1. ΠΔ1 ‘Ανίσνεςζη ηων δςζκολιών καηανόηζηρ και εμπέδωζηρ ηων
διδαζκομένων εννοιών από ηοςρ μαθηηέρ ηων ηάξεων ηος δημοηικού
ζσολείος καθώρ και ηος γςμναζίος.’
΢θνπόο είλαη ε αληηκεηώπηζε ησλ δπζθνιηώλ θαηαλόεζεο θαη εκπέδσζεο ησλ
δηδαζθνκέλσλ ελλνηώλ κε ηξόπν άκεζν θαη απνηειεζκαηηθό θαη κε ηελ
ΣΚΟΠΟΣ αμηνπνίεζε ησλ ζύγρξνλσλ ηερλνινγηθώλ κέζσλ, ώζηε νη εθπαηδεπόκελνη λα
ΠΔ1 είλαη άξηηα θαηαξηηζκέλνη ζε επίπεδν γλώζεσλ θαη δεμηνηήησλ θαη έηνηκνη γηα
ηνπο ρώξνπο εξγαζίαο θαη ηεο θνηλσλίαο επξύηεξα.
Χπονοδιάγπαμμα Γπαζηηπιοηήηων – ΠΔ1
1 Μαΐος 8 Μαΐος 15 Μαΐος 22 Μαΐος 29 Μαΐος
Βηβιηνγξαθηθή Δπηζθόπεζε
΢ηαηηζηηθή Αλάιπζε
Αλάιπζε Δξσηεκάησλ Αλνηθηνύ Σύπνπ
Καηαγξαθή ΢ηαηηζηηθώλ Αλαιύζεσλ
Καηαγξαθή ΢πκπεξαζκάησλ
΢πγγξαθή ΠΔ1
Σειηθή Δπηζθόπεζε ΠΔ1
Βιβλιογπαθική Δπιζκόπηζη
Ερώτημα 1: Πνηεο δπζθνιίεο (κάζεζεο θαη θαηαλόεζεο) αληηκεησπίδνπλ νη
καζεηέο (Δ‟& ΢Σ‟ δεκνηηθνύ θαη γπκλαζίνπ), ζε γεληθό επίπεδν;
Απάνηηζη 1
Η πξνϋπάξρνπζα γλώζε κπνξεί λα απνηειέζεη θαη ηξνρνπέδε ζηελ θαηαλόεζε
θαηλνύξησλ ελλνηώλ. Απηό ζπκβαίλεη όηαλ νη καζεηέο εξκελεύνπλ λέα εξεζίζκαηα
ρξεζηκνπνηώληαο γλώζε πνπ δελ είλαη επηζηεκνληθά έγθπξε θαη νδεγνύληαη ζε
ιαλζαζκέλεο δηαπηζηώζεηο. Οη γλώζεηο απηέο είλαη ειιηπείο ή εζθαικέλεο γηαηί
ζηεξίδνληαη κόλν ζε δεδνκέλα ηα νπνία είλαη άκεζα αληηιεπηά κε ηηο αηζζήζεηο ή
ζε πεξηνξηζκέλεο θαη κε ζπζηεκαηηθέο παξαηεξήζεηο (Driver, Guesne, &
Tiberghien, 1993). Αμίδεη λα ζεκεησζεί, όηη νη απόςεηο απηέο αιιάδνπλ δύζθνια,
αθόκε θαη κεηά από ηε δηδαζθαιία ησλ επηζηεκνληθά έγθπξσλ ελλνηώλ ή θαη ηελ
παξνπζία δεδνκέλσλ πνπ ηηο αληηθξνύνπλ. Οη καζεηέο ηείλνπλ λα αγλννύλ
πιεξνθνξίεο πνπ αλαηξέπνπλ ηηο απόςεηο ηνπο ή ηείλνπλ λα ηηο πξνζαξκόδνπλ,
ώζηε λα κπνξνύλ λα ηηο εληάμνπλ ζηα ελλνηνινγηθά ζρήκαηα πνπ ήδε έρνπλ
(Wandersee, Mintzes, & Novak, 1994).
1

2. ΢πρλά καζεηέο όισλ ησλ ειηθηώλ αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο όηαλ ηνπο δεηάκε λα
εθαξκόζνπλ απηά πνπ μέξνπλ γηα λα εξκελεύζνπλ λέεο θαηαζηάζεηο θαη λα
επηιύζνπλ άγλσζηα πξνβιήκαηα. Απηό ζπκβαίλεη αθόκε θαη όηαλ θαίλεηαη λα
θαηέρνπλ ηηο απαηηνύκελεο γλώζεηο, όπσο όηαλ είλαη ζε ζέζε λα δηαηππώζνπλ ηνπο
θαηάιιεινπο νξηζκνύο θαη δηαδηθαζίεο.
Βιβλιογπαθία για Απάνηηζη 1
Driver, R. , Guesne, E., & Tiberghien, A. (1993). Οη ηδέεο ησλ παηδηώλ ζηηο θπζηθέο επηζηήκεο. Αζήλα:
Σξνραιία – Έλσζε Διιήλσλ Φπζηθώλ.
Wandersee, J. H., Mintzes, J. J., & Novak, J. D. (1994). Research on alternative conceptions in science.
΢ην D. Gabel (Δπηκ.), Handbook of research on science teaching and learning (pp.177-210). New
York: Macmillan.
Ερώτημα 2: Πνηεο δπζθνιίεο (κάζεζεο θαη θαηαλόεζεο) αληηκεησπίδνπλ νη
καζεηέο (Δ‟& ΢Σ‟ δεκνηηθνύ θαη γπκλαζίνπ), ζην γλσζηηθό πεδίν –Ιζηνξία;
Απάνηηζη 2
Οη ζθνπνί δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο ηεο Ιζηνξίαο ζηελ Πξσηνβάζκηα θαη
Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε θαζνξίδνληαη, βέβαηα, από ηηο νδεγίεο ηνπ ΤΠΔΠΘ ζην
Γηαζεκαηηθό Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο ΢πνπδώλ. ΢πγθεθξηκέλα, νξίδεηαη σο
γεληθόο ζθνπόο ηεο Ιζηνξίαο ε αλάπηπμε ηζηνξηθήο ζθέςεο θαη ζπλείδεζεο ζην
καζεηή, ώζηε λα θαηαλνεί ηα ηζηνξηθά γεγνλόηα, λα ζπλδέεη αίηηα - απνηειέζκαηα,
λα εξκελεύεη ηελ αλζξώπηλε ζπκπεξηθνξά κέζα ζην ρξόλν θαη λα
πξνβιεκαηίδεηαη, κε ζθνπό ηε ζπλεηδεηνπνίεζε όηη ν ζύγρξνλνο θόζκνο απνηειεί
ζπλέρεηα ηνπ παξειζόληνο θαη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε δσή ηνπ θαη απώηεξν ζηόρν
ηελ νηθνδόκεζε εζληθήο θαη πνιηηηζηηθήο ηαπηόηεηαο.
Δηδηθόηεξα, γηα ην Γπκλάζην νη ζθνπνί δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο εζηηάδνληαη
θπξίσο ζηε γλσξηκία ηεο ηζηνξηθήο πνξείαο ηνπ Διιεληζκνύ από ηελ αξραηόηεηα
κέρξη ζήκεξα, κε αλαθνξέο ζηελ επξύηεξε παγθόζκηα ηζηνξία, ζηε
ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο πνιπζπλζεηόηεηαο ηεο θνηλσλίαο θάζε επνρήο, ζηνλ
εληνπηζκό αηηίσλ θαη απνηειεζκάησλ, ζηε ζύιιεςε ηεο έλλνηαο ηνπ ηζηνξηθνύ
ρξόλνπ θαη ζηνλ θξηηηθό έιεγρν ησλ ηζηνξηθώλ πεγώλ (ΓΔΠΠ΢, 2006)
Η ηζηνξία είλαη κηα επηζηήκε πνπ έρεη ζεκαίλνπζα ζέζε ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή
θη απνηειεί βέβαηα κέξνο ηνπ ζρνιηθνύ πξνγξάκκαηνο. ΢πλήζσο όκσο, νη καζεηέο
αλαθέξνπλ δπζθνιίεο ζην κάζεκα ηεο ηζηνξίαο. Γπζθνιίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ
απνκλεκόλεπζε θαη ηελ εξκελεία. ΢ην ζέκα ηεο δηδαζθαιίαο ηεο, ηζηνξίαο, ζα
πξέπεη ζπλεπώο λα εζηηάζνπκε ζε ηξόπνπο πνπ δηεπθνιύλνπλ ηελ απνκλεκόλεπζε
θαη ζε ζέκαηα θαηαλόεζεο πνπ δηεπθνιύλνπλ ηελ εξκελεία. ΢‟ απηό ην πιαίζην έλα
αθόκα πξόβιεκα αθνξά ηελ εθκάζεζε ηεο ηζηνξίαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ην ιεμηιόγην
θαη ηελ νξνινγία. ΢ηα βηβιία ζπλαληώληαη όξνη πνπ πεξηγξάθνπλ ζπζηήκαηα
όπσο: δνπιεία, πνιίηεο, εγεκνλία, βαζηιεία, απηνθξαηνξία, ηκπεξηαιηζκόο,
θηιειεπζεξηζκόο, θνθ ΢πλαληώληαη θαη όξνη πην απινί όπσο «ζπλζήθε»,
«ζύληαγκα» (΢πκεσλίδε, 2010). Δμεγνύληαη όκσο, επαξθώο απηνί νη όξνη;
2

3. Καηαιαβαίλεη ν καζεηήο ηη πεξηγξάθνπλ απηέο νη έλλνηεο ή επαλαιακβάλεη ό,ηη
δηαβάδεη θαη ην απνζηεζίδεη ρσξίο λα κπνξεί λα θαηαλνήζεη;
΢ε έξεπλα ηνπ Παηδαγσγηθνύ Ιλζηηηνύηνπ αλαθνξηθά κε ηα γξαπηά ησλ καζεηώλ
ζηελ Iζηνξία Γεληθήο Παηδείαο, ηεο νπνίαο κέξνο δεκνζηεύηεθε ζηελ Καζεκεξηλή
ηεο Κπξηαθήο 16/11/0214, δηαπηζηώλεηαη, όηη νη καζεηέο αγλννύλ ηηο πεγέο θαη
απαληνύλ αλαπαξάγνληαο απηνύζην ην ιόγν ηνπ βηβιίνπ. Απηό όκσο πνπ
θαζίζηαηαη εκθαλέο είλαη όηη δελ έρνπλ αζθεζεί ζε ζέκαηα πξνζέγγηζεο πεγώλ.
Παξαηεξείηαη ζύγρπζε θαη αδπλακία θαηαλόεζεο ηζηνξηθώλ όξσλ θαη ελλνηώλ.
Δλδεηθηηθά, νη καζεηέο δπζθνιεύνληαη ζηε δηαηύπσζε νξηζκώλ θαη ζηελ εξκελεία
θαη ηελ αλάιπζε όξσλ, όπσο π.ρ. Φπρξόο Πόιεκνο, Γεκνθξαηηθό Mαληθέζην,
Πάγην Kνηλσληθό Kεθάιαην, νη νπνίνη δελ αλαιύνληαη κε ζαθήλεηα ζην ζρνιηθό
εγρεηξίδην θαη απαηηείηαη από ηνπο καζεηέο, λα ζπλζέζνπλ δεδνκέλα, ώζηε λα
βγάινπλ ηνλ νξηζκό. Παξαηεξείηαη αθόκε παληειήο αδπλακία ζηελ πξνζέγγηζε θαη
ηελ εμήγεζε ηνπ εηθνλνγξαθηθνύ πιηθνύ θαη ηεο γεινηνγξαθίαο (Γηαθνπκάηνπ,
2006).
Από ηελ πιεπξά ηεο, ε δηδαθηηθή έξεπλα αλαζύξεη ζηελ επηθάλεηα ηα δπλαηά θαη
ηα αδύλαηα ζηνηρεία ηεο δηδαζθαιίαο, ηα νπνία θάζε κεηαξξπζκηζηηθή πξνζπάζεηα
νθείιεη λα ιακβάλεη ζνβαξά ππόςε ηεο. Αλάκεζα ζ‟ απηά ηδηαίηεξε ζεκαζία έρνπλ
(Carretero et al. 1994, Claxton 1993, Gibb 2002, Husbands 2004, Κόθθηλνο 2002,
Κνπξγηαληάθεο 2001, Μαπξνζθνύθεο 2005, Νάθνπ 2000, Shemilt 1987):
 νη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη καζεηέο ζρεηηθά κε ηελ θαηαλόεζε ησλ
ηζηνξηθώλ ελλνηώλ θαη ηε ρξήζε ησλ πεγώλ,
 ε ζεκαζία ηεο γισζζηθήο θαιιηέξγεηαο ησλ καζεηώλ ζηελ αλάπηπμε ησλ
απαξαίηεησλ δεμηνηήησλ,
 νη πξνβιεκαηηθνί ηξόπνη κε ηνπο νπνίνπο νη καζεηέο αληηιακβάλνληαη ηελ
αηηηόηεηα,
 νη αληζηνξηθνί ηξόπνη ζθέςεο ηνπο πάλσ ζην παξειζόλ,
 ε αξλεηηθή επίδξαζε ησλ κηθξνζεσξηώλ, ησλ νπνίσλ θνξείο είλαη νη
καζεηέο ήδε από ηελ ειηθία ησλ δώδεθα πεξίπνπ εηώλ,
 νη εθηηκήζεηο ησλ καζεηώλ γηα ηα δηδαθηηθά εγρεηξίδηα,
 ε ζπκβνιή ησλ πεγώλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο θξηηηθήο ηθαλόηεηαο,
 ε ζεηηθή επίδξαζε πνπ έρεη γηα ηηο ηθαλόηεηεο θαη ηηο δεμηόηεηεο ησλ
καζεηώλ
 ε ζπζηεκαηηθή εμάζθεζή ηνπο ζηελ θξηηηθή πξνζέγγηζε θαη ρξήζε ησλ
πεγώλ,
3

4.  ε ζεηηθή επίδξαζε ηεο κνπζεηαθήο αγσγήο θαη ηεο δηδαθηηθήο αμηνπνίεζεο
ησλ θαηαινίπσλ ηνπ πιηθνύ πνιηηηζκνύ ζηελ αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο
ζθέςεο,
 ε ζπκβνιή ησλ ελεξγεηηθώλ ζηξαηεγηθώλ δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο,
 ε πξνεγνύκελε γλώζε, νη εκπεηξίεο, νη ηδέεο θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ
καζεηώλ,
 ε ζεκαζία ηεο ειηθίαο, ηνπ θύινπ, ηνπ θνηλσληθνύ θαη ηνπ πνιηηηζκηθνύ
πεξηβάιινληνο,
 ε εθπαίδεπζε θαη ε γεληθόηεξε ζπγθξόηεζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ.
Σα πξνβιήκαηα πνπ ηαιαλίδνπλ ην κάζεκα ηεο Ιζηνξίαο θαη δείρλνπλ κάιηζηα λα
είλαη αξθεηά επίκνλα έρνπλ λα θάλνπλ θπξίσο κε (Bain 2000, von Borries 2000,
Frendo 1999, Κόθθηλνο 2002, Κόθθηλνο – Μπήηξνπ 2002, Lowenthal 2000, Phillips
2003, Slater 1995):
 ηελ πξνέιεπζε ησλ εμσζρνιηθώλ ηζηνξηθώλ γλώζεσλ ησλ καζεηώλ,
 ηηο κεηακνληέξλεο ζεσξήζεηο θαη ηνλ παξνληηζκό,
 ηηο ηδενινγηθέο θαηαρξήζεηο ηεο Ιζηνξίαο,
 ηελ αγλόεζε ησλ ελδηαθεξόλησλ ησλ καζεηώλ,
 ηελ απνπζία λνήκαηνο από ηε ζρνιηθή ηζηνξηθή γλώζε,
 ηελ έιιεηςε ππνζηεξηθηηθνύ καζεζηαθνύ πεξηβάιινληνο,
 ηα δεζκεπηηθά αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα,
 ηελ θπξηαξρία ηεο δηδαθηηθήο παξάδνζεο,
 ηελ ειιηπή εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ πνπ δηδάζθνπλ Ιζηνξία,
 ηελ αλεπαξθή γισζζηθή θαιιηέξγεηα ησλ καζεηώλ,
 ηε γεληθόηεξε απαμίσζε ησλ θνηλσληθώλ επηζηεκώλ.
Σέινο ζπλνςίδνληαο ηα πνξίζκαηα ηεο έξεπλαο ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο παηδηώλ 11-
12 εηώλ (Μπνύηα, 2006) δηαπηζηώλνπκε όηη εκθαλίζηεθαλ ζνβαξέο αδπλακίεο
ζηελ ηζηνξηθή επεμεξγαζία πεγώλ θαη ζηελ εξκελεία ηζηνξηθώλ γεγνλόησλ, πνπ
αθνξνύζαλ ζηε κε θξηηηθή ρξήζε αλεμάξηεηεο ηζηνξηθήο γλώζεο, θαη ζηελ
πεξηνξηζκέλε αλαγλώξηζε ησλ νξίσλ ηεο ηζηνξηθήο εξκελείαο. Οη αδπλακίεο
ζπλδένληαη κε ζέκαηα ζρεηηθά κε ηελ κέζνδν ηεο ηζηνξηθήο έξεπλαο θαη ηζηνξηθήο
εξκελείαο πνπ έρεη παξαθάκςεη ε παξαδνζηαθή εθπαίδεπζε. Γεγνλόο πνπ
4

5. επηβεβαηώλεη όηη απηέο νη αδπλακίεο ησλ παηδηώλ νθείινληαη, κεηαμύ άιισλ
παξαγόλησλ, βαζηθά ζηελ ηζηνξηθή ηνπο εθπαίδεπζε.
Δπίζεο παξνπζηάδνπλ αδπλακίεο ζηελ αλάιπζε θαη αμηνιόγεζε ηζηνξηθώλ
εξκελεηώλ, ζην λα αλαιύνπλ πώο θαη γηαηί ππάξρνπλ δηαθνξεηηθέο εξκελείεο γηα
νξηζκέλα ηζηνξηθά γεγνλόηα, αλζξώπνπο, θαηαζηάζεηο θαη αιιαγέο.
Γελ έρνπλ απνθηήζεη ηελ ηθαλόηεηα λα θάλνπλ δηάθξηζε αλάκεζα ζηα ηζηνξηθά
γεγνλόηα θαη ηελ εξκελεία ηνπο κε απνηέιεζκα λα κελ θαηαλννύλ όηη νη ηζηνξηθέο
εξκελείεο είλαη πξνζσξηλέο ζρεδόλ, πάληα ακθηζβεηήζηκεο θαη κεξηθέο θνξέο
αληηθαηηθέο.
Παξνπζηάδνπλ κεγάιε αδπλακία ζηε δηάθξηζε αιήζεηαο-ςεύδνπο/κύζνπ πνπ
απνηειεί ην ζεκειηώδεο αίηεκα ηεο ηζηνξηθήο επηζηήκεο.
Παξνπζηάδνπλ πνιιέο αδπλακίεο γηα ηελ ηζηνξηθή επεμεξγαζία θαη εξκελεία
πεγώλ θαη ηελ έθθξαζε ηζηνξηθνύ ιόγνπ πνπ αθνξνύλ θπξίσο ζηε κε θξηηηθή
ρξήζε αλεμάξηεηεο ηζηνξηθήο γλώζεο.
Γελ επηηπγράλνπλ ηελ ππέξβαζε αλειαζηηθώλ, γεληθεπηηθώλ θαη απινπνηεηηθώλ
εξκελεπηηθώλ ζρεκάησλ ηα νπνία απερνύλ ηηο ηδενινγηθέο αλαγλώζεηο ηεο
πξαγκαηηθόηεηαο αθνύ ε παξαδνζηαθή ηζηνξηθή εθπαίδεπζή ηνπο δελ ηνπο εζίδεη
ζηελ νξζνινγηθή πξνζέγγηζε ησλ ηζηνξηθώλ θαηλνκέλσλ.
Δίλαη θνξείο αμηνινγηθώλ ζρεκάησλ, πξνθαηαιήςεσλ, ζηεξενηύπσλ θαη γλώζεσλ
θαη αθνύ ε παξαδνζηαθή εθπαίδεπζή ηνπο δελ ηνπο αζθεί ζηελ ελεξγεηηθή
πξνζέγγηζε ηεο ηζηνξηθήο γλώζεο δελ νδεγνύληαη ζηελ ακθηζβήηεζε θαη ίζσο
ζηελ απνδόκεζε ησλ πξνϋπαξρόλησλ ζπκβαηηθώλ αμηνινγηθώλ ζρεκάησλ θαη ζηε
δπλεηηθή δηαδηθαζία νηθεηνπνίεζεο ηεο εθάζηνηε επηζηεκνληθά απνδεθηήο, άξα
ζρεηηθήο, ηζηνξηθήο αιήζεηαο.
Η ηζηνξηθή γλώζε πνπ επηδεηθλύνπλ είλαη ηδενινγηθνπνηεκέλε, ε πξόζιεςε ηνπ
παξειζόληνο δελ ηνπο νδεγεί ζηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ζρεηηθόηεηαο ησλ
αμηνινγηθώλ θξίζεσλ θαη θαη‟ επέθηαζε ζηελ επίγλσζε ηεο αλαγθαηόηεηαο ηεο
αλνρήο θαη ηνπ ζεβαζκνύ ηεο εηεξόηεηαο, γεγνλόο πνπ νθείιεηαη θπξίσο ζην ε
θξηηηθή ηθαλόηεηα δελ αλάγεηαη ζε θνκβηθήο ζεκαζίαο αμία από ην ΑΠ ηνπ
καζήκαηνο ηεο Ιζηνξίαο.
Βιβλιογπαθία για Απάνηηζη 2
Bain, R. B. (2000). Into the Breach. Using Research and Theory to Shape History Instruction,ζην:
Stearns, P. N. – Seixas, P. – Wineburg, S. (eds), Knowing, Teaching and Learning History.
National and International Perspectives, New York / London: New York UniversityPress, ζζ. 331-
352.
Carretero, M. et al. (1994). Historical Knowledge: Cognitive and Instructional Implications, ζην:
Carretero, M. – Voss J. F. [eds], Cognitive and Instructional Processes in History and theSocial
Sciences, Hillsdale / New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, ζζ. 357-376.
Claxton, G. (1993). Minitheories: A Preliminary Model for Learning Science, ζην: Black, P. J. –Lucas,
A. M. (eds), Children‟s Informal Ideas in Science, London: Routledge, ζζ. 45-61.
Cooper, Hillary (1995). History in the Early Years, London: Routledge
5

6. Gibb, D. (2002). Teaching Thinking, The History Teacher 35/2, ζζ. 175-200.
Frendo, H. [ed] (1999). Towards a pluralist and tolerant approach to teaching history: a range of
sources and new didactics, Symposium (Brussels, 10-12 Dec. 1998), General Report, Strasbourg:
Council for Cultural Cooperation, Council of Europe Publishing.
Husbands, Ch. (2004). Ση ζεκαίλεη δηδαζθαιία ηεο Ιζηνξίαο; Γιώζζα, ηδέεο θαη λνήκαηα, κηθξ. Α.
Λπθνύξγνο, Αζήλα: Μεηαίρκην.
Lowenthal, D. (2000). Dilemmas and Delights of Learning History, ζην: Stearns, P. N. – Seixas, P. –
Wineburg, S. (eds), Knowing, Teaching and Learning History. National and International
Perspectives, New York / London: New York UniversityPress,Stearns, ζζ. 63-82.
Phillips, R. (2003). Government Policies, the State and the Teaching History, ζην: Arthur, J. – Phillips,
R. (eds), Issues in History Teaching, 3rd edition, London / New York: Routledge / Falmer ζζ. 10-
23
Shemilt, D. (1987). Adolescents Ideas about Evidence and Methodology in History, ζην: Portal, C.
(ed), The History Curriculum for Teachers, London / New York: The Falmer Press.
Slater, J. (1995). Teaching History in the New Europe, London: Cassel / Council of Europe.
Von Borries, B. (2000). Methods and Aims of Teaching History in Europe. A Report onYouth and
History, ζην: Stearns, P. N. – Seixas, P. – Wineburg, S. (eds), Knowing, Teaching and Learning
History. National and International Perspectives, New York / London: New York
UniversityPress,, ζζ. 246-261.
Γηαθνπκάηνπ, Σ. ( 2006). Γηδάζθνληαο ηζηνξία ηελ επνρή ηνπ δηαδηθηύνπ. Φηινινγηθή, Σεύρνο 97,
Γεθέκβξηνο 2006, ζ.69-75
Κόθθηλνο, Γ. (2002). Η ηζηνξία ζην ζρνιείν: από ηελ ηδενινγηθή ιεηηνπξγία ζηε δεκηνπξγία ηζηνξηθήο
ζθέςεο, Σα Ιζηνξηθά 36, ζζ. 165-200.
Κόθθηλνο, Γ. – Μπήηξνπ, Δ. (2002). Η παζνινγία ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο θαη θνπιηνύξαο: ην
παξάδεηγκα ησλ θνηηεηώλ ηνπ Β΄ έηνπο/Γ΄ εμακήλνπ ηνπ Σκήκαηνο Φηινινγίαο ηνπ
Παλεπηζηεκίνπ Παηξώλ, ζην: Ν. Πνιεκηθόο – Μ. Καΐια – Φ. Καιαβάζεο (επηκ.), Δθπαηδεπηηθή,
νηθνγελεηαθή θαη πνιηηηθή ςπρνινγία, ηόκνο Γ΄: Απνθιίζεηο ζην ρώξν ηεο Δθπαίδεπζεο, Αζήλα:
Αηξαπόο, ζζ. 187-219
Κνπξγηαληάθεο, Υ. ΢. (2001). Αληηθεηκεληθέο δπζθνιίεο ζηε δηδαθηηθή δηαδηθαζία ηνπ καζήκαηνο ηεο
Ιζηνξίαο, Σα Δθπαηδεπηηθά 61-62, ζζ. 140-146.
Μαπξνζθνύθεο, Γ. Κ. (2005). Αλαδεηώληαο ηα ίρλε ηεο Ιζηνξίαο. Ιζηνξηνγξαθία, δηδαθηηθή
κεζνδνινγία θαη ηζηνξηθέο πεγέο, Θεζζαινλίθε: Αθνί Κπξηαθίδε.
Μπνύηα, Δ. (2004). Η ηζηνξία ζηελ Πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή. Αζήλα,
Πάληεην Παλεπηζηήκην.
Νάθνπ, Δ. (2000). Σα παηδηά θαη ε ηζηνξία. Ιζηνξηθή ζθέςε, γλώζε θαη εξκελεία, Αζήλα: Μεηαίρκην.
΢πκεσλίδε, Δ. (2010). Η δηδαζθαιία ηεο Ιζηνξίαο ζηελ ΢ρνιηθή Δθπαίδεπζε, «Δκπεηξηθή Πξνζέγγηζε
ησλ καζεηώλ κε ζεκέιην ηε Θεσξία». ΢ην: Πξαθηηθά ηνπ Διιεληθνύ Ιλζηηηνύηνπ Δθαξκνζκέλεο
Παηδαγσγηθήο θαη Δθπαίδεπζεο (ΔΛΛ.Ι.Δ.Π.ΔΚ.), 5ν Παλειιήλην ΢πλέδξην κε ζέκα «Μαζαίλσ
πώο λα καζαίλσ», 7-9 Μαΐνπ 2010
Οδεγίεο γηα ηε δηδαζθαιία ησλ θηινινγηθώλ καζεκάησλ ζην Γπκλάζην, ΟΔΓΒ, Αζήλα 2002, ζζ. 223
- 224 θαη 264 – 274
6

7. Ερώτημα 3: Αλαθέξεηε ηα απνηειέζκαηα εξεπλώλ όπνπ αλαδεηθλύεηαη ν ξόινο
ηεο ηερλνινγίαο. Γειαδή, „Πώο ε ηερλνινγία έρεη ππνζηεξίμεη ηηο δπζθνιίεο ησλ
καζεηώλ‟, ζε γεληθό ή/θαη ζην εηδηθό γλσζηηθό πεδίν –Ιζηνξία;
Απάνηηζη 3
Η εηζαγσγή ηνπ ππνινγηζηή απηνπξνζδηνξίζηεθε ζην ρώξν ηεο ελεξγεηηθήο
ηζηνξηθήο κάζεζεο, όπνπ πεξηερόκελν θαη κέζνδνο κάζεζεο απνηεινύλ θνηλή
αθεηεξία πξνζέγγηζεο ηεο γλσζηηθήο δηαδηθαζίαο (Ρεπνύζε, 1999) θαη από πνιύ
λσξίο ηνλίζηεθε ν ραξαθηήξαο απηήο ηεο ζρέζεο κεηαμύ δηδαθηηθήο ηεο ηζηνξίαο
θαη ησλ ΣΠΔ σο θπζηθώλ ζπκκάρσλ (Nichol, Briggs & Dean, 1987)
Η ηζηνξηθή ζθέςε σο απνηέιεζκα ηεο ελεξγνύο ζπκκεηνρήο ησλ ππνθεηκέλσλ ηεο
κάζεζεο αλαθέξεηαη ζην «θάλσ ηζηνξία» (doing history) κε ηε δηαρείξηζε
ηζηνξηθώλ ηεθκεξίσλ (Kobrin, 1996), (Levstik & Barton, 2001). Οη ζρεηηθέο
δξαζηεξηόηεηεο είλαη εξεπλεηηθνύ ραξαθηήξα θαη αλαθέξνληαη ζηελ αλαδήηεζε,
δηαρείξηζε θαη επεμεξγαζία πξσηνγελώλ ηζηνξηθώλ πεγώλ, ζηελ θαηαλόεζε
πηζαλώλ δηαθνξνπνηήζεσλ ηνπ ηζηνξηθνύ πιηθνύ, ζηελ αλάιπζε ησλ πξσηνγελώλ
θαη δεπηεξνγελώλ πεγώλ, ζηελ αλάπηπμε ηνπ ελδηαθέξνληνο, θαη ζηελ ππνζηήξημε
ηνπ ηξόπνπ πνπ όια απηά εηζάγνληαη ζηελ ηζηνξηθή έξεπλα, κειέηε θαη εξκελεία.
Σν πξσηνγελέο ηζηνξηθό πιηθό «αηζζεηνπνηεί» ην ηζηνξηθό παξειζόλ θαη εηζάγεη
ζηελ πνιππινθόηεηά ηνπ, επηηξέπνληαο ηελ παξαθνινύζεζε ηεο ζρέζεο ησλ
ηζηνξηθώλ ηεθκεξίσλ κε ηελ νηθνδόκεζε ηζηνξηθώλ θαη θνηλσληθώλ εξκελεηώλ.
Οη πην επηηπρείο εθπαηδεπηηθέο ρξήζεηο ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο ζην ρώξν ησλ
θνηλσληθώλ ζπνπδώλ (Bass & Rosenzweig, 1999) πεξηγξάθνληαη από:
Δξεπλεηηθή κάζεζε κε ηελ αμηνπνίεζε πξσηνγελώλ πεγώλ πνπ πξνέξρνληαη από
ην δηαδίθηπν, βάζεηο δεδνκέλσλ, cd-roms πνπ ζπλδπάδνπλ ηελ πινήγεζε ζε
πνιπκεζηθά πεξηβάιινληα κε ηελ παξάζεζε θεηκέλσλ, εηθόλσλ, ήρσλ, θηλνύκελσλ
εηθόλσλ, πνπ ζπλνδεύνληαη από δξαζηεξηόηεηεο παξνπζίαζεο θαη έξεπλαο. Η
ρξήζε πεγώλ ζε ειεθηξνληθό πεξηβάιινλ ελζαξξύλεη ηνπο καζεηέο/ λα εζηηάδνπλ
ζην ηη απηέο ζεκαίλνπλ, ζηνλ ηξόπν πνπ ζρεηίδνληαη κεηαμύ ηνπο θαη όρη απιά
απνκλεκνλεύνληάο ηεο. Η αλαδήηεζε ζην δηα-δίθηπν ελζαξξύλεη ηελ ηζηνξηθή
ζθέςε γηα ην παξειζόλ, πεξηζζόηεξν απ‟ όηη ην ζρνιηθό εγρεηξίδην (Diem, 2000).
Οη δπλαηόηεηεο ησλ ειεθηξνληθώλ εξγαιείσλ λα αλαπαξηζηνύλ έλα γλσζηηθό
αληηθείκελν, όρη απαξαίηεηα ζε γξακκηθή-κνλνδηάζηαηε ζεηξά, αιιά κε ηε
δεκηνπξγία πνιιαπιώλ θαη δηαθνξεηηθώλ δηαζπλδέζεσλ-ζρέζεσλ θαζηζηνύλ
δπλαηή ηε ζπζζώξεπζε ηεο ηζηνξηθήο πιεξνθνξίαο θαη ελέρνπλ ηε δπλακηθή ηεο
ππνζηήξημεο ησλ αηηησδώλ ζρέζεσλ. Η ύπαξμε πεξηζζνηέξσλ ηεο κηαο
αλαπαξάζηαζεο ηνπ απηνύ ηζηνξηθνύ ζπκβάληνο, θσηίδεη δηαθνξεηηθέο όςεηο ηνπ
ζέκαηνο θαη πνιιέο θνξέο αζέαηεο. Η θεηκεληθή θπξηαξρία ηόζσλ ρξόλσλ δίλεη ηε
ζέζε ηεο θαη ζε άιιεο κνξθέο ηζηνξηθώλ πεγώλ πνπ ε ρξήζε ηνπο δελ είλαη νύηε
εύθνιε αιιά νύηε θαη επλόεηε. Η πνιπκνξθία ησλ αλαπαξαζηάζεσλ ελόο
ηζηνξηθνύ ζέκαηνο ακβιύλεη ηηο γεληθεύζεηο πνπ πηζαλόλ πηνζεηνύληαη, θαη
αλαγλσξίδεηαη ε πνιιαπιόηεηα ηνπ ίδηνπ ηνπ παξειζόληνο θαη ησλ πιηθώλ πνπ ην
θάλνπλ επηζθέςηκν.
Η επθνιόηεξε θαη απμαλόκελε πξόζβαζε ησλ ηζηνξηθώλ πεγώλ ελζαξξύλεη όιν
θαη πεξηζζόηεξνπο, από ηε δεθαεηία ηνπ ‟90 θαη κεηά, λα ζπκκεηέρνπλ ζε απηή ηελ
θαηεύζπλζε ςεθηνπνηώληαο πξσηνγελέο ηζηνξηθό πιηθό. ΢εκεία πνπ ρξήδνπλ
7

8. ηδηαίηεξεο πξνζνρήο είλαη δεηήκαηα αμηνπηζηίαο θαη απζεληηθόηεηαο ηνπ πιηθνύ, ν
ηξόπνο παξάζεζήο ηνπ, ε ηπρόλ δπζθνιία πξόζβαζεο, ην δηαθνξεηηθό επίπεδν
δεμηνηήησλ ηεο ηάμεο, ε ηπρόλ απνζάξξπλζε από ηηο ζπκβαηηθέο κεζόδνπο
αλαδήηεζεο (βηβιηνζήθεο), αλ θαη έρεη παξαηεξεζεί ην αληίζεην απνηέιεζκα θαζώο
ελζαξξύλεηαη ε πεξαηηέξσ εκβάζπλζε, αλαδήηεζε θαη ελαζρόιεζε (Keiper,
Harwood & Larson, 2000).
Οη ΣΠΔ ζηελ ηζηνξηθή εθπαίδεπζε έρνπλ επίζεο, ιεηηνπξγήζεη γεθπξώλνληαο ην
ράζκα κεηαμύ αλάγλσζεο –επεμεξγαζίαο ησλ πεγώλ- θαη ζπγγξαθήο -θαηάζεζεο
ησλ ηζηνξηθώλ ζπκπεξαζκάησλ (historical accounts)- κέζσ on-line δηάδξαζεο,
αθήλνληαο ρώξν θαη ρξόλν γηα ηελ αλάπηπμε δηαιόγνπ θαη κάζεζεο, θαη
ζπλδένληαο ηνλ αιθαβεηηζκό κε επηζηεκνληθή θαη δηεπηζηεκνληθή εξεπλεηηθή
εξγαζία. Δλζαξξύλνπλ ηελ απνκάθξπλζε από ηελ αθεγεκαηηθή παξνπζίαζε θαη
ηελ εηζαγσγή ζε απεπζείαο δηεξεύλεζε. Πξνζθέξνπλ νπηηθό αιθαβεηηζκό.
Τπνβνεζνύλ ζηελ θαηαλόεζε ηεο πνιππινθόηεηαο θαη ηνπ βάζνπο θαηά ηελ
ηζηνξηθή αλάιπζε. Δπηηξέπνπλ ηε δηαηύπσζε λέσλ ηζηνξηθώλ εξσηεκάησλ (Weis,
2001).
΢ηελ πεξίπησζε ηεο ρξήζεο ηνπ επεμεξγαζηή θεηκέλνπ ζα πξέπεη λα
εμαζθαιίδνπκε κέζσ ηεο δξαζηεξηόηεηαο, όηη νη καζεηέο καο θαηαλννύλ ην
πεξηερόκελν ηεο πεγήο πνπ επεμεξγάδνληαη θαη δελ θαηαθεύγνπλ ζε κεραληθή
αλάγλσζε είηε αληηγξαθή θαη επηθόιιεζε ρσξίσλ. Μία δξαζηεξηόηεηα, πνπ
ππνζηεξίδεη ηε δηαδηθαζία ηεο πξνζεθηηθήο αλάγλσζεο, είλαη απηή ηεο πξνζζήθεο
πιαγηόηηηισλ ζηηο ελόηεηεο ελόο θεηκέλνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ηεο θαηαγξαθήο ζε
έλαλ πίλαθα ησλ ζεκείσλ, πνπ παξνπζηάδνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ην ζέκα
καο. Μπνξνύκε ζηε ζπλέρεηα λα δεηήζνπκε από ηνπο καζεηέο λα ππνγξακκίζνπλ
κε ρξώκαηα ηα ζεκεία πνπ ζεσξνύλ, όηη ππνζηεξίδνληαη επαξθώο από ηα δεδνκέλα
ηεο πεγήο. Οη επθνιίεο πνπ καο παξέρεη ν επεμεξγαζηήο θεηκέλνπ λα
ππνγξακκίζνπκε, λα κεηαθηλήζνπκε ρσξία ή λα θαηεγνξηνπνηήζνπκε επηρεηξήκαηα,
δηεπθνιύλνπλ ηε δηαδηθαζία ηεο ηζηνξηθήο αλάιπζεο (Γηαθνπκάηνπ, 2006).
Ιδηαίηεξα ε ρξήζε ησλ βάζεσλ πιεξνθνξηώλ βνεζά ηνπο καζεηέο ζηελ αλαδήηεζε
ηάζεσλ, ζηε δηαηύπσζε ηζηνξηθώλ ππνζέζεσλ, ζηε δηεξεύλεζε ζεσξηώλ (Martin,
2003). Η εθπαηδεπηηθή αμία ησλ βάζεσλ δεδνκέλσλ πνιιαπιαζηάδεηαη αλ βάινπκε
ηνπο καζεηέο ζηε ζέζε ησλ θαηαζθεπαζηώλ απηώλ. Οη δεμηόηεηεο ηαμηλόκεζεο θαη
θαηεγνξηνπνίεζεο θαιιηεξγνύληαη θαηά ηε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο ηεο βάζεο.
Η αμηνπνίεζε ησλ ειεθηξνληθώλ πεξηβαιιόλησλ επηθνηλσλίαο όπσο π.ρ. ηα fora
ζπδεηήζεσλ επηηξέπεη ζηνπο καζεηέο λα αλαπηύμνπλ ηηο ηθαλόηεηέο ηνπο ζηε
δηαηύπσζε ζέζεσλ θαη δεμηνηήησλ θαηαλόεζεο (Thompson & Cole, 2003).
Δπηηξέπεη ζηνπο δηδάζθνληεο λα εληνπίζνπλ παξαλνήζεηο ησλ καζεηώλ ηνπο
αλαθνξηθά κε ηελ ηζηνξηθή ζθέςε, θάηη πνπ δελ είλαη πάληα εύθνιν ζε ζπδεηήζεηο
ζηελ ηάμε. ΢ηα ειεθηξνληθά πεξηβάιινληα επηθνηλσλίαο, ελζαξξύλνληαη θαη νη
πιένλ ζπλεζηαικέλνη καζεηέο, λα θαηαζέζνπλ ηηο απόςεηο ηνπο θαη απηό έρεη σο
απνηέιεζκα ηελ αλάδπζε παξαλνήζεσλ ΢ηελ πεξίπησζε ηεο αμηνπνίεζεο ελόο
ειεθηξνληθνύ πεξηβάιινληνο επηθνηλσλίαο νη καζεηέο έρνληαο σο αθεηεξία ην
ππεξθείκελν ησλ δξαζηεξηνηήησλ κπνξνύλ λα ππνζηεξίμνπλ ηε δεκηνπξγία ελόο
πιέγκαηνο από παξαηεξήζεηο, ζρόιηα, ζπλεηζθνξέο, θ.ιπ. Σν πιέγκα-δίθηπν
κελπκάησλ, απνηππώλεη ηελ αληαιιαγή εκπεηξηώλ θαη γλώζεσλ ησλ κειώλ κηαο
καζεηηθήο θνηλόηεηαο, ζπληζηώληαο θεθάιαην γλώζεο απηήο ηεο θνηλόηεηαο.
8

9. Οη πξνζνκνηώζεηο επηηξέπνπλ ην δπλακηθό ρεηξηζκό ηζηνξηθώλ ελλνηώλ θαη
ππνζηεξίδνπλ ηε βαζύηεξε θαηαλόεζε ηεο θξηζηκόηεηαο θάπνησλ επηινγώλ
ηζηνξηθώλ πξνζώπσλ πνπ επεξεάζηεθαλ είηε από ην πεξηβάιινλ ηνπο είηε από ηε
ζπγθπξία.
Η ρξήζε ηνπ ςεθηαθνύ βίληεν εηδηθά ζε εξγαζίεο ηνπηθήο ηζηνξίαο δηεπθνιύλεη ηε
ζπιινγή πξνθνξηθώλ καξηπξηώλ. Αλ κάιηζηα πξνεγεζεί ε κειέηε ηέηνησλ
ζπιινγώλ, ηόηε νη καζεηέο αλαπηύζζνπλ απνηειεζκαηηθόηεξα ηηο αλαγθαίεο
δεμηόηεηεο γηα κία ζπλέληεπμε (Wolfrum et al., 2001).
Οη ΣΠΔ παξέρνπλ ζηνπο δηδάζθνληεο ηα θαηάιιεια εξγαιεία λα αλαπαξαζηήζνπλ
ηζηνξηθέο έλλνηεο εμαηνκηθεύνληαο ηηο καζεζηαθέο αλάγθεο ησλ εθπαηδεπόκελσλ. Η
επνπηηθόηεηα εληζρύεηαη κε ηελ αμηνπνίεζε ησλ ΣΠΔ θαζώο νη δνκηθέο έλλνηεο ηεο
ηζηνξηθήο ζθέςεο κπνξνύλ λα αλαπαξαζηαζνύλ δπλακηθά. Οη ελλνηνινγηθνί ράξηεο
πνπ θαζίζηαληαη δπλακηθνί, θαζώο γηα παξάδεηγκα δηεπθνιύλνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο
ηζηνξηθήο ζθέςεο όηαλ θαηαζθεπάδνληαη κε ηε βνήζεηα ησλ καζεηώλ θαη
επηηξέπνπλ ηελ εμεξεύλεζε θαη θαηαλόεζε ζύλζεησλ ηζηνξηθώλ όξσλ όπσο π.ρ.
θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε, ζπλέξγεηα παξαγόλησλ, θνηλσληθή ηάμε, αληαιιαθηηθό
/εθρξεκαηηζκέλν εκπόξην.
Βιβλιογπαθία για Απάνηηζη 3
Martin, D., (2003) „Relating the general to the particular: data handling and historical learning‟. In:
Haydn,T. and Counsell, C.(eds), History, ICT and earning in the secondary school.
RoutledgeFalmer. pp. 134-151
Thompson, D., and Cole, N., (2003) .„Polychronicon - Keeping the kids on message...oneschool's
attempt at helping sixth formstudents to engage in historical debate using ICT‟.Teaching History,
(113), pp. 38-43
Wolfrum, M., et al., (2001).„Capturing History: How Technology Helped Middle SchoolStudents
Learn History‟. EdMedia 2001,World Conference on Educational Multimedia, Hypermedia
&Telecommunications,Tampere, Finland, June 27.p.126
Bass, R., Rosenzweig, R. (1999), Rewiring the History and Social Studies Classroom: Needs,
Frameworks, Dangers, and Proposals: http://chnm.gmu.edu/assets/historyessays/e2/rewiring1.html
Diem, R.A. (2000), Can it make a difference? Technology and the social studies, Theory & Research
in Social Education, 28(4), 493-501.
Keiper, T., Harwood, A., Larson, B.E. (2000), Preservice teacher's perceptions of infusing computer
technology into social studies instruction, Theory & Research in Social Education, 28(4), 566-579.
Kobrin, D. (1996), Beyond the Textbook: Teaching History Using Documents and Primary Sources,
Portsmouth, NH.
Levstik, L.S., Barton, K. (2001), Doing history: Investigating with children in elementary and middle
schools, Mahwah N.J: Lawrence Erlbaum Associates.
9

10. Nichol, J., Briggs, J., Dean, J. (1987), Computing, History Teaching and the Curriculum, in Portal C.
(Ed.), The History Curriculum for Teachers, 220-228, London: The Falmer Press.
Weis, T. (2001), Evaluating Websites for History Teachers: Using History Matters in a Graduate
Seminar, Millersville University, Millersville, Pennsylvania Published in The History Teacher:
http://chnm.gmu.edu/assets/historyessays/e2/evaluatingp.html
Γηαθνπκάηνπ, Σ, ( 2006). Γηδάζθνληαο ηζηνξία ηελ επνρή ηνπ δηαδηθηύνπ. Φηινινγηθή, Σεύρνο 97,
Γεθέκβξηνο 2006, ζ.69-75
Ρεπνύζε, Μ. (1999), Νέεο πξνζεγγίζεηο ζηε δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο: ε πεξίπησζε ηεο εθπαηδεπηηθήο
ηερλνινγίαο, ΢εμινάριο 21, Παλειιήληα Έλσζε Φηινιόγσλ, 244-267.
Ερώτημα 4: Αλαθέξεηε ηα απνηειέζκαηα εξεπλώλ όπνπ αλαδεηθλύεηαη ν ξόινο
ηεο ηερλνινγίαο ζηην Δλλάδα. Γειαδή, „Πώο ε ηερλνινγία έρεη ππνζηεξίμεη ηηο
δπζθνιίεο ησλ καζεηώλ‟, ζε γεληθό ή/θαη ζην εηδηθό γλσζηηθό πεδίν –Ιζηνξία;
Απάνηηζη 4
Η εθαξκνγή ησλ Σερλνινγηώλ ηεο Πιεξνθνξίαο θαη Δπηθνηλσλίαο (ΣΠΔ) ζην
κάζεκα ηεο ηζηνξίαο δεκηνπξγνύλ πξνϋπνζέζεηο ζρεδηαζκνύ δηδαθηηθώλ
πξνζεγγίζεσλ πνπ δίλνπλ έκθαζε ζηελ αλαδήηεζε, επεμεξγαζία, αλάιπζε θαη
ζύλζεζε ηνπ ηζηνξηθνύ πιηθνύ (Bass, 1998) Οη δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ
επηρεηξνύληαη βαζίδνληαη θπξίσο ζηηο δπλαηόηεηεο πνπ δίλνπλ νη ΣΠΔ γηα:
 πξόζβαζε ζε ηζηνξηθέο πεγέο (αξρεηαθό πιηθό, γξαπηέο, εηθαζηηθέο πεγέο),
 εκπινθή ζε απζεληηθέο δηαδηθαζίεο έξεπλαο,
 αλαδήηεζε θαη δηεξεύλεζε αξρείσλ, βηβιηνζεθώλ θαη κνπζείσλ
 πνιιαπιέο αλαπαξαζηάζεηο ηζηνξηθήο πιεξνθνξίαο
Έξεπλεο πνπ εμέηαζαλ ηα απνηειέζκαηα ηεο ρξήζεο ησλ ΣΠΔ ζηε δηδαζθαιία θαη
ζηε κάζεζε (Βνζληάδνπ, 2002, ΢νισκνλίδνπ, 2000, Hakkarainem,2000,
Wood,1999, Shaw,1999 ) έδεημαλ όηη νη πεηξακαηηθέο νκάδεο πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ
ΣΠΔ είραλ έλα ειαθξύ πξνβάδηζκα ζε ζρέζε κε ηηο νκάδεο ειέγρνπ. Σα
απνηειέζκαηα επεξεάδνληαη όκσο από πνιινύο παξάγνληεο, όπσο, εάλ νη ΣΠΔ
ρξεζηκνπνηνύληαη σο ππνθαηάζηαην ηεο παξαδνζηαθήο δηδαζθαιίαο, ην ρξνληθό
δηάζηεκα ησλ δηδαζθαιηώλ, ηελ πιεπξά ησλ ΣΠΔ πνπ πξνβάιιεηαη ζην ζρεδηαζκό
ησλ καζεκάησλ, ηελ ελζσκάησζε ζπλεξγαηηθώλ θαη επνηθνδνκεηηθώλ κνληέισλ.
Αθόκε όκσο θαη όηαλ ηα γλσζηηθά απνηειέζκαηα δελ είλαη ζεκαληηθά,
αμηνζεκείσηε είλαη ε παξαηήξεζε όηη κε ηε ρξήζε ησλ ΣΠΔ παξαηεξείηαη κηα
ζεηηθή ζηάζε ησλ καζεηώλ απέλαληη ζηε γλώζε θαη ζηε κάζεζε θαη κία
θηλεηνπνίεζε ηνπο, πνπ ζπκβάιιεη ηειηθά ζηε βειηίσζε ηεο απόδνζήο ηνπο ζην
ζρνιείν. Δπίζεο, κία ζεκαληηθή δηάζηαζε ηεο δηδαζθαιίαο κε ΣΠΔ είλαη ε κεηαβνιή
ησλ ζπλζεθώλ εξγαζίαο ζηελ ηάμε, γεγνλόο πνπ κεηαβάιιεη ηνλ ηξόπν κε ηνλ
νπνίν ηα παηδηά καζαίλνπλ: ε εξγαζία γίλεηαη ζε κηθξέο νκάδεο, όινη νη καζεηέο
ζπκκεηέρνπλ ελεξγά, νη εξγαζίεο έρνπλ σο άμνλα ηελ αλαδήηεζε ησλ
πιεξνθνξηώλ, επλννύληαη θαη άιιεο κνξθέο έθθξαζεο εθηόο ηεο πξνθνξηθήο θαη
10

11. γξαπηήο (Σδάξηδαο, 2002). Σέινο, ν καζεηήο καζαίλεη λα αμηνπνηεί δεκηνπξγηθά ηηο
ΣΠΔ (Βνζληάδνπ, 2002, Ράπηεο, 2002, ΢νισκνλίδνπ,2000).
Δηδηθόηεξα, ε εθαξκνγή ησλ ΣΠΔ ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο απνδεηθλύεηαη
ηδηαίηεξα ρξήζηκε, δηόηη, αθ‟ ελόο κελ αμηνπνηνύληαη βάζεηο δεδνκέλσλ θαη αθ‟
εηέξνπ, ν καζεηήο αλαπηύζζεη δεμηόηεηεο δηεξεύλεζεο. Σν είδνο ΣΠΔ πνπ
ρξεζηκνπνηείηαη πξνζδηνξίδεη θαη ηα απνηειέζκαηα, δεδνκέλνπ όηη θαη νη δηδαθηηθνί
ζηόρνη ηνπ καζήκαηνο ηεο ηζηνξίαο πνηθίινπλ (Αλησλίνπ, 2000). Γηα παξάδεηγκα
πξνθαηαξθηηθά απνηειέζκαηα έξεπλαο θαηά ηελ νπνία ρξεζηκνπνηήζεθε ην
Καζηαιία, ινγηζκηθό ππεξκέζσλ κε ρξήζε ηζηνξηθώλ πεγώλ, έδεημαλ όηη νη
καζεηέο δηακόξθσζαλ ζαθέζηεξε αληίιεςε γηα ην ζέκα πνπ κειεηνύζαλ κε ην
ζπγθεθξηκέλν ινγηζκηθό (Κάββνπξα, 2002). Αληίζεηα, έξεπλα πνπ
πξαγκαηνπνηήζεθε κε ην εξγαιείν ελλνηνινγηθήο ραξηνγξάθεζεο Inspiration
έδεημε όηη παξαηεξήζεθε κελ βειηίσζε ζηελ αλαπαξάζηαζε ηζηνξηθώλ ζρέζεσλ κε
ηε βνήζεηα ηνπ εξγαιείνπ, αιιά θαη πξνζθόιιεζε ησλ καζεηώλ ζε γξακκηθή
αλαπαξάζηαζε ζρέζεσλ, γεγνλόο πνπ ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε δηδαθηηθή κέζνδν
ηεο γξακκηθήο αθήγεζεο θαη απνκλεκόλεπζεο κε ηελ νπνία είλαη θπξίσο
εμνηθεησκέλνη νη καζεηέο (Καξαζζαβίδεο, 2002)
Όζνλ αθνξά ζηηο αλαπαξαζηάζεηο πνπ έρνπλ ηα παηδηά γηα ην ξόιν ησλ
ηερλνινγηώλ (Σαζηόο, 2002), παξαηεξήζεθε όηη ηα παηδηά έρνπλ δηακνξθώζεη κία
εηθόλα απηόλνκεο ύπαξμεο θαη ρξήζεο ησλ ΣΠΔ θαη δελ γλσξίδνπλ πνηθίινπο
ηξόπνπο ρξήζεο ηνπο, γεγνλόο πνπ εληζρύεηαη από ηελ ειιηπή εθπαίδεπζε ηνπο
ζηνλ ηνκέα απηό. Παξ‟ όια‟ απηά ν Η/Τ είλαη ην κέζν πνπ ζπγθεληξώλεη ηηο
πεξηζζόηεξεο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ θαη ησλ εθήβσλ θαη επηπιένλ ζεσξνύλ όηη
σθειεί ζηε κάζεζε πεξηζζόηεξν από ην βηβιίν, ηελ ηειεόξαζε θαη ηε γξαθή
(Βξύδαο, 2002). Γεδνκέλνπ όηη αξθεηά παηδηά ρξεζηκνπνηνύλ ηνλ Η/Τ εθηόο
ζρνιείνπ θαη ζπλδένπλ ηε ρξήζε ηνπ κε ην δηαδίθηπν, ζεσξνύλ όηη πξόθεηηαη
πεξηζζόηεξν γηα κέζν ςπραγσγίαο, παξά εξγαιείν δνπιεηάο κε απνηέιεζκα λα
θπξηαξρεί ε ρξήζε ηνπ σο πεγή πιεξνθνξίαο (Παπαζηεξγίνπ et al, 2002).
Υξεζηκνπνηώληαο ηζηνξηθέο πεγέο ζε ςεθηαθή κνξθή νη καζεηέο κειεηνύλ ην
παξειζόλ κέζα από ηελ αλαθάιπςε. Σαπηόρξνλα όκσο απαηηνύλ λέεο θξηηηθέο
ηθαλόηεηεο, λένπο ηξόπνπο αμηνιόγεζεο ησλ νπηηθώλ ηεθκεξίσλ, ζε ζρέζε όρη
κόλν κε ηελ απζεληηθόηεηά ηνπο αιιά θαη κε ηελ παξαγόκελε γλώζε πνπ
πξνζθέξνπλ. Η δπλαηόηεηα ςεθηνπνίεζεο εηθόλσλ θαη ήρσλ επεξεάδεη ηελ
ηζηνξηθή έξεπλα θαζώο, ήδε νη ηζηνξηθνί γξάθνπλ λέα είδε ππεξθεηκέλσλ κε
νπηηθό θαη ερεηηθό πεξηερόκελν. Σν δηαδίθηπν ιεηηνπξγεί σο θαηλνηόκνο ρώξνο
δεκνζίεπζεο ηζηνξηθώλ έξγσλ, όπνπ όκσο ην έξγν ράλεη ην ακεηάβιεην ζηνηρείν
ηνπ, απνθηώληαο λέεο δπλαηόηεηεο δηαξθνύο ελεκέξσζεο.
Οη ΣΠΔ καο δηεπθνιύλνπλ θαηά ηε δηαδηθαζία παξαγσγήο θαη ειέγρνπ ησλ
ηζηνξηθώλ ππνζέζεσλ, παξέρνληαο καο κε απηόλ ηνλ ηξόπν επθαηξία λα
πξνζεγγίζνπκε ηελ ηζηνξηθή αλαδήηεζε. Σα πνιπκέζα ηαηξηάδνπλ απόιπηα κε ηνλ
πνιπζπιιεθηηθό ραξαθηήξα ηεο ηζηνξίαο. Οη καζεηέο ζηελ πιεηνςεθία ησλ
ζρεδίσλ δηδαζθαιίαο πνπ έρνπλ θαηαηεζεί ζε εθπαηδεπηηθέο πύιεο αθήλνληαη λα
εξεπλήζνπλ ηηο πεγέο εμάγνληαο ηα δηθά ηνπο ζπκπεξάζκαηα (Γηαθνπκάηνπ,
2006).
Η ρξήζε ησλ ΣΠΔ κπνξεί λα πξνάγεη ηε ζπλεξγαζία κεηαμύ ησλ καζεηώλ θαη
ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο (Brown & Purvis, 2001). Όπσο
11

12. πξνθύπηεη από ηελ αλάιπζε ησλ ζρεδίσλ δηδαζθαιίαο ηεο Δθπαηδεπηηθήο Πύιεο
ηνπ ΤπΔΠΘ ζε αξθεηέο πεξηπηώζεηο έρνπλ αμηνπνηεζεί ππεξθείκελα, ηα νπνία
δηεπθόιπλαλ ηνπο καζεηέο λα αλαδεηήζνπλ ηζηνξηθέο πεγέο θαη λα αλαθαιύςνπλ
ηηο ζρέζεηο κεηαμύ ησλ ζεκάησλ. Η αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ αλάιπζεο θαη
εξκελείαο ππνζηεξίδνληαη από ηελ ηεξαξρηθή νξγάλσζε ηνπ ππεξθεηκέλνπ. Σν
ππεξθείκελν δηεπθνιύλεη ηε ζπζρέηηζε ησλ πεγώλ ιόγσ αθξηβώο ηεο κε γξακκηθήο
αλάγλσζήο ηνπ. Δπλνεί κία πνιπθαηεπζπλόκελε αλάγλσζε, ελώ ζαθώο ρξεηάδεηαη
λα κειεηεζεί ε επίδξαζή ηνπ ζηελ ηζηνξηθή αθήγεζε. Η πνιπκεζηθόηεηα ηνπ
δηαδηθηύνπ επηηξέπεη ηε ζπλέλσζε ζηελ ίδηα πεγή πνιιαπιώλ κνξθώλ
αλαπαξάζηαζεο. Αλ πάξνπκε γηα παξάδεηγκα έλα ζρέδην καζήκαηνο γηα ηελ άισζε
ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο δηαπηζηώλνπκε όηη πεξηιακβάλεη ππεξδεζκνύο πξνο
γξαπηά θείκελα, εηθόλεο, ράξηεο θαη ζρεδηαγξάκκαηα. Οη νδεγίεο θαηεπζύλνπλ
ηνπο καζεηέο ζην άλνηγκα ελόο δηθνύ ηνπο ηζηνξηθνύ κνλνπαηηνύ. Ο θαζεγεηήο
εληάζζεηαη ζηελ νκάδα ησλ καζεηώλ θαη ηνπο ππνζηεξίδεη ζηε δηαδηθαζία ηεο
έξεπλαο. Απηό πνπ έρεη θαηαδεηρζεί θαη από ηελ επεμεξγαζία ησλ γξαπηώλ ησλ
εμεηάζεσλ είλαη νη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηελ επεμεξγαζία ησλ πεγώλ
(΢αθθά, 2003). Αλ ινηπόλ ηνπο βνεζήζνπκε ζε δεηήκαηα αλάιπζεο θαη εξκελείαο
ησλ πεγώλ κε ηελ αμηνπνίεζε ελόο ππεξθεηκέλνπ, ην νπνίν νξγαλώλεη ηηο πεγέο
καο, ηόηε θηλνύκαζηε πξνο ηε ζσζηή θαηεύζπλζε.
Αθνινπζνύλ ζε ζπρλόηεηα εκθάληζεο ζηηο πύιεο ζρέδηα δηδαζθαιίαο πνπ
αμηνπνηνύλ ην ινγηζκηθό παξνπζηάζεσλ. Η αμηνπνίεζε δξαζηεξηνηήησλ παξαγσγήο
θεηκέλσλ θαη παξνπζηάζεσλ βνεζά ζηελ αλάπηπμε ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο ησλ
καζεηώλ, δεκηνπξγεί θαη πξνάγεη θαηάιιειεο ζπλζήθεο γηα ζπλεξγαηηθή κάζεζε,
ελώ εληζρύεη ηε δεκηνπξγηθόηεηα θαη θαληαζία. Με ηηο επθνιίεο πνπ παξέρεη ν
επεμεξγαζηήο θεηκέλνπ παξαθάκπηνληαη νη πεξηνξηζκνί ηεο γξαθήο θαη
δηεπθνιύλεηαη ν αλαζηνραζκόο, ε αλάιπζε θαη ε θαηαλόεζε. Οη εξεπλεηέο
ρξεζηκνπνηνύλ ηνλ όξν ζπγθόιιεζε “bricolage” όηαλ αλαθέξνληαη ζηελ ηθαλόηεηα
ησλ καζεηώλ λα επαλαρξεζηκνπνηνύλ επηκέξνπο ςεθηαθά αξρεία –κία εηθόλα, έλα
θνκκάηη θώδηθα, έλα θείκελν κε ηξόπν κνλαδηθό, δεκηνπξγώληαο κία λέα
πξσηόηππε ζύλζεζε. Οη καζεηέο αλαπηύζζνπλ λέεο ηθαλόηεηεο θαζώο εληάζζνπλ
θνκκάηηα πιεξνθνξίαο κε δεκηνπξγηθό ηξόπν ζηηο εξγαζίεο ηνπο. Απηό θπζηθά
πξνϋπνζέηεη εθ κέξνπο ησλ εθπαηδεπηηθώλ κία πξνεξγαζία ζηηο δξαζηεξηόηεηεο,
πρ. Παξαγσγή θύιισλ εξγαζίαο, ζύλζεζε νκάδσλ, ζρέδην θαη ζηνρνζεζία
καζήκαηνο ώζηε λα απνθεπρζεί ε απιή απνθνπή θαη ζπγθόιιεζε πιεξνθνξηώλ
(Γηαθνπκάηνπ, 2006).
Βιβλιογπαθία για Απάνηηζη 4
Bass, R. (1998), Engines of Inquiry: Teaching, Technology, and Learner-Centered Approaches to
Culture & History: http://www.georgetown.edu/crossroads/guide/engines.html
12

13. Brown, L., and Purvis, R., (2001). What is the impact of multisource learning on History at key stage
3? Technology integrated pedagogical strategies (TIPS) website case reports,
http://www.educ.cam.ac.uk/TIPS/brownpur.html
Hakkarainem K. et al, (2000) Students‟ skills and practices of using ICT: results of a national
assessment in Finland, Computers and Education, 34 p.103-117
Shaw G., Marlow N., (1999) The role of student learning styles, gender, attitudes and perceptions on
information and communication technology assisted learning, Computers and Education, 33
p.223-234
Wood D.et al , (1999), Integrated learning systems in the classroom, Computers and Education, 33
p.91-108
Αλησλίνπ, Ι., Γθίθα, Δ., Λαιηώηνπ, Δ., Σξηαληνπνύινπ, Θ., (2000). Η ζπκβνιή ησλ Νέσλ
Σερλνινγηώλ ζηε δηδαζθαιία ησλ Φηινινγηθώλ Μαζεκάησλ: αλάιπζε ησλ Πεηξακαηηθώλ
Γηδαζθαιηώλ ηνπ έξγνπ «ΟΓΤ΢΢ΔΑ΢».Οι Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης Επικοινωνίας
ζηην Εκπαίδεσζη, Πρακηικά Ειζηγήζεων, Πάηξα, Οθηώβξηνο 2000 ζει.409-417
οσ
Βνζληάδνπ ΢.,(2002). Οη ΣΠΔ ζηελ εθπαίδεπζε. Πξννπηηθέο, πξνβιήκαηα, πξνηάζεηο, Πρακηικά 3
Πανελληνίοσ ΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης
Επικοινωνίας ζηην Εκπαίδεσζη», ΢επη., Ρόδος, ζ49-54
Βξύδαο, Κ., Σζηηνπξίδνπ, Μ., (2002). Σα παηδηά θαη νη έθεβνη ζηα “παιηά” θαη ζηα “λέα”, Πρακηικά
οσ
3 Πανελληνίοσ ΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης
Επικοινωνίας ζηην Εκπαίδεσζη», ΢επη.2002, Ρόδος, η. Β ζ.107-118
Γηαθνπκάηνπ, Σ, ( 2006). Γηδάζθνληαο ηζηνξία ηελ επνρή ηνπ δηαδηθηύνπ. Φηινινγηθή, Σεύρνο 97,
Γεθέκβξηνο 2006, ζ.69-75
Κάβνπξα, Θ., (2002). Αξρέο ζρεδίαζεο ππεξκεζηθνύ πεξηβάιινληνο γηα επέιηθηε κάζεζε ηεο
οσ
Ιζηνξίαο κε βάζε πεξηπηώζεηο, Πρακηικά 3 Πανελληνίοσ ΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι
Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης Επικοινωνίας ζηην Εκπαίδεσζη», ΢επη.2002, Ρόδος, ζ.345-
352
Καξξαζαβίδεο, Η, (2002). Η δηδαζθαιία- κάζεζε ηνπ καζήκαηνο ηεο Ιζηνξίαο κε ινγηζκηθό
ελλνηινγηθήο ραξηνγξάθεζεο. Γηδαθηηθέο θαη γλσζηηθέο παξάκεηξνη ηεο δηαδηθαζίαο
νηθεηνπνίεζεο ηνπ ράξηε ελλνηώλ σο γλσζηηθνύ εξγαιείνπ, Πξαθηηθά 3νπ Παλειιελίνπ
΢πλεδξίνπ κε δηεζλή ζπκκεηνρή «Οη Σερλνινγίεο ηεο Πιεξνθνξίαο θαη ηεο Δπηθνηλσλίαο ζηελ
Δθπαίδεπζε», ΢επη.2002, Ρόδνο, η.Β, ζ.47-56
Παπαζηεξγίνπ, Μ., ΢νισκνλίδνπ, Υ., (2002). Γηεξεύλεζε ησλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ ζρεκαηίδνπλ
καζεηέο/ηξηεο Γπκλαζίνπ ζε ζρέζε κε ην δηαδίθηπν θαη ησλ παξαγόλησλ πνπ επηδξνύλ ζηε
οσ
δηακόξθσζή ηνπ, Πρακηικά 3 Πανελληνίοσ ΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι Σετνολογίες ηης
Πληροθορίας και ηης Επικοινωνίας ζηην Εκπαίδεσζη», ΢επη.2002, Ρόδος, η.Β, ζ. 129-138
οσ
Ράπηεο, Α., Ράπηε, Α.,( 2002).Σν ζπλεξγαηηθό πξόγξακκα θαη ηα απνηειέζκαηά ηνπ, Πρακηικά 3
Πανελληνίοσ ΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης
Επικοινωνίας ζηην Εκπαίδεσζη», ΢επη.2002, Ρόδος, ζ. 85-90
΢αθθά, Β., (2003). Η πξνζέγγηζε ησλ πεγώλ θαη ε δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο: Σν πξόβιεκα ηεο
αμηνιόγεζεο, Η Φηινινγηθή, ηεύρνο 82, ζ.22-30
13

14. ΢νισκνλίδνπ, Υ.,(2000). Η κάζεζε κε ηε ρξήζε ππνινγηζηή: δεδνκέλα εξεπλώλ, Themes in
Education, 1:1, 2000, p.75-100
Σαζζηόο, Α., ΢νινκσλίδνπ, Υ., (2002). Αλαπαξαζηάζεηο παηδηώλ 9-12 εηώλ γηα ηηο ηερλνινγίεο ηεο
οσ
θαζεκεξηλήο δσήο θαη ε ζέζε ησλ ΣΠΔ ζηηο αλαπαξαζηάζεηο απηέο, Πρακηικά 3 Πανελληνίοσ
΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης Επικοινωνίας ζηην
Εκπαίδεσζη», ΢επη.2002, Ρόδος, η.Α, ζ.379-390
οσ
Σδάξηδαο, Γ., (2002). Η ελζσκάησζε ησλ Νέσλ Σερλνινγηώλ ζηε δηδαθηηθή πξάμε, Πρακηικά 3
Πανελληνίοσ ΢σνεδρίοσ με διεθνή ζσμμεηοτή «Οι Σετνολογίες ηης Πληροθορίας και ηης
Επικοινωνίας ζηην Εκπαίδεσζη», ΢επη.2002, Ρόδος, η.Β ζ.21-26
14