SlideShare a Scribd company logo

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)

•
•
LiGhT ArOhL
LiGhT ArOhL

K to 12 Learning Module/Material in HEALTH for Grade 4 Quarter 1 to Quarter 4

Education
1 of 244
Download to read offline
D EPED C O PY Edukasyong Pangkatawan at Pangkalusugan – Ikaapat na Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Edukasyong Pangkatawan Punong Tagapamahala: Jenny Jalandoni Bendal Konsultant: Salve A. Favila, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman:Lordinio A.Vergara, Jo-ann G.Grecia, at Rachelle U. Peneyra Mga Manunulat:Grace M. Forniz , Ruby TN Jimeno , Sonny F. Menese Jr., Teresita T. Evangelista, Genia V.Santos PhD, Julia B. Sabas, Rhodora B.Peña, at Amphy B. Ampong Mga Tagasuri ng Wika: Norbert C. Lartec, PhD, Jane K. Lartec, PhD, at Crisencia G. Saludez Mga Gumuhit ng Larawan: Gerardo G. Lacdao, Joselito P. Loresto, Niles S. Arguelles, Elvin Neal B. Bersamira, at Jason O. Villena Mga Naglayout: Mark Anthony E. Jalandoni at Mickey C. Acorda Edukasyong Pangkalusugan Punong Tagapamahala: Marilou E Marta R. Benisano, M.A.P.A. Konsultant: Evelina M. Vicencio, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman: Rhodora Formento, at Cristina Sagum Mga Manunulat: Mila C. Taño, Maria Teresita Garcia-Aguilar, Juvy B. Nitura EdD Marie Fe B. Estilloso, Mark Kenneth Camiling, Minerva David, Aidena Nuesca, Reyette Paunan, Jennifer Quinto, at Giselle Ramos Tagasuri ng Wika: Michael De la Cerna Mga Gumuhit ng Larawan: Roland Allan Nalazon at Sharlyn Sanclaria Mga Naglayout: Ester E. Daso, Jerby S. Mariano, at Mickey C. Acorda Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) OfficeAddress: 5th Floor Mabini Building, DepEd Complex MeralcoAvenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054, 634-1072 E-mailAddress: imcsetd@yahoo.com Inilimbag sa Pilipinas ng ___________________________________ Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang- ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may- akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa filcols@gmail. com ang mga may-akda at tagapaglathala. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY iii Pambungad Edukasyong Pangkatawan Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ng Ikaapat na Baitang ng Edukasyong Pangkatawan ay nilalaan para sa inyong mga mag-aaral upang mapag aralan ang asignaturang ito. Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ay pinauunlad upang makatulong sa pagsasakatuparan ng kurikulum ng Ikaapat na Baitang at makapaglaan ng sapat na competencies sa pag-aaral ng asignaturang ito. Sa pamamagitan ng kagamitang ito ay tiyak na magiging panatag sa pagtugon ng mga ninanais na pamantayan o standards na siyang nakasaad sa kurikulum. Edukasyong Pangkalusugan Magandang Buhay mga Bata! Ang aklat na ito ay naglalayong makapag-ambag ng mahahalagang kaala- man, kasanayan sa asignaturang Edukasyong Pangkalusugan para sa ikaapat na baitang, batay sa kasalukuyang balangkas ng kurikulum ng Kagawaran ng Edukasyon na nakapaloob sa kompetensiya ng K to 12 Health Curriculum Guide ng K to 12 Enhanced Basic Education Program. Kumakatawan sa unang yunit ang wastong nutrisyon na kailangan para sa maayos na paglaki at pag-unlad. Ang pagkain ay isa sa pangunahing pinagkukunan ng sustansiya para sa katawan. Ang wasto, balanse, at ligtas na pagkain ay nakatutulong upang matiyak ang wastong nutrisyon para sa ating kalusugan at matiyak ang tamang sustansiya, sukat, at kaligtasan ng pagkain. Mauunawaan din dito ang kahalagahan ng pagsuri at pagpapanatiling malinis at ligtas ang pagkain upang maiwasan ang sakit na dala ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Saklaw ng ikalawang yunit ang iba’t ibang uri ng mga karaniwang sakit, kung paano ito maiiwasan at isagawa ang mga gawaing pangkalusugan laban sa mga sakit. Binigyang-diin sa ikatlong yunit ang kahalagahan ng wastong paggamit ng gamot upang hindi malagay sa panganib ang ating kalusugan. Sa ikaapat na yunit matututunan ang mga gawain sa oras ng kalamidad at sakuna tulad ng lindol, bagyo, pagputok ng bulkan, at sunog na maaaring magdulot ng malaking pinsala sa mga ari-arian at maging sa buhay ng tao. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY vi Edukasyong Pangkalusugan YUNIT I KAHALAGAHAN NG PAGBABASA NG FOOD LABEL Aralin 1 Sustansiyang Sukat at Sapat...............................233 Aralin 2 Suriin ang Pagkain, Bago Kainin..........................241 Aralin 3 Basahin Bago Kainin at Inumin............................246 TALAAN NG MGA NILALAMAN Aralin 4 Ating Alamin at Unawain......................................251 Aralin 5 Pagkain Tiyaking Tama at Ligtas Bago Kainin...............................................257 Aralin 6 Pagkain ay Suriin Upang Hindi Sakitin.................264 Talaan ng mga Salita..............................................................419 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 225 Edukasyong Pangkalusugan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 227 YUNIT I EDUKASYONG PANGKALUSUGAN All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 228 YUNIT I PAGKAING LIGTAS AT TAMA Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap Nauunawaan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagbabasa ng food labels sa pagpili ng mas masustansiya at mas ligtas na pagkain, nauunawaan ang kahalagahan ng pagsunod sa mga pamantayan sa pagpapanatili ng malinis at ligtas na pagkain, at nauunawaan ang katangian at pag-iwas sa mga sakit na nakukuha sa maruming pagkain. Nauunawaan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagbabasa at pagsusuri ng food labels sa pagpili ng mas masustansiya at mas ligtas na pagkain, at nagsasagawa ng pang- araw-araw at angkop na gawi upang makaiwas sa mga sakit na nakukuha sa maruming pagkain. Batayang Kasanayan a. Natutukoy ang mga impormasyong nakikita sa food label b. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagbabasa ng mga food labels sa pagpili at pagbili ng mga pagkain c. Nabibigyang-pakahulugan ang mga impormasyong nakikita sa food label d. Nasusuri ang halagang pangnutrisyon ng dalawa o higit pang produktong pagkain sa pamamagitan ng paghahambing ng mga impormasyon sa food label e. Nakapaglalarawan ng mga paraan upang mapanatiling malinis at ligtas ang pagkain f. Natatalakay ang kahalagahan ng pagpapanatili ng malinis at ligtas napagkain upang makaiwas sa sakit g. Natutukoy ang mga karaniwang sakit na nakukuha sa maruming pagkain h. Nakapaglalarawan ng mga pangkalahatang palantandaan o sintomas ng mga sakit na nakukuha sa maruming pagkain All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 229 I. Maramihang Pagpili Panuto: Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang sagot sa iyong papel. 1. Ano ang tawag sa mga impormasyong makikita sa pakete ng pagkain? A. Food Web B. Food Labels C. Food Groups D. Nutrition Facts 2. Alin ang HINDI makikita sa pakete ng pagkain? A. Date Markings B. Nutrition Facts C. Ways of preparing D. Warning Statement 3. Bakit mahalagang basahin ang impormasyon sa food labels? A. Upang malaman ang lasa. B. Upang malaman natin kung kailan ito ginawa. C. Upang malaman ang tamang oras kung kailan kakainin. D. Upang malaman kung kailan masisira, ginawa at mga nutrisyong makukuha rito. 4. Bakit mahalagang itago ang tirang pagkain pagkatapos kainin? A. Upang maging masarap B. Upang maging malamig. C. Upang kainin sa susunod na araw D. Upang hindi masira at magapangan ng insekto. 5. Aling sakit ang makukuha sa maruming pagkain? A. Cholera B. Diabetes C. High blood D. Asthma All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 230 Para sa bilang 6, pag-aralan ang impormasyon sa kahon. 6. Gamit ang guhit: Alin ang mas angkop na bilhin? A. B. C. 7. Alin ang maaaring magdulot ng food borne diseases? A. Pagkaing panis B. Pagkaing malinis C. Pagkaing may takip D. Pagkaing hinuhugasan bago lutuin 8. Tingnan ang mga larawan sa kahon. Alin ang nagpapakita ng tamang paghahanda ng pagkain? A. B. C. D. 9. Alin ang HINDI dapat gawin upang makaiwas sa mga sakit na dulot ng maruming pagkain? A. Kumain ng naaayon sa food pyramid B. Uminom ng gatas sa umaga at sa gabi C. Kumain ng prutas at gulay araw-araw D. Kumain sa maruruming lugar. 10. Alin sa mga sumusunod ang HINDI tamang gawain sa mga pinamiling prutas, gulay at karne galing sa palengke. A. Hugasan bago hiwain ang mga gulay. B. Hiwain bago hugasan ang mga gulay. C. Hugasan ang karne bago ilagay sa freezer. D. Hugasan ang mga prutas bago ito kainin. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 231 II. Tama o Mali Basahin ang bawat pangungusap sa ibaba. Lagyan ng (T) ang mga pangungusap na totoo at lagyan naman ng (M) ang pangungusap na hindi totoo. Isulat ang sagot sa patlang. ____1. Tiyaking malinis ang pagkain upang makaiwas sa sakit. ____2. Isa sa mga sintomas ng Hepatitis A ang pagkahilo. ____3. Ang Diarrhea ay makukuha sa malinis na pagkain. ____4. Ang Sodium ay maaaring pagkunan ng enerhiya sa katawan. ____5. Mainam na basahin ang Food Label ng isang pagkain bago ito bilhin. ____6. Nagdudulot ng maraming sakit ang maruming tubig at pagkain. ____7. AngpagkainngmaymaramingCholesterolaynakabubuti sa katawan. ____8. Ang Expiration Date ay isa sa impormasyong makikita sa Food Label. ____9. Ang Typhoid Fever ay dulot ng salmonella na nakukuha sa kontaminadong pagkain. ___10. Ang malubhang pananakit ng tiyan ay maaaring maging sanhi ng biglaang pagkamatay. III. Wastong Pagkakasunod-sunod Basahin ang pangungusap at ayusin ayon sa wastong pagkakasunod-sunod nito. Gamitin ang mga letrang A-E para sa pagtatanda. Mga tamang gawain sa paghahanda ng ulam: _______ 1. Maghugas ng kamay. _______ 2. Hugasan ang mga sangkap at kagamitan na gagamitin. _______ 3. Ilagay ang nilutong pagkain sa malinis na lalagyan. _______ 4. Hiwain ang karne at iba pang mga sangkap sa pagkain. _______5. Lutuing mabuti ang karne. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 232 Ang wastong nutrisyon ay kailangan para sa maayos na paglaki at pag-unlad. Ang pagkain ay isa sa pangunahing pinagkukunan ng sustansya para sa katawan.Ang wasto, balanse, at ligtas na pagkain ay nakatutulong upang matiyak ang wastong nutrisyon para sa ating kalusugan. Sayunitnaitoaytatalakayinangkahalagahanngpagbabasa ng food label upang matiyak ang tamang sustansiya, sukat at kaligtasan ng pagkain. Mauunawaan din dito ang kahalagahan ng pagsusuri at pagpapanatiling malinis at ligtas na pagkain upang maiwasan ang sakit na dala ng marumi at hindi ligtas na pagkain. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 233 Sustansiyang Sukat at Sapat Bumuo ng isang grupong may limang miyembro. Magtakda ng bilang isa (1) hanggang lima (5) sa bawat miyembro. Ilabas ang paboritong pagkain o inumin o ang larawan nito. Sa hudyat ng guro, isa-isang ibahagi sa grupo ang dahilan kung bakit mo ito paborito. • Ano ang napansin ninyo sa mga pagkain at inuming inyong dinala? • Bakit kailangang may mga nakalimbag sa pakete ng pagkain/ inumin? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 234 Ang mga limbag sa pakete ng pagkain ay nagbibigay ng iba’t ibang impormasyon tungkol sa nilalaman nito. Magbahagi! Ano ang pangalan at uri ng paborito mong pagkain? Gaano karami ang laman nito? Ano-ano ang mga sangkap nito? Tinutukoy nito ang pangalan ng produktong pagkain. Tinutukoy nito kung anong uri ng pagkain ang nasa loob ng pakete. Nakalimbag dito ang timbang ng nilalaman ng pakete. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 235 Malalaman/Makikita rin sa pakete ang iba’t ibang uri ng mga sustansiyang makukuha sa pagkain sa pamamagitan ng pagsuri sa Nutrition Facts. Ang Nutrition Facts ay isang talaan kung saan nakasaad ang uri at sukat ng mga sustansiyang makukuha sa pagkaing nasa loob ng pakete. Narito ang ilan sa mga bahagi nito. Ang Serving Size ay tumutukoy sa mungkahing dami ng isang serving na dapat kainin. Ang Servings Per Container naman ay tumutukoy sa kabuuang bilang ng servings na makukuha sa isang pakete. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 236 Ang saturated fats ay makukha sa mga karne, itlog, at gatas. Ito ay nagpapataas ng kolesterol sa dugo na maaaring magdulot ng masamang epekto sa katawan kung maparami. Ang unsaturated fats ay isang uri ng fats na makukuha sa mga gulay at nagdudulot ng mabuti sa ating katawan. Samantalang ang trans fat ay ang pinakamapanganib sa katawan kung kakainin. Pinapababa ng trans fat ang High Density Lipoprotiens (HDL) at pinapataas ang Low Density Lipoprotiens (LDL). Makukuha natin ito sa labis na pagkain ng junk foods, biscuit, instant noodles at pag-inom ng kape. Magdudulot ito ng mga problema sa puso. Ang Cholesterol ay isang matabang sustansiya na kailangan ng ating katawan upang gumana ito. Ito ay ginagawa sa atay at matatagpuan sa mga pagkaing galing sa mga hayop, gaya ng karne, itlog, mga produktong gatas, mantikilya, at mantika at maayos na pagdumi . High Density Lipoproteins (HDL): Dinadala ng “mabuting” Cholesterol na ito ang mga sobrang cholesterol sa inyong dugo pabalik sa inyong atay upang mailabas ito ng inyong katawan. Low Density Lipoproteins (LDL): Ang “masamang” cholesterol na ito sa inyong dugo ay dumarami sa inyong mga ugat o daluyan ng dugo. Maaari itong magdulot ng paninikip ng mga ugat, na nagpapahirap sa pagdaloy ng dugo. Sanggunian: http://www.webmd.com/diet/features/trans-fats-science-and-risks http://www.depinisyon.com/depinisyon-27595-calorie.php https://www.healthinfotranslations.org/pdfDocs/Cholesterol_Tag.pdf Ang calories ay sukat ng enerhiyang maaaring makuha sa isang serving ng pagkaing nasa pakete. Ang Fats ay sukat ng sustansiyang maaaring pagkunan ng enerhiya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 237 Bakit kailangang alamin ang kahalagahan ng mga Nutrition Facts? Ang vitamin at minerals ay tumutulong sa pagpapanatiling maayos na mga proseso sa loob ng ating katawan. Ang sodium ay isang uri ng mineral na makukuha sa karne ng hayop, itlog, gatas, asin, at vetsin. Ito ay nakatutulong sa pagbalanse ng timbang ng likido sa loob ng katawan. Ngunit ang maraming sodium sa katawan ay maaaring magdulot ng mataas ng presyon. AngProteinaytumutulong sa pagbuo at pagsasaayos ng mga kalamnan (muscles) at mga selyula (cells). Ang carbohydrates ay pangunahing pinagkukunan ng enerhiya ng katawan. Ang dietary fiber ay isang uri na hindi natutunaw at inilalabas lang sa katawan ngunit nakalilinis ng digestive system. Ang sugar ay isang uri na nagbibigay na mabilis at panandaliang enerhiya sa katawan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 238 Nutrition Check Pag-aralan ang larawan ng pagkain. Sagutin ang mga sumunod na tanong. Gawain 1. Ano ang tamang sukat na dapat mong kainin? 2. Ilan ang kabuuang bilang ng servings ang nakapaloob sa pakete? 3. Ano ang sukat ng enerhiyang maaari mong makuha mula sa pagkaing produktong nasa pakete? 4. Ano-anong sustansiya ang makukuha sa pagkaing ito? 5. Paano makasisigurong ligtas ang produktong nabili? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 239 Pagguhit Iguhit sa Kahon A ang pagkain o inuming iyong dinala sa klase. Sagutan ang mga katanungan sa Kahon B. 1. Ano ang una mong titingnan sa pakete ng pagkain/inumin na iyong bibilhin? ______________ ______________ 2. Ano-anong sustansiya ang makukuha rito? ______________ ______________ 3. Gaano kahalaga ang pagbabasa ng Nutrition Facts? _____________ _____________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 240 Ulat Pangkalusugan Kompletuhin ang mga pangungusap na nasa scroll bilang paglagom. 1. Malalaman ang mga sustansiyang makukuha mula sa pagkain sa pamamagitan ng... 2. Mahalagang malaman ang sustansiya mula sa pagkain upang… 1. Malalaman ang mga sustansiyang makukuha sa pagkain sa pamamagitan ng... 2. Mahalagang malaman ang sustansiya mula sa pagkain upang... All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 241 Suriin ang Pagkain, Bago Kainin! Basahin Natin “Kriiingg!” Narinig na niAbdul ang tunog ng school bell. Hudyat na ito ng uwian ng mga mag-aaral. Dahil siya ay may natirang pera mula sa kaniyang baon, si Abdul ay nagpunta sa tindahang malapit sa kanilang bahay. Bumili siya ng isang maliit na karton ng gatas. Nang makauwi na sa kanilang bahay, agad ininom ni Abdul ang kaniyang biniling gatas. Pagkatapos ng ilang sandali, agad sumakit ang kaniyang tiyan at huli na ng maalala niyang hindi pala niya inalam kung kailan ito masisira. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 242 Maliban sa tatak, uri, at Nutrition Facts, may iba pang impormasyong makikita sa pakete ng pagkain o inumin. Narito ang ilan: Ang Expiration / Expiry Date ay tumutukoy sa petsa kung kailan hindi mo na maaaring kainin o inumin ang produkto. Maaaring ito ay sira o panis na pagkain. Ang pagkain ng sira o panis na ay mapanganib sa ating kalusugan. Ang Best Before Date ay tumutukoy sa huling araw na ang pagkain o inumin ay nasa pinakasariwa at pinakamagandang kalidad nito. Maaaring magsimula nang masira o mapanis ang pagkain o inumin sa mga araw na lilipas matapos ang Best Before Date. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 243 Pag-aralan ang pakete ng inumin. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong. Gawain: 1. Kailan magsisimulang masira o mapanis ang inumin? 2. Hanggang kailan mananatili sa pinakasariwang kalidad ang inumin? 3. Ano-anong sangkap sa inumin ang maaaring magdulot ng reaksiyon sa katawan? 4. Bakit mahalagang malaman ang Expiry at Best Before Dates? 5. Bakit mahalagang basahin ang mga babala sa pakete ng pagkain o inumin? Best Before: August 2, 2015 Expiry Date: August 15, 2016 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 244 Pagtatala Suriin ang mga pagkain at inuming ipinakita ng guro. Isulat sa talaan ang mga makikitang impormasyon dito. Ipaliwanag kung bakit mahalagang basahin ang mga nakatala sa talaan. Pagkain/ Inumin Expiry Date Best Before Date Advisory/ Warning Statement All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 245 Panatang Pangkalusugan Kompletuhin ang panata sa kahon. Ang aking panata bago kumain o uminom ng nakapaketeng pagkain ay... 1. _________________________________________ 2. _________________________________________ 3. _________________________________________ 4. _________________________________________ 5. _________________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 246 Basahin Bago Kainin at Inumin Saan Siya Nagkamali? • Ano kaya ang nangyari sa tinapay? • Ano ang dapat tingnan bago bumili ng tinapay at mantikilya? • Paano natin malalaman kung ang pagkain ay may ganitong impormasyon? Namili kayo ng iyong Nanay at Tatay sa pamilihan ng tinapay at mantikilya.Nang buksan mo ang tinapay sa inyong bahay napansin mong may kulay abong nakadikit sa tinapay at ang mantikilya naman ay lusaw na. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 247 Suriin mo ito… Sa mga piling pagkain at inumin, maaaring makakita sa pakete ng Directions For Use and Storage. Nagbibigay ito ng impormasyon kung paano gamitin at itago ang pagkain upang mapanatili ang magandang kalidad nito. Karaniwan itong nakikita sa likod ng pakete. Directions for storage: Keep refrigerated. Directions For Use: Shake well before serving. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 248 Halina’t Sagutin:Suriin ang mga pakete ng pagkain. Sagutin ang tanong sa bawat larawan. Ano ang unang dapat gawin bago ito inumin? _________________________ Kung hindi pa kakainin, saan ito dapat itago? ___________________________ Sa anong klaseng lugar dapat itago ang inuming ito? __________________________ Saan dapat itago ang pagkaing ito? ___________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 249 Tayo’y Magpangkat! Bumuo ng grupong may 3-4 na miyembro. Miyembro 1: lider / tagapag-ulat Miyembro 2: tagapagpatahimik/tagakuhang kagamitan Miyembro 3: tagatala/kalihim Miyembro 4: tagaguhit Panuto: • Ang bawat grupo ay may sampung (10) minuto lamang upang mag-usap at gumuhit. • May isang (1) minuto lamang ang taga-ulat upang magbahagi sa klase ng kanilang iginuhit na larawan at ang pagpapaliwanag kung paano ito kakainin o gagamitin at ang tamang paraan ng storage. • Ang napiling lider ang bubunot sa “draw lots” gumuhit ng ice cream mga itlog bote ng palaman (coco jam/peanut butter) bote ng skimmed milk prutas at gulay karne at isda All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 250 Ulat Pangkalusugan Gamit ang mga guhit bumuo ng isang paglalagom tungkol sa tama at wastong paggamit at pagtabi ng pagkain at inumin. Directions for storage: Keep refrigerated All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 251 Ating Alamin at Unawain Tukuyin Natin… Gamit ang guhit, sagutin ang mga tanong. • Paano nagagamit ang mga sumusunod na bahagi ng katawan para sa pag-unawa ng food labels? • Ano-ano ang maaaring mangyari sa inyo kung hindi binabasa ang mga food labels? mata tainga ilong dila kamay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 252 Wow Mali! May mga panganib na dulot ang hindi wastong pagbabasang mga food labels. Maaaring makapagpalubha ng sakit dahil sa maling paggamit nito na makaaapekto sa ating pang-araw-araw na gawain. a. Pagsakit ng tiyan / pagsusuka / pagkaksakit Kung makakakain ng sirang pagkain (expired), maaaring magsuka, sumakit ang tiyan, o makakuha ng mga mikrobyo at magkasakit. b. Pagkakaroon ng allergic reaction May mga pagkaing naglalaman ng allergens o mga mikrobyong maaaring magdulot ng allergies tulad ng paghahatsing, pangangati, hirap sa paghinga, pagkahilo, at iba pa. c. Pagpayat o pagtaba dahil sa maling nutrisyon Maaaring makakuha ng maling nutrisyon ang taong hindi nagbabasa ng food labels – ang anumang kulang o sobra ay masama sa katawan. Makukuha ang tamang sukat ng pagkain sa pamamagitan ng pagbabasa ng Nutrition Facts. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 253 d. Pagkapanis ng pagkain Kung hindi sa refrigerator nakalagay ang pagkain, maaari itong masira agad. Samantala, maaari namang mapanatili ang pagkasariwa at pagkamasustansiya ng pagkain kung ito ay maitatabi nang wasto at tama. e. Pagsasayang ng pera Kung makabibili ng pagkaing sira at panis na, maaaring mag-aksaya lamang ng pera. Kaya Natin! Suriin ang larawan at tukuyin ang masamang epekto na maaaring mangyari kapag isinawalang-bahala ang mga impormasyon sa food labels. Isulat sa loob ng kahon ang sagot. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 254 Tandaan: Tama ba o Mali? Isulat ang salitang TAMA kung ang pangungusap ay nagsa- saad ng wastong impormasyon at isulat ang MALI kung hindi ito wasto. ____________ 1. Makikita sa pakete ng pagkain kung kailan ito masisira o mapapanis. ____________ 2. Magkakapareho ang mga paraan ng pag-iimbak ng pagkain at inumin. ____________ 3. Malalaman ang timbang ng pagkain o inumin sa pakete. ____________ 4. Maaari pang kainin o inumin ang isang produkto matapos ang Expiry Date nito. ____________ 5. Isinasaad sa Nutrition Facts ang kompletong listahan ng mga sustansiyang makukuha sa produkto. ____________ 6. Maaaring makakuha ng sakit mula sa pagkaing sira o panis na produkto. Kung hindi wasto ang lugar na pinaglalagyan ng pagkain, maaari itong masira o mapanis at kung makakakain tayo ng sirang pagkain maaaring makakuha tayo ng mikrobyo na magiging sanhi ng pagsusuka, pagsakit ng tiyan, pagkakalason, pagkakasakit, pagkakaroon ng allergic reaction, pagpayat o pagtaba dahil sa maling nutrisyon. Sa huli, tayo’y nagsayang lang ng pera o mas lalaki pa ang gastos sa pagpapagamot at lubos na maaapektuhan ang ating kalusugan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 255 ____________ 7. Masisira ang pagkain kung hindi ilalagay sa refrigerator. ____________ 8. Hindi na maaaring inumin ang isang produkto kung lampas na sa Best Before Date. ____________ 9. Ang pagbabasa ng food labels ay paraan upang makatipid ng pera. ____________10. Maaaring maihambing ang sustansiyang ibibigay ng mga produkto sa pamamagitan ng pagbabasa ng food labels. Kamag-aral Ko, Hihikayatin Ko! Gumawa ng isang slogan na maghihikayat sa kamag-aral na magbasa ng food labels. Lagyan ng disenyo at kulay ang slogan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 256 Panatang Pangkalusugan Dugtungan ang mga salitang nasa loob ng bilog at isulat sa Scroll upang makabuo ng isang panata. babasahin uunawain Babasahin... isasaalang-alang pag-iingatan makapanghikayat All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 257 Pagkain Tiyaking Tama at Ligtas Bago Kainin Food Bingo Sa hudyat ng guro, lumibot sa klase at magpapirma sa mga kamag-aral na nagsasagawa ng mga nakasulat sa kahon, isang kamag-aral kada aytem. Kapag nakumpleto na ang Food Bingo, bumalik sa upuan. Food Bingo! Naghuhugas ng kamay bago maghanda ng pagkain Mahilig kumain ng gulay Umiinom ng gatas araw-araw Tumutulong sa pagluluto sa bahay Sinisigurong malinis ang mga gamit at paligid Hinuhugasan ang mga sangkap bago lutuin Hinuhugasan ang mga gamit at pinag- kainan Nililinis ang lugar na pinaggawaan pagkatapos maghanda Inilalagay ang pagkain sa refrigerator kung kinakailangan • Ano-ano ang dapat tandaan sa pamimili ng pagkain? • Ano-ano ang dapat gawin sa paghahanda ng pagkain? • Bakit kailangang siguruhing maayos at malinis ang paghahanda ng pagkain? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 258 Ang Food Safety Principles ay naglalaman ng mga alituntunin upang mapanatiling malinis at ligtas ang pagkain. Ang pagkain ay dapat na pinanatiling malinis sa pamamagitan ng paghuhugas dito bago iluto. Pinag-iingatan din itong ihanda at sinisigurong malinis ang mga kagamitan na paglalagyan at paglulutuan. Iniluluto itong mabuti upang hindi agad masira o mamatay ang mga mikrobyong kumapit dito. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 259 Magkuwentuhan Tayo! Makinig sa ikukuwento ng guro. Tanong: • Ano ang mga dapat malaman sa pagbili ng mga produkto? • Ano ang unang titingnan bago bumili? • Ano kaya ang masarap na ulam? • Ngayong nakabili na kayo ni Tatay ng ____ (napiling ulam), maaari na kayong umuwi. Pagdating sa bahay, ano ang unang gagawin para sa paghahanda ng ulam? Matapos banggitin ang mga paraan ng pagpapanatiling ligtas at malinis ang mga pagkain, itala sa loob ng kahon ang mga ito. Kasama mo ang iyong Tatay na pumunta sa palengke. Kayo ay mamimili ng uulamin para sa tanghalian. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 260 Pagpapanatiling Ligtas at Malinis ang Pagkain Picture Perfect Pag-aralan ang mga larawan. Sumulat ng pangungusap na nagpapakita kung paano pananatilihing malinis at ligtas ang pagkain. Ipaliwanag ito. ___________________________ ___________________________ ___________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 261 ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 262 Punan ng angkop na salita ang mga patlang upang mabuo ang mga gawaing pangkaligtasan sa pagkain. Anong dapat kong gawin? 1. Sa pagpapanatiling ligtas ang pagkaing tiyaking _____________ ito. Sa pagbili sa palengke piliin ang mga ________________ prutas, gulay at karne. ___________ ang mga food labels. _______________ ang mga sangkap at kagamitan na gagamitin sa paghahanda ng pagkain. Lutuin nang mabuti upang matiyak na mamamatay ang mikrobyo. 2. Maaaring ________ ang pagkain upang hindi dapuan ng mga insekto na maaaring magdala ng mga ___________ nagdudulot ng sakit. Kung ito ay hindi na mainit, maaaring ilagay sa loob ng __________para hindi mapanis. Kung ilalagay sa refrigerator/cooler habang mainit pa, maaari itong magtubig (moist) na maaaring maging dahilan ng _____________. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 263 Ulat Pangkalusugan 1. Ano-anong nakahahawang sakit ang laganap sa kasalukuyan? _____________________________________________ _____________________________________________ 2. Paano mo maipakikita ang pagiging maagap sa pag- iwas at pagsugpo sa nakahahawang sakit? _____________________________________________ _____________________________________________ 3. Paano mo mapananatili ang isang malusog na katawan? ____________________________________________ ____________________________________________ Kaya Natin Magbigay ng tatlong halimbawa ng nakahahawang sakit na iyong naranasan. Ilista ang iyong mga naramdaman sa bawat sakit. Ilagay ito sa papel. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 264 Pagkain ay Suriin upang Hindi Maging Sakitin! Balitang Pangkalusugan Basahin ang balita.Sagutin ang mga katanungan sa ibaba nito. Manok, karneng giniling, p i n a k a m a p a n g a n i b WASHINGTON (AP) – Isang analysis sa mahigit 33, 000 kaso ng foodborne illness o sakit na nakukuha sa pagkain ang nagpapakita na ang ground beef at chicken ay nagdudulot ng mas maraming pagkakaospital kaysa iba pang karne. Nakasaad sa ulat ng Center of Science in Public Interest, ang chicken nuggets, ham at sausage ang may pinakamababang panganib ng food borne illness. Ang salmonella at E.coli, mga pathogen na nagkokontamina sa karne at poultry habang kinakatay at pinoproseso, ay bumubuo ng sangkatlong bahagi ng mga pinag- aralang sakit. Ang clostridium perfringens, isang lesser- known pathogen na kadalasang nabubuhay matapos maiproseso kapag naiwanan ang pagkain sa hindi tamang temperatura nang matagal, ay bumubuo ng sangkatlong bahagi pa. Binigyang diin ng grupo na hindi kumpleto ang data dahil napakaraming foodborne illnesses ang hindi naiuulat o nasusundan. Para mabawasan ang foodborne illnesses mula sa karne, inirerekomenda ng CSPI ang tinatawag nilang “defensive eating” – palaging isipin na hindi ligtas ang karne. Kabilang sa safe handling ay huwag hayaang tumulo ang katas ng karne sa iba pang pagkain o lalagyan, paghugas sa cutting boards at plato na pinaglalagyan ng karne, at palaging paghuhugas ng kamay. Kailangan ding tiyakin ng nagluluto na luto ang karne sa tamang temperatura bago ito kainin. - http://www.balita.net. ph/2013/04/26/manok- karneng-giniling-pinakamapanganib-kainin/ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 265 1. Ano ang nakasaad sa balitang pangkalusugan? 2. Ano-anoangmgaparaanginirekomendaupangmapanatiling ligtas ang pagkain? Ang pagkain ng marumi at hindi ligtas na pagkain o inumin ay maaaring magdulot ng iba’t ibang karamdaman. Narito ang ilan pang sakit na makukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain. Hulaan ang mga sakit sa pamamagitan ng pagbuo ng puzzle. Gamitin ang Disease Code sa ibaba. Hanapin Mo Ako! 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 A B C D E F G H I J K L M 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 N O P Q R S T U V W X Y Z 20 25 16 8 15 9 4 6 5 22 5 18 Ang sakit na ito ay dulot ng salmonella, isang bacteria na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin. Nagdudulot ito ng sumusunod: a. Mataas na lagnat b. Pagsakit ng ulo c. Hindi magandang pakiramdam d. Pagkawala ng gana sa pagkain e. Madalas na pagtatae o paghirap sa pagdumi f. Mga pulang butlig sa dibdib at tiyan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 266 4 25 19 5 14 20 5 18 25 Ito ay isang diarrhea na may kasamang dugo dahil nagkakaroon ng sugat o pamamaga ang mga intestines ng isang tao. Isang uri rin ng bacteria ang nagdudulot nito. Makararamdam ng mataas na lagnat at matinding sakit ng tiyan ang taong may ganitong sakit. 3 8 15 12 5 18 1 Isa itong nakahahawang sakit na naipapasa sa pamamagitan ng kontaminadong dumi ng tao, pagkain, o tubig. Kung hindi maaagapan, maaaring agad na mamatay ang taong may ganitong sakit. Karaniwang hindi nakikita ang mga sintomas ng sakit na ito. Maaaring magkaroon ng diarrhea na magdudulot ng pagkaubos ng tubig sa katawan. 1 13 15 5 2 9 1 19 9 19 Ang sakit na ito ay dulot ng amoeba, isang protozoa na makukuha sa maruming tubig. Maaari itong magdulot ng pangmatagalang pagtatae na may kasamang pananakit ng tiyan. Maaari rin itong maipasa ng isang tao sa kapuwa. 6 15 15 4 16 15 9 19 15 14 9 14 7 Ang sakit na ito ay maaaring makuha sa pagkaing nahaluan ng mga mapanganib at nakalalasong bagay tulad ng sabon, pangkulay, asido, panlinis ng bahay, o halaman. Maaari itong magdulot ng pagsusuka, pagsasakit ng tiyan, pagtatae, at panghihina. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 267 8 5 16 1 20 9 20 9 19 1 Ang sakit na ito ay ang pamamaga ng atay. Nakukuha ito mula sa isang virus mula sa kontaminadong pagkain o tubig. Ang jaundice o paninilaw ng mata at balat ang pinakahalatang epekto ng pagkakaroon nito. Maaari ding maranasan ang mga sumusunod: a. Pagkahilo b. Pagsusuka c. Pagsakit ng tiyan sa kanang itaas na bahagi d. Pagkakaroon ng lagnat e. Pagkawala ng gana sa pagkain f. Pagkakaroon ng madilaw na ihi g. Pagkakaroon ng matamlay na kulay ng dumi • Ano-ano muli ang mga sakit na makukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain at inumin? • Ano-ano ang dapat nating gawin upang makaiwas sa mga ito? Kung nakararamdam ng sintomas ng mga sakit nanabanggit,agadsabihin sa isang nakatatanda at magpakonsulta sa doktor All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 268 Itala sa talaan: Talaan ng Sakit Kompletuhin ang Talaan ng Sakit. Sakit Dahilan Nakahahawa ba? Mga Sintomas Cholera Oo protozoa na amoeba pangmatagalang pagtatae at pagsakit ng tiyan pagkain ng mga nakalalasong bagay na naihalo sa pagkain o inumin Hindi Typhoid fever Hindi bacteria sa kontaminadong pagkain o inumin diarrhea na may kasamang pagdurugo Hepatitis A Hindi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 269 Tukuyin Mo. Ano Ito? Piliin ang sakit sa loob ng kahon na tinutukoy o inilalarawan sa bawat bilang. typhoid fever dysentery diarrhea cholera amoebiasis food poisoning hepatitis A _________________ 1. Ito ay isang kondisyon na may kasamang diarrhea at pagdurugo sa dumi. _________________ 2. Ito’y nakukuha sa kontaminadong pagkain o tubig na maaaring makahawa at hindi agad nakikita ang mga sintomas. _________________ 3. Nakukuha sa kontaminadong pagkain at inumin na nagdudulot ng lagnat at pulang butlig sa dibdib at tiyan. _________________ 4. Dulot ito ng isang amoeba, isang protozoa na nagdadala ng pangmatagalang diarrhea at pagsakit ng tiyan. _________________ 5. Nakukuha ito sa bacteria na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin at nagdudulot ng diarrhea, pagsakit ng tiyan at pagsusuka. _________________6. Nagdudulot ito ng pamamaga ng atay. _________________7. Ito ang sakit na nakukuha sa nakalalasong bagay na nahahalo sa pagkain o inumin at nagdudulot ng pagsusuka at pagtatae. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 270 Bumuo ng grupo na may 4-5 miyembro. Gumuhit ng isang poster na nagpapakita kung paano makaiiwas sa mga sakit na dulot ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Sagutin ang tanong sa ibaba. Isulat ang sagot sa mga daliri. Ulat Pangkalusugan Bumuo ng grupo na may 4-5 miyembro. Gumuhit ng isang poster na nagpapakita kung paano makakaiwas sa mga sakit na dulot ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Ano-ano ang mga maaaring mangyari sa iyong katawan kung hindi mag-iingat sa paghahanda ng pagkain? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 271 I. Maramihang Pagpili Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang sagot sa iyong papel. 1. Alin sa sumusunod na impormasyon ang makikita sa food label ng isang pagkain? A. Directions for Weighing B. Directions for Use and Storage C. Directions for Manufacturing D. Directions for Packaging 2. Ano ang tawag sa bahagi ng food label na nagbibigay impormasyon tungkol sa mga sustansiyang makukuha sa pagkaing nakapaloob sa pakete? A. Date Markings B. Directions of Manufacturing C. Nutrition Facts D. Mga Advisory & Warning Statements 3. Alin ang dapat mong gawin kung ito ang nakalagay sa food label? “Expiration Date: July 30, 2015” A. Kailangang itago sa kahon bago ang July 30, 2013 B. Kailangang itago sa kahon bago ang July 30, 2014 C. Kailangang ubusin ang pagkain bago ang July 30, 2015 D. Kailangang ubusin ang pagkain bago ang July 30, 2016 4. Bakit mahalagang basahin ang food label sa pagbili ng pagkain? A. Upang malaman ang kulay ng pagkain B. Upang malaman kung masarap ang pagkain. C. Upang malaman kung paano ito itago sa kahon D. Upang maintindihan ang nutrisyong nilalaman ng pagkain 5. Piliin ang hindi tamang gawain sa pagpili ng tiyak na ligtas na pagkain. A. Piliin ang mga sariwang pagkain. B. Bumili sa mga lisensiyadong tindahan. C. Bilhin ang mga mamahaling produkto. D. Basahin ang mga impormasyong nakasulat sa pakete. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 272 6. Alin ang tama sa sumusunod na pangungusap? A. Ilagay agad sa refrigerator ang biniling karne at isda B. Hugasan ang mga gulay bago ilagay sa refrigerator. C. Balutin ng tela ang mga biniling gulay. D. Itago ang mga biniling prutas sa karton. 7. Paano mapananatiling malinis ang pagkain? A. Lagyan ng takip ang natirang pagkain. B. Pabayaan lang sa mesa ang pagkain. C. Mag-spray ng insecticide upang hindi dapuan ng insekto. D. Maglagay ng flower vase sa mesa upang hindi dapuan ng langaw. Para sa bilang 8-10 Suriin ang larawan: 8. Anong bahagi ng food label ang pangunahing nagbibigay ng enerhiya? A. Carbohydrates C. Protein B. Fat D. Vitamin A 9. Ito ang sustansiyang nagpapalakas ng kalamnan. A. Carbohydrates C. Protein B. Fat D.Vitamin A 10. Gamit pa rin ang larawan, ilang porsiyento ng enerhiya ang ibibigay ng bawat sukat/serving ang makukuha rito? A. 39% C. 41% B. 40% D. 42% All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 273 II. Crossword Mga Tanong: III. Pagpapaliwanag Ipaliwanag ang kahalagahan ng malinis at ligtas na pagkain. (5 puntos) __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ ____________________________________________________. PABABA 1. Ito ang tawag sa mga impormasyong makikita sa pagkain. 2. Pinakamapanganib na fat sa katawan. 5. Ang sakit na ito ay ang pamamaga ng atay. 6. Sakit sa tiyan na nakukuha sa pag-inom ng maruming tubig. 7. Ito ay sakit na sanhi ng isang bacteria na nakukuha sa maruming pagkain. 10.Isang bacteria na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin. PAHALANG 3. Ito ang sukat ng sustansiyang maaaring pagkuhanan ng enerhiya. 4. Ito ang pangkalahatang tawag sa mga sakit na nakukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain at inumin. 8. Ito ang tawag sa bitaminang nagsasaayos ng mga buto at nagpapalinaw sa paningin. 9. Ito ang pangkalahatang tawag sa mga sakit na nakukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain at inumin. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 419 TALAAN NG MGA SALITA Edukasyong Pangkalusugan YUNIT I Advisory o warning statements – Nagsasaad ito ng mga babala tungkol sa mga ingredients ng pagkain o inumin na maaaring may allergens na nagdadala ng reaksyon sa katawan kung makakain Amoebiasis – Ang sakit na ito ay dulot ng amoeba, isang protozoa na makukuha sa maruming tubig Best Before Date – tumutukoy sa huling araw na ang pagkain o inuman ay nasa pinakasariwa at pinakamagandang kalidad nito Calories – sukat ng enerhiyang maaaring makuha sa isang serving Carbohydrates – uri ng carbohydrate na tumutulong sa pagpapanatiling malusog ang digestive system Cholera – nakahahawang sakit na naipapasa sa pamamagitan ng kontaminadong dumi ng tao, pagkain, o tubig Directions – nagbibigay ng impormasyon kung paano gamitin at itago ang pagkain upang mapanatili ang magandang kalidad nito. Karaniwan itong nakikita sa likod ng pakete. Dysentery – isang sakit na may kasamang dugo dahil nagkakaroon ng sugat o pagmaga ang mga intestines ng isang tao Expiration Date – tumutukoy sa petsa kung kailan hindi mo na maaaring kainin o inumin ang produkto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 420 Fats – maaaring pagkuhanan ng enerhiya ng katawan Food Poisoning –Ang sakit na ito ay maaaring makuha sa pagkaing nahaluan ng mga mapanganib at nakalalasong bagay tulad ng sabon, pangkulay, asido, panlinis ng bahay, o halaman Food Safety Principles – naglalaman ng mga alituntunin upang mapanatiling malinis at ligtas ang pagkain Foodbourne Diseases – sakit na nakukuha sa marumi at hindi lig- tas na pagkain at inumin Hepatitis A – Ang sakit na ito ay ang pamamaga ng atay. Nakukuha ito mula sa isang virus na nakukuha sa kontaminadong pagkain o tubig Lactose Intolerant – isang kundisyon sa katawan kung saan na- hihirapan ang katawang i-proseso ang lactose na karaniwang nasa mga produktong gatas Malnutrisyon – ito’y pangkalahatang tawag sa kulang at sobra ang timbang Nutrition facts – talaan kung saan nakasaad ang uri at sukat ng masustanyang makukuha sa pagkaing nasa loob ng pakete Obesity – ito’y isang kalagayan ng pagsobra ng timbang Polysaturated Fats – uri na kailangan ng ating katawan upang maging malusog Saturated Fats – isang uri na makukuha sa mga karne, itlog, at gatas, na maaaring magdulot ng masamang epekto sa katawan kung mapararami All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 421 Serving per Container – ay bilang ng angkop na sukat sa loob ng isang pakete Total fat – sukat ng sustansyang maaaring pagkuhanan ng enerhiya Serving Size – tumutukoy sa tamang sukat na dapat kainin ng isang mamimili serving per container Sodium – isang uri ng mineral na makukuha sa karne ng hayop, itlog, gatas, asin, at vetsin Sugar – ay isang uri na nagbibigay na mabilis at panandaliang enerhiya sa katawan Trans-fat – pinakamapanganib sa katawan kung kakainin. Magdudulot ito ng mga problema sa puso Typhoid fever – Ang sakit na ito ay dulot ng salmonella, isang bakterya na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin Unsaturated Fats – isang uri na makukuha sa mga gulay. Ito ay nagdudulot ng magandang epekto sa ating katawan. YUNIT II Bacteria – Maaliliit na organismong na nakikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo Bagong Tirahan (Host) – sinomang immune na o exposed at mahina ang resistensiya ay madaling kapitan ng sakit gaya ng mga bata at matatanda All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 422 Causative/Infectious Agents – anomang microorganism na nagiging sanhi ng sakit Di-Nakahahawang Sakit – hindi naisasalin mula sa isang tao papunta sa ibang tao. Ito ay maaaring nakuha mula sa nakagawian at maling paraan ng pamumuhay (lifestyle) Fungi – Matatagpuan sa iba’t ibang bahagi ng katawan mula ulo hanggang paa na mukhang halaman Kapaligiran – isang elemento sa pagkalat ng mikrobyo na maaaring sumasama sa himpapawid at hangin kaya ito ay airborne, tubig (waterborne), at sekswal (pakikipagtalik). Ito ay maaaring tuwiran (direct) o di-tuwirang pakikipag-ugnayan (indirect contact) Mode of Entry – daanan ng microorganism sa katawan ng tao. Maaaring ito ay sa pamamagitan ng pagkalanghap, sa balat o sugat at pakikipagtalik. Kung ikaw ay may sugat, maging mas maingat dahil maaaring sa sugat mo magdaan ang microorganism Mode of Exit – mga labasan ng microorganism. Halimbawa sa bibig ng isang tao kung saan tumatalsik ang laway habang nagsasalita, humatsing o nagbabahing, o umuubo. Ang sipon, dumi, at dugo ay halimbawa din Mode of Transmission – paraan ng pagsasalin o paglilipat ng tapagdala (causative agent) sa ibang tao sa pamamagitan ng droplets, airborne, foodborne, vectorborne, at bloodborne. Maaaring tuwiran (direct) o di-tuwirang (indirect) pakikipag-ugnayan gaya ng lamok, heringgilya, at paggamit ng personal na gamit Nakahahawang sakit – naipapasa ng isang tao, hayop o bagay sa ibang tao Parasitic Worms – Pinakamalaking uri ng microorganism na karaniwang nabubuhay sa lugar na matubig All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 423 Pathogens – mga mikrobyong nagdudulot ng sakit tulad ng virus, o parasite. Sa sobrang liit, ang mga ito ay makikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. May iba’t ibang hugis, sukat, at anyo ang mikrobyo Reservoir or Source – ay lugar kung saan nananahan at nagpaparami ang mga causative agents. Ito ay maaaring tao, hayop, tubig, lupa, pagkain, tuwalya, pinggan, kutsara, tinidor at iba pa Sakit – sanhi ng pagpasok ng mikrobyo sa katawan ng tao na sumisira sa resistensiya at naturalesa (immune system) nito. Hindi normal na kalagyan ng kalusugan ng isang tao. Ito ay maaaring sanhi ng hindi maayos na kondisyon ng mga selyula o parte ng katawan. Maari din itong sanhi din ng mga mikrobyong nagdudulot ng sakit Susceptible host – sinomang tao ay maaring maging impekted ng pathogen o mikrobyo. Kung malusog ang isang tao, hindi siya madaling dapuan ng sakit. Samantala, madaling kapitan ng nakakahawang sakit ang isang taong mahina ang resistensya Virus – mula sa salitang Latin na ang ibig sabihin ay toxin o lason. Pinakamaliit na uri ng microorganism na nakikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo YUNIT III Adiksyon – nakakaapekto kaninuman. Ito ay nakakaapekto sa lahat ng mga tao anuman ang edad, mga etniko, mga relihiyon, mga hanapbuhay, at mga antas ng kinikita at edukasyon Amphetamine – ginagamit para makontral ang ADHD at narcolepsy sa mga bata. May mga off-label na gamit din ito tulad ng pagpapababa ng timbang at para di makaranas ng pagkapagod o para mas mapabuti ang kanilang paggawa All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 424 Analgesic and anti-inflamatory – gamot para sa sakit ng ulo o kirot ng katawan at pamamaga Antacid – iniinom para maiwasan na di matunawan at pangagasim ng sikmura Antibiotic – madalas ibigay sa mga sumusunod na karamdaman: namamagang tonsils, ubo madilaw ang plema, impeksyon sa ihi (UTI), malaking pigsa o pamamaga ng gilagid Antidiarrheals – gamot para sa pagtatae Antihistamine – gamot para sa pangangati ng katawan o allergy Antitrussive – gamot para maibsan at masugpo ang pag-ubo Depressant – nagpapabagal sa paggana ng Central Nervous System. Halimbawa ay opium, barbiturates, heroin, morpine Dextromethorpan – Ito ang aktibong sangkap ng mga gamot sa ubo at sipon. Ang epekto ng sobrang dosis na pag-inom nito ay nakakapagdulot ng pagkahilo, pagsususuka at pagkakaroon ng malabong paningin. Drugs – anumang sustansiya maliban sa pagkain o tubig na maaaring inumin o ipainom, kainin o upang baguhin, panatilihin, o kontrolin ang pisikal, mental, at emosyonal na kalagayan ng taong uminom nito. Laxatives – iniinom para maiwasan ang tibi. Mefenamic acid – isang uri ng analgesic para sa matinding kirot ng katawan,inumin ang mefenamic acid pagkatapos kumain para hindi humapdi ang tiyan. Umiwas lang sa matagalang pag-inom nito (lampas sa ilang linggo) dahil puwede itong makaapekto sa ating bato All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 425 Over-the-counter (OTC) Medicine – gamot na nabibili nang hindi na nangangailangan ng reseta ng doktor Pakete o label ng gamot – nagsasaad din kung dapat kumain bago inumin ang gamot o inumin ang gamot na walang laman ang tiyan Prescription Medicine – gamot na inereresta ng doktor. Nakakabili lamang ng gamitong gamot sa botika kapag may reseta Reseta – isang dokumentong bahagi ng pangangalagang pangkalusugan. Dito isinusulat ng isang doktor o iba pang mga kawaning medikal na binigyan ng kapangyarihan ng batas ang mga instruksyon para sa kanilang mga pasyente Self-medication – pagbibigay ng lunas sa sarili nang hindi kumukonsulta sa doktor ng ilang indibidwal na dumaranas ng karamdaman o kondisyong pangkalusugan ay maaaring lalo pang makasama sa kalusugan, lalo na kung mali ang gamot na ginamit o mali ang paggamit ng isang indibidwal sa gamot Stimulants – nagpapabilis sa paggana ng Central Nervous System. Halimbawa nito ay caffeine, cocaine, nicotine, dopamine, at amphetamine Vitamins and minerals – nagbibigay ng karagdagang nutrisyon sa katawan YUNIT IV Alituntunin – gabay Alternatibo – kahalili Baha – pagtaas ng tubig Disaster – sakuna o kapahamakan Earthquake drill – isinasagawa upang sanayin ang mga tao sa paaralan, tanggapan o kumunidad sa mga gawaing-pangkaligtasan sa panahon ng lindol. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 426 Emergency – kagipitan o biglang pangangailangan Emergency Exit – lagusan o pintong palabas ng gusali o bahay na ginagamit sa oras ng kagipitan Emergency Kit – koleksyon ng mga inihandang gamit bilang pa ghahanda sa oras ng kagipitan Emergency protocol – ito ay alituntunin o mga gabay na dapat sundin sa panahon ng kagipitan o kalamidad Emergency Response Team (ERT) – grupong binuo na naatasang tumulong sa oras ng kagipitan Evacuation protocol – ito ay alituntunin o mga gabay na dapat sundin sa panahon na na nasa evacuation center Evacuation Center – ligtas na lugar na nililipatan sa oras ng kagipitan o sakuna Eye Wall – paligid na lapad ng bagyo Eye of the typhoon – mata ng bagyo, gitna ng bagyo First Aid Kit – koleksyon ng mga gamit at gamot para sa paunang- lunas Flood drill – isinasagawa upang sanayin ang mga tao sa paaralan, tanggapan o kumunidad sa mga gawaing-pankaligtasan sa panahon ng baha Imbak – tago o ipon Landslide – pagguho ng lupa Lindol – ito ay pagyanig ng lupa na maaring dulot ng pagsabog ng bulkan (volcanic earthquake) o paggalaw ng tectonic plates sa ilalim ng lupa o earth’s crust. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 427 NDRRMC – National Disaster Risk Reduction and Management Council – ahensya ng pamahalaan na may pangunahing tungkulin na maghanda sa, at tumugon sa anumang kagipitan kagaya ng lindol bagyo, at mga kalamidad na gawa ng tao. PhilippineInstituteofVolcanologyangSeismology(PHILVOLCS) – ahensya ng pamahalaan na nakatutok at nagbibigay alam tungkol sa kilos at kalagayan ng mga bulkan lindol, at tsunami Pinsala – di magandang naidulot ng sakuna o kalamidad Storm surge – daluyong ng dagat Tangkilikin – gamitin Topograpiya – pisikal na anyo ng lupa All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY Edukasyong Pangkatawan at Pangkalusugan – Ikaapat na Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Edukasyong Pangkatawan Punong Tagapamahala: Jenny Jalandoni Bendal Konsultant: Salve A. Favila, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman:Lordinio A.Vergara, Jo-ann G.Grecia, at Rachelle U. Peneyra Mga Manunulat:Grace M. Forniz , Ruby TN Jimeno , Sonny F. Menese Jr., Teresita T. Evangelista, Genia V.Santos PhD, Julia B. Sabas, Rhodora B.Peña, at Amphy B. Ampong Mga Tagasuri ng Wika: Norbert C. Lartec, PhD, Jane K. Lartec, PhD, at Crisencia G. Saludez Mga Gumuhit ng Larawan: Gerardo G. Lacdao, Joselito P. Loresto, Niles S. Arguelles, Elvin Neal B. Bersamira, at Jason O. Villena Mga Naglayout: Mark Anthony E. Jalandoni at Mickey C. Acorda Edukasyong Pangkalusugan Punong Tagapamahala: Marilou E Marta R. Benisano, M.A.P.A. Konsultant: Evelina M. Vicencio, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman: Rhodora Formento, at Cristina Sagum Mga Manunulat: Mila C. Taño, Maria Teresita Garcia-Aguilar, Juvy B. Nitura EdD Marie Fe B. Estilloso, Mark Kenneth Camiling, Minerva David, Aidena Nuesca, Reyette Paunan, Jennifer Quinto, at Giselle Ramos Tagasuri ng Wika: Michael De la Cerna Mga Gumuhit ng Larawan: Roland Allan Nalazon at Sharlyn Sanclaria Mga Naglayout: Ester E. Daso, Jerby S. Mariano, at Mickey C. Acorda Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) OfficeAddress: 5th Floor Mabini Building, DepEd Complex MeralcoAvenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054, 634-1072 E-mailAddress: imcsetd@yahoo.com Inilimbag sa Pilipinas ng ___________________________________ Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang- ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may- akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa filcols@gmail. com ang mga may-akda at tagapaglathala. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY iii Pambungad Edukasyong Pangkatawan Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ng Ikaapat na Baitang ng Edukasyong Pangkatawan ay nilalaan para sa inyong mga mag-aaral upang mapag aralan ang asignaturang ito. Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ay pinauunlad upang makatulong sa pagsasakatuparan ng kurikulum ng Ikaapat na Baitang at makapaglaan ng sapat na competencies sa pag-aaral ng asignaturang ito. Sa pamamagitan ng kagamitang ito ay tiyak na magiging panatag sa pagtugon ng mga ninanais na pamantayan o standards na siyang nakasaad sa kurikulum. Edukasyong Pangkalusugan Magandang Buhay mga Bata! Ang aklat na ito ay naglalayong makapag-ambag ng mahahalagang kaala- man, kasanayan sa asignaturang Edukasyong Pangkalusugan para sa ikaapat na baitang, batay sa kasalukuyang balangkas ng kurikulum ng Kagawaran ng Edukasyon na nakapaloob sa kompetensiya ng K to 12 Health Curriculum Guide ng K to 12 Enhanced Basic Education Program. Kumakatawan sa unang yunit ang wastong nutrisyon na kailangan para sa maayos na paglaki at pag-unlad. Ang pagkain ay isa sa pangunahing pinagkukunan ng sustansiya para sa katawan. Ang wasto, balanse, at ligtas na pagkain ay nakatutulong upang matiyak ang wastong nutrisyon para sa ating kalusugan at matiyak ang tamang sustansiya, sukat, at kaligtasan ng pagkain. Mauunawaan din dito ang kahalagahan ng pagsuri at pagpapanatiling malinis at ligtas ang pagkain upang maiwasan ang sakit na dala ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Saklaw ng ikalawang yunit ang iba’t ibang uri ng mga karaniwang sakit, kung paano ito maiiwasan at isagawa ang mga gawaing pangkalusugan laban sa mga sakit. Binigyang-diin sa ikatlong yunit ang kahalagahan ng wastong paggamit ng gamot upang hindi malagay sa panganib ang ating kalusugan. Sa ikaapat na yunit matututunan ang mga gawain sa oras ng kalamidad at sakuna tulad ng lindol, bagyo, pagputok ng bulkan, at sunog na maaaring magdulot ng malaking pinsala sa mga ari-arian at maging sa buhay ng tao. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY vii YUNIT II Aralin 1 Nakahahawang Sakit… Alamin Kung Bakit?..............................................281 Aralin 2 Mikrobyong Maliliit, Nakasasakit..........................287 Aralin 3 Daloy ng Impeksiyon, Mabilis ang Aksiyon!.............................................295 Aralin 4 Pag-iwas ay Gawin Upang Di-maging Sakitin......................................302 TALAAN NG MGA NILALAMAN Edukasyong Pangkalusugan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 275 YUNIT II EDUKASYONG PANGKALUSUGAN All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 276 YUNIT II SAKIT AT KARAMDAMAN, ATING IWASAN Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Nauunawaan ng mag-aaral ang katangian, pag-iwas, at pagsugpo sa mga karaniwang nakahahawang sakit. Naisasabuhay ang pansarili at pangkapaligirang hakbangin sa pag-iwas at pagsugpo ng mga karaniwang nakahahawang sakit. Batayang Kasanayan a. Nailalarawan ang mga nakahahawang sakit b. Naiisa-isa ang iba’t ibang elemento o sangkap ng chain of infection (kadena na impeksiyon) c. Nailalarawan kung paano naipapasa o naisasalin ang mga nakahahawang sakit mula sa isang tao sa ibang tao d. Nailalarawan ang mga nakahahawang mga sakit e. Naipakikita ang mga pamamaraan kung paano mapananatiling malusog ang katawan at pagsugpo sa karaniwang nakahahawang sakit All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 277 Lagyan ng tsek (P) ang kung nagpapakita ng magandang gawaing pangkalusugan at ekis (X) kung hindi. 1. Araw-araw na paliligo 2. Pagtulog ng “late” tuwing gabi-gabi 3. Kawalan ng pang-araw-araw na pisikal na gawain 4. Pagkain ng balanse at masustansiya 5. Pagbisita sa doktor kung kinakailangan lamang Piliin ang letra ng tamang sagot at isulat sa iyong sagutang papel. 6. Alin ang maaaring dahilan ng pagkakasakit ng isang tao? A. regular na pagpapabakuna B. paghuhugas ng kamay C. pagtulog sa oras ng klase D. paghina ng resistensiya 7. Alin ang dapat gawin sa kamag-anak na may sakit? A. Subuan siya ng pagkain. B. Iabot sa bintana ang kaniyang pagkain. C. Gumamit ng ‘mask’ kung lalapitan siya. D. Komunsulta sa manggagamot para sa pag-aalaga ng may sakit. 8. Ano ang dapat gawin ng isang taong may sakit? A. magtago sa kaniyang silid B. makihalubilo sa ibang may sakit C. kumain, matulog, at manood ng TV D. mamahinga at sundin ang payo ng doktor 9. May ubo’t sipon ang iyong kaklase. Ano ang dapat mong gawin upang hindi ka mahawa? A. Pahiramin siya ng panyo. B. Payuhan siyang umuwi na. C. Magtakip ng ilong at bibig kapag kausap siya. D. Sabihan siyang lumipat ng upuang malayo sa iyo. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 278 10. Alin ang sanhi ng dengue? A. Virus na dala ng lamok B. Ihi ng dagang sumama sa tubig C. Kontaminadong pagkain D. Bacteria na nagmumula sa bulate 11. Anong sakit ang may impeksiyon sa atay? A. Alipunga C. Pulmonya B. Hepatitis D. Tuberculosis 12. Anong sakit ang maaaring makuha sa ihi ng daga na sumasama sa tubig? A. Amoebiasis C. Leptospirosis B. Hepatitis D. Tuberculosis 13. Ito ay impeksiyon ng tubong dinadaanan ng hangin sa paghinga. A. Pigsa C. Sakit sa balat B. Ubo D. Sipon 14. Alin ang maaaring maging tagapagdala ng Amoebiasis? A. Bulate C. Lamok B. Daga D. Kuto 15. Lumusong si Ana sa tubig-baha noong nakaraang bagyo. Anong sakit sa balat ang nakuha ni Ana dahil sa pagkababad sa baha? A. Alipunga C. Buni B. An-an D. Eksema 16. Alin ang tagapagdala ng sakit na Leptospirosis? A. Daga C. Tuwalya B. Dugo D. Heringgilya (Injection) 17. Anong uri ng karamdaman sa bahagi ng katawan ang may pamamaga ? A. Ubo C. Pigsa B. Sipon D. Alipunga 18. Nakita mong nilalangaw at walang takip ang iyong basurahan, ano ang iyong gagawin? A. Sisigan ito C. Hindi papansinin B. Tatakpan ko ito D. Patatakpan ko sa ate ko All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 279 19. Niyaya ang iyong kapatid ng kaniyang mga kaibigang magtampisaw sa baha. Ano ang iyong gagawin? A. Sasawayin ko sila. B. Hindi ko sila papansinin. C. Isusumbong ko sila sa aking nanay. D. Sasama ako sa kanila upang bantayan sila. 20. Alin ang dapat mong ugaliin upang hindi magkasakit? A. Pagliligo ng dalawang beses isang linggo. B. Pagkain ng masasarap at matatamis C. Paghuhugas ng kamay D. Pagtulog maghapon 21. Aling gawain ang mabuti sa kalusugan? A. Pag-inom ng tubig mula sa gripo B. Pagpapakulo ng tubig bago inumin C. Pagkonsulta sa doktor kung malala na D. Hindi paghuhugas ng kamay bago at pagkatapos kumain 22. Aling gawain ang makatutulong sa pagpapanatili ng mabuting kalusugan? A. Pagliligo kung kailan lamang gusto B. Paglilinis ng katawan at pagliligo araw-araw C. Pagsesepilyo ng tatlong beses sa isang linggo D. Pagpapalit ng damit panloob tuwing ikalawang araw 23. Alin ang pinakaangkop na kahulugan ng kalusugan? A. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na katawan. B. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na tahanan. C. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na pagkain. D. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na kayamanan. 24. Ano ang kahalagahan ng pagkonsulta sa doktor? A. Nasusuri ang kalagayan ng kalusugan B. Nareresetahan ng gamot na dapat inumin C. Naipaliliwanag ang iba’t ibang karamdaman D. Nasasabi sa pasyente na ang kanser ay maiiwasan 25. Alin ang nagpapakita ng pakikiisa sa pagpapanatili ng kalinisan sa pamayanan? A. Paglilinis ng tahanan B. Wastong pagtatapon ng basura C. Paglilinis ng bakuran D. Paglilinis ng katawan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 280 “Ang kalusugan ay kayamanan.” Sa iyong palagay, kayamanan nga ba ang kalusugan? Bakit? Ang kasabihang ito ay nangangahulugang ang taong malusog ay may masiglang buhay. Ang malusog na pangangatawan ay nakatutulong din na makaiwas sa iba’t ibang sakit. Tinatalakaysayunitnaitoangiba’tibanguringmgakaraniwang sakit upang higit itong maunawaan kung paano iiwasan. Inaasahan din na makatutulong ang yunit na ito upang higit na pahalagahan at isagawa ang mga gawaing pangkalusugan laban sa mga sakit. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 281 Mga Nakahahawang Sakit… Alamin Kung Bakit? Ang sakit ay hindi normal na kalagayan ng kalusugan ng isang tao. Ito ay maaaring sanhi ng hindi maayos na kondisyon ng mga selyula o bahagi ng katawan. Maaari din itong sanhi ng mga mikrobyong nagdudulot ng sakit. May dalawang uri ang sakit: ang nakahahawang sakit at di-nakahahawang sakit. Ang hindi nakahahawang sakit ay hindi naisasalin mula sa isang tao papunta sa ibang tao. Ito ay maaaring nakuha mula sa nakagawian at maling paraan ng pamumuhay (lifestyle). Sa kabilang dako, ang nakahahawang sakit ay naipapasa ng isang tao, hayop o bagay sa ibang tao kung kaya’t kilala rin ito bilang “Lifestyle” disease. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 282 Ilang halimbawa ng hindi nakahahawang sakit ay asthma, alzheimer’s, appendicitis, cancer, cystic fibrosis, ear infection, epilepsy, diabetis, ulcer, stroke, sakit sa puso, at daluyan ng dugo. Ang nakahahawang sakit ay nagmumula sa mga mikrobyo na pumapasok at sumisira sa mga selyula (cells) ng katawan. Nangangailangan ito ng dagliang pagsugpo at masusing pag-iingat upang maiwasan ang paglaganap nito. Mapa ng mga Konsepto Sumulat ng mga salitang may kaugnayan sa salitang nasa loob ng bilog. Sakit All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 283 Ang sakit ay _______________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ Basahin ang talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba. Ang sakit ay anomang kalagayan na hindi pangkaraniwang nararamdaman ng isang tao. Ang sakit ng tao ay maaaring nakahahawa o hindi nakahahawa. Ito ay maaaring sanhi ng hindi maayos na kondisyon ng mga selyula o parte ng katawan. Ito rin ay maaaring sanhi ng mga mikrobyong nagdudulot ng sakit. Ito ay maaaring dumapo kaninoman – bata man o matanda, mayaman man o mahirap ngunit ito ay maiiwasan. Ang isang taong may mahinang resistensiya (immune system) ay madaling kapitan ng sakit at karamdaman. Gayundin, maaaring sanhi at dala ito ng kapuwa tao, hayop, pagkain, at kapaligiran – lupa, tubig, at hangin. Mabuting malaman ang dahilan, sintomas, at pagsugpo rito upang mapanatili ang kalusugan. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Ano ang sakit? 2. Ano ang sanhi ng sakit? 3. Paano nakukuha ang sakit? Ang sakit ay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 284 Pasa-pasa: Bumuo ng isang grupo na may 5-6 na miyembro. Tandaan: Ang nakahahawang sakit ay madaling kumalat at naipapasa sa iba. Ito ay dala ng mga pathogens o mikrobyo na pumapasok at sumisira sa mga selyula sa loob ng katawan. Kumakalat ang mga mikrobyo ng nakahahawang sakit sa pamamagitan ng iba’t ibang tagadala tulad ng tao, hayop, hangin, tubig, pagkain, at iba pa. Kagamitan: bola at glitters Pagpasa-pasahanangbolangmayglittershabanginaawitang “Tayo ay Magsama-sama” nang nakahanay na pabilog ang iyong grupo. Mga Tanong: 1. Ano ang nangyari sa glitters ng bola? 2. Paano mo maiuugnay ang nakahahawang sakit sa nangyari sa glitters habang ipinapasa ang bola? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 285 Word Association Maglista ng mga salitang maiuugnay mo sa mga sakit at karamdaman na nasa loob ng kahon. Ubo Sore eyes Trangkaso Tuberkulosis Beke Alipunga An-an Tigdas Bulutong-Tubig Sore eyes Dengue Pigsa Kaya Natin Magbigay ng tatlong halimbawa ng nakahahawang sakit, ang sin- tomas nito at kung paano ito maiwasan. Isulat sa kahon ang iyong sagot. Nakakahawang Sakit Katangian/Sinto- mas Pag-iwas 1. 2. 3. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 286 Ano ang gagawin mo upang makaiwas sa nakahahawang sakit? Isulat ang sagot sa loob ng star graphic organizer. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 287 Mikrobyong Maliliit, Nakasasakit Ang sakit ay mga mikrobyong dala ng mga hayop at mga taong may karamdaman. Ito ay maaaring makuha sa ating kapaligiran. Maaari rin itong mailipat sa mga taong mahihina ang resistensya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 288 Picture, Picture Suriin ang mga larawan. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong. • Batay sa mga larawan, ano-ano ang maaaring dahilan ng pagkakasakit ng isang tao? • Ano-ano ang mga nakahahawang sakit maaaring makuha sa mga nasa larawan? Ipaliwanag ang sagot. • Kung ikaw ang nasa sitwasyon sa larawan, ano ang iyong gagawin upang makaiwas sa nakahahawang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 289 May tatlong mahalagang elemento ang pagkalat ng nakahahawang sakit at karamdaman. Ito ay ang susceptible host o tao, sanhi ng mga mikrobyo (pathogens), at ang kapaligiran. 1. Ang susceptible host o sinomang tao ay maaaring kapitan ng pathogen o mikrobyo. Kung malusog ang isang tao, hindi siya madaling dapuan ng sakit. Samantala, madaling kapitan ng nakakahawang sakit ang isang taong mahina ang resistensya. 2. Ang mikrobyo (Pathogens) ay mga mikrobyong nagdudulot ng sakit tulad ng virus, bakterya, fungi at parasite. Sa sobrang liit, ang mga ito ay makikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. May iba’t ibang hugis, sukat, at anyo ang mikrobyo. Ito ay sanhi ng pagkakasakit ng isang tao. Mga uri ng Mikrobyo (Pathogens): a. Virus – pinakamaliit na mikrobyo na makikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. Nagiging sanhi nito ang ubo, trangkaso, tigdas, beke, at bulutong-tubig. b. Bacteria – mas malaki ito kaysa sa virus at nabubuhay kasama ng hangin, tubig, at lupa. Nagiging sanhi nito ang tuberculosis, ubong may tunog, at diphtheria. c. Fungi – tila halamang mikrobyo na nabubuhay at mabilis dumami sa madidilim at mamasa-masang lugar. Nagiging sanhi nito ang alipunga at iba pang sakit sa balat. d. Bulate (Parasitic Worms) – pinakamalaking pathogen na nabubuhay sa intestinal walls at nakikipag agawan sa sustansya para sa katawan. Ang Ascaris, Tapeworm at Roundworm ay mga halimbawa nito. 3. Ang Kapaligiran ay isang elemento sa pagkalat ng mikrobyo na maaaring sumasama sa himpapawid at hangin (airborne), at tubig (waterborne). All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 290 Pag-aralan ang Tsart: Ilan sa mga karaniwang sakit ng mga tao ay nakukuha sa kapaligiran at maaari itong dumapo sa iba. Mga Sakit na Dala ng Virus Sakit Pagsalin ng Sakit Mga Palatandaan (Signs)/Sintomas (Symptoms) Pag-iwas at Pagsugpo Sipon (Common Colds) (virus) • Pumapasok ang virus sa ilong sa pamamagitan ng paglanghap, pag- ubo, pagbahing, direktang kontak sa mga gamit na kontaminado ng virus ng sipon. • Baradong ilong • Hirap na paghinga • Pangangati at pamamaga ng lalamunan • Hirap lumunok ng pagkain • sinat at lagnat • Uminom ng 8-12 baso ng tubig • Iiwas ang bata sa usok (mula sa sigarilyo, sasakyan) Ubo (Cough) (pneumonia) • Sanhi ng bacteria. • Impeksiyon ito ng tubong dinadaanan ng hangin sa paghinga (respiratory tract) • Ubong mahigpit na tila kahol-aso • Lagnat • Dagdagan ng gatas o maligamgam na tubig para ma-relax ang vocal cords at lumuwag ang plema Trangkaso (influenza) • Impeksiyon ng sistemang paghinga (respiratory system) na sanhi ng Hemophilus influenza virus • Nasasagap ang virus mula sa droplets na lumalabas sa bibig o ilong ng isang taong may trangkaso • Lagnat na 38 - 40 Celsius • Giniginaw • Sakit ng ulo, kalamnan, at mga kasu-kasuan • Masakit na lalamunan (sore throat) • Baradong ilong o tumutulong sipon • Umiwas sa mga taong may trangkaso • Uminom ng maraming tubig oo All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 291 Tuberkulosis (TB) • Isang impeksiyon na sanhi ng mikrobyong Mycobacterium tuberculosis • Paglanghap ng droplets mula sa isang taong may TB kung siya ay nagsasalita, umuubo, o bumabahing. • Madaling mapagod • Walang ganang kumain • Pagbaba ng timbang • Pag-ubo na may kasamang plema at dugo • Nilalagnat at giniginaw sa hapon • Pagkakaroon ng tamang nutrisyon at ehersisyo. • Magtakip ng bibig at ilong kung may kausap na taong inuubo • Ihiwalay ang kagamitan ng taong may TB Pulmonya (Pneumonia) • Sakit na nakaaapekto sa baga • virus, bacteria, o fungi • Hirap sa paghinga • Kulang ng oksiheno (oxygen) sa katawan • Pagpapabakuna • Wastong nutrisyon • Kalinisan sa sarili at kapaligiran (Hepatitis A) Sakit sa atay • Isang matinding impeksiyon sa atay sanhi ng virus na maaaring makuha sa maruming pagkain o inuming tubig. Paninilaw ng balat at puti ng mata • Pananamlay • Kulay putik na dumi • Nagsususuka • Nilalagnat • Giniginaw • Pagsakit ng ulo • Pagsakit ng tiyan • Tiyaking malinis ang kinakain • Sanaying maghugas ng kamay bago kumain o humawak ng pagkain at matapos gumamit ng banyo • Kumonsulta sa doktor sa sandaling maghinalang may Hepatitis A • Sapat na pahinga • Tamang nutrisyon • Magpabakuna Sakit sa Balat (Dermatitis) • Sanhi ng mga bacteria, fungi • Pamamantal o pamamaga ng balat • Namumula • Nangangati • Maging malinis sa lahat ng oras All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 292 Dengue Fever • Impeksiyon dahil sa kagat ng lamok na may dalang dengue virus • May lumilitaw na skin rash pag bumaba ang lagnat • Biglaang tumataas ang lagnat • Maglinis ng bahay at paligid araw-araw, lalo na sa mga lugar na madilim. • Alisin ang nakaimbak na tubig na pinamumugaran ng lamok. Leptospirosis • Bacteria na pumapasok sa balat o sugat mula sa tubig- baha o basang lupa o halaman kung saan may ihi ng daga • Nilalagnat • Pananakit ng kalamnan at kasu-kasuan • Iwasang maligo o magtampisaw sa tubig-baha o maruming tubig • Kumonsulta sa doktor kung nakararanas ng mga sintomas na nabanggit Ref. Delos, Reyes, D. , (2008), Makati City Iwas-Sakit Mula Iaayos ang mga ginulong letra upang mabuo ang tamang salita sa tulong ng katangian o paglalarawan. Ginulong Titik Nabuong Salita Katangian/Paglalarawan I M K Y O R B O dahilan ng pagkakasakit ng isang tao A B O S N nakatutulong upang maalis ang mikrobyo R I U V S isang uri ng mikrobyo K S I T A dulot ng mikrobyo, bacteria, fungi, parasite, at virus K T A B E Y R A isa pang uri ng tagapagdala ng sakit G T B I U gamit sa paglilinis ng mga kamay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 293 Pathogens Kilalanin Magbigay ng katangian ng pathogens. Pathogens Katangian Karaniwang Dulot na Sakit Virus Fungi Bacteria Parasites Pagsulat ng Slogan Sumulat ng slogan ukol sa paraan ng pag-iwas sa anomang uri ng pathogens. Rubrics: 5 pts – (80 - 100%) – Malinaw ang konseptong ipinahahayag sa slogan. Malinis at walang mali ang pagkakasulat (presentasyon) ng slogan. 3 pts – (50 - 70%) – Kulang ang konseptong ipinahahayag sa slogan. Hindi gaanong malinis at may bura (erasure) ang pagkasulat ng slogan. 1 pt – (40 - pababa) – Sumubok sumulat ng slogan. Hindi malinaw ang konsepto ng slogan na isinulat. Mahigit sa dalawa ang bura (erasure) at hindi malinis ang pagkakasulat ng slogan. Gumawa ng graphic organizer/flow chart na nagpapakita ng iba’t ibang paraan/dahilan ng pagkalat ng sumusunod na sakit. 1. Virus 2. Fungi 3. Bacteria 4. Parasites All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 294 Gumawa ng dayalogo ukol sa sitwasyon sa mga dahilan at elemento ng pagkakasakit ng tao. Bilang isang mag-aaral, papaano mo maibabahagi ang iyong natutuhan sa araling ito sa ibang kasapi ng iyong pamilya? (Isulat ang sagot sa loob ng puso.) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 295 Daloy ng Impeksiyon, Mabilis ang Aksiyon! Suriin ang dayalogo. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Ano ang payo ng Nanay sa ate nang malaman niyang may lagnat at ubo? 2. Bakit pinigilan ng Nanay si Lito na lumapit sa kaniyang ate? 3. Paano nakahahawa ang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 296 Picture Analysis Tingnang mabuti ang larawan sa ibaba. Larawan A Larawan B Ano ang ginagawa ng batang nasa mga larawan? Tama ba ang ginawa ng bata sa larawan A at larawan B? Bakit? Sa iyong palagay, ano-ano ang maaaring maging dulot ng ubo at sipon sa ibang tao? Basahin ang talata tungkol sa Kadena ng Impeksiyon (Chain of Infection) Ang nakahahawang sakit ay maaaring maipasa ng isang tao sa ibang tao. Ipinakikita ng daloy ng impeksiyon ang mga sangkap sa pagdaloy ng karamdaman o impeksiyon. Ang pagkalat ng impeksiyon ay maaaring tuwiran (direct) o di-tuwiran (indirect). Maaaring maipasa ang nakahahawang sakit sa pamamagitan ng likido at iba pang bagay gaya ng laway, sipon, ihi, dumi, at dugo. Maaari din itong maipasa sa pamamagitan ng personal na gamit tulad ng heringgilya, suklay (kuto), tuwalya, (an- an at buni), tsinelas (alipunga), at iba pa. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 297 Napapasok nito ang katawan ng tao sa pamamagitan ng paglanghap, sa balat, sa sugat, at pakikipagtalik. Kadena ng Impeksiyon Sangkap ng Kadena ng Impeksiyon A. Causative/Infectious Agents (Pathogens) – ito ay mga mikrobyo o mikroorganismo na nagdudulot ng nakakahawang sakit. B. Reservoir or Source (Host) – lugar kung saan nananahan at nagpaparami ang mga causative agents. Ito ay maaaring tao, hayop, tubig, lupa, pagkain, tuwalya, pinggan, kutsara, tinidor, at iba pa. C. Mode of Exit – mga labasan ng mikrobyo. Halimbawa nito ay sa bibig ng isang tao kung saan tumatalsik ang laway habang nagsasalita, humahatsing o bumabahing, o umuubo. Ang sipon, dumi, at dugo ay halimbawa rin. D. Mode of Transmission – paraan ng pagsasalin o paglilipat ng mikrobyo (causative agent) sa ibang tao sa pamamagitan ng droplets, airborne, foodborne, vectorborne, at bloodborne. Ang nakahahawang sakit ay maaaring masalin sa ibang tao sa pamamagitan ng sumusunod: • Pagkagat sa pagkain ng may sakit o pagsalo sa kanilang pagkain. • Hangin, tubig, at lupa Disease Vector Portal ofEntry Means of Transmission Host Environment CHAIN OF INFECTION All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 298 • Dugo, laway, dumi, at ihi • Paghawak o paghipo sa infected na tao, o bagay o kasangkapan E. Mode of Entry – daanan ng mikrobyo ang katawan ng ibang tao. Maaaring ito ay sa pamamagitan ng bibig, ilong o balat.Ang bukas na sugat ay madaling pasukan ng mikrobyo kaya kinakailangan ang higit na pag-iingat upang makaiwas sa impeksyon o sakit. F. Bagong Tirahan (Susceptible Host) – ang sinomang indibidwal na may mahinang resistensya ay madaling kapitan ng sakit. Mikrobyo, Kilalanin Mo Kagamitan: • Tsart ng bacteria, katangian, sakit na dulot, at hugis ng bawat isa. • clay Pamamaraan: 1. Pag-aralan ang tsart ng germs. Pathogens Katangian Bacteria Maliliit na organismong nakikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. Mabilis kumalat sa mamasa-masang lugar. Maaaring makuha sa pagkain at inumin. Mas malaki kaysa virus. Bacteria All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 299 Virus Mula sa salitang Latin na ang ibig sabihin ay toxin o lason. Pinakamaliit na uri ng microorganism na nakikita sa pamamagitan ng light microscope. Ang mga virus ay katangi-tanging organismo dahil hindi nito kayang dumami nang walang host cell. Ang mga virus ay maaaring isalin ng ina papunta sa anak o mula sa isang pasyente sa iba. May mga virus na maaaring maikalat sa simpleng paghawak o pagdidikit ng balat, sa pamamagitan ng laway, pag-ubo, o pagbahing o pakikipagtalik, dumi, kontaminadong pagkain o inumin, at insekto gaya ng lamok. Fungi Matatagpuan sa iba’t ibang bahagi ng katawan mula ulo hanggang paa na mukhang halaman. Parasitic Worms Pinakamalaking uri ng microorganism na karaniwang nabubuhay sa lugar na matubig. 2. Imolde gamit ang clay ang napili mong gayahing mikrobyo mula sa tsart. 3. Ibahagi sa klase ang iyong ginawa. Maaaring humanap ng kagrupo upang maipakita ang katangian ng napiling mikrobyo at kung paano ito dumadaloy sa kadena ng impeksiyon. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 300 Mikrobyong Palipat-lipat Isulat sa loob ng Kadena ng Impeksiyon kung paano naipapasa ang sumusunod ng sakit. Tuberculosis Dengue Alipunga All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 301 Isulat ang TAMA o MALI sa patlang. __________1. Ugaliin ang magpabakuna. __________2. Umiwas sa taong may sipon o ubo. __________3. Hintaying lumubha ang sintomas bago kumonsulta sa doktor. __________4. Ugaliin ang palagiang paghuhugas ng kamay upang makaiwas sa sakit. __________5. Gumagamit ng guwantes ang mga dentista upang makaiwas sa sakit mula sa kanilang pasyente. Sagutin ang tanong at isulat sa loob ng scroll ang sagot. Paano mo mapananatiling mabuti ang iyong kalusugan upang makaiwas sa nakahahawang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 302 Pag-iwas ay Gawin upang Di-maging Sakitin A. Acting-acting Panuto: Mag-pantomime na nagpapakita kung paano makakaiiwas at bakit kailangan umiwas sa nakahahawang sakit. Sagutin: 1. Ano ang ipinakikita sa bawat pantomime? 2. Paano ka iiwas sa nakahahawang sakit? 3. Bakit kailangang umiwas sa pagkakasakit? B. Kadenang Lagot Basahin ang nasa loob ng kahon. Pagkatapos, sagutin ang tanong sa ibaba. Ang nakahahawang sakit ay tulad ng isang kadenang dugtong-dugtong ngunit ito ay maaari nating maiwasan. Ang kadena ng impeksyon/chain of infection ay maaaring sugpuin sa pamamagitan ng pagsasagawa ng mga tamang gawaing pangkalusugan. Paano natin masusugpo ang pagkalat ng nakahahawang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D EPED C O PY 303 Sagutin Mo Ako Suriin ang diagram at sagutin ang mga tanong na nakapaloob dito. Paano ang wastong paghuhugas ng mga kamay? Kailan dapat isagawa ang paghuhugas ng mga kamay? Paghuhugas ng Kamay Bakit mahalaga ang paghuhugas ng mga kamay? Ano ang gagawin mo kung maghuhugas ka ng kamay kung walang tubig? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)

Recommended

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 

Recommended

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN HEALTH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARTS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EPP (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN PE (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MUSIKA (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEHK TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEHLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
k to 12 Filipino Grade 2 lm
k to 12 Filipino Grade 2 lm k to 12 Filipino Grade 2 lm
k to 12 Filipino Grade 2 lm Ahtide Agustin
 
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNANK TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNANLiGhT ArOhL
 
Detalyadong banghay aralin
Detalyadong banghay aralinDetalyadong banghay aralin
Detalyadong banghay aralinjayrald mark bangahon
 
lesson plan pang-uring panlarawan
lesson plan pang-uring panlarawan lesson plan pang-uring panlarawan
lesson plan pang-uring panlarawan Mhelane Herebesi
 
Grade 3 Health Learners Module
Grade 3 Health Learners ModuleGrade 3 Health Learners Module
Grade 3 Health Learners ModuleLance Razon
 
MAPEH-DLP-Template.doc
MAPEH-DLP-Template.docMAPEH-DLP-Template.doc
MAPEH-DLP-Template.docMichelleBorromeo5
 
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkainLesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkainRophelee Saladaga
 

More Related Content

What's hot

K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEHK TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEHLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
k to 12 Filipino Grade 2 lm
k to 12 Filipino Grade 2 lm k to 12 Filipino Grade 2 lm
k to 12 Filipino Grade 2 lm Ahtide Agustin
 
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNANK TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNANLiGhT ArOhL
 
lesson plan pang-uring panlarawan
lesson plan pang-uring panlarawan lesson plan pang-uring panlarawan
lesson plan pang-uring panlarawan Mhelane Herebesi
 
Grade 3 Health Learners Module
Grade 3 Health Learners ModuleGrade 3 Health Learners Module
Grade 3 Health Learners ModuleLance Razon
 

What's hot (20)

K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN FILIPINO (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN FILIPINO (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN SCIENCE (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEHK TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN MAPEH
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ENGLISH (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN EPP (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN ARTS (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ENGLISH (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 TEACHER’S GUIDE IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN PHYSICAL EDUCATION (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MOTHER TONGUE-BASED (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN SCIENCE (Q1-Q4)
 
k to 12 Filipino Grade 2 lm
k to 12 Filipino Grade 2 lm k to 12 Filipino Grade 2 lm
k to 12 Filipino Grade 2 lm
 
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNANK TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
K TO 12 GRADE 2 LEARNING MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN
 
Detalyadong banghay aralin
Detalyadong banghay aralinDetalyadong banghay aralin
Detalyadong banghay aralin
 
lesson plan pang-uring panlarawan
lesson plan pang-uring panlarawan lesson plan pang-uring panlarawan
lesson plan pang-uring panlarawan
 
Grade 3 Health Learners Module
Grade 3 Health Learners ModuleGrade 3 Health Learners Module
Grade 3 Health Learners Module
 

Similar to K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)

Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkainLesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkainRophelee Saladaga
 
ESP Learners Module Grade 10 Unit 4
ESP Learners Module Grade 10 Unit 4ESP Learners Module Grade 10 Unit 4
ESP Learners Module Grade 10 Unit 4Ian Jurgen Magnaye
 
3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)
3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)
3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)Dionisio Ponte
 
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7Manuel Dinlayan
 
K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2
K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2
K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2Thisisme SonJay
 
GRADE 10 - EsP Yunit 3
GRADE 10 - EsP Yunit 3GRADE 10 - EsP Yunit 3
GRADE 10 - EsP Yunit 3khikox
 
ESP Learners Module Grade 10 Unit 3
ESP Learners Module Grade 10 Unit 3ESP Learners Module Grade 10 Unit 3
ESP Learners Module Grade 10 Unit 3Ian Jurgen Magnaye
 
Lesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawa
Lesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawaLesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawa
Lesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawaRophelee Saladaga
 
esp_4_tg_pp.1-24.pdf
esp_4_tg_pp.1-24.pdfesp_4_tg_pp.1-24.pdf
esp_4_tg_pp.1-24.pdfMerylLao
 
Edukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guro
Edukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guroEdukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guro
Edukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guroelviesabang
 
Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7Manuel Dinlayan
 
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdfAP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdfEmilyDeJesus6
 
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdfAP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdfEmilyDeJesus6
 

Similar to K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4) (20)

MAPEH-DLP-Template.doc
MAPEH-DLP-Template.docMAPEH-DLP-Template.doc
MAPEH-DLP-Template.doc
 
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkainLesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
Lesson plan epp 6 -mga gawaing kamay sa paghahanda ng pagkain
 
Health3 m1 (1)
Health3 m1 (1)Health3 m1 (1)
Health3 m1 (1)
 
Health3 m1
Health3 m1Health3 m1
Health3 m1
 
ESP Learners Module Grade 10 Unit 4
ESP Learners Module Grade 10 Unit 4ESP Learners Module Grade 10 Unit 4
ESP Learners Module Grade 10 Unit 4
 
3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)
3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)
3 health 4 tg (qtr. 1 lessons 1 4)
 
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7
 
Epp v 4th grading
Epp v 4th gradingEpp v 4th grading
Epp v 4th grading
 
Epp v 4th grading
Epp v 4th gradingEpp v 4th grading
Epp v 4th grading
 
DLL_ESP 1_Q1_W2.docx
DLL_ESP 1_Q1_W2.docxDLL_ESP 1_Q1_W2.docx
DLL_ESP 1_Q1_W2.docx
 
Lm esp grade10_q4
Lm esp grade10_q4Lm esp grade10_q4
Lm esp grade10_q4
 
K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2
K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2
K-12 Grade 4 Learner's Material PE Unit 2
 
GRADE 10 - EsP Yunit 3
GRADE 10 - EsP Yunit 3GRADE 10 - EsP Yunit 3
GRADE 10 - EsP Yunit 3
 
ESP Learners Module Grade 10 Unit 3
ESP Learners Module Grade 10 Unit 3ESP Learners Module Grade 10 Unit 3
ESP Learners Module Grade 10 Unit 3
 
Lesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawa
Lesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawaLesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawa
Lesson plan epp 6 -wastong gawi sa paggawa
 
esp_4_tg_pp.1-24.pdf
esp_4_tg_pp.1-24.pdfesp_4_tg_pp.1-24.pdf
esp_4_tg_pp.1-24.pdf
 
Edukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guro
Edukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guroEdukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guro
Edukasyon sa pagpapakatao patnubay ng guro
 
Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7
Edukasyon sa Pagpapakatao Modyul para sa Mag-aaral Grade 7
 
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdfAP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
 
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdfAP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
AP1-Q1-M7-FINAL_SLM.pdf
 

More from LiGhT ArOhL

AP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa Mapa
AP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa MapaAP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa Mapa
AP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa MapaLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1
K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1
K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULITLiGhT ArOhL
 
K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)LiGhT ArOhL
 

More from LiGhT ArOhL (20)

AP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa Mapa
AP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa MapaAP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa Mapa
AP 3 - Mga Tanda at Simbolo Sa Mapa
 
K TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 3 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 2 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1
K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1
K TO 12 GRADE 2 SUMMATIVE QUIZZES – QUARTER 1
 
K TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKAAPAT MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 1 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN ARALING PANLIPUNAN (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN EDUKASYON sa PAGPAPAKATAO (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN MUSIC and ART (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 1 LEARNER’S MATERIAL IN PE and HEALTH (Q1-Q4)
 
K TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKAAPAT NA MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKATLONG LAGUMANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 IKALAWANG LAGUMANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG MARKAHANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULITK TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULIT
K TO 12 GRADE 5 UNANG LAGUMANG PAGSUSULIT
 
K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
K TO 12 GRADE 5 LEARNER’S MATERIAL IN MATHEMATICS (Q1-Q4)
 

Recently uploaded

Aralin pangatnig kahulugan at mga halimbawa
Aralin pangatnig kahulugan at mga halimbawaAralin pangatnig kahulugan at mga halimbawa
Aralin pangatnig kahulugan at mga halimbawaChristineJaneWaquizM
 
araling panlipuan fourth quarte first week module
araling panlipuan fourth quarte first week modulearaling panlipuan fourth quarte first week module
araling panlipuan fourth quarte first week moduleMera76
 
digmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptx
digmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptxdigmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptx
digmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptxSundieGraceBataan
 
KABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangere
KABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangereKABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangere
KABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangerekimdavidmerana03
 
AP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptx
AP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptxAP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptx
AP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptxavegailorladan
 
AP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhh
AP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhhAP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhh
AP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhhcharlyn050618
 
aralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptx
aralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptxaralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptx
aralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptxJeneferSaloritos
 
ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...
ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...
ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...KeanuJulian
 
ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................
ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................
ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................LovelyPerladoRodrinR
 
Mga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptx
Mga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptxMga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptx
Mga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptxNicaGobalizaEsquilon
 
Quarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptx
Quarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptxQuarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptx
Quarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptxMelanieDionisio3
 
ELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptx
ELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptxELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptx
ELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptxBlessGely
 
1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...
1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...
1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...VielMarvinPBerbano
 
Kaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptx
Kaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptxKaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptx
Kaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptxTalisayNhs1
 
worldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptx
worldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptxworldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptx
worldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptxSundieGraceBataan
 
FOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNAN
FOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNANFOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNAN
FOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNANJullianeOrtiz
 
Tauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nila
Tauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nilaTauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nila
Tauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nilajohnrohannebasale
 
esp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptx
esp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptxesp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptx
esp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptxVielMarvinPBerbano
 
Ang sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptx
Ang sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptxAng sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptx
Ang sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptxEduardoReyBatuigas2
 
PHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptx
PHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptxPHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptx
PHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptxZERos7
 

Recently uploaded (20)

Aralin pangatnig kahulugan at mga halimbawa
Aralin pangatnig kahulugan at mga halimbawaAralin pangatnig kahulugan at mga halimbawa
Aralin pangatnig kahulugan at mga halimbawa
 
araling panlipuan fourth quarte first week module
araling panlipuan fourth quarte first week modulearaling panlipuan fourth quarte first week module
araling panlipuan fourth quarte first week module
 
digmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptx
digmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptxdigmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptx
digmaan. unang digmaang pandaigdig grade 8pptx
 
KABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangere
KABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangereKABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangere
KABANATA 4. Erehe at pilibustero noli me tangere
 
AP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptx
AP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptxAP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptx
AP Q4 -W3-Day 1-5 1986 EDSA PEOPLE POWER REVOLUTION.pptx
 
AP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhh
AP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhhAP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhh
AP-10-Q4-W3-4.pptxbbbbbhhhhhhbbbhbbbhhhhhh
 
aralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptx
aralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptxaralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptx
aralin4- Sektor ng Industriya april 17.pptx
 
ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...
ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...
ARALING PANLIPUNAN 10 MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN IKAAPAT NA MARKAHA...
 
ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................
ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................
ap_20240410_090105_0000.pdf.....................................................
 
Mga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptx
Mga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptxMga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptx
Mga-kagamitan-sa-gawaing-kahoy-metal-kawayan-at-pang-elektrisidad-pptx.pptx
 
Quarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptx
Quarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptxQuarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptx
Quarter 4-MUSIC- Grade 3-Paggammit ng Wastong Tempo.pptx
 
ELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptx
ELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptxELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptx
ELLNA REVIEWER filipino ikatlong baitang.pptx
 
1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...
1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...
1st-comga-salik-na-nakakaapekto-sa-pagpili-ng-kurso-o-track-220911025716-8af5...
 
Kaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptx
Kaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptxKaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptx
Kaligirang Pangkasaysayan ng Ibong Adarna .pptx
 
worldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptx
worldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptxworldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptx
worldwar1 unang digmaang pandaigdig.pptx
 
FOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNAN
FOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNANFOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNAN
FOURTH QUARTER REVIEWER FOR ARALING PANLIPUNAN
 
Tauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nila
Tauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nilaTauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nila
Tauhan sa Noli me Tangere at ang mga ganap o ginagampanan nila
 
esp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptx
esp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptxesp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptx
esp9modyul15lokalatglobalna-160229072147.pptx
 
Ang sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptx
Ang sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptxAng sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptx
Ang sektor ng industriya araling panlipunan 10(1).pptx
 
PHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptx
PHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptxPHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptx
PHILIPPINE CONSTITUTION 1987 ARTICLE 3 SEC Final.pptx
 

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN HEALTH (Q1-Q4)

  • 1.
  • 2. D EPED C O PY Edukasyong Pangkatawan at Pangkalusugan – Ikaapat na Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Edukasyong Pangkatawan Punong Tagapamahala: Jenny Jalandoni Bendal Konsultant: Salve A. Favila, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman:Lordinio A.Vergara, Jo-ann G.Grecia, at Rachelle U. Peneyra Mga Manunulat:Grace M. Forniz , Ruby TN Jimeno , Sonny F. Menese Jr., Teresita T. Evangelista, Genia V.Santos PhD, Julia B. Sabas, Rhodora B.Peña, at Amphy B. Ampong Mga Tagasuri ng Wika: Norbert C. Lartec, PhD, Jane K. Lartec, PhD, at Crisencia G. Saludez Mga Gumuhit ng Larawan: Gerardo G. Lacdao, Joselito P. Loresto, Niles S. Arguelles, Elvin Neal B. Bersamira, at Jason O. Villena Mga Naglayout: Mark Anthony E. Jalandoni at Mickey C. Acorda Edukasyong Pangkalusugan Punong Tagapamahala: Marilou E Marta R. Benisano, M.A.P.A. Konsultant: Evelina M. Vicencio, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman: Rhodora Formento, at Cristina Sagum Mga Manunulat: Mila C. Taño, Maria Teresita Garcia-Aguilar, Juvy B. Nitura EdD Marie Fe B. Estilloso, Mark Kenneth Camiling, Minerva David, Aidena Nuesca, Reyette Paunan, Jennifer Quinto, at Giselle Ramos Tagasuri ng Wika: Michael De la Cerna Mga Gumuhit ng Larawan: Roland Allan Nalazon at Sharlyn Sanclaria Mga Naglayout: Ester E. Daso, Jerby S. Mariano, at Mickey C. Acorda Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) OfficeAddress: 5th Floor Mabini Building, DepEd Complex MeralcoAvenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054, 634-1072 E-mailAddress: imcsetd@yahoo.com Inilimbag sa Pilipinas ng ___________________________________ Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang- ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may- akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa filcols@gmail. com ang mga may-akda at tagapaglathala. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 3. D EPED C O PY iii Pambungad Edukasyong Pangkatawan Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ng Ikaapat na Baitang ng Edukasyong Pangkatawan ay nilalaan para sa inyong mga mag-aaral upang mapag aralan ang asignaturang ito. Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ay pinauunlad upang makatulong sa pagsasakatuparan ng kurikulum ng Ikaapat na Baitang at makapaglaan ng sapat na competencies sa pag-aaral ng asignaturang ito. Sa pamamagitan ng kagamitang ito ay tiyak na magiging panatag sa pagtugon ng mga ninanais na pamantayan o standards na siyang nakasaad sa kurikulum. Edukasyong Pangkalusugan Magandang Buhay mga Bata! Ang aklat na ito ay naglalayong makapag-ambag ng mahahalagang kaala- man, kasanayan sa asignaturang Edukasyong Pangkalusugan para sa ikaapat na baitang, batay sa kasalukuyang balangkas ng kurikulum ng Kagawaran ng Edukasyon na nakapaloob sa kompetensiya ng K to 12 Health Curriculum Guide ng K to 12 Enhanced Basic Education Program. Kumakatawan sa unang yunit ang wastong nutrisyon na kailangan para sa maayos na paglaki at pag-unlad. Ang pagkain ay isa sa pangunahing pinagkukunan ng sustansiya para sa katawan. Ang wasto, balanse, at ligtas na pagkain ay nakatutulong upang matiyak ang wastong nutrisyon para sa ating kalusugan at matiyak ang tamang sustansiya, sukat, at kaligtasan ng pagkain. Mauunawaan din dito ang kahalagahan ng pagsuri at pagpapanatiling malinis at ligtas ang pagkain upang maiwasan ang sakit na dala ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Saklaw ng ikalawang yunit ang iba’t ibang uri ng mga karaniwang sakit, kung paano ito maiiwasan at isagawa ang mga gawaing pangkalusugan laban sa mga sakit. Binigyang-diin sa ikatlong yunit ang kahalagahan ng wastong paggamit ng gamot upang hindi malagay sa panganib ang ating kalusugan. Sa ikaapat na yunit matututunan ang mga gawain sa oras ng kalamidad at sakuna tulad ng lindol, bagyo, pagputok ng bulkan, at sunog na maaaring magdulot ng malaking pinsala sa mga ari-arian at maging sa buhay ng tao. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 4. D EPED C O PY vi Edukasyong Pangkalusugan YUNIT I KAHALAGAHAN NG PAGBABASA NG FOOD LABEL Aralin 1 Sustansiyang Sukat at Sapat...............................233 Aralin 2 Suriin ang Pagkain, Bago Kainin..........................241 Aralin 3 Basahin Bago Kainin at Inumin............................246 TALAAN NG MGA NILALAMAN Aralin 4 Ating Alamin at Unawain......................................251 Aralin 5 Pagkain Tiyaking Tama at Ligtas Bago Kainin...............................................257 Aralin 6 Pagkain ay Suriin Upang Hindi Sakitin.................264 Talaan ng mga Salita..............................................................419 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 5. D EPED C O PY 225 Edukasyong Pangkalusugan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 6. D EPED C O PY 227 YUNIT I EDUKASYONG PANGKALUSUGAN All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 7. D EPED C O PY 228 YUNIT I PAGKAING LIGTAS AT TAMA Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap Nauunawaan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagbabasa ng food labels sa pagpili ng mas masustansiya at mas ligtas na pagkain, nauunawaan ang kahalagahan ng pagsunod sa mga pamantayan sa pagpapanatili ng malinis at ligtas na pagkain, at nauunawaan ang katangian at pag-iwas sa mga sakit na nakukuha sa maruming pagkain. Nauunawaan ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagbabasa at pagsusuri ng food labels sa pagpili ng mas masustansiya at mas ligtas na pagkain, at nagsasagawa ng pang- araw-araw at angkop na gawi upang makaiwas sa mga sakit na nakukuha sa maruming pagkain. Batayang Kasanayan a. Natutukoy ang mga impormasyong nakikita sa food label b. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng pagbabasa ng mga food labels sa pagpili at pagbili ng mga pagkain c. Nabibigyang-pakahulugan ang mga impormasyong nakikita sa food label d. Nasusuri ang halagang pangnutrisyon ng dalawa o higit pang produktong pagkain sa pamamagitan ng paghahambing ng mga impormasyon sa food label e. Nakapaglalarawan ng mga paraan upang mapanatiling malinis at ligtas ang pagkain f. Natatalakay ang kahalagahan ng pagpapanatili ng malinis at ligtas napagkain upang makaiwas sa sakit g. Natutukoy ang mga karaniwang sakit na nakukuha sa maruming pagkain h. Nakapaglalarawan ng mga pangkalahatang palantandaan o sintomas ng mga sakit na nakukuha sa maruming pagkain All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 8. D EPED C O PY 229 I. Maramihang Pagpili Panuto: Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang sagot sa iyong papel. 1. Ano ang tawag sa mga impormasyong makikita sa pakete ng pagkain? A. Food Web B. Food Labels C. Food Groups D. Nutrition Facts 2. Alin ang HINDI makikita sa pakete ng pagkain? A. Date Markings B. Nutrition Facts C. Ways of preparing D. Warning Statement 3. Bakit mahalagang basahin ang impormasyon sa food labels? A. Upang malaman ang lasa. B. Upang malaman natin kung kailan ito ginawa. C. Upang malaman ang tamang oras kung kailan kakainin. D. Upang malaman kung kailan masisira, ginawa at mga nutrisyong makukuha rito. 4. Bakit mahalagang itago ang tirang pagkain pagkatapos kainin? A. Upang maging masarap B. Upang maging malamig. C. Upang kainin sa susunod na araw D. Upang hindi masira at magapangan ng insekto. 5. Aling sakit ang makukuha sa maruming pagkain? A. Cholera B. Diabetes C. High blood D. Asthma All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 9. D EPED C O PY 230 Para sa bilang 6, pag-aralan ang impormasyon sa kahon. 6. Gamit ang guhit: Alin ang mas angkop na bilhin? A. B. C. 7. Alin ang maaaring magdulot ng food borne diseases? A. Pagkaing panis B. Pagkaing malinis C. Pagkaing may takip D. Pagkaing hinuhugasan bago lutuin 8. Tingnan ang mga larawan sa kahon. Alin ang nagpapakita ng tamang paghahanda ng pagkain? A. B. C. D. 9. Alin ang HINDI dapat gawin upang makaiwas sa mga sakit na dulot ng maruming pagkain? A. Kumain ng naaayon sa food pyramid B. Uminom ng gatas sa umaga at sa gabi C. Kumain ng prutas at gulay araw-araw D. Kumain sa maruruming lugar. 10. Alin sa mga sumusunod ang HINDI tamang gawain sa mga pinamiling prutas, gulay at karne galing sa palengke. A. Hugasan bago hiwain ang mga gulay. B. Hiwain bago hugasan ang mga gulay. C. Hugasan ang karne bago ilagay sa freezer. D. Hugasan ang mga prutas bago ito kainin. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 10. D EPED C O PY 231 II. Tama o Mali Basahin ang bawat pangungusap sa ibaba. Lagyan ng (T) ang mga pangungusap na totoo at lagyan naman ng (M) ang pangungusap na hindi totoo. Isulat ang sagot sa patlang. ____1. Tiyaking malinis ang pagkain upang makaiwas sa sakit. ____2. Isa sa mga sintomas ng Hepatitis A ang pagkahilo. ____3. Ang Diarrhea ay makukuha sa malinis na pagkain. ____4. Ang Sodium ay maaaring pagkunan ng enerhiya sa katawan. ____5. Mainam na basahin ang Food Label ng isang pagkain bago ito bilhin. ____6. Nagdudulot ng maraming sakit ang maruming tubig at pagkain. ____7. AngpagkainngmaymaramingCholesterolaynakabubuti sa katawan. ____8. Ang Expiration Date ay isa sa impormasyong makikita sa Food Label. ____9. Ang Typhoid Fever ay dulot ng salmonella na nakukuha sa kontaminadong pagkain. ___10. Ang malubhang pananakit ng tiyan ay maaaring maging sanhi ng biglaang pagkamatay. III. Wastong Pagkakasunod-sunod Basahin ang pangungusap at ayusin ayon sa wastong pagkakasunod-sunod nito. Gamitin ang mga letrang A-E para sa pagtatanda. Mga tamang gawain sa paghahanda ng ulam: _______ 1. Maghugas ng kamay. _______ 2. Hugasan ang mga sangkap at kagamitan na gagamitin. _______ 3. Ilagay ang nilutong pagkain sa malinis na lalagyan. _______ 4. Hiwain ang karne at iba pang mga sangkap sa pagkain. _______5. Lutuing mabuti ang karne. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 11. D EPED C O PY 232 Ang wastong nutrisyon ay kailangan para sa maayos na paglaki at pag-unlad. Ang pagkain ay isa sa pangunahing pinagkukunan ng sustansya para sa katawan.Ang wasto, balanse, at ligtas na pagkain ay nakatutulong upang matiyak ang wastong nutrisyon para sa ating kalusugan. Sayunitnaitoaytatalakayinangkahalagahanngpagbabasa ng food label upang matiyak ang tamang sustansiya, sukat at kaligtasan ng pagkain. Mauunawaan din dito ang kahalagahan ng pagsusuri at pagpapanatiling malinis at ligtas na pagkain upang maiwasan ang sakit na dala ng marumi at hindi ligtas na pagkain. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 12. D EPED C O PY 233 Sustansiyang Sukat at Sapat Bumuo ng isang grupong may limang miyembro. Magtakda ng bilang isa (1) hanggang lima (5) sa bawat miyembro. Ilabas ang paboritong pagkain o inumin o ang larawan nito. Sa hudyat ng guro, isa-isang ibahagi sa grupo ang dahilan kung bakit mo ito paborito. • Ano ang napansin ninyo sa mga pagkain at inuming inyong dinala? • Bakit kailangang may mga nakalimbag sa pakete ng pagkain/ inumin? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 13. D EPED C O PY 234 Ang mga limbag sa pakete ng pagkain ay nagbibigay ng iba’t ibang impormasyon tungkol sa nilalaman nito. Magbahagi! Ano ang pangalan at uri ng paborito mong pagkain? Gaano karami ang laman nito? Ano-ano ang mga sangkap nito? Tinutukoy nito ang pangalan ng produktong pagkain. Tinutukoy nito kung anong uri ng pagkain ang nasa loob ng pakete. Nakalimbag dito ang timbang ng nilalaman ng pakete. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 14. D EPED C O PY 235 Malalaman/Makikita rin sa pakete ang iba’t ibang uri ng mga sustansiyang makukuha sa pagkain sa pamamagitan ng pagsuri sa Nutrition Facts. Ang Nutrition Facts ay isang talaan kung saan nakasaad ang uri at sukat ng mga sustansiyang makukuha sa pagkaing nasa loob ng pakete. Narito ang ilan sa mga bahagi nito. Ang Serving Size ay tumutukoy sa mungkahing dami ng isang serving na dapat kainin. Ang Servings Per Container naman ay tumutukoy sa kabuuang bilang ng servings na makukuha sa isang pakete. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 15. D EPED C O PY 236 Ang saturated fats ay makukha sa mga karne, itlog, at gatas. Ito ay nagpapataas ng kolesterol sa dugo na maaaring magdulot ng masamang epekto sa katawan kung maparami. Ang unsaturated fats ay isang uri ng fats na makukuha sa mga gulay at nagdudulot ng mabuti sa ating katawan. Samantalang ang trans fat ay ang pinakamapanganib sa katawan kung kakainin. Pinapababa ng trans fat ang High Density Lipoprotiens (HDL) at pinapataas ang Low Density Lipoprotiens (LDL). Makukuha natin ito sa labis na pagkain ng junk foods, biscuit, instant noodles at pag-inom ng kape. Magdudulot ito ng mga problema sa puso. Ang Cholesterol ay isang matabang sustansiya na kailangan ng ating katawan upang gumana ito. Ito ay ginagawa sa atay at matatagpuan sa mga pagkaing galing sa mga hayop, gaya ng karne, itlog, mga produktong gatas, mantikilya, at mantika at maayos na pagdumi . High Density Lipoproteins (HDL): Dinadala ng “mabuting” Cholesterol na ito ang mga sobrang cholesterol sa inyong dugo pabalik sa inyong atay upang mailabas ito ng inyong katawan. Low Density Lipoproteins (LDL): Ang “masamang” cholesterol na ito sa inyong dugo ay dumarami sa inyong mga ugat o daluyan ng dugo. Maaari itong magdulot ng paninikip ng mga ugat, na nagpapahirap sa pagdaloy ng dugo. Sanggunian: http://www.webmd.com/diet/features/trans-fats-science-and-risks http://www.depinisyon.com/depinisyon-27595-calorie.php https://www.healthinfotranslations.org/pdfDocs/Cholesterol_Tag.pdf Ang calories ay sukat ng enerhiyang maaaring makuha sa isang serving ng pagkaing nasa pakete. Ang Fats ay sukat ng sustansiyang maaaring pagkunan ng enerhiya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 16. D EPED C O PY 237 Bakit kailangang alamin ang kahalagahan ng mga Nutrition Facts? Ang vitamin at minerals ay tumutulong sa pagpapanatiling maayos na mga proseso sa loob ng ating katawan. Ang sodium ay isang uri ng mineral na makukuha sa karne ng hayop, itlog, gatas, asin, at vetsin. Ito ay nakatutulong sa pagbalanse ng timbang ng likido sa loob ng katawan. Ngunit ang maraming sodium sa katawan ay maaaring magdulot ng mataas ng presyon. AngProteinaytumutulong sa pagbuo at pagsasaayos ng mga kalamnan (muscles) at mga selyula (cells). Ang carbohydrates ay pangunahing pinagkukunan ng enerhiya ng katawan. Ang dietary fiber ay isang uri na hindi natutunaw at inilalabas lang sa katawan ngunit nakalilinis ng digestive system. Ang sugar ay isang uri na nagbibigay na mabilis at panandaliang enerhiya sa katawan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 17. D EPED C O PY 238 Nutrition Check Pag-aralan ang larawan ng pagkain. Sagutin ang mga sumunod na tanong. Gawain 1. Ano ang tamang sukat na dapat mong kainin? 2. Ilan ang kabuuang bilang ng servings ang nakapaloob sa pakete? 3. Ano ang sukat ng enerhiyang maaari mong makuha mula sa pagkaing produktong nasa pakete? 4. Ano-anong sustansiya ang makukuha sa pagkaing ito? 5. Paano makasisigurong ligtas ang produktong nabili? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 18. D EPED C O PY 239 Pagguhit Iguhit sa Kahon A ang pagkain o inuming iyong dinala sa klase. Sagutan ang mga katanungan sa Kahon B. 1. Ano ang una mong titingnan sa pakete ng pagkain/inumin na iyong bibilhin? ______________ ______________ 2. Ano-anong sustansiya ang makukuha rito? ______________ ______________ 3. Gaano kahalaga ang pagbabasa ng Nutrition Facts? _____________ _____________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 19. D EPED C O PY 240 Ulat Pangkalusugan Kompletuhin ang mga pangungusap na nasa scroll bilang paglagom. 1. Malalaman ang mga sustansiyang makukuha mula sa pagkain sa pamamagitan ng... 2. Mahalagang malaman ang sustansiya mula sa pagkain upang… 1. Malalaman ang mga sustansiyang makukuha sa pagkain sa pamamagitan ng... 2. Mahalagang malaman ang sustansiya mula sa pagkain upang... All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 20. D EPED C O PY 241 Suriin ang Pagkain, Bago Kainin! Basahin Natin “Kriiingg!” Narinig na niAbdul ang tunog ng school bell. Hudyat na ito ng uwian ng mga mag-aaral. Dahil siya ay may natirang pera mula sa kaniyang baon, si Abdul ay nagpunta sa tindahang malapit sa kanilang bahay. Bumili siya ng isang maliit na karton ng gatas. Nang makauwi na sa kanilang bahay, agad ininom ni Abdul ang kaniyang biniling gatas. Pagkatapos ng ilang sandali, agad sumakit ang kaniyang tiyan at huli na ng maalala niyang hindi pala niya inalam kung kailan ito masisira. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 21. D EPED C O PY 242 Maliban sa tatak, uri, at Nutrition Facts, may iba pang impormasyong makikita sa pakete ng pagkain o inumin. Narito ang ilan: Ang Expiration / Expiry Date ay tumutukoy sa petsa kung kailan hindi mo na maaaring kainin o inumin ang produkto. Maaaring ito ay sira o panis na pagkain. Ang pagkain ng sira o panis na ay mapanganib sa ating kalusugan. Ang Best Before Date ay tumutukoy sa huling araw na ang pagkain o inumin ay nasa pinakasariwa at pinakamagandang kalidad nito. Maaaring magsimula nang masira o mapanis ang pagkain o inumin sa mga araw na lilipas matapos ang Best Before Date. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 22. D EPED C O PY 243 Pag-aralan ang pakete ng inumin. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong. Gawain: 1. Kailan magsisimulang masira o mapanis ang inumin? 2. Hanggang kailan mananatili sa pinakasariwang kalidad ang inumin? 3. Ano-anong sangkap sa inumin ang maaaring magdulot ng reaksiyon sa katawan? 4. Bakit mahalagang malaman ang Expiry at Best Before Dates? 5. Bakit mahalagang basahin ang mga babala sa pakete ng pagkain o inumin? Best Before: August 2, 2015 Expiry Date: August 15, 2016 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 23. D EPED C O PY 244 Pagtatala Suriin ang mga pagkain at inuming ipinakita ng guro. Isulat sa talaan ang mga makikitang impormasyon dito. Ipaliwanag kung bakit mahalagang basahin ang mga nakatala sa talaan. Pagkain/ Inumin Expiry Date Best Before Date Advisory/ Warning Statement All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 24. D EPED C O PY 245 Panatang Pangkalusugan Kompletuhin ang panata sa kahon. Ang aking panata bago kumain o uminom ng nakapaketeng pagkain ay... 1. _________________________________________ 2. _________________________________________ 3. _________________________________________ 4. _________________________________________ 5. _________________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 25. D EPED C O PY 246 Basahin Bago Kainin at Inumin Saan Siya Nagkamali? • Ano kaya ang nangyari sa tinapay? • Ano ang dapat tingnan bago bumili ng tinapay at mantikilya? • Paano natin malalaman kung ang pagkain ay may ganitong impormasyon? Namili kayo ng iyong Nanay at Tatay sa pamilihan ng tinapay at mantikilya.Nang buksan mo ang tinapay sa inyong bahay napansin mong may kulay abong nakadikit sa tinapay at ang mantikilya naman ay lusaw na. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 26. D EPED C O PY 247 Suriin mo ito… Sa mga piling pagkain at inumin, maaaring makakita sa pakete ng Directions For Use and Storage. Nagbibigay ito ng impormasyon kung paano gamitin at itago ang pagkain upang mapanatili ang magandang kalidad nito. Karaniwan itong nakikita sa likod ng pakete. Directions for storage: Keep refrigerated. Directions For Use: Shake well before serving. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 27. D EPED C O PY 248 Halina’t Sagutin:Suriin ang mga pakete ng pagkain. Sagutin ang tanong sa bawat larawan. Ano ang unang dapat gawin bago ito inumin? _________________________ Kung hindi pa kakainin, saan ito dapat itago? ___________________________ Sa anong klaseng lugar dapat itago ang inuming ito? __________________________ Saan dapat itago ang pagkaing ito? ___________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 28. D EPED C O PY 249 Tayo’y Magpangkat! Bumuo ng grupong may 3-4 na miyembro. Miyembro 1: lider / tagapag-ulat Miyembro 2: tagapagpatahimik/tagakuhang kagamitan Miyembro 3: tagatala/kalihim Miyembro 4: tagaguhit Panuto: • Ang bawat grupo ay may sampung (10) minuto lamang upang mag-usap at gumuhit. • May isang (1) minuto lamang ang taga-ulat upang magbahagi sa klase ng kanilang iginuhit na larawan at ang pagpapaliwanag kung paano ito kakainin o gagamitin at ang tamang paraan ng storage. • Ang napiling lider ang bubunot sa “draw lots” gumuhit ng ice cream mga itlog bote ng palaman (coco jam/peanut butter) bote ng skimmed milk prutas at gulay karne at isda All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 29. D EPED C O PY 250 Ulat Pangkalusugan Gamit ang mga guhit bumuo ng isang paglalagom tungkol sa tama at wastong paggamit at pagtabi ng pagkain at inumin. Directions for storage: Keep refrigerated All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 30. D EPED C O PY 251 Ating Alamin at Unawain Tukuyin Natin… Gamit ang guhit, sagutin ang mga tanong. • Paano nagagamit ang mga sumusunod na bahagi ng katawan para sa pag-unawa ng food labels? • Ano-ano ang maaaring mangyari sa inyo kung hindi binabasa ang mga food labels? mata tainga ilong dila kamay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 31. D EPED C O PY 252 Wow Mali! May mga panganib na dulot ang hindi wastong pagbabasang mga food labels. Maaaring makapagpalubha ng sakit dahil sa maling paggamit nito na makaaapekto sa ating pang-araw-araw na gawain. a. Pagsakit ng tiyan / pagsusuka / pagkaksakit Kung makakakain ng sirang pagkain (expired), maaaring magsuka, sumakit ang tiyan, o makakuha ng mga mikrobyo at magkasakit. b. Pagkakaroon ng allergic reaction May mga pagkaing naglalaman ng allergens o mga mikrobyong maaaring magdulot ng allergies tulad ng paghahatsing, pangangati, hirap sa paghinga, pagkahilo, at iba pa. c. Pagpayat o pagtaba dahil sa maling nutrisyon Maaaring makakuha ng maling nutrisyon ang taong hindi nagbabasa ng food labels – ang anumang kulang o sobra ay masama sa katawan. Makukuha ang tamang sukat ng pagkain sa pamamagitan ng pagbabasa ng Nutrition Facts. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 32. D EPED C O PY 253 d. Pagkapanis ng pagkain Kung hindi sa refrigerator nakalagay ang pagkain, maaari itong masira agad. Samantala, maaari namang mapanatili ang pagkasariwa at pagkamasustansiya ng pagkain kung ito ay maitatabi nang wasto at tama. e. Pagsasayang ng pera Kung makabibili ng pagkaing sira at panis na, maaaring mag-aksaya lamang ng pera. Kaya Natin! Suriin ang larawan at tukuyin ang masamang epekto na maaaring mangyari kapag isinawalang-bahala ang mga impormasyon sa food labels. Isulat sa loob ng kahon ang sagot. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 33. D EPED C O PY 254 Tandaan: Tama ba o Mali? Isulat ang salitang TAMA kung ang pangungusap ay nagsa- saad ng wastong impormasyon at isulat ang MALI kung hindi ito wasto. ____________ 1. Makikita sa pakete ng pagkain kung kailan ito masisira o mapapanis. ____________ 2. Magkakapareho ang mga paraan ng pag-iimbak ng pagkain at inumin. ____________ 3. Malalaman ang timbang ng pagkain o inumin sa pakete. ____________ 4. Maaari pang kainin o inumin ang isang produkto matapos ang Expiry Date nito. ____________ 5. Isinasaad sa Nutrition Facts ang kompletong listahan ng mga sustansiyang makukuha sa produkto. ____________ 6. Maaaring makakuha ng sakit mula sa pagkaing sira o panis na produkto. Kung hindi wasto ang lugar na pinaglalagyan ng pagkain, maaari itong masira o mapanis at kung makakakain tayo ng sirang pagkain maaaring makakuha tayo ng mikrobyo na magiging sanhi ng pagsusuka, pagsakit ng tiyan, pagkakalason, pagkakasakit, pagkakaroon ng allergic reaction, pagpayat o pagtaba dahil sa maling nutrisyon. Sa huli, tayo’y nagsayang lang ng pera o mas lalaki pa ang gastos sa pagpapagamot at lubos na maaapektuhan ang ating kalusugan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 34. D EPED C O PY 255 ____________ 7. Masisira ang pagkain kung hindi ilalagay sa refrigerator. ____________ 8. Hindi na maaaring inumin ang isang produkto kung lampas na sa Best Before Date. ____________ 9. Ang pagbabasa ng food labels ay paraan upang makatipid ng pera. ____________10. Maaaring maihambing ang sustansiyang ibibigay ng mga produkto sa pamamagitan ng pagbabasa ng food labels. Kamag-aral Ko, Hihikayatin Ko! Gumawa ng isang slogan na maghihikayat sa kamag-aral na magbasa ng food labels. Lagyan ng disenyo at kulay ang slogan. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 35. D EPED C O PY 256 Panatang Pangkalusugan Dugtungan ang mga salitang nasa loob ng bilog at isulat sa Scroll upang makabuo ng isang panata. babasahin uunawain Babasahin... isasaalang-alang pag-iingatan makapanghikayat All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 36. D EPED C O PY 257 Pagkain Tiyaking Tama at Ligtas Bago Kainin Food Bingo Sa hudyat ng guro, lumibot sa klase at magpapirma sa mga kamag-aral na nagsasagawa ng mga nakasulat sa kahon, isang kamag-aral kada aytem. Kapag nakumpleto na ang Food Bingo, bumalik sa upuan. Food Bingo! Naghuhugas ng kamay bago maghanda ng pagkain Mahilig kumain ng gulay Umiinom ng gatas araw-araw Tumutulong sa pagluluto sa bahay Sinisigurong malinis ang mga gamit at paligid Hinuhugasan ang mga sangkap bago lutuin Hinuhugasan ang mga gamit at pinag- kainan Nililinis ang lugar na pinaggawaan pagkatapos maghanda Inilalagay ang pagkain sa refrigerator kung kinakailangan • Ano-ano ang dapat tandaan sa pamimili ng pagkain? • Ano-ano ang dapat gawin sa paghahanda ng pagkain? • Bakit kailangang siguruhing maayos at malinis ang paghahanda ng pagkain? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 37. D EPED C O PY 258 Ang Food Safety Principles ay naglalaman ng mga alituntunin upang mapanatiling malinis at ligtas ang pagkain. Ang pagkain ay dapat na pinanatiling malinis sa pamamagitan ng paghuhugas dito bago iluto. Pinag-iingatan din itong ihanda at sinisigurong malinis ang mga kagamitan na paglalagyan at paglulutuan. Iniluluto itong mabuti upang hindi agad masira o mamatay ang mga mikrobyong kumapit dito. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 38. D EPED C O PY 259 Magkuwentuhan Tayo! Makinig sa ikukuwento ng guro. Tanong: • Ano ang mga dapat malaman sa pagbili ng mga produkto? • Ano ang unang titingnan bago bumili? • Ano kaya ang masarap na ulam? • Ngayong nakabili na kayo ni Tatay ng ____ (napiling ulam), maaari na kayong umuwi. Pagdating sa bahay, ano ang unang gagawin para sa paghahanda ng ulam? Matapos banggitin ang mga paraan ng pagpapanatiling ligtas at malinis ang mga pagkain, itala sa loob ng kahon ang mga ito. Kasama mo ang iyong Tatay na pumunta sa palengke. Kayo ay mamimili ng uulamin para sa tanghalian. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 39. D EPED C O PY 260 Pagpapanatiling Ligtas at Malinis ang Pagkain Picture Perfect Pag-aralan ang mga larawan. Sumulat ng pangungusap na nagpapakita kung paano pananatilihing malinis at ligtas ang pagkain. Ipaliwanag ito. ___________________________ ___________________________ ___________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 41. D EPED C O PY 262 Punan ng angkop na salita ang mga patlang upang mabuo ang mga gawaing pangkaligtasan sa pagkain. Anong dapat kong gawin? 1. Sa pagpapanatiling ligtas ang pagkaing tiyaking _____________ ito. Sa pagbili sa palengke piliin ang mga ________________ prutas, gulay at karne. ___________ ang mga food labels. _______________ ang mga sangkap at kagamitan na gagamitin sa paghahanda ng pagkain. Lutuin nang mabuti upang matiyak na mamamatay ang mikrobyo. 2. Maaaring ________ ang pagkain upang hindi dapuan ng mga insekto na maaaring magdala ng mga ___________ nagdudulot ng sakit. Kung ito ay hindi na mainit, maaaring ilagay sa loob ng __________para hindi mapanis. Kung ilalagay sa refrigerator/cooler habang mainit pa, maaari itong magtubig (moist) na maaaring maging dahilan ng _____________. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 42. D EPED C O PY 263 Ulat Pangkalusugan 1. Ano-anong nakahahawang sakit ang laganap sa kasalukuyan? _____________________________________________ _____________________________________________ 2. Paano mo maipakikita ang pagiging maagap sa pag- iwas at pagsugpo sa nakahahawang sakit? _____________________________________________ _____________________________________________ 3. Paano mo mapananatili ang isang malusog na katawan? ____________________________________________ ____________________________________________ Kaya Natin Magbigay ng tatlong halimbawa ng nakahahawang sakit na iyong naranasan. Ilista ang iyong mga naramdaman sa bawat sakit. Ilagay ito sa papel. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 43. D EPED C O PY 264 Pagkain ay Suriin upang Hindi Maging Sakitin! Balitang Pangkalusugan Basahin ang balita.Sagutin ang mga katanungan sa ibaba nito. Manok, karneng giniling, p i n a k a m a p a n g a n i b WASHINGTON (AP) – Isang analysis sa mahigit 33, 000 kaso ng foodborne illness o sakit na nakukuha sa pagkain ang nagpapakita na ang ground beef at chicken ay nagdudulot ng mas maraming pagkakaospital kaysa iba pang karne. Nakasaad sa ulat ng Center of Science in Public Interest, ang chicken nuggets, ham at sausage ang may pinakamababang panganib ng food borne illness. Ang salmonella at E.coli, mga pathogen na nagkokontamina sa karne at poultry habang kinakatay at pinoproseso, ay bumubuo ng sangkatlong bahagi ng mga pinag- aralang sakit. Ang clostridium perfringens, isang lesser- known pathogen na kadalasang nabubuhay matapos maiproseso kapag naiwanan ang pagkain sa hindi tamang temperatura nang matagal, ay bumubuo ng sangkatlong bahagi pa. Binigyang diin ng grupo na hindi kumpleto ang data dahil napakaraming foodborne illnesses ang hindi naiuulat o nasusundan. Para mabawasan ang foodborne illnesses mula sa karne, inirerekomenda ng CSPI ang tinatawag nilang “defensive eating” – palaging isipin na hindi ligtas ang karne. Kabilang sa safe handling ay huwag hayaang tumulo ang katas ng karne sa iba pang pagkain o lalagyan, paghugas sa cutting boards at plato na pinaglalagyan ng karne, at palaging paghuhugas ng kamay. Kailangan ding tiyakin ng nagluluto na luto ang karne sa tamang temperatura bago ito kainin. - http://www.balita.net. ph/2013/04/26/manok- karneng-giniling-pinakamapanganib-kainin/ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 44. D EPED C O PY 265 1. Ano ang nakasaad sa balitang pangkalusugan? 2. Ano-anoangmgaparaanginirekomendaupangmapanatiling ligtas ang pagkain? Ang pagkain ng marumi at hindi ligtas na pagkain o inumin ay maaaring magdulot ng iba’t ibang karamdaman. Narito ang ilan pang sakit na makukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain. Hulaan ang mga sakit sa pamamagitan ng pagbuo ng puzzle. Gamitin ang Disease Code sa ibaba. Hanapin Mo Ako! 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 A B C D E F G H I J K L M 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 N O P Q R S T U V W X Y Z 20 25 16 8 15 9 4 6 5 22 5 18 Ang sakit na ito ay dulot ng salmonella, isang bacteria na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin. Nagdudulot ito ng sumusunod: a. Mataas na lagnat b. Pagsakit ng ulo c. Hindi magandang pakiramdam d. Pagkawala ng gana sa pagkain e. Madalas na pagtatae o paghirap sa pagdumi f. Mga pulang butlig sa dibdib at tiyan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 45. D EPED C O PY 266 4 25 19 5 14 20 5 18 25 Ito ay isang diarrhea na may kasamang dugo dahil nagkakaroon ng sugat o pamamaga ang mga intestines ng isang tao. Isang uri rin ng bacteria ang nagdudulot nito. Makararamdam ng mataas na lagnat at matinding sakit ng tiyan ang taong may ganitong sakit. 3 8 15 12 5 18 1 Isa itong nakahahawang sakit na naipapasa sa pamamagitan ng kontaminadong dumi ng tao, pagkain, o tubig. Kung hindi maaagapan, maaaring agad na mamatay ang taong may ganitong sakit. Karaniwang hindi nakikita ang mga sintomas ng sakit na ito. Maaaring magkaroon ng diarrhea na magdudulot ng pagkaubos ng tubig sa katawan. 1 13 15 5 2 9 1 19 9 19 Ang sakit na ito ay dulot ng amoeba, isang protozoa na makukuha sa maruming tubig. Maaari itong magdulot ng pangmatagalang pagtatae na may kasamang pananakit ng tiyan. Maaari rin itong maipasa ng isang tao sa kapuwa. 6 15 15 4 16 15 9 19 15 14 9 14 7 Ang sakit na ito ay maaaring makuha sa pagkaing nahaluan ng mga mapanganib at nakalalasong bagay tulad ng sabon, pangkulay, asido, panlinis ng bahay, o halaman. Maaari itong magdulot ng pagsusuka, pagsasakit ng tiyan, pagtatae, at panghihina. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 46. D EPED C O PY 267 8 5 16 1 20 9 20 9 19 1 Ang sakit na ito ay ang pamamaga ng atay. Nakukuha ito mula sa isang virus mula sa kontaminadong pagkain o tubig. Ang jaundice o paninilaw ng mata at balat ang pinakahalatang epekto ng pagkakaroon nito. Maaari ding maranasan ang mga sumusunod: a. Pagkahilo b. Pagsusuka c. Pagsakit ng tiyan sa kanang itaas na bahagi d. Pagkakaroon ng lagnat e. Pagkawala ng gana sa pagkain f. Pagkakaroon ng madilaw na ihi g. Pagkakaroon ng matamlay na kulay ng dumi • Ano-ano muli ang mga sakit na makukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain at inumin? • Ano-ano ang dapat nating gawin upang makaiwas sa mga ito? Kung nakararamdam ng sintomas ng mga sakit nanabanggit,agadsabihin sa isang nakatatanda at magpakonsulta sa doktor All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 47. D EPED C O PY 268 Itala sa talaan: Talaan ng Sakit Kompletuhin ang Talaan ng Sakit. Sakit Dahilan Nakahahawa ba? Mga Sintomas Cholera Oo protozoa na amoeba pangmatagalang pagtatae at pagsakit ng tiyan pagkain ng mga nakalalasong bagay na naihalo sa pagkain o inumin Hindi Typhoid fever Hindi bacteria sa kontaminadong pagkain o inumin diarrhea na may kasamang pagdurugo Hepatitis A Hindi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 48. D EPED C O PY 269 Tukuyin Mo. Ano Ito? Piliin ang sakit sa loob ng kahon na tinutukoy o inilalarawan sa bawat bilang. typhoid fever dysentery diarrhea cholera amoebiasis food poisoning hepatitis A _________________ 1. Ito ay isang kondisyon na may kasamang diarrhea at pagdurugo sa dumi. _________________ 2. Ito’y nakukuha sa kontaminadong pagkain o tubig na maaaring makahawa at hindi agad nakikita ang mga sintomas. _________________ 3. Nakukuha sa kontaminadong pagkain at inumin na nagdudulot ng lagnat at pulang butlig sa dibdib at tiyan. _________________ 4. Dulot ito ng isang amoeba, isang protozoa na nagdadala ng pangmatagalang diarrhea at pagsakit ng tiyan. _________________ 5. Nakukuha ito sa bacteria na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin at nagdudulot ng diarrhea, pagsakit ng tiyan at pagsusuka. _________________6. Nagdudulot ito ng pamamaga ng atay. _________________7. Ito ang sakit na nakukuha sa nakalalasong bagay na nahahalo sa pagkain o inumin at nagdudulot ng pagsusuka at pagtatae. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 49. D EPED C O PY 270 Bumuo ng grupo na may 4-5 miyembro. Gumuhit ng isang poster na nagpapakita kung paano makaiiwas sa mga sakit na dulot ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Sagutin ang tanong sa ibaba. Isulat ang sagot sa mga daliri. Ulat Pangkalusugan Bumuo ng grupo na may 4-5 miyembro. Gumuhit ng isang poster na nagpapakita kung paano makakaiwas sa mga sakit na dulot ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Ano-ano ang mga maaaring mangyari sa iyong katawan kung hindi mag-iingat sa paghahanda ng pagkain? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 50. D EPED C O PY 271 I. Maramihang Pagpili Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang sagot sa iyong papel. 1. Alin sa sumusunod na impormasyon ang makikita sa food label ng isang pagkain? A. Directions for Weighing B. Directions for Use and Storage C. Directions for Manufacturing D. Directions for Packaging 2. Ano ang tawag sa bahagi ng food label na nagbibigay impormasyon tungkol sa mga sustansiyang makukuha sa pagkaing nakapaloob sa pakete? A. Date Markings B. Directions of Manufacturing C. Nutrition Facts D. Mga Advisory & Warning Statements 3. Alin ang dapat mong gawin kung ito ang nakalagay sa food label? “Expiration Date: July 30, 2015” A. Kailangang itago sa kahon bago ang July 30, 2013 B. Kailangang itago sa kahon bago ang July 30, 2014 C. Kailangang ubusin ang pagkain bago ang July 30, 2015 D. Kailangang ubusin ang pagkain bago ang July 30, 2016 4. Bakit mahalagang basahin ang food label sa pagbili ng pagkain? A. Upang malaman ang kulay ng pagkain B. Upang malaman kung masarap ang pagkain. C. Upang malaman kung paano ito itago sa kahon D. Upang maintindihan ang nutrisyong nilalaman ng pagkain 5. Piliin ang hindi tamang gawain sa pagpili ng tiyak na ligtas na pagkain. A. Piliin ang mga sariwang pagkain. B. Bumili sa mga lisensiyadong tindahan. C. Bilhin ang mga mamahaling produkto. D. Basahin ang mga impormasyong nakasulat sa pakete. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 51. D EPED C O PY 272 6. Alin ang tama sa sumusunod na pangungusap? A. Ilagay agad sa refrigerator ang biniling karne at isda B. Hugasan ang mga gulay bago ilagay sa refrigerator. C. Balutin ng tela ang mga biniling gulay. D. Itago ang mga biniling prutas sa karton. 7. Paano mapananatiling malinis ang pagkain? A. Lagyan ng takip ang natirang pagkain. B. Pabayaan lang sa mesa ang pagkain. C. Mag-spray ng insecticide upang hindi dapuan ng insekto. D. Maglagay ng flower vase sa mesa upang hindi dapuan ng langaw. Para sa bilang 8-10 Suriin ang larawan: 8. Anong bahagi ng food label ang pangunahing nagbibigay ng enerhiya? A. Carbohydrates C. Protein B. Fat D. Vitamin A 9. Ito ang sustansiyang nagpapalakas ng kalamnan. A. Carbohydrates C. Protein B. Fat D.Vitamin A 10. Gamit pa rin ang larawan, ilang porsiyento ng enerhiya ang ibibigay ng bawat sukat/serving ang makukuha rito? A. 39% C. 41% B. 40% D. 42% All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 52. D EPED C O PY 273 II. Crossword Mga Tanong: III. Pagpapaliwanag Ipaliwanag ang kahalagahan ng malinis at ligtas na pagkain. (5 puntos) __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ ____________________________________________________. PABABA 1. Ito ang tawag sa mga impormasyong makikita sa pagkain. 2. Pinakamapanganib na fat sa katawan. 5. Ang sakit na ito ay ang pamamaga ng atay. 6. Sakit sa tiyan na nakukuha sa pag-inom ng maruming tubig. 7. Ito ay sakit na sanhi ng isang bacteria na nakukuha sa maruming pagkain. 10.Isang bacteria na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin. PAHALANG 3. Ito ang sukat ng sustansiyang maaaring pagkuhanan ng enerhiya. 4. Ito ang pangkalahatang tawag sa mga sakit na nakukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain at inumin. 8. Ito ang tawag sa bitaminang nagsasaayos ng mga buto at nagpapalinaw sa paningin. 9. Ito ang pangkalahatang tawag sa mga sakit na nakukuha sa marumi at hindi ligtas na pagkain at inumin. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 53. D EPED C O PY 419 TALAAN NG MGA SALITA Edukasyong Pangkalusugan YUNIT I Advisory o warning statements – Nagsasaad ito ng mga babala tungkol sa mga ingredients ng pagkain o inumin na maaaring may allergens na nagdadala ng reaksyon sa katawan kung makakain Amoebiasis – Ang sakit na ito ay dulot ng amoeba, isang protozoa na makukuha sa maruming tubig Best Before Date – tumutukoy sa huling araw na ang pagkain o inuman ay nasa pinakasariwa at pinakamagandang kalidad nito Calories – sukat ng enerhiyang maaaring makuha sa isang serving Carbohydrates – uri ng carbohydrate na tumutulong sa pagpapanatiling malusog ang digestive system Cholera – nakahahawang sakit na naipapasa sa pamamagitan ng kontaminadong dumi ng tao, pagkain, o tubig Directions – nagbibigay ng impormasyon kung paano gamitin at itago ang pagkain upang mapanatili ang magandang kalidad nito. Karaniwan itong nakikita sa likod ng pakete. Dysentery – isang sakit na may kasamang dugo dahil nagkakaroon ng sugat o pagmaga ang mga intestines ng isang tao Expiration Date – tumutukoy sa petsa kung kailan hindi mo na maaaring kainin o inumin ang produkto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 54. D EPED C O PY 420 Fats – maaaring pagkuhanan ng enerhiya ng katawan Food Poisoning –Ang sakit na ito ay maaaring makuha sa pagkaing nahaluan ng mga mapanganib at nakalalasong bagay tulad ng sabon, pangkulay, asido, panlinis ng bahay, o halaman Food Safety Principles – naglalaman ng mga alituntunin upang mapanatiling malinis at ligtas ang pagkain Foodbourne Diseases – sakit na nakukuha sa marumi at hindi lig- tas na pagkain at inumin Hepatitis A – Ang sakit na ito ay ang pamamaga ng atay. Nakukuha ito mula sa isang virus na nakukuha sa kontaminadong pagkain o tubig Lactose Intolerant – isang kundisyon sa katawan kung saan na- hihirapan ang katawang i-proseso ang lactose na karaniwang nasa mga produktong gatas Malnutrisyon – ito’y pangkalahatang tawag sa kulang at sobra ang timbang Nutrition facts – talaan kung saan nakasaad ang uri at sukat ng masustanyang makukuha sa pagkaing nasa loob ng pakete Obesity – ito’y isang kalagayan ng pagsobra ng timbang Polysaturated Fats – uri na kailangan ng ating katawan upang maging malusog Saturated Fats – isang uri na makukuha sa mga karne, itlog, at gatas, na maaaring magdulot ng masamang epekto sa katawan kung mapararami All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 55. D EPED C O PY 421 Serving per Container – ay bilang ng angkop na sukat sa loob ng isang pakete Total fat – sukat ng sustansyang maaaring pagkuhanan ng enerhiya Serving Size – tumutukoy sa tamang sukat na dapat kainin ng isang mamimili serving per container Sodium – isang uri ng mineral na makukuha sa karne ng hayop, itlog, gatas, asin, at vetsin Sugar – ay isang uri na nagbibigay na mabilis at panandaliang enerhiya sa katawan Trans-fat – pinakamapanganib sa katawan kung kakainin. Magdudulot ito ng mga problema sa puso Typhoid fever – Ang sakit na ito ay dulot ng salmonella, isang bakterya na makukuha sa kontaminadong pagkain o inumin Unsaturated Fats – isang uri na makukuha sa mga gulay. Ito ay nagdudulot ng magandang epekto sa ating katawan. YUNIT II Bacteria – Maaliliit na organismong na nakikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo Bagong Tirahan (Host) – sinomang immune na o exposed at mahina ang resistensiya ay madaling kapitan ng sakit gaya ng mga bata at matatanda All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 56. D EPED C O PY 422 Causative/Infectious Agents – anomang microorganism na nagiging sanhi ng sakit Di-Nakahahawang Sakit – hindi naisasalin mula sa isang tao papunta sa ibang tao. Ito ay maaaring nakuha mula sa nakagawian at maling paraan ng pamumuhay (lifestyle) Fungi – Matatagpuan sa iba’t ibang bahagi ng katawan mula ulo hanggang paa na mukhang halaman Kapaligiran – isang elemento sa pagkalat ng mikrobyo na maaaring sumasama sa himpapawid at hangin kaya ito ay airborne, tubig (waterborne), at sekswal (pakikipagtalik). Ito ay maaaring tuwiran (direct) o di-tuwirang pakikipag-ugnayan (indirect contact) Mode of Entry – daanan ng microorganism sa katawan ng tao. Maaaring ito ay sa pamamagitan ng pagkalanghap, sa balat o sugat at pakikipagtalik. Kung ikaw ay may sugat, maging mas maingat dahil maaaring sa sugat mo magdaan ang microorganism Mode of Exit – mga labasan ng microorganism. Halimbawa sa bibig ng isang tao kung saan tumatalsik ang laway habang nagsasalita, humatsing o nagbabahing, o umuubo. Ang sipon, dumi, at dugo ay halimbawa din Mode of Transmission – paraan ng pagsasalin o paglilipat ng tapagdala (causative agent) sa ibang tao sa pamamagitan ng droplets, airborne, foodborne, vectorborne, at bloodborne. Maaaring tuwiran (direct) o di-tuwirang (indirect) pakikipag-ugnayan gaya ng lamok, heringgilya, at paggamit ng personal na gamit Nakahahawang sakit – naipapasa ng isang tao, hayop o bagay sa ibang tao Parasitic Worms – Pinakamalaking uri ng microorganism na karaniwang nabubuhay sa lugar na matubig All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 57. D EPED C O PY 423 Pathogens – mga mikrobyong nagdudulot ng sakit tulad ng virus, o parasite. Sa sobrang liit, ang mga ito ay makikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. May iba’t ibang hugis, sukat, at anyo ang mikrobyo Reservoir or Source – ay lugar kung saan nananahan at nagpaparami ang mga causative agents. Ito ay maaaring tao, hayop, tubig, lupa, pagkain, tuwalya, pinggan, kutsara, tinidor at iba pa Sakit – sanhi ng pagpasok ng mikrobyo sa katawan ng tao na sumisira sa resistensiya at naturalesa (immune system) nito. Hindi normal na kalagyan ng kalusugan ng isang tao. Ito ay maaaring sanhi ng hindi maayos na kondisyon ng mga selyula o parte ng katawan. Maari din itong sanhi din ng mga mikrobyong nagdudulot ng sakit Susceptible host – sinomang tao ay maaring maging impekted ng pathogen o mikrobyo. Kung malusog ang isang tao, hindi siya madaling dapuan ng sakit. Samantala, madaling kapitan ng nakakahawang sakit ang isang taong mahina ang resistensya Virus – mula sa salitang Latin na ang ibig sabihin ay toxin o lason. Pinakamaliit na uri ng microorganism na nakikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo YUNIT III Adiksyon – nakakaapekto kaninuman. Ito ay nakakaapekto sa lahat ng mga tao anuman ang edad, mga etniko, mga relihiyon, mga hanapbuhay, at mga antas ng kinikita at edukasyon Amphetamine – ginagamit para makontral ang ADHD at narcolepsy sa mga bata. May mga off-label na gamit din ito tulad ng pagpapababa ng timbang at para di makaranas ng pagkapagod o para mas mapabuti ang kanilang paggawa All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 58. D EPED C O PY 424 Analgesic and anti-inflamatory – gamot para sa sakit ng ulo o kirot ng katawan at pamamaga Antacid – iniinom para maiwasan na di matunawan at pangagasim ng sikmura Antibiotic – madalas ibigay sa mga sumusunod na karamdaman: namamagang tonsils, ubo madilaw ang plema, impeksyon sa ihi (UTI), malaking pigsa o pamamaga ng gilagid Antidiarrheals – gamot para sa pagtatae Antihistamine – gamot para sa pangangati ng katawan o allergy Antitrussive – gamot para maibsan at masugpo ang pag-ubo Depressant – nagpapabagal sa paggana ng Central Nervous System. Halimbawa ay opium, barbiturates, heroin, morpine Dextromethorpan – Ito ang aktibong sangkap ng mga gamot sa ubo at sipon. Ang epekto ng sobrang dosis na pag-inom nito ay nakakapagdulot ng pagkahilo, pagsususuka at pagkakaroon ng malabong paningin. Drugs – anumang sustansiya maliban sa pagkain o tubig na maaaring inumin o ipainom, kainin o upang baguhin, panatilihin, o kontrolin ang pisikal, mental, at emosyonal na kalagayan ng taong uminom nito. Laxatives – iniinom para maiwasan ang tibi. Mefenamic acid – isang uri ng analgesic para sa matinding kirot ng katawan,inumin ang mefenamic acid pagkatapos kumain para hindi humapdi ang tiyan. Umiwas lang sa matagalang pag-inom nito (lampas sa ilang linggo) dahil puwede itong makaapekto sa ating bato All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 59. D EPED C O PY 425 Over-the-counter (OTC) Medicine – gamot na nabibili nang hindi na nangangailangan ng reseta ng doktor Pakete o label ng gamot – nagsasaad din kung dapat kumain bago inumin ang gamot o inumin ang gamot na walang laman ang tiyan Prescription Medicine – gamot na inereresta ng doktor. Nakakabili lamang ng gamitong gamot sa botika kapag may reseta Reseta – isang dokumentong bahagi ng pangangalagang pangkalusugan. Dito isinusulat ng isang doktor o iba pang mga kawaning medikal na binigyan ng kapangyarihan ng batas ang mga instruksyon para sa kanilang mga pasyente Self-medication – pagbibigay ng lunas sa sarili nang hindi kumukonsulta sa doktor ng ilang indibidwal na dumaranas ng karamdaman o kondisyong pangkalusugan ay maaaring lalo pang makasama sa kalusugan, lalo na kung mali ang gamot na ginamit o mali ang paggamit ng isang indibidwal sa gamot Stimulants – nagpapabilis sa paggana ng Central Nervous System. Halimbawa nito ay caffeine, cocaine, nicotine, dopamine, at amphetamine Vitamins and minerals – nagbibigay ng karagdagang nutrisyon sa katawan YUNIT IV Alituntunin – gabay Alternatibo – kahalili Baha – pagtaas ng tubig Disaster – sakuna o kapahamakan Earthquake drill – isinasagawa upang sanayin ang mga tao sa paaralan, tanggapan o kumunidad sa mga gawaing-pangkaligtasan sa panahon ng lindol. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 60. D EPED C O PY 426 Emergency – kagipitan o biglang pangangailangan Emergency Exit – lagusan o pintong palabas ng gusali o bahay na ginagamit sa oras ng kagipitan Emergency Kit – koleksyon ng mga inihandang gamit bilang pa ghahanda sa oras ng kagipitan Emergency protocol – ito ay alituntunin o mga gabay na dapat sundin sa panahon ng kagipitan o kalamidad Emergency Response Team (ERT) – grupong binuo na naatasang tumulong sa oras ng kagipitan Evacuation protocol – ito ay alituntunin o mga gabay na dapat sundin sa panahon na na nasa evacuation center Evacuation Center – ligtas na lugar na nililipatan sa oras ng kagipitan o sakuna Eye Wall – paligid na lapad ng bagyo Eye of the typhoon – mata ng bagyo, gitna ng bagyo First Aid Kit – koleksyon ng mga gamit at gamot para sa paunang- lunas Flood drill – isinasagawa upang sanayin ang mga tao sa paaralan, tanggapan o kumunidad sa mga gawaing-pankaligtasan sa panahon ng baha Imbak – tago o ipon Landslide – pagguho ng lupa Lindol – ito ay pagyanig ng lupa na maaring dulot ng pagsabog ng bulkan (volcanic earthquake) o paggalaw ng tectonic plates sa ilalim ng lupa o earth’s crust. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 61. D EPED C O PY 427 NDRRMC – National Disaster Risk Reduction and Management Council – ahensya ng pamahalaan na may pangunahing tungkulin na maghanda sa, at tumugon sa anumang kagipitan kagaya ng lindol bagyo, at mga kalamidad na gawa ng tao. PhilippineInstituteofVolcanologyangSeismology(PHILVOLCS) – ahensya ng pamahalaan na nakatutok at nagbibigay alam tungkol sa kilos at kalagayan ng mga bulkan lindol, at tsunami Pinsala – di magandang naidulot ng sakuna o kalamidad Storm surge – daluyong ng dagat Tangkilikin – gamitin Topograpiya – pisikal na anyo ng lupa All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 62.
  • 63. D EPED C O PY Edukasyong Pangkatawan at Pangkalusugan – Ikaapat na Baitang Kagamitan ng Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral Edukasyong Pangkatawan Punong Tagapamahala: Jenny Jalandoni Bendal Konsultant: Salve A. Favila, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman:Lordinio A.Vergara, Jo-ann G.Grecia, at Rachelle U. Peneyra Mga Manunulat:Grace M. Forniz , Ruby TN Jimeno , Sonny F. Menese Jr., Teresita T. Evangelista, Genia V.Santos PhD, Julia B. Sabas, Rhodora B.Peña, at Amphy B. Ampong Mga Tagasuri ng Wika: Norbert C. Lartec, PhD, Jane K. Lartec, PhD, at Crisencia G. Saludez Mga Gumuhit ng Larawan: Gerardo G. Lacdao, Joselito P. Loresto, Niles S. Arguelles, Elvin Neal B. Bersamira, at Jason O. Villena Mga Naglayout: Mark Anthony E. Jalandoni at Mickey C. Acorda Edukasyong Pangkalusugan Punong Tagapamahala: Marilou E Marta R. Benisano, M.A.P.A. Konsultant: Evelina M. Vicencio, PhD Mga Tagasuri ng Nilalaman: Rhodora Formento, at Cristina Sagum Mga Manunulat: Mila C. Taño, Maria Teresita Garcia-Aguilar, Juvy B. Nitura EdD Marie Fe B. Estilloso, Mark Kenneth Camiling, Minerva David, Aidena Nuesca, Reyette Paunan, Jennifer Quinto, at Giselle Ramos Tagasuri ng Wika: Michael De la Cerna Mga Gumuhit ng Larawan: Roland Allan Nalazon at Sharlyn Sanclaria Mga Naglayout: Ester E. Daso, Jerby S. Mariano, at Mickey C. Acorda Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) OfficeAddress: 5th Floor Mabini Building, DepEd Complex MeralcoAvenue, Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054, 634-1072 E-mailAddress: imcsetd@yahoo.com Inilimbag sa Pilipinas ng ___________________________________ Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang- ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may- akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Kagamitan ng Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email sa filcols@gmail. com ang mga may-akda at tagapaglathala. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 64. D EPED C O PY iii Pambungad Edukasyong Pangkatawan Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ng Ikaapat na Baitang ng Edukasyong Pangkatawan ay nilalaan para sa inyong mga mag-aaral upang mapag aralan ang asignaturang ito. Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ay pinauunlad upang makatulong sa pagsasakatuparan ng kurikulum ng Ikaapat na Baitang at makapaglaan ng sapat na competencies sa pag-aaral ng asignaturang ito. Sa pamamagitan ng kagamitang ito ay tiyak na magiging panatag sa pagtugon ng mga ninanais na pamantayan o standards na siyang nakasaad sa kurikulum. Edukasyong Pangkalusugan Magandang Buhay mga Bata! Ang aklat na ito ay naglalayong makapag-ambag ng mahahalagang kaala- man, kasanayan sa asignaturang Edukasyong Pangkalusugan para sa ikaapat na baitang, batay sa kasalukuyang balangkas ng kurikulum ng Kagawaran ng Edukasyon na nakapaloob sa kompetensiya ng K to 12 Health Curriculum Guide ng K to 12 Enhanced Basic Education Program. Kumakatawan sa unang yunit ang wastong nutrisyon na kailangan para sa maayos na paglaki at pag-unlad. Ang pagkain ay isa sa pangunahing pinagkukunan ng sustansiya para sa katawan. Ang wasto, balanse, at ligtas na pagkain ay nakatutulong upang matiyak ang wastong nutrisyon para sa ating kalusugan at matiyak ang tamang sustansiya, sukat, at kaligtasan ng pagkain. Mauunawaan din dito ang kahalagahan ng pagsuri at pagpapanatiling malinis at ligtas ang pagkain upang maiwasan ang sakit na dala ng marumi at hindi ligtas na pagkain. Saklaw ng ikalawang yunit ang iba’t ibang uri ng mga karaniwang sakit, kung paano ito maiiwasan at isagawa ang mga gawaing pangkalusugan laban sa mga sakit. Binigyang-diin sa ikatlong yunit ang kahalagahan ng wastong paggamit ng gamot upang hindi malagay sa panganib ang ating kalusugan. Sa ikaapat na yunit matututunan ang mga gawain sa oras ng kalamidad at sakuna tulad ng lindol, bagyo, pagputok ng bulkan, at sunog na maaaring magdulot ng malaking pinsala sa mga ari-arian at maging sa buhay ng tao. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 65. D EPED C O PY vii YUNIT II Aralin 1 Nakahahawang Sakit… Alamin Kung Bakit?..............................................281 Aralin 2 Mikrobyong Maliliit, Nakasasakit..........................287 Aralin 3 Daloy ng Impeksiyon, Mabilis ang Aksiyon!.............................................295 Aralin 4 Pag-iwas ay Gawin Upang Di-maging Sakitin......................................302 TALAAN NG MGA NILALAMAN Edukasyong Pangkalusugan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 66. D EPED C O PY 275 YUNIT II EDUKASYONG PANGKALUSUGAN All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 67. D EPED C O PY 276 YUNIT II SAKIT AT KARAMDAMAN, ATING IWASAN Pamantayang Pangnilalaman Pamantayan sa Pagganap Nauunawaan ng mag-aaral ang katangian, pag-iwas, at pagsugpo sa mga karaniwang nakahahawang sakit. Naisasabuhay ang pansarili at pangkapaligirang hakbangin sa pag-iwas at pagsugpo ng mga karaniwang nakahahawang sakit. Batayang Kasanayan a. Nailalarawan ang mga nakahahawang sakit b. Naiisa-isa ang iba’t ibang elemento o sangkap ng chain of infection (kadena na impeksiyon) c. Nailalarawan kung paano naipapasa o naisasalin ang mga nakahahawang sakit mula sa isang tao sa ibang tao d. Nailalarawan ang mga nakahahawang mga sakit e. Naipakikita ang mga pamamaraan kung paano mapananatiling malusog ang katawan at pagsugpo sa karaniwang nakahahawang sakit All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 68. D EPED C O PY 277 Lagyan ng tsek (P) ang kung nagpapakita ng magandang gawaing pangkalusugan at ekis (X) kung hindi. 1. Araw-araw na paliligo 2. Pagtulog ng “late” tuwing gabi-gabi 3. Kawalan ng pang-araw-araw na pisikal na gawain 4. Pagkain ng balanse at masustansiya 5. Pagbisita sa doktor kung kinakailangan lamang Piliin ang letra ng tamang sagot at isulat sa iyong sagutang papel. 6. Alin ang maaaring dahilan ng pagkakasakit ng isang tao? A. regular na pagpapabakuna B. paghuhugas ng kamay C. pagtulog sa oras ng klase D. paghina ng resistensiya 7. Alin ang dapat gawin sa kamag-anak na may sakit? A. Subuan siya ng pagkain. B. Iabot sa bintana ang kaniyang pagkain. C. Gumamit ng ‘mask’ kung lalapitan siya. D. Komunsulta sa manggagamot para sa pag-aalaga ng may sakit. 8. Ano ang dapat gawin ng isang taong may sakit? A. magtago sa kaniyang silid B. makihalubilo sa ibang may sakit C. kumain, matulog, at manood ng TV D. mamahinga at sundin ang payo ng doktor 9. May ubo’t sipon ang iyong kaklase. Ano ang dapat mong gawin upang hindi ka mahawa? A. Pahiramin siya ng panyo. B. Payuhan siyang umuwi na. C. Magtakip ng ilong at bibig kapag kausap siya. D. Sabihan siyang lumipat ng upuang malayo sa iyo. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 69. D EPED C O PY 278 10. Alin ang sanhi ng dengue? A. Virus na dala ng lamok B. Ihi ng dagang sumama sa tubig C. Kontaminadong pagkain D. Bacteria na nagmumula sa bulate 11. Anong sakit ang may impeksiyon sa atay? A. Alipunga C. Pulmonya B. Hepatitis D. Tuberculosis 12. Anong sakit ang maaaring makuha sa ihi ng daga na sumasama sa tubig? A. Amoebiasis C. Leptospirosis B. Hepatitis D. Tuberculosis 13. Ito ay impeksiyon ng tubong dinadaanan ng hangin sa paghinga. A. Pigsa C. Sakit sa balat B. Ubo D. Sipon 14. Alin ang maaaring maging tagapagdala ng Amoebiasis? A. Bulate C. Lamok B. Daga D. Kuto 15. Lumusong si Ana sa tubig-baha noong nakaraang bagyo. Anong sakit sa balat ang nakuha ni Ana dahil sa pagkababad sa baha? A. Alipunga C. Buni B. An-an D. Eksema 16. Alin ang tagapagdala ng sakit na Leptospirosis? A. Daga C. Tuwalya B. Dugo D. Heringgilya (Injection) 17. Anong uri ng karamdaman sa bahagi ng katawan ang may pamamaga ? A. Ubo C. Pigsa B. Sipon D. Alipunga 18. Nakita mong nilalangaw at walang takip ang iyong basurahan, ano ang iyong gagawin? A. Sisigan ito C. Hindi papansinin B. Tatakpan ko ito D. Patatakpan ko sa ate ko All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 70. D EPED C O PY 279 19. Niyaya ang iyong kapatid ng kaniyang mga kaibigang magtampisaw sa baha. Ano ang iyong gagawin? A. Sasawayin ko sila. B. Hindi ko sila papansinin. C. Isusumbong ko sila sa aking nanay. D. Sasama ako sa kanila upang bantayan sila. 20. Alin ang dapat mong ugaliin upang hindi magkasakit? A. Pagliligo ng dalawang beses isang linggo. B. Pagkain ng masasarap at matatamis C. Paghuhugas ng kamay D. Pagtulog maghapon 21. Aling gawain ang mabuti sa kalusugan? A. Pag-inom ng tubig mula sa gripo B. Pagpapakulo ng tubig bago inumin C. Pagkonsulta sa doktor kung malala na D. Hindi paghuhugas ng kamay bago at pagkatapos kumain 22. Aling gawain ang makatutulong sa pagpapanatili ng mabuting kalusugan? A. Pagliligo kung kailan lamang gusto B. Paglilinis ng katawan at pagliligo araw-araw C. Pagsesepilyo ng tatlong beses sa isang linggo D. Pagpapalit ng damit panloob tuwing ikalawang araw 23. Alin ang pinakaangkop na kahulugan ng kalusugan? A. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na katawan. B. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na tahanan. C. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na pagkain. D. Ang kalusugan ay pagkakaroon ng maayos na kayamanan. 24. Ano ang kahalagahan ng pagkonsulta sa doktor? A. Nasusuri ang kalagayan ng kalusugan B. Nareresetahan ng gamot na dapat inumin C. Naipaliliwanag ang iba’t ibang karamdaman D. Nasasabi sa pasyente na ang kanser ay maiiwasan 25. Alin ang nagpapakita ng pakikiisa sa pagpapanatili ng kalinisan sa pamayanan? A. Paglilinis ng tahanan B. Wastong pagtatapon ng basura C. Paglilinis ng bakuran D. Paglilinis ng katawan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 71. D EPED C O PY 280 “Ang kalusugan ay kayamanan.” Sa iyong palagay, kayamanan nga ba ang kalusugan? Bakit? Ang kasabihang ito ay nangangahulugang ang taong malusog ay may masiglang buhay. Ang malusog na pangangatawan ay nakatutulong din na makaiwas sa iba’t ibang sakit. Tinatalakaysayunitnaitoangiba’tibanguringmgakaraniwang sakit upang higit itong maunawaan kung paano iiwasan. Inaasahan din na makatutulong ang yunit na ito upang higit na pahalagahan at isagawa ang mga gawaing pangkalusugan laban sa mga sakit. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 72. D EPED C O PY 281 Mga Nakahahawang Sakit… Alamin Kung Bakit? Ang sakit ay hindi normal na kalagayan ng kalusugan ng isang tao. Ito ay maaaring sanhi ng hindi maayos na kondisyon ng mga selyula o bahagi ng katawan. Maaari din itong sanhi ng mga mikrobyong nagdudulot ng sakit. May dalawang uri ang sakit: ang nakahahawang sakit at di-nakahahawang sakit. Ang hindi nakahahawang sakit ay hindi naisasalin mula sa isang tao papunta sa ibang tao. Ito ay maaaring nakuha mula sa nakagawian at maling paraan ng pamumuhay (lifestyle). Sa kabilang dako, ang nakahahawang sakit ay naipapasa ng isang tao, hayop o bagay sa ibang tao kung kaya’t kilala rin ito bilang “Lifestyle” disease. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 73. D EPED C O PY 282 Ilang halimbawa ng hindi nakahahawang sakit ay asthma, alzheimer’s, appendicitis, cancer, cystic fibrosis, ear infection, epilepsy, diabetis, ulcer, stroke, sakit sa puso, at daluyan ng dugo. Ang nakahahawang sakit ay nagmumula sa mga mikrobyo na pumapasok at sumisira sa mga selyula (cells) ng katawan. Nangangailangan ito ng dagliang pagsugpo at masusing pag-iingat upang maiwasan ang paglaganap nito. Mapa ng mga Konsepto Sumulat ng mga salitang may kaugnayan sa salitang nasa loob ng bilog. Sakit All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 74. D EPED C O PY 283 Ang sakit ay _______________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ __________________________________________________ Basahin ang talata at sagutin ang mga tanong sa ibaba. Ang sakit ay anomang kalagayan na hindi pangkaraniwang nararamdaman ng isang tao. Ang sakit ng tao ay maaaring nakahahawa o hindi nakahahawa. Ito ay maaaring sanhi ng hindi maayos na kondisyon ng mga selyula o parte ng katawan. Ito rin ay maaaring sanhi ng mga mikrobyong nagdudulot ng sakit. Ito ay maaaring dumapo kaninoman – bata man o matanda, mayaman man o mahirap ngunit ito ay maiiwasan. Ang isang taong may mahinang resistensiya (immune system) ay madaling kapitan ng sakit at karamdaman. Gayundin, maaaring sanhi at dala ito ng kapuwa tao, hayop, pagkain, at kapaligiran – lupa, tubig, at hangin. Mabuting malaman ang dahilan, sintomas, at pagsugpo rito upang mapanatili ang kalusugan. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Ano ang sakit? 2. Ano ang sanhi ng sakit? 3. Paano nakukuha ang sakit? Ang sakit ay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 75. D EPED C O PY 284 Pasa-pasa: Bumuo ng isang grupo na may 5-6 na miyembro. Tandaan: Ang nakahahawang sakit ay madaling kumalat at naipapasa sa iba. Ito ay dala ng mga pathogens o mikrobyo na pumapasok at sumisira sa mga selyula sa loob ng katawan. Kumakalat ang mga mikrobyo ng nakahahawang sakit sa pamamagitan ng iba’t ibang tagadala tulad ng tao, hayop, hangin, tubig, pagkain, at iba pa. Kagamitan: bola at glitters Pagpasa-pasahanangbolangmayglittershabanginaawitang “Tayo ay Magsama-sama” nang nakahanay na pabilog ang iyong grupo. Mga Tanong: 1. Ano ang nangyari sa glitters ng bola? 2. Paano mo maiuugnay ang nakahahawang sakit sa nangyari sa glitters habang ipinapasa ang bola? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 76. D EPED C O PY 285 Word Association Maglista ng mga salitang maiuugnay mo sa mga sakit at karamdaman na nasa loob ng kahon. Ubo Sore eyes Trangkaso Tuberkulosis Beke Alipunga An-an Tigdas Bulutong-Tubig Sore eyes Dengue Pigsa Kaya Natin Magbigay ng tatlong halimbawa ng nakahahawang sakit, ang sin- tomas nito at kung paano ito maiwasan. Isulat sa kahon ang iyong sagot. Nakakahawang Sakit Katangian/Sinto- mas Pag-iwas 1. 2. 3. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 77. D EPED C O PY 286 Ano ang gagawin mo upang makaiwas sa nakahahawang sakit? Isulat ang sagot sa loob ng star graphic organizer. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 78. D EPED C O PY 287 Mikrobyong Maliliit, Nakasasakit Ang sakit ay mga mikrobyong dala ng mga hayop at mga taong may karamdaman. Ito ay maaaring makuha sa ating kapaligiran. Maaari rin itong mailipat sa mga taong mahihina ang resistensya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 79. D EPED C O PY 288 Picture, Picture Suriin ang mga larawan. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong. • Batay sa mga larawan, ano-ano ang maaaring dahilan ng pagkakasakit ng isang tao? • Ano-ano ang mga nakahahawang sakit maaaring makuha sa mga nasa larawan? Ipaliwanag ang sagot. • Kung ikaw ang nasa sitwasyon sa larawan, ano ang iyong gagawin upang makaiwas sa nakahahawang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 80. D EPED C O PY 289 May tatlong mahalagang elemento ang pagkalat ng nakahahawang sakit at karamdaman. Ito ay ang susceptible host o tao, sanhi ng mga mikrobyo (pathogens), at ang kapaligiran. 1. Ang susceptible host o sinomang tao ay maaaring kapitan ng pathogen o mikrobyo. Kung malusog ang isang tao, hindi siya madaling dapuan ng sakit. Samantala, madaling kapitan ng nakakahawang sakit ang isang taong mahina ang resistensya. 2. Ang mikrobyo (Pathogens) ay mga mikrobyong nagdudulot ng sakit tulad ng virus, bakterya, fungi at parasite. Sa sobrang liit, ang mga ito ay makikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. May iba’t ibang hugis, sukat, at anyo ang mikrobyo. Ito ay sanhi ng pagkakasakit ng isang tao. Mga uri ng Mikrobyo (Pathogens): a. Virus – pinakamaliit na mikrobyo na makikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. Nagiging sanhi nito ang ubo, trangkaso, tigdas, beke, at bulutong-tubig. b. Bacteria – mas malaki ito kaysa sa virus at nabubuhay kasama ng hangin, tubig, at lupa. Nagiging sanhi nito ang tuberculosis, ubong may tunog, at diphtheria. c. Fungi – tila halamang mikrobyo na nabubuhay at mabilis dumami sa madidilim at mamasa-masang lugar. Nagiging sanhi nito ang alipunga at iba pang sakit sa balat. d. Bulate (Parasitic Worms) – pinakamalaking pathogen na nabubuhay sa intestinal walls at nakikipag agawan sa sustansya para sa katawan. Ang Ascaris, Tapeworm at Roundworm ay mga halimbawa nito. 3. Ang Kapaligiran ay isang elemento sa pagkalat ng mikrobyo na maaaring sumasama sa himpapawid at hangin (airborne), at tubig (waterborne). All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 81. D EPED C O PY 290 Pag-aralan ang Tsart: Ilan sa mga karaniwang sakit ng mga tao ay nakukuha sa kapaligiran at maaari itong dumapo sa iba. Mga Sakit na Dala ng Virus Sakit Pagsalin ng Sakit Mga Palatandaan (Signs)/Sintomas (Symptoms) Pag-iwas at Pagsugpo Sipon (Common Colds) (virus) • Pumapasok ang virus sa ilong sa pamamagitan ng paglanghap, pag- ubo, pagbahing, direktang kontak sa mga gamit na kontaminado ng virus ng sipon. • Baradong ilong • Hirap na paghinga • Pangangati at pamamaga ng lalamunan • Hirap lumunok ng pagkain • sinat at lagnat • Uminom ng 8-12 baso ng tubig • Iiwas ang bata sa usok (mula sa sigarilyo, sasakyan) Ubo (Cough) (pneumonia) • Sanhi ng bacteria. • Impeksiyon ito ng tubong dinadaanan ng hangin sa paghinga (respiratory tract) • Ubong mahigpit na tila kahol-aso • Lagnat • Dagdagan ng gatas o maligamgam na tubig para ma-relax ang vocal cords at lumuwag ang plema Trangkaso (influenza) • Impeksiyon ng sistemang paghinga (respiratory system) na sanhi ng Hemophilus influenza virus • Nasasagap ang virus mula sa droplets na lumalabas sa bibig o ilong ng isang taong may trangkaso • Lagnat na 38 - 40 Celsius • Giniginaw • Sakit ng ulo, kalamnan, at mga kasu-kasuan • Masakit na lalamunan (sore throat) • Baradong ilong o tumutulong sipon • Umiwas sa mga taong may trangkaso • Uminom ng maraming tubig oo All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 82. D EPED C O PY 291 Tuberkulosis (TB) • Isang impeksiyon na sanhi ng mikrobyong Mycobacterium tuberculosis • Paglanghap ng droplets mula sa isang taong may TB kung siya ay nagsasalita, umuubo, o bumabahing. • Madaling mapagod • Walang ganang kumain • Pagbaba ng timbang • Pag-ubo na may kasamang plema at dugo • Nilalagnat at giniginaw sa hapon • Pagkakaroon ng tamang nutrisyon at ehersisyo. • Magtakip ng bibig at ilong kung may kausap na taong inuubo • Ihiwalay ang kagamitan ng taong may TB Pulmonya (Pneumonia) • Sakit na nakaaapekto sa baga • virus, bacteria, o fungi • Hirap sa paghinga • Kulang ng oksiheno (oxygen) sa katawan • Pagpapabakuna • Wastong nutrisyon • Kalinisan sa sarili at kapaligiran (Hepatitis A) Sakit sa atay • Isang matinding impeksiyon sa atay sanhi ng virus na maaaring makuha sa maruming pagkain o inuming tubig. Paninilaw ng balat at puti ng mata • Pananamlay • Kulay putik na dumi • Nagsususuka • Nilalagnat • Giniginaw • Pagsakit ng ulo • Pagsakit ng tiyan • Tiyaking malinis ang kinakain • Sanaying maghugas ng kamay bago kumain o humawak ng pagkain at matapos gumamit ng banyo • Kumonsulta sa doktor sa sandaling maghinalang may Hepatitis A • Sapat na pahinga • Tamang nutrisyon • Magpabakuna Sakit sa Balat (Dermatitis) • Sanhi ng mga bacteria, fungi • Pamamantal o pamamaga ng balat • Namumula • Nangangati • Maging malinis sa lahat ng oras All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 83. D EPED C O PY 292 Dengue Fever • Impeksiyon dahil sa kagat ng lamok na may dalang dengue virus • May lumilitaw na skin rash pag bumaba ang lagnat • Biglaang tumataas ang lagnat • Maglinis ng bahay at paligid araw-araw, lalo na sa mga lugar na madilim. • Alisin ang nakaimbak na tubig na pinamumugaran ng lamok. Leptospirosis • Bacteria na pumapasok sa balat o sugat mula sa tubig- baha o basang lupa o halaman kung saan may ihi ng daga • Nilalagnat • Pananakit ng kalamnan at kasu-kasuan • Iwasang maligo o magtampisaw sa tubig-baha o maruming tubig • Kumonsulta sa doktor kung nakararanas ng mga sintomas na nabanggit Ref. Delos, Reyes, D. , (2008), Makati City Iwas-Sakit Mula Iaayos ang mga ginulong letra upang mabuo ang tamang salita sa tulong ng katangian o paglalarawan. Ginulong Titik Nabuong Salita Katangian/Paglalarawan I M K Y O R B O dahilan ng pagkakasakit ng isang tao A B O S N nakatutulong upang maalis ang mikrobyo R I U V S isang uri ng mikrobyo K S I T A dulot ng mikrobyo, bacteria, fungi, parasite, at virus K T A B E Y R A isa pang uri ng tagapagdala ng sakit G T B I U gamit sa paglilinis ng mga kamay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 84. D EPED C O PY 293 Pathogens Kilalanin Magbigay ng katangian ng pathogens. Pathogens Katangian Karaniwang Dulot na Sakit Virus Fungi Bacteria Parasites Pagsulat ng Slogan Sumulat ng slogan ukol sa paraan ng pag-iwas sa anomang uri ng pathogens. Rubrics: 5 pts – (80 - 100%) – Malinaw ang konseptong ipinahahayag sa slogan. Malinis at walang mali ang pagkakasulat (presentasyon) ng slogan. 3 pts – (50 - 70%) – Kulang ang konseptong ipinahahayag sa slogan. Hindi gaanong malinis at may bura (erasure) ang pagkasulat ng slogan. 1 pt – (40 - pababa) – Sumubok sumulat ng slogan. Hindi malinaw ang konsepto ng slogan na isinulat. Mahigit sa dalawa ang bura (erasure) at hindi malinis ang pagkakasulat ng slogan. Gumawa ng graphic organizer/flow chart na nagpapakita ng iba’t ibang paraan/dahilan ng pagkalat ng sumusunod na sakit. 1. Virus 2. Fungi 3. Bacteria 4. Parasites All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 85. D EPED C O PY 294 Gumawa ng dayalogo ukol sa sitwasyon sa mga dahilan at elemento ng pagkakasakit ng tao. Bilang isang mag-aaral, papaano mo maibabahagi ang iyong natutuhan sa araling ito sa ibang kasapi ng iyong pamilya? (Isulat ang sagot sa loob ng puso.) All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 86. D EPED C O PY 295 Daloy ng Impeksiyon, Mabilis ang Aksiyon! Suriin ang dayalogo. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Ano ang payo ng Nanay sa ate nang malaman niyang may lagnat at ubo? 2. Bakit pinigilan ng Nanay si Lito na lumapit sa kaniyang ate? 3. Paano nakahahawa ang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 87. D EPED C O PY 296 Picture Analysis Tingnang mabuti ang larawan sa ibaba. Larawan A Larawan B Ano ang ginagawa ng batang nasa mga larawan? Tama ba ang ginawa ng bata sa larawan A at larawan B? Bakit? Sa iyong palagay, ano-ano ang maaaring maging dulot ng ubo at sipon sa ibang tao? Basahin ang talata tungkol sa Kadena ng Impeksiyon (Chain of Infection) Ang nakahahawang sakit ay maaaring maipasa ng isang tao sa ibang tao. Ipinakikita ng daloy ng impeksiyon ang mga sangkap sa pagdaloy ng karamdaman o impeksiyon. Ang pagkalat ng impeksiyon ay maaaring tuwiran (direct) o di-tuwiran (indirect). Maaaring maipasa ang nakahahawang sakit sa pamamagitan ng likido at iba pang bagay gaya ng laway, sipon, ihi, dumi, at dugo. Maaari din itong maipasa sa pamamagitan ng personal na gamit tulad ng heringgilya, suklay (kuto), tuwalya, (an- an at buni), tsinelas (alipunga), at iba pa. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 88. D EPED C O PY 297 Napapasok nito ang katawan ng tao sa pamamagitan ng paglanghap, sa balat, sa sugat, at pakikipagtalik. Kadena ng Impeksiyon Sangkap ng Kadena ng Impeksiyon A. Causative/Infectious Agents (Pathogens) – ito ay mga mikrobyo o mikroorganismo na nagdudulot ng nakakahawang sakit. B. Reservoir or Source (Host) – lugar kung saan nananahan at nagpaparami ang mga causative agents. Ito ay maaaring tao, hayop, tubig, lupa, pagkain, tuwalya, pinggan, kutsara, tinidor, at iba pa. C. Mode of Exit – mga labasan ng mikrobyo. Halimbawa nito ay sa bibig ng isang tao kung saan tumatalsik ang laway habang nagsasalita, humahatsing o bumabahing, o umuubo. Ang sipon, dumi, at dugo ay halimbawa rin. D. Mode of Transmission – paraan ng pagsasalin o paglilipat ng mikrobyo (causative agent) sa ibang tao sa pamamagitan ng droplets, airborne, foodborne, vectorborne, at bloodborne. Ang nakahahawang sakit ay maaaring masalin sa ibang tao sa pamamagitan ng sumusunod: • Pagkagat sa pagkain ng may sakit o pagsalo sa kanilang pagkain. • Hangin, tubig, at lupa Disease Vector Portal ofEntry Means of Transmission Host Environment CHAIN OF INFECTION All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 89. D EPED C O PY 298 • Dugo, laway, dumi, at ihi • Paghawak o paghipo sa infected na tao, o bagay o kasangkapan E. Mode of Entry – daanan ng mikrobyo ang katawan ng ibang tao. Maaaring ito ay sa pamamagitan ng bibig, ilong o balat.Ang bukas na sugat ay madaling pasukan ng mikrobyo kaya kinakailangan ang higit na pag-iingat upang makaiwas sa impeksyon o sakit. F. Bagong Tirahan (Susceptible Host) – ang sinomang indibidwal na may mahinang resistensya ay madaling kapitan ng sakit. Mikrobyo, Kilalanin Mo Kagamitan: • Tsart ng bacteria, katangian, sakit na dulot, at hugis ng bawat isa. • clay Pamamaraan: 1. Pag-aralan ang tsart ng germs. Pathogens Katangian Bacteria Maliliit na organismong nakikita lamang sa pamamagitan ng mikroskopyo. Mabilis kumalat sa mamasa-masang lugar. Maaaring makuha sa pagkain at inumin. Mas malaki kaysa virus. Bacteria All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 90. D EPED C O PY 299 Virus Mula sa salitang Latin na ang ibig sabihin ay toxin o lason. Pinakamaliit na uri ng microorganism na nakikita sa pamamagitan ng light microscope. Ang mga virus ay katangi-tanging organismo dahil hindi nito kayang dumami nang walang host cell. Ang mga virus ay maaaring isalin ng ina papunta sa anak o mula sa isang pasyente sa iba. May mga virus na maaaring maikalat sa simpleng paghawak o pagdidikit ng balat, sa pamamagitan ng laway, pag-ubo, o pagbahing o pakikipagtalik, dumi, kontaminadong pagkain o inumin, at insekto gaya ng lamok. Fungi Matatagpuan sa iba’t ibang bahagi ng katawan mula ulo hanggang paa na mukhang halaman. Parasitic Worms Pinakamalaking uri ng microorganism na karaniwang nabubuhay sa lugar na matubig. 2. Imolde gamit ang clay ang napili mong gayahing mikrobyo mula sa tsart. 3. Ibahagi sa klase ang iyong ginawa. Maaaring humanap ng kagrupo upang maipakita ang katangian ng napiling mikrobyo at kung paano ito dumadaloy sa kadena ng impeksiyon. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 91. D EPED C O PY 300 Mikrobyong Palipat-lipat Isulat sa loob ng Kadena ng Impeksiyon kung paano naipapasa ang sumusunod ng sakit. Tuberculosis Dengue Alipunga All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 92. D EPED C O PY 301 Isulat ang TAMA o MALI sa patlang. __________1. Ugaliin ang magpabakuna. __________2. Umiwas sa taong may sipon o ubo. __________3. Hintaying lumubha ang sintomas bago kumonsulta sa doktor. __________4. Ugaliin ang palagiang paghuhugas ng kamay upang makaiwas sa sakit. __________5. Gumagamit ng guwantes ang mga dentista upang makaiwas sa sakit mula sa kanilang pasyente. Sagutin ang tanong at isulat sa loob ng scroll ang sagot. Paano mo mapananatiling mabuti ang iyong kalusugan upang makaiwas sa nakahahawang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 93. D EPED C O PY 302 Pag-iwas ay Gawin upang Di-maging Sakitin A. Acting-acting Panuto: Mag-pantomime na nagpapakita kung paano makakaiiwas at bakit kailangan umiwas sa nakahahawang sakit. Sagutin: 1. Ano ang ipinakikita sa bawat pantomime? 2. Paano ka iiwas sa nakahahawang sakit? 3. Bakit kailangang umiwas sa pagkakasakit? B. Kadenang Lagot Basahin ang nasa loob ng kahon. Pagkatapos, sagutin ang tanong sa ibaba. Ang nakahahawang sakit ay tulad ng isang kadenang dugtong-dugtong ngunit ito ay maaari nating maiwasan. Ang kadena ng impeksyon/chain of infection ay maaaring sugpuin sa pamamagitan ng pagsasagawa ng mga tamang gawaing pangkalusugan. Paano natin masusugpo ang pagkalat ng nakahahawang sakit? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
  • 94. D EPED C O PY 303 Sagutin Mo Ako Suriin ang diagram at sagutin ang mga tanong na nakapaloob dito. Paano ang wastong paghuhugas ng mga kamay? Kailan dapat isagawa ang paghuhugas ng mga kamay? Paghuhugas ng Kamay Bakit mahalaga ang paghuhugas ng mga kamay? Ano ang gagawin mo kung maghuhugas ka ng kamay kung walang tubig? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.