan ba¤lard›r. Ayn› kökenden gelmek, ayn› tarihi yaflamak, ayn› de¤er hükümlerini paylaflmak, ayn› dine sahip olmak vs. gibi ortak paydalar toplumu bir
arada tutar. Her seviyede toplumlar için bu tespit do¤rudur. ‹flte sosyal yard›mlaflma ayn› toplumun üyesi olmaktan ve bir arada yaflamaktan do¤an bir dayan›flma
olgusudur .
Sosyal yard›mlaflma, sosyal güvenlik ihtiyac›n›n karfl›lanmas›n› sa¤lamakta kullan›lan bir yoldur. Kifliler, sosyal güvenli¤in konusu olan risklerin sonuçlar› ile bafl
edebilmek için en çok sosyal yard›mlaflma yolunu tercih etmifller ve bu yolu kullanarak muhtaçl›ktan kurtulmaya çal›flm›fllard›r. Sosyal yard›mlaflma, kiflilerin
sahip oldu¤u sosyal yard›m kültürüne ve yard›m yapabilme gücüne ba¤l› olarak
ve iste¤e ba¤l› bir flekilde (gönüllülük esas›na göre) gerçekleflir. Kiflilerin yard›ma
muhtaç duruma düflmeleri ve yard›m ça¤r›s›nda bulunmalar› gerekir. Ancak kiflilerin bu ça¤r›s›na toplumun di¤er kesimleri bütünüyle gönüllerine ve imkânlar›na
göre cevap verirler. Sosyal yard›mlaflma en eski ve en yayg›n klasik sosyal yard›m
yoludur.
Sosyal yard›mlaflman›n özünü oluflturan sosyal dayan›flma, sosyal güvenlik ihtiyac› ortaya ç›kt›ktan sonra gerçekleflir. Sosyal dayan›flman›n gerçekleflebilmesi
için riskin do¤mas› gereklidir. Ancak yaln›zca riskin do¤mas› yeterli de¤ildir. Risk
gerçekleflecek; riskle karfl› karfl›ya gelen kimse muhtaç duruma düflecek ve muhtaç duruma düflen kimse de üyesi oldu¤u toplumdan kendisine yard›m yap›lmas›n› talep edecektir.
Sosyal yard›mlaflman›n sonuçlar›n›n sosyal güvenlik ihtiyac›n› karfl›lay›p karfl›layamayaca¤› da bilinemez. Çünkü sosyal yard›mlaflma gönüllülük esas›na dayanan bir harekettir. Sosyal yard›mlaflman›n bafllamas› da bütünüyle kiflilerin iste¤ine ba¤l› gerçekleflir. Zaman zaman toplumda sivil toplum önderleri denilen baz›
kimselerin, lider nitelikli kimselerin, toplum liderlerinin sosyal yard›mlaflmay› harekete geçirici rolleri de söz konusu olabilir. Ancak sosyal yard›mlaflman›n sosyal
güvenlik ihtiyac›n› karfl›lay›p karfl›layamayaca¤› konusunda da bir belirsizlik vard›r. Çünkü kifliler güçleri kadar de¤il “gönüllerinden koptu¤u kadar yard›m” yaparlar. Sosyal yard›mlaflman›n bir baflka eksikli¤i toplanan yard›mlaflman›n ihtiyaca cevap verip vermeyece¤inin kimsenin umurunda olmamas›d›r. Kifliler gönlünden koptu¤u kadar ve istedi¤i zaman bu yard›mlaflmaya kat›l›r ve sosyal yard›mlaflmaya destek verir. Sosyal yard›mlaflman›n bu anlamda yetersizlikleri halk diline
yerleflmifl atasözlerinde aç›kça görülür. “Elden gelenle ö¤ün olmaz o da vaktinde
bulunmaz” sözü bunu ifade eder. Benzer flekilde; “Zenginin gönlü oluncaya kadar fukaran›n can› ç›kar ” atasözü de bu gerçe¤in bir baflka yönünü ifade eder.
Bütün eksik ve yetersizliklerine ra¤men sosyal yard›mlaflma, sosyal güvenlik
ihtiyac›n›n karfl›lanmas›na katk› sa¤layan bir olgudur. Aile içi yard›mlaflma, kabile,
köy, flehir ve millet çerçevesinde yap›lan sosyal yard›mlaflmalar›n sosyal güvenlik
ihtiyac›n›n karfl›lanmas›na katk›s› hiçbir zaman göz ard› edilemez.
Sosyal yard›mlaflman›n gönüllük esas›na dayal› olmas›, kiflilerin ve toplumun
yard›m yapabilme imkânlar›na ba¤l› olmas› ve bu yard›mlar›n zaman›nda ulaflma-

16. 7
1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu ve Tarihî Geliflimi)
s›n›n garantisinin bulunmamas› yönü ile sosyal güvenlik sa¤lamada bütünüyle yeterli olmad›¤› da bilinir.
Sosyal Yard›m Kavram›
Sosyal yard›m kavram›, sosyal yard›mlaflma kavram› ile çok defa kar›flt›r›labilen bir
kavramd›r. Sosyal yard›m kavram›n›n, kamu sosyal yard›mlar›n› ifade eden bir
farkl›l›¤› vard›r. Sosyal yard›mlar, kamu kurum ve kurufllar›nca yap›lan yard›mlard›r ve karfl›l›ks›zd›r. Muhtaçl›k flart›na ve muhtaçl›k kontrolüne ba¤l› olarak yap›l›rlar. Bu yard›mlar›n finansman› bütünüyle muhtaçl›k sürdü¤ü sürece ve devlet taraf›ndan karfl›lan›r. Sosyal yard›mlarda amaç, yard›m alan kiflinin mümkün olan en
k›sa zamanda yeniden çal›flabilme, gelir elde etme ve kendi geçimini sa¤layabilece¤i bir duruma kavuflturulmas›d›r (Dilik, 1991: 53).
Sosyal yard›m kavram› günümüzde anlam kaymas›na u¤ram›fl ve kamu taraf›ndan yap›lan ayni ve nakdi yard›mlar› ifade eder bir içeri¤e sahip hâle gelmifltir. Daha önceleri kamu taraf›ndan yap›lan sosyal hizmetleri de ifade eden sosyal yard›m
kavram›, günümüzde bu kapsam›n› kaybetmifltir. Sosyal yard›mlar, mümkün olan
durumlarda ihtiyaç sahibi olanlar›n muhtaçl›¤›n›n objektif olarak belirlenmesi ve
ihtiyac›n› karfl›layacak yard›mlar›n yap›lmas›n› gerektirir. Bu sebeple sosyal yard›mlar›n kimlere, nas›l, ne miktarda ve ne süre ile yap›laca¤› kanunlarla belirlenir
ve bugünkü anlamda bir tan›m›n› yapmak gerekirse “yaflad›¤› yer ve çevrede kendini ve ailesini geçindirme imkânlar›ndan mahrum kalm›fl kiflilere, muhtaçl›k durumlar›n›n tespitine ba¤l› olarak ayni veya nakdi, sürekli veya geçici, sistemli ve
düzenli olarak yap›lan karfl›l›ks›z gelir transferleri” olarak tan›mlanabilir (Seyyar,
2005: 314).
Sosyal yard›m günümüz modern sosyal güvenlik sistemleri içinde bir sosyal güvenlik tekni¤i hâline gelmifltir. Hâlihaz›rda muhtaç durumda olanlarla ileride muhtaç duruma düflenlere karfl›l›ks›z, muhtaçl›k kontrolüne dayal› olarak sa¤lanan bütün kamu sosyal yard›mlar›n› ifade eder. Yoksul ve muhtaçlara sosyal güvenlik
sa¤lamada kullan›lan temel teknik sosyal yard›m tekni¤idir (Demirbilek, 2005: 3640). Kamu sosyal yard›mlar› muhtaçlar›n sosyal güvenlik ihtiyaçlar›n›n karfl›lanmas› bak›m›ndan çok önemli bir rol oynar. Sosyal yard›m sistemi sosyal güvenlikte asgari seviyede sosyal güvenlik ihtiyac›n›n karfl›l›ks›z olarak karfl›lanmas›n› sa¤layan
yard›mlard›r.
Sosyal yard›mlar, kamu
kurum ve kurulufllar›nca,
ihtiyaç sahiplerine
karfl›l›ks›z yap›l›r.
Sosyal yard›mlar, günümüz
modern sosyal güvenlik
sistemleri içinde bir sosyal
güvenlik tekni¤i hâline
gelmifltir.
Sosyal Hizmet Kavram›
Sosyal hizmetler toplumda uyumlu olarak yaflama engelleri bulunan kimselere hayat›n› kolaylaflt›rmak, ihtiyaçlar›n› gidermek ve toplumda insana yarafl›r bir biçimde yaflamas›n› temin etmek için sa¤lanan sosyal hizmetleri ifade eden bir kavramd›r (Demirbilek, 2005: 40-45).
Sosyal yard›mlar›n hizmet biçiminde yard›ma ve deste¤e muhtaç kimselere götürülme flekline sosyal hizmet ad› verilir. Sosyal hizmet, sosyal yard›m ile ayn›
flartlarda yap›l›r. Sosyal hizmet muhtaçl›k flart›, muhtaçl›k kontrolüne ba¤l› olarak
karfl›l›ks›z olarak yap›lan kamu yard›mlar›d›r. Sosyal güvenlik sistemi içinde sosyal
yard›mlar›n bir türevi olarak yap›l›r. Karfl›l›ks›z olarak ve muhtaçl›k durumu sürdü¤ü sürece yap›l›r.
Sosyal hizmet, sosyal güvenlik ihtiyac›n› karfl›lar. Sosyal hizmetler bir sosyal güvenlik tekni¤idir. Günümüzde sosyal hizmetler, hem bir meslek hem de bir bilim
alan› hâline gelecek kadar geliflmifltir. Çocuklara, gençlere, yafll›lara, kad›nlara (dezavantajl› gruplara) vb. toplum kesimlerine götürülecek sosyal hizmetler kadar
Sosyal hizmet, sosyal
yard›mlar›n muhtaç bireylere
hizmet yard›m› olarak
götürülmesi faaliyetidir.

17. 8
Sosyal Güvenlik
sosyal hizmet teknikleri de farkl›lafl›r. Sosyal hizmetler, sosyal hizmet uzmanlar›
denilen kiflilerin gözetim ve yönetiminde götürülür.
Sosyal hizmetler, ça¤dafl sosyal güvenlik sistemlerinin olmazsa olmaz nitelikte
ayr›lmaz bir parças›d›r. Sosyal hizmetler, ça¤dafl devlet için bir görevdir ve sosyal
SIRA S‹ZDE
güvenlik hakk›n›n kapsam› içinde sosyal hizmet hakk› da vard›r.
Sosyal hizmet alan› ayn› zamanda bir meslek alan›d›r. Sosyal hizmetler bu alanda e¤itilmifl uzmanlar, e¤itilmifl personel eliyle sa¤lan›r. Sosyal hizmete ihtiyac›n
DÜfiÜNEL‹M
tespiti, kimin nas›l bir sosyal hizmete ihtiyac› oldu¤unun belirlenmesi ve buna göre uygun sosyal hizmetin sa¤lanmas› bir meslek ve bir mesleki e¤itim alan› olduO R U
¤u kadar birS uzmanl›k alan›d›r.
Sosyal hizmetler, ça¤dafl sosyal güvenlik sistemlerinin olmazsa olmaz nitelikte
ayr›lmaz birDparças› niteli¤ine sahiptir. Sosyal hizmetler, ça¤dafl devlet için bir gö‹KKAT
revdir. Sosyal güvenlik hakk›n›n kapsam› içinde sosyal hizmet hakk› da vard›r.
Sosyal yard›m ve sosyal hizmetler “kamu sosyal güvenlik harcamalar›” ya
SIRA S‹ZDE
da “kamu sosyal harcamalar›” olarak da ifade edilebilmektedir. Bu ifade biçimi psikolojik ya da finansal gayeli olabilir. Terim anlam›nda sosyal yard›m ve sosyal hizmet kavramlar›n›n korunmas›nda fayda oldu¤unu düflünüyoruz (Alper,
AMAÇLARIMIZ
2009: 23 vd.).
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Sosyal hizmet ‹konusunda daha ayr›nt›l› bilgi için: DUYAN, Veli (2010), “Sosyal Hizmet:
K T A P
Temelleri, Yaklafl›mlar› ve Müdahale Yöntemleri ”, Sosyal Hizmet Uzmanlar› Derne¤i,
Ankara.
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON
SIRA S‹ZDE
2
‹DN TfiE R N E ‹TM
Ü ÜNEL
S O R U
D‹KKAT
Sosyal sigorta zorunluluk
esas›naS‹ZDE bir sosyal
SIRA dayal›
güvenlik tekni¤idir.
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Sosyal yard›m ve S‹ZDE hizmet kavramlar› aras›ndaki fark sizce nedir?
SIRA sosyal
Sosyal Sigorta Kavram›
‹ Üfi NEE
DN T ÜR N L ‹TM
Sosyal sigortaEça¤dafl sosyal güvenlik tekniklerinden en önemlisidir. Hatta ça¤dafl
sosyal güvenlik sistemlerinin büyük ço¤unlu¤unun sosyal sigorta tekni¤ine dayand›¤›n› söylemekR mümkündür. Esasen, geleneksel sosyal güvenlik tekniklerinin saS O U
nayi toplumunun ortaya ç›kard›¤› sosyal güvenlik ihtiyac›n› karfl›lamada yetersiz
kalmas› dolay›s›yla ortaya ç›km›fl bir sosyal güvenlik tekni¤idir (Yazgan, 1991: 27).
D‹KKAT
Sosyal sigorta tekni¤i, devlet taraf›ndan ve kanunla uygulamaya konulur. Sosyal sigorta zorunlu bir sigorta tekni¤idir ve zorunluluk özelli¤i ile özel sigortadan
SIRA S‹ZDE
ayr›l›r. Sosyal sigorta, devletin kanun zoruyla bir ülkede yaflayan vatandafllar›n sosyal güvenlik alan›nda sosyal dayan›flmaya itilmesini sa¤layan bir sigorta tekni¤idir.
Kar amac› gütmedi¤i, devletin sosyal güvenlik bak›m›ndan ihtiyaç duyaca¤› finansAMAÇLARIMIZ
man ihtiyac›n› karfl›lamas› ya da katk› sa¤lamas› bak›m›ndan önem tafl›r. Kamu taraf›ndan düzenlenerek uygulanan ve prim esas›na göre millî ölçekte bütün çal›flanlar› kapsayan‹ sosyal güvenlik a¤› olarak da tarif edilir (Seyyar, 2005: 289).
K T A P
Sosyal sigorta, sosyal güvenlik tekni¤i olarak ça¤dafl sosyal güvenlik sistemine
damgas›n› vurmufl bir tekniktir. Sosyal sigorta tekni¤i günümüz sosyal güvenlik
sistemlerinde EenZçok kullan›lan tekniktir. Sosyal sigorta tekni¤i sigorta tekni¤inde
TEL V‹ YON
büyük say›lar kanununu harekete geçiren bir özelli¤e sahiptir. Sosyal sigorta tekni¤i, hem kiflilerin kat›l›m›n›n sa¤lamas› hem de devletin bu alana ay›raca¤› kaynak ihtiyac›n› azalt›c› rolü ile tercih edilen bir tekniktir.
‹ N T E R devletlere en az yük yükleyerek sosyal güvenlik sa¤lamada sosGünümüzde N E T
yal sigorta tekni¤i kullan›labilmektedir. Sosyal sigorta sistemi bireylerin uzun y›llar sosyal güvenlik ihtiyac›n› karfl›layan tek teknik olmufltur. Sosyal sigorta o kadar sosyal güvenlikle içsellefltirilmifltir ki sosyal sigorta sosyal güvenlik olarak an-

18. 9
1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu ve Tarihî Geliflimi)
lafl›l›r olmufltur. Günümüzde hâlâ “sosyal güvenli¤in var m›d›r?” sorusunu büyük
bir ço¤unluk “sosyal sigortan var m›d›r?” sorusu olarak alg›lar ve bu çerçevede cevap verir. Sosyal sigorta, sosyal güvenlik sa¤lamada kullan›lan bir tekniktir, tek
bafl›na bütün bir sosyal güvenlik demek de¤ildir. ‹kisi birbiri ile iliflkili, ancak farkl› kavramlard›r. Sosyal güvenlik sosyal sigortalar› da kapsay›c› bir kavramd›r. Sosyal sigorta, sosyal güvenlik tekni¤idir, ancak yaln›zca sosyal sigortalarla sosyal güvenlik sa¤lanmaz.
Sosyal yard›m ve sosyal sigorta kavramlar› aras›ndaki fark sizce nedir? S‹ZDE
SIRA
Özel Sigorta Kavram›
DÜ
Özel sigorta, ayn› riskle karfl› karfl›ya kalm›fl olan kimselerin bu fi Ü N E L ‹ M
riskin sonuçlar›na
karfl› dayan›flmaya girmesini sa¤layan bir tekniktir. Bu dayan›flmay› ticari bir faaliS O R U
yet olarak organize eden kimselere sigortac› denilir. Sigorta yapt›ran kimse karfl›laflt›¤› riski bu dayan›flma organizasyonuna belirli bir bedel karfl›l›¤›nda devreder.
Bu karfl›l›¤a prim ad› verilir. Sigortalayana ödenen prim içinde dayan›flman›n aktuD‹KKAT
eryal karfl›l›¤›, kiflinin masraflar› ve bekledi¤i kar pay› da vard›r.
Özel sigortada kifli ne kadar çok prim öder ise garanti alt›na almak istedi¤i risk
SIRA S‹ZDE
konusu varl›¤› da o kadar yüksek bir karfl›l›k sa¤layacak flekilde riskini sigortalayana devredebilir. Dolay›s› ile sigortac›n›n risk sonucunda karfl›layaca¤› miktar, sigortaya ödeyebilece¤i prim miktar› ile do¤ru orant›l› olarak artar.
AMAÇLARIMIZ
Özel sigortada sigortalayan ile sigortalanan ars›nda bir sigorta sözleflmesi yap›l›r. Buna sigorta poliçesi de denilir. Bu poliçede taraflar›n haklar› ve yükümlülükleri yer al›r. Risk gerçekleflti¤i zaman ne gibi bir riskin karfl›l›¤› Kolaca¤› P
‹ T A poliçede yaz›l›r. Sigorta ettiren yükümlülüklerini yerine getirdi¤i takdirde risk gerçekleflti¤inde
karfl›l›¤›n› talep hakk› do¤ar.
Özel sigorta, do¤uflu itibar›yla mal varl›¤›na yönelik risklere L E V ‹ Z Y O N
T E karfl› güvenlik sa¤lamak amac› ile uygulanm›flt›r. Ancak 20.yy.dan itibaren özel sigortan›n, kaza,
ölüm ve sa¤l›k gibi alanlarda sosyal güvenlik maksatl› olarak da kullan›lmaya baflland›¤› görülmektedir. Özel sigorta günümüzde daha çok zorunlu sigorta sistemle‹NTERN T
rini tamamlay›c› bir sosyal güvenlik tekni¤i olarak kullan›lmaktad›r.E Özel sigorta
kural olarak iste¤e ba¤l› bir tekniktir ancak do¤al afetler ve trafik için söz konusu
oldu¤u gibi kamu yarar›n› ilgilendiren kapsaml› risklerde zorunluluk unsuru da getirilebilir. Özel sigortan›n kaza, hastal›k, yang›n, hayat, yafll›l›k gibi risklere karfl›
kullan›ld›¤› uygulamalar gün geçtikçe yayg›nlaflmaktad›r.
3
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
Özel sigortalar iste¤e ba¤l›
olmakla birlikte, T E R N E T
‹ N kaza ve
do¤al afetler gibi genel
toplum menfaatini
ilgilendiren durumlarda
devlet taraf›ndan zorunlu
hâle getirilebilir.
‹lgili Kavramlar
Sosyal güvenli¤i daha iyi anlayabilmek için sosyal güvenlik ile ilgili baz› kavramlar›n da daha iyi bilinmesi gerekir. Afla¤›da sosyal güvenlikle yak›ndan ilgili baz›
kavramlar hakk›nda k›saca bilgi verilecektir.
Sosyal Politika Kavram›
Sosyal politika sanayileflme sonras› ortaya ç›km›fl bir kavramd›r. Sosyal politika dar
anlamda iflçinin korunmas› hususunda haz›rlanan ve yürürlü¤e konulan kamu politikalar›n› ifade eder. Dar anlamda sosyal politikan›n konusu iflçinin korunmas›d›r.
Genifl anlamda sosyal politika ise toplumda ortaya ç›kabilecek sosyal ve iktisadi
farkl›l›klar›, sosyal adaletsizlikleri en aza indirmek, sosyal adaleti ve sosyal bar›fl›
sa¤lamaya yönelik her türlü devlet politikas›n› ifade eder. Sosyal politikalar devlet
taraf›ndan haz›rlan›r ve uygulan›r.
‹flçinin korunmas›
konusunda haz›rlanan ve
yürürlü¤e konulan kamu
politikalar› dar anlamda
sosyal politikad›r.

19. D‹KKAT
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
10
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET
Sosyal Güvenlik
AMAÇLARIMIZ
KESSLER, GerhardA (Çev.TUNA ,Orhan). (1945). ‹çtimai Siyaset, ‹stanbul, s.3 v.d.; TUNA,
K ‹ T
P
Orhan-YALÇINTAfi, Nevzat (1981). Sosyal Siyaset, ‹stanbul, TALAS, Cahit. (1981). Toplumsal Politikaya Girifl, Ankara; ALTAN, Ömer Zühtü. (2006). Sosyal Politika Dersleri,
Eskiflehir, s.1-21. Z Y O N
TELEV‹
Sosyal politikalar iki flekilde hayata geçirilir. Bir baflka ifade ile sosyal politikan›n yürürlü¤e konulmas›n›n araçlar› ikidir. Bunlardan birisi, devlet müdahalesidir.
‹NTERNE
Devlet, haz›rlad›¤› Tsosyal politikalar› kamu müdahale araçlar› ile uygulamaya koyar. Bu anlamda devlet kanuni ve idari müdahale araçlar›n› kullan›r. Sosyal politikalar devletçe kanun ç›kar›larak ya da idari düzenleyici ifllemler yolu ile (tüzük,
yönetmelik, bakanlar kurulu karar›, bakanl›k karar› vd.) uygulamaya konulur.
Sosyal politikan›n ikinci arac› ise kendi kendine yard›m mekanizmalar›d›r. Bu
mekanizmalar sosyal ve/veya ekonomik meselelerle karfl› karfl›ya bulunan kesimlere kendi güç ve imkânlar›n› birlefltirerek; dayan›flma içinde kendi sorunlar›n›
çözme imkânlar›n›n verilmesi ve bunlara devlet deste¤inin sa¤lanmas› suretiyle
gerçekleflir. Kendi kendine yard›m mekanizmalar›n›n en önemli araçlar› sendikalar, kooperatifler ve yard›mlaflma sand›klar›d›r. Sendikalar, çal›flma hayat›nda çal›flanlar›n ekonomik ve sosyal sorunlar›n›n en aza indirilmesini sa¤lamaya yönelik
örgütlerdir. Sendikalar çal›flanlar›n iflveren karfl›s›nda ve siyasi iktidarlar karfl›s›nda
hak ve menfaatlerin korunmas› mücadelesini verirler. Kooperatifler ise dar gelirlilerin k›t ekonomik imkânlar›n› birlefltirerek daha büyük ekonomik fayda sa¤lamak
ve ekonomik ihtiyaçlar›n› daha iyi karfl›lamak amac› ile kurulan ekonomik gayeli
örgütlerdir. Kooperatifler yolu ile kifliler konut, ulafl›m, üretim ve tüketim gibi pek
çok alanlarda kaynaklar›n› birlefltirerek ekonomik durumlar›n› koruma, gelifltirme
imkân›n› elde ederler. Yard›mlaflma sand›klar› ise yine kiflilerin kendi aralar›nda k›t
kaynaklar›n› birlefltirerek yard›mlaflma amac›yla kurduklar› derneklerdir. Kurucular› bak›m›ndan grup içi dayan›flma ve yard›mlaflma amac› tafl›rlar.
Sosyal politikalar, ça¤dafl bütün devletlerde sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›, sosyal
düzenin ve istikrar›n temin edilmesi; toplumda sosyal düzenin bozularak sosyal
kargaflan›n önlenmesine yönelik olmak üzere her ülkenin kendi flartlar› içinde belirlenir ve uygulamaya konulur.
Ça¤dafl toplumlarda sosyal politikan›n boyutlar› daha da genifllemifl; sosyal d›fllanman›n (social exclusion) önlenmesi ve sosyal bütünleflmenin (social inclusion-integration) sa¤lanmas›na yönelik politikalar boyutu kazanm›flt›r.
Sosyal güvenlik ile sosyal politika birbirleri ile iliflkili iki ayr› kavramd›r. Sosyal
güvenlikle sosyal politikan›n ilgisi; sosyal güvenlik politikalar› bak›m›ndand›r. Sosyal güvenlik alan›ndaki politikalar özünde birer sosyal politikad›r. Devletin sosyal
güvenlik alan›nda gerçeklefltirmek istediklerini ortaya koyan sosyal politikalar uygulamada sosyal güvenlik politikalar› olarak ifade edilir.
Sosyal güvenlik sistemi; sosyal güvenlikte tercih edilecek sosyal güvenlik tekniklerini ve sistemin amaçlar› ve hedefleri, norm ve standartlar› sosyal güvenlik
politikalar› ile belirlenir. Dolay›s› ile sosyal güvenlik sisteminin kuruluflu, iflleyifli ve
gelece¤i sosyal güvenlik politikalar› ile belirlenir.
Sosyal Devlet Kavram›
Sosyal devlet, devletleri siyasi amaç ve e¤ilimleri ya da hedefleri bak›m›ndan s›n›fland›rma biçimi olarak ortaya ç›km›fl bir kavramd›r. Sosyal devlet, toplumun korunmaya, bak›ma ve yard›ma muhtaç kesimlerine gerekli görüldü¤ünde ekonomik

20. 11
1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu ve Tarihî Geliflimi)
ve sosyal durumlar›n› gelifltirmelerini sa¤lamak ve toplum içinde d›fllanmaks›z›n
yaflamalar›n›, insanca bir beslenme ve bar›nma imkân›na kavuflmalar›n› sa¤lamas›
için destek yapmas› gerekti¤i anlay›fl›n› benimseyen bir devlet s›fat›, bir devlet niteli¤idir. Sosyal devlet vatandafllar›n sosyal durumlar›, refah› ile ilgilenen ve vatandafllara asgari bir yaflama seviyesi sa¤lamay› kendisi için bir görev olarak kabul
eden bir devlettir (Soysal, 1974: 178). Sosyal devlet, sosyal ve ekonomik bak›mlardan destek ve yard›ma muhtaç toplum kesimlerine devletçe pozitif ayr›m yap›lmas›n› kabul eden ve bunu bir kamu görevi sayan bir devlettir.
Sosyal devlet anlay›fl›, sosyal güvenlikte ça¤dafl norm ve de¤erlerin hayata geçirilmesi bak›m›ndan önemli bir alt yap› haz›rlar. Sosyal devlette sosyal güvenlik
flemsiyesi alt›na al›nmayan kimse kalmaz. Sosyal devlet, sosyal bak›mdan d›fllanman›n önlenmesi ve ayr›mc›l›klar›n ve farkl›l›klar›n en aza indirilmesine yönelik
çal›flmalar yapmay› kendisi için bir görev olarak sayan bir devlet anlay›fl›d›r. Sosyal devlet, sosyal sorunlar›n çözümüne yönelik politikalar gelifltirmeyi ve uygulamay› görev olarak kabul eden devlettir (Seyyar, 2005:256).
Sosyal devletin hayata geçirilmesinin asgari flart› sosyal güvenlik sa¤lanmas›d›r.
Bu yolla vatandafllar hem muhtaçl›¤a karfl› korunmufl hem de insan haysiyetine uygun asgari bir hayat seviyesine devlet eli ile kavuflturulmufl olurlar. En iyi iflleyen
sosyal güvenlik sistemleri sosyal devleti kabul eden devletlerde mümkün olabilir.
Çünkü sosyal devlet, sosyal güvenli¤e özel bir önem veren devlettir. Sosyal güvenli¤i asgari bir hayat seviyesinin olmazsa olmaz› olarak kabul eden bir devlettir.
Sosyal devlet anlay›fl›n›
hayata geçirmenin asgari
flart›, vatandafllar›na sosyal
güvenlik garantisi
sa¤lamas›d›r.
Sosyal Adalet Kavram›
Sosyal güvenlikle ilgili bir baflka kavram da sosyal adalet kavram›d›r. Günlük dilde, siyasetçiden akademisyene, sendikac›dan sokaktaki vatandafla herkesin yayg›n
olarak kulland›¤› bir kavramd›r. Sosyal adalet, toplumda sosyal farkl›l›klar›n ortadan kald›r›lmas›n›, en aza indirilmesini ve sosyal alanda adaletli bir toplum yarat›lmas›n› sa¤layan devlettir. Sosyal adalet, “biri yer biri bakar k›yamet ondan kopar”
atasözünün gerçe¤ini kabul eden ve bu adaletsizli¤i önlemeyi konu alan bir kavramd›r. Sosyal adaletin sa¤lanmas›, toplumda üretilen mal ve hizmetlerin adil bir
biçimde bölüflülmesine; f›rsat eflitli¤inin sa¤lanmas›na ve sonuçta yaflanabilir huzurlu bir toplumun sa¤lanmas›na katk› sa¤lar. Toplumsal gruplar aras›nda kamplaflmalara yol açabilecek geliflme farkl›l›klar›n›n, uçurumlar›n ortadan kald›r›lmas›,
sosyal s›n›flar aras›ndaki çeliflkilerin en aza indirilmesi durumunu ifade eder (Seyyar, 2005:248).
Sosyal güvenlik amaç ve iflleyifl biçimi itibar›yla bir sosyal yard›mlaflma ve dayan›flma mekanizmas›d›r. Sosyal güvenlik sisteminin gelir da¤›l›m› fonksiyonu sosyal adaletin sa¤lanmas› bak›m›ndan önemlidir.
Sosyal Dayan›flma Kavram›
Sosyal dayan›flma toplum içinde yaflayan bireylerin ekonomik ya da sosyal amaçla
bir araya gelmeleri; yard›mlaflmaya girmeleridir. Sosyal dayan›flma insanlar›n sosyal hayattaki pek çok sorununu çözmek amac› ile gerçeklefltirilen bir maddi ve
manevi yard›mlaflma hareketidir. ‹nsanlar ekonomik ve sosyal dayan›flma yaparak
pek çok maddi ve manevi sorunlar›n› çözme imkân› bulurlar. Modern sosyal güvenlik sistemleri devletin zorlamas› ile bir tür sosyal dayan›flma sa¤lar. Sosyal güvenlik amaçl› kamu ve özel örgütlenmeler birer sosyal dayan›flma fonksiyonunu
ifade eder.
Sosyal adalet huzurlu bir
toplumsal hayat›n temel
flart›d›r.

21. 12
Sosyal Güvenlik
Sosyal sigortalar arac›l›¤›yla sa¤lanan ça¤dafl sosyal güvenlik sistemi özü itibar›
ile devletin zorlamas› ile gerçeklefltirilen bir sosyal dayan›flma ürünüdür. Geleneksel sosyal güvenlik tekniklerinin de merkezini oluflturan sosyal yard›mlaflma ve dayan›flmada ise karfl›l›kl› ba¤l›l›k ve gönüllülük esast›r. ‹nsanlar aras›ndaki yak›nlaflt›r›c› duygulara ba¤l› ifl birli¤i içine girmeyi ifade eder (Seyyar, 2005:254).
Sosyal Devlet ve Sosyal Refah Kavram›
Sosyal güvenlik garantisi
sa¤lama amac›yla sosyal
güvenlik politikalar›
gelifltirmek ve sistemleri
oluflturmak, refah devletinin
görevidir.
SIRA S‹ZDE
4
DÜfiÜNEL‹M
Kifliye gelir emniyeti
sa¤lamak sosyal güvenli¤in
amac›d›r.
S O R U
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
Refah devleti kavram› II. Dünya Savafl› sonunda ortaya ç›kan bir kavramd›r. Sosyal
refah kavram›n›n çeflitli tan›mlar› yap›labilmektedir. Buna göre “sosyal refah kiflilerin ve toplumlar›n verim ve kabiliyetlerini tam olarak gelifltirebilmeleri ve aileleri
ile toplumlar›n›n ihtiyaçlar›n› karfl›layarak refaha ulaflt›rabilmeleri için doyurucu
bir hayat ve sa¤l›k standard›na ulaflmalar›n› ve ayn› zamanda kiflisel ve sosyal
iliflkilerini dengeli olarak devam ettirmelerini sa¤lamak amac› ile sosyal hizmetler
ve sosyal müesseselerin organize edilmifl bir sistemidir ” (Friedlander, 1966: 7). Refah devleti (welfare state) piyasa ekonomisi düzenlerinde piyasa güçlerinin toplum üzerindeki olumsuz etkilerinin azalt›lmas›, bilinçli bir kamu gücünün bu anlamda kullan›lmas›n›n kabul edildi¤i bir devlettir. Refah devleti sosyal refah›n vatandafllara götürülmesi amac›yla devletin ekonomiye aktif ve kapsaml› müdahalelerde bulunmas›n› öngören bir devlet anlay›fl›d›r (Çelik, 2002: 33-38).
Refah devleti sosyal refah›n (social welfare) sa¤lanmas› ve refah›n gelifltirilmesi için katk› ve destek sa¤lamay› üstlenir. Refah devleti; birey ve ailelere asgari bir
gelir garantisi sa¤lanmas›, kiflilerin sosyal risklerle mücadelesine destek olmas› ve
vatandafllar›n tümüne en iyi yaflama standartlar›n›n sa¤lanmas›n› gaye edinir. Refah devleti gelecek için güven duygusunu korur. Refah devletinden beklenenler
her devlette farkl›laflabilmektedir. Adil gelir da¤›l›m›n›n sa¤lanmas›, korunmaya
muhtaç grup ve s›n›flar› koruyan, istihdam, e¤itim, sa¤l›k, konut gibi toplumun ihtiyaçlar›n› karfl›lamaya yönelik politikalar üreten devlettir. Bütün vatandafllara iyi
bir yaflama standard›n›n sa¤lanmas›n› hedef al›r. Refah devleti ekonomik ve sosyal
bak›m›ndan güçsüz kesimlere daha fazla destek sa¤lamay› hedef alan devlettir. Refah devleti, müdahalece, tanzim edici ve gelirin yeniden da¤›t›m›n› sa¤layan devlettir (Özdemir, 2007: 16-26). Refah devleti, sosyal güvenli¤in sa¤lanmas›n› olmazsa olmaz nitelikte görev kabul eden devlettir.
Refah devleti sosyal güvenlik alan›nda sizce ne tür katk›larda bulunur?
SIRA S‹ZDE
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N AMACI
DÜfiÜNE ‹M
Modern anlamda Lsosyal güvenli¤in amac›, kifliye gelir emniyeti sa¤lamakt›r. Modern toplumlarda sosyal güvenli¤in konusu olan risklerin sonuçlar› gelir azalmas›,
S O R
gelir kesilmesi yaUda gider art›fl› olarak ortaya ç›kar. Bu durumda kifli için gelirleri
ile giderlerini karfl›layamama tehlikesi do¤ar. Bunun bir baflka anlam› kiflinin muhtaç duruma düflmesidir. Muhtaçl›k, ihtiyaçlar›n› karfl›layamama durumudur. Kifliler,
D‹KKAT
ihtiyaçlar›n› karfl›layamad›klar›nda muhtaç duruma düflerler. Muhtaçl›ktan kurtulma, insanl›¤›n ezeli ve ebedi arzusudur. Hiç bir kimse baflkas›na el açan durumuSIRA S‹ZDE
na düflmek istemez. Kifli için flimdi ve gelecekte muhtaç duruma düflmemek önemli bir ihtiyaçt›r. Huzurlu bir hayat sürmek, huzurlu bir toplum oluflturman›n temeli
“yar›n›ndan emin olma” duygusunun sa¤lanmas›ndan geçer (Yazgan, 1992:31-32;
AMAÇLARIMIZ
Alper, 2009: 3).
K ‹ T A P
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
TELEV‹ZYON

22. 1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu ve Tarihî Geliflimi)
Sosyal güvenli¤in amac›, sosyal güvenli¤in konusu olan risklerin sonuçlar›na
karfl› kifliye emniyet sa¤lamakt›r. Sosyal güvenli¤in konusu olan riskler, ne zaman
gerçekleflece¤i bilinmeyen, gerçekleflmeleri mutlak ya da muhtemel olan, kifliye
yönelik bulunup gerçekleflti¤inde kiflide gelir kesilmesi (iflsizlik, malullük, yafll›l›k
vb.), gelir azalmas› (yafll›l›k) ya da gider art›fl›na (anal›k, hastal›k vb.) yol açan tehlikelerdir. Bu tehlikeler kiflinin bütçesinde gelir-gider dengesini bozmakta ve kifliyi
ve geçindirmekle yükümlü oldu¤u ailesini muhtaç duruma düflürmektedir. ‹flte modern anlamda sosyal güvenlik kifliye bozulan bu gelir-gider dengesini sa¤lama; en
az›ndan belirli ölçüde düzeltme imkân› sa¤layan bir gelir garantisini sunmaktad›r.
Modern sosyal güvenlik sistemleri bir yönü itibar›yla bir gelir garantisi sistemidir. Bireyler bu suretle gelir-gider dengesini bozan tehlikelerin sonuçlar›na karfl›
bir emniyet duygusuna kavuflurlar. Böylece kifliler muhtaçl›k korkusundan korunmufl, kurtulmufl ve emniyet duygusuna sahip olmufl olurlar. Sosyal güvenli¤in sa¤lad›¤› bu emniyet duygusu; muhtaçl›¤a düflmekten kurtulma, muhtaçl›k endiflesinden korunma duygusudur.
Sosyal güvenli¤in amac› risklerin önlenmesi de¤ildir. Sosyal güvenlik tehlikelerinin önlenmesi dar anlamda sosyal güvenli¤in konusu de¤ildir. Son dönemde
özellikle sa¤l›k sigortalar›nda hastal›k riskine karfl› koruyucu t›bbi hizmetlerin de
sosyal güvenli¤in konusu hâline getirilmeye çal›fl›ld›¤› gözlenmektedir. Ancak sosyal güvenli¤in konusu risklerin önlenmesinden ziyade risklerin ekonomik sonuçlar›na karfl› tedbir haz›rlamak ve kiflilerin muhtaçl›¤a düflmekten korunmalar›n›
sa¤lamakt›r. Sosyal güvenlik kiflilere muhtaçl›¤a düflmekten kurtulmak kadar hayat
seviyelerinin düflmeyece¤i konusunda da bir güvenlik duygusu kazand›rma amac›
tafl›r. Sosyal güvenli¤in sa¤lad›¤› güvenlik iflte bu anlamda bir güvenliktir (AlperTatl›o¤lu, 1994: 18-20).
13
Sosyal güvenlik, riskleri
önlemeyi de¤il, meydana
geldikten sonra ortaya ç›kan
zarar› karfl›lamay› amaçlar.
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ÖNEM‹
Genel Olarak
“Sosyal güvenli¤in önemi var m›d›r?” sorusu art›k bir soru olmaktan ç›km›flt›r. Sosyal güvenlik bir insan hakk› olarak bütün insan haklar› belgelerinde kabul edilmifltir. Sosyal güvenli¤in kifli, toplum ve devlet bak›m›ndan ayr› ayr› önemi vard›r.
Afla¤›da sosyal güvenli¤in önemi incelenirken belirli konulara dikkat çekilecek ve
belirli hususlar vurgulanacakt›r.
Ölülerin sosyal güvenli¤e ihtiyac› yoktur. Ancak insanlar, hayatta iken geçimini sa¤lad›klar›, kendi sorumluluklar› alt›nda bulunanlar›n öldükleri zaman ak›betlerinin ne olaca¤›n›, geçimlerinin nas›l sa¤lanaca¤›n› düflünürler. Sosyal güvenlik,
ölüm sigortalar› vb. yolu ile kiflilere bu hususta da endiflelerini en aza indirme imkân› verir. Kifliler bilir ki geride b›rakt›klar› kifliler (eflleri, çocuklar› ve ana-babalar›) sosyal güvenlik sisteminin sa¤lad›¤› koruma garantisi ile baflkalar›na muhtaç olmadan hayatlar›n› sürdürebileceklerdir. Dolay›s› ile sosyal güvenlik kiflilere hayatlar› boyunca muhtaçl›k riskine karfl› bir güven duygusu verdi¤i gibi; geçindirmekle yükümlü oldu¤u kimseler bak›m›ndan da onlar› koruma alt›na almak suretiyle
bir emniyet duygusu yarat›r.
Sosyal güvenlik, toplumlar bak›m›ndan da muhtaçl›k riskine karfl› sa¤lad›¤› emniyet itibar›yla bir sosyal emniyet imkân› sa¤lar. Toplumlar›n muhtaçl›k konusundaki yükleri azal›r. Sosyal dayan›flma duygular› güçlenir. Çünkü ça¤dafl sosyal güvenlik sistemleri özünde toplumsal bir dayan›flma ile sa¤lanabilmektedir. Sosyal
güvenlik toplumlara gelece¤e güvenle bakma imkân› verir.
Sosyal güvenlik, bütün insan
haklar› bildirgelerinde yer
verilen ve tan›mlanan temel
ve vazgeçilemez bir insan
hakk›d›r.

23. 14
Sosyal Güvenlik
Sosyal Güvenli¤in Sosyal, ‹ktisadi, Hukuki ve Siyasi Önemi
Sosyal Önemi
Sosyal bar›fl ile uyumun
sa¤lanmas›nda ve sosyal
dayan›flman›n
kuvvetlenmesinde sosyal
güvenlik önemlidir.
Sosyal güvenlik, toplum içinde yaflamak bak›m›ndan önemli bir konudur. Birey yönünden soruna bak›ld›¤›nda sosyal güvenli¤in öneminin o kadar fazla olmad›¤›
söylenebilir; di¤er canl›lar gibi yaflad›¤› kadar yaflar, aksi takdirde ölür gider. Sosyal güvenlik ihtiyac› toplum hâlinde yaflamak dolay›s› ile daha da büyümektedir.
Bu nedenle sosyal güvenli¤in önemi toplum içinde yafland›¤›nda daha da artar.
Toplumun sa¤l›kl› bir flekilde geliflmesi bak›m›ndan toplumun üyelerinin de bir
arada yaflama arzusu ve çabalar›n›n kuvvetli olmas› önem tafl›r. Sosyal dayan›flma
ve yard›mlaflma bir arada yaflamay› daha da kolaylaflt›r›r. Sosyal güvenlik sosyal
dayan›flman›n ürünü oldu¤u gibi sosyal yard›mlaflma ve dayan›flmay› da güçlendirir. Sosyal güvenlik, güvenlik, sosyal bütünleflme, sosyal yabanc›laflman›n önlenmesine de katk› sa¤lar. Sonuçta sosyal güvenlik bir arada toplu olarak yaflayan insanlar aras›nda sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›, sosyal dayan›flman›n kuvvetlenmesi ve
sosyal ahengin sa¤lanmas› aç›s›ndan önem tafl›r.
‹ktisadi Önemi
Sosyal güvenlik sistemi bir
tasarruf sistemidir; gelir
garantisi ve gelir da¤›l›m›na
katk› sa¤lar.
Sosyal güvenlik, özünde iktisadi güvenliktir. Sosyal güvenlikle sa¤lanan fley gelir
garantisidir. Sosyal güvenlik bir baflka aç›dan bak›ld›¤›nda bir tasarruf sistemidir.
Kifliler tehlikelerin sonuçlar›na ve muhtaçl›k riskine karfl› mücadele arac› olarak tasarruf yaparlar. Dolay›s› ile sosyal güvenlik sistemleri toplam tasarruf miktar›n› art›r›c› bir etki yarat›r.
Sosyal güvenlik sistemi, iktisadi bak›mdan bir gelir garantisi sistemi oldu¤u için
insanlar iktisadi faaliyetlerine de daha emniyetli bir biçimde giriflirler. Sosyal güvenli¤in, iktisadi bak›mdan da birtak›m fonksiyonlar› mevcuttur. Nitekim, sosyal
güvenlik sistemleri iktisadi bak›mdan tasarrufa katk› sa¤lad›¤› gibi yat›r›mlar, tüketim seviyesi ve iktisadi istikrar› sa¤lama fonksiyonlar› da vard›r.
Sosyal güvenlik sistemi, ister kamu isterse özel nitelikli sosyal güvenlik sistemleri olsun özünde bir tasarruf sistemidir. Sosyal güvenli¤e iliflkin tasarruflar ve fonlar yat›r›m için gerekli ucuz kredi imkân› sa¤lar. Ülkede tasarruf seviyesi ne kadar
yüksek ise kredi kaynaklar› da o kadar fazlalafl›r ve kredi faizleri de o denli ucuzlafl›r. Sosyal güvenlik bu anlamda yat›r›mlar›n artt›r›lmas›na katk› sa¤lar.
Sosyal güvenlik bir gelir garantisi sa¤lar. Bu gelir garantisi tüketimin sürdürülmesine de katk› sa¤lar. Dolay›s› ile özellikle iktisadi kriz dönemlerinde sosyal güvenlik tüketiminin belirli bir istikrar içinde sürmesine katk› sa¤lar. Tüketimin istikrar› üretim bak›m›ndan da istikrar› getirir. Bu nedenledir ki sosyal güvenli¤in iktisadi istikrar›n sa¤lanmas›na katk› sa¤lamas› yönü ile de önemi vard›r.
Sosyal güvenli¤in gelir da¤›l›m›na da katk›s› söz konusudur. Özellikle sosyal
yard›m sistemleri ile sosyal sigorta sistemleri millî gelirin yatay ve dikey da¤›l›m›na katk› sa¤lar. Sosyal güvenlik sayesinde zenginlerden fakirlere; üst gelir gruplar›ndan alt gelir gruplar›na yönelik dikey bir gelir da¤›l›m› gerçekleflir. Ayr›ca ayn›
alanda yard›m almayanlardan yard›m alanlara yönelik bir yatay gelir da¤›l›m›ndan
da söz edilebilir. Sa¤l›k sigortas›na herkes ayn› flekilde prim öder. Baz› insanlar
vard›r ki hiç ihtiyaç duymazlar, hasta olmazlar. Dolay›s› ile hasta olmayanlardan
sürekli hasta olan ve sigorta yard›mlar› alanlara yönelik bir gelir transferi yap›lm›fl
olur. Ayn› da¤›l›m sosyal yard›m sisteminde vergi ödeme gücü olanlardan vergi
ödeme gücü olmayanlara do¤ru gerçekleflir. Sosyal güvenlik bir yandan bireylerin

24. SIRA S‹ZDE
SIRA S‹ZDE
DÜfiÜNEL‹M
DÜfiÜNEL‹M
S O U
1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-KonusuRve Tarihî Geliflimi)
S O R U
mikro seviyedeki iktisadi iliflkilerine (çal›flma, bofl zaman, tüketim,Ktasarruf), di¤er
D‹K AT
yandan ekonominin makro büyüklüklerine (sermaye birikimi, yat›r›m, iktisadi büyüme) etki eder (Sosyal güvenli¤in iktisadi önemi, “sosyal güvenli¤in iktisadi ve
SIRA S‹ZDE
mali boyutu” bafll›kl› 6. ünitede ayr›nt›l› flekilde ele al›nm›flt›r).
Sosyal güvenlik iktisadi aç›dan çal›flanlar için sizce neden önemlidir? S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
SIRA
D T E ‹
K Ü‹ fi Ü A L PM
RICHARDSON, Henry. (1970). ‹ktisadi ve Mali Aç›dan Sosyal Güvenlik,N‹stanbul, s. 220224; B‹RKAN, Selahattin. (1969). Dünyada Sosyal Güvenlik Ekonomisi, Dizer Konca
S O R U
Matbaas›, ‹stanbul.
TELEV‹ZYON
Hukuki Önemi
D‹KKAT
Sosyal güvenlik günümüzde bütün dünyada temel bir insan hakk› olarak kabul
edilmifltir. Sosyal güvenlik, insan için hak; devlet bak›m›ndan da bir yükümlülük‹NTE NET
SIRA Rsosyal
tür. Sosyal güvenli¤in bir hak olarak kabul edilmifl olmas›, kiflininS‹ZDE güvenli¤e kavuflmas› yönünden önemli bir garanti sa¤lar.
Geçmiflte bireyler ve toplum sosyal güvenli¤ini sa¤lamakAMAÇLARIMIZ imkânlar›
için kendi
ile sorunu çözmek zorunda kalmaktayd›. Hâlbuki sosyal güvenlik hakk›n›n kabul
edilmesi ile bu güvenli¤i sa¤lama yükümlülü¤ünü devlet üstlenmifl olmakta, sosyal güvenlik hakk›n›n hayata geçirilmesi ile sosyal güvenlik ihtiyac› bütün vatanK ‹ T A P
dafllar bak›m›ndan giderilmifl olmaktad›r. Sosyal güvenlik hukuku, sosyal güvenlik
sistemi ile ilgili taraflar (sigortal›lar, iflverenler, devlet) bak›m›ndan sosyal güvenlik
hakk›n›n tan›m›, s›n›rlar› ve kullan›lmas› ve yükümlülükleri ileEilgili Zdüzenlemeleri
T LEV‹ YON
içerir. Günümüz sosyal hukukun önemli alanlar›n›n bafl›nda sosyal güvenlik hukuku gelmekte, zaman içinde kapsam› ve ilgi alan› genifllemektedir.
Siyasi Önemi
‹NTERNET
Sosyal güvenli¤in bir insan hakk› olarak kabul edilmesi ve bütün vatandafllar›n
sosyal güvenlik flemsiyesine al›nmas› devletin siyasi birlik ve bütünlü¤üne de büyük ölçüde katk› sa¤lar. Çünkü devlet toplumun siyasi birli¤ini temsil eden bir organizasyondur. Bu siyasi organizasyonun gücü vatandafllar›n bu organizasyona
verdikleri de¤er ve destek ile orant›l› olur. Sosyal güvenli¤in sa¤lanm›fl olmas›, vatandafl›n devlete olan güven ve deste¤ine de olumlu katk› sa¤lar.
Bu nedenledir ki “sosyal güvenlik millî güvenli¤in harc›d›r ” (Yazgan, 1992:20)
görüflünün anlaml› oldu¤u düflünülmektedir. ‹yi bir sosyal güvenlik sistemi, ülkede hem vatandafllar›n gelece¤e güvenle bakmalar›na yol açmakta hem de ülkeye
ba¤l›l›klar›n› artt›rmaktad›r. Bunun da siyasi getirisi siyasi istikrar›n sa¤lanmas› olarak kendini gösterecektir.
SOSYAL GÜVENL‹⁄‹N ‹LG‹L‹ OLDU⁄U B‹L‹M
DALLARI
Sosyal Güvenlik Hukuku
Bir bilim dal› olarak sosyal güvenlik hukuku sosyal güvenlikle ilgili her fleyi konu
al›r. Sosyal güvenlik ihtiyac›, bu ihtiyac›n karfl›lanmas›nda kullan›lan teknikler, sosyal güvenli¤in konusu olan riskler, sosyal güvenli¤in finansman› ve iktisadi, sosyal, siyasi etkileri gibi bütün konular sosyal güvenlik hukukunun ilgi alan› içinde
kalan konulard›r.
15
D‹KKAT
SIRA S‹ZDE
5
AMAÇLARIMIZ
SIRA S‹ZDE
D Ü fi ÜT EAL ‹ M
K ‹ N P
S O R U
TELEV‹ZYON
D‹KKAT
Sosyal güvenlik insan için
hak; devlet için
yükümlülüktür.N T E R N E T
‹
SIRA S‹ZDE
AMAÇLARIMIZ
K ‹ T A P
TELEV‹ZYON
‹NTERNET

25. 16
Sosyal Güvenlik
Sosyal Güvenlik Hukuku’nun
konusu, sosyal güvenlik
hakk› ve bu hakk›n
uygulanmas›d›r.
Sosyal güvenlik hukuku ise her ülkede ayr› içerikle düzenlenmifl olmakla birlikte sosyal güvenlik hakk› ve bu hakk›n uygulamas›n› konu al›r. Sosyal güvenlik
sisteminin iflleyifli ve sosyal güvenlik hakk›n›n içeri¤ine ve kullan›lmas›na iliflkin
esaslar sosyal güvenlik hukukunun konusudur (Güzel, vd, 2010:13-14). Sosyal güvenlik hakk› ve içeri¤inin ne oldu¤u; sosyal güvenli¤in karfl›lad›¤› riskler; bu risklerden faydalanma flartlar›; kimlere hangi flartlarla nas›l bir sosyal güvenlik sa¤lan›r
sorular›n›n cevab› sosyal güvenlik hukukunda bulunur.
Sosyal güvenlik hakk›, temel bir insan hakk› oldu¤u için bu yönü ile uluslararas›
alanda sosyal güvenlikle ilgili sözleflmeler de ortaya ç›km›fl durumdad›r. Ayr›ca
sosyal güvenlik hakk›n›n sa¤lanmas› ve korunmas› kapsam›nda ulusal sosyal güvenlik sistemleri ülke d›fl›nda olan vatandafllar›n›n sosyal güvenlik haklar›n›n korunmas› konusunda da hukuki düzenlemeler yaparlar.
Özetle sosyal güvenlik hukuku sosyal güvenlik hakk›n›n içeri¤ini ve kullan›l›fl
biçimini düzenleyen hukuki mevzuat, yarg› kararlar› ve doktrinin görüflleri etraf›nda ortaya ç›km›fl bir hukuk alan›d›r.
‹fl Hukuku
‹fl hukuku ile sosyal güvenlik
hukuku ayr› hukuk alanlar›
olmas›na ra¤men ortak ilgi
alanlar› çok fazlad›r.
SIRA S‹ZDE
6
‹fl hukuku, iflçinin korunmas› aray›fl›n›n ortaya ç›kard›¤› bir hukuk alan›d›r (AktayAr›c›-Kaplan/Senyen, 2011: 39; Mollamahmuto¤lu-Astarl›, 2011: 1-2). ‹fl hukukunun konusu iflçi ile iflveren; iflçi sendikalar› ile iflveren ve iflveren sendikalar› aras›ndaki hukuki iliflkilerdir. Devlet, bir sosyal politika olarak iflçinin korunmas› için
bu alana müdahale yapm›fl; sözleflme hukukuna müdahale temelinde iflçinin iflveren karfl›s›nda asgari derecede korunmas›n› sa¤layan hukuki bir mevzuat haz›rlam›flt›r. Ayr›ca devlet, iflçilere örgütlenme hakk› tan›yarak iflçilerin kendi kendine
yard›m mekanizmas› içinde çal›flma hayat›nda ekonomik ve sosyal durumlar›n› koruma ve gelifltirme amac› ile faaliyet gösterme imkân›n› vermifltir.
‹fl hukuku ile sosyal güvenlik hukuku aras›ndaki iliflki, ifl hukukunun do¤ufluna kadar gider. Sanayi Devrimi sonucunda oraya ç›kan iflçi kitlesinin ifl kazalar›,
meslek hastal›klar›, sakatl›k, hastal›k, yafll›l›k, ölüm ve iflsizlik gibi risklere karfl› korunma ihtiyac› sosyal güvenlik kavram›n›n yeniden düflünülmesine ve ça¤dafl sosyal güvenlik sistemlerinin kurulmas›na etken olmufltur. ‹lk sosyal sigortalar ba¤›ml› çal›flanlar; özellikle de iflçiler bak›m›ndan söz konusu olmufltur. fiu hâlde ifl hukuku sosyal güvenlik hukukunun do¤uflunda ve geliflmesinde etkili olmufltur denilebilir. ‹fl hukuku ve sosyal güvenlik hukuku günümüzde ayr› hukuk alanlar› olma durumuna gelmifl olmas›na ra¤men pek çok alandaki ortak konular› itibar›yla
birbirleri ile bütünüyle ayr› iki hukuk alan› olarak da görülmemektedirler (Süzek,
2008: 4-6).
Modern sosyal güvenlik sistemleri, iflçilerin sosyal güvenlik ihtiyac›n›n karfl›lanmas› aray›fl›ndan önemli ölçüde etkilenmifllerdir. Özellikle sosyal sigorta tekni¤inin iflçilere sosyal güvenlik sa¤lamak amac› ile gelifltirilmifl oldu¤u; sosyal güvenlik tekni¤inin uzun süre iflçi sigortalar› olarak alg›land›¤› bu tespitlerin do¤rulu¤unu ortaya koymaktad›r.
Günümüzde de sosyal güvenlik ihtiyac› en fazla olan toplum kesimleri, iflverenlere ba¤›ml› olarak çal›flanlard›r. ‹flçiler bu kesimlerin bafl›nda gelir. ‹fl hukuku iflçinin korunmas›n›; sosyal güvenlik ise iflçiler de dâhil olmak üzere bütün insanlar›n sosyal güvenliklerinin sa¤lanmas›n› konu al›r.
Sosyal güvenli¤inS‹ZDE
SIRA ifl hukuku ile ilgisi sizce nedir?
DÜfiÜNEL‹M
DÜfiÜNEL‹M
S O R U
S O R U
D‹KKAT
D‹KKAT

26. 17
1. Ünite - Genel Olarak Sosyal Güvenlik (Kavram-Amac›-Konusu ve Tarihî Geliflimi)
Sosyal Politika
Sosyal politika sosyal alanlardaki sorunlar›n çözümlenmesine, sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na, sosyal ve ekonomik farkl›l›klar›n azalt›larak toplumda sosyal sorun
hâline gelmesine engel olmaya, sosyal bar›fl›n sa¤lanmas›na yönelik devlet politikalar›d›r (Tokol-Alper, 2011: 1-5).
Sosyal politika bafllang›çta iflçinin korunmas›, iflçi s›n›f›n›n iflveren karfl›s›nda
korunmas› ve sorunlar›n›n çözülmesine yönelik politikalar olarak do¤mufltur. Bu
nedenledir ki dar anlamda sosyal politikan›n konusu iflçinin korunmas›d›r. Genifl
anlamda ise bütün toplumdaki sosyal ve sosyo-ekonomik sorunlar sosyal politikan›n konusu hâline gelmifltir.
Sosyal politika ile sosyal güvenlik aras›nda önemli bir iliflki vard›r. Sosyal güvenlik alan›ndaki kamu politikalar›, birer sosyal politikad›r. Dolay›s› ile sosyal politikan›n bir alan› da sosyal güvenliktir. Sosyal politika, daha genifl ve kapsay›c›
olarak sosyal güvenli¤in sa¤lanmas›n› da konu al›r ve inceler. Zira sosyal bar›fl›n
sa¤lanmas›, sosyal adaletin ve gelir da¤›l›m›n›n gerçeklefltirilmesine sosyal güvenli¤in önemli bir katk›s› vard›r.
Sosyal politikalar içinde sosyal güvenli¤e iliflkin alanlar da yer al›r. Günümüzde modern toplumlarda sosyal politikalar sosyal d›fllanman›n önlenmesi ve sosyal
bütünleflmenin sa¤lanmas›n› da kapsam›na alm›flt›r. Bir toplumda insanca ve hakça bir hayat›n sa¤lanmas› bak›m›ndan herkese sosyal güvenli¤in sa¤lanmas›n›n büyük önemi vard›r. Sosyal güvenli¤in gelir da¤›l›m› fonksiyonu dikkate al›nd›¤›nda
sosyal güvenlik sosyal politikaya; sosyal politika da sosyal güvenli¤e katk› sa¤lar.
Dolay›s›yla bu iki kavram aras›nda çok önemli bir iliflki vard›r.
Sosyal politikan›n dar
anlamda konusu iflçinin
korunmas›d›r.
Sosyal güvenlik alan›ndaki
kamu politikalar› birer
sosyal politikad›r.
‹ktisat
‹ktisad›n konusu, k›t kaynaklar ile s›n›rs›z ihtiyaç ve talepler aras›ndaki iliflkiyi incelemektir. ‹ktisadi faaliyetleri, iktisadi iliflkileri ve bunlar›n sonuçlar›n› inceleyen
iktisat bilimi sosyal güvenlik ile çeflitli yönlerden iliflkili bir bilim dal›d›r.
Sosyal güvenlik alan› amac› kiflilere gelir garantisi sa¤lamakt›r. Gelir garantisi
sisteminin kurulmas›, iktisatla do¤rudan ilgili bir faaliyettir. Gelirin yarat›lmas›
(üretim) ve da¤›t›lmas› (paylafl›m-bölüflüm) konular› iktisad›n temel konusudur.
Ayr›ca sosyal güvenlik sistemleri bir yönü ile tasarruf di¤er yönü ile harcama yani
talep ile yak›ndan ilgilidir. Sosyal güvenlik garantisi sa¤lama amac›yla yap›lan tasarruflar›n birikimi ile oluflan fonlar›n ekonomide önemli etkileri de vard›r.
fiu hâlde sosyal güvenlik alan›nda al›nan kararlar iktisadi sonuçlar› olan kararlard›r. Prim miktarlar›, emekli ayl›klar› gibi konularda al›nan her karar›n iktisadi sonuçlar› olur. Sonuçta bu iki alan, birbirleri ile yak›ndan ilgili iki aland›r.
Sosyal güvenlik faaliyetleri her yönü ile iktisadi hayat› ilgilendiren faaliyetlerdir.
Sosyal sigorta sisteminde sigortal›lardan prim al›nmas›, bu primlerle fonlar kurulmas›, kiflilere sistemden emekli ayl›¤› gibi düzenli ve sürekli gelir sa¤lanmas›, hiç
geliri olmayanlara gelir sa¤lanmas› faaliyetlerinin iktisadi etkileri düflünüldü¤ünde
bu faaliyetler bütünüyle iktisadi faaliyetlerdir.
Sosyal güvenli¤in iktisadi ve mali fonksiyonlar› dikkate al›nd›¤›nda sosyal güvenlik ile iktisat aras›ndaki iliflki daha iyi anlafl›l›r. Özellikle sosyal sigorta fonlar›n›n iktisadi etkileri; sosyal güvenlik sistemine devletin aktard›¤› kaynaklar›n iktisadi etkileri; sosyal güvenlik sa¤lamak amaçl› tasarruflar›n iktisadi etkileri dikkate
al›nd›¤›nda iktisat ile sosyal güvenlik ara›ndaki iliflki daha iyi anlafl›l›r.
Sosyal güvenli¤in amac›n›
oluflturan gelir konusu
iktisad›n temel konusudur.