1.
หลักธรรมทางศาสนาพุทธ
ธรรมมีอุปการมาก 2 อยาง
1.สติ คือความระลึกได หมายความวาระลึก
ไดขณะพูด ขณะคิด ขณะทํา
2. สัมปชัญญะ คือความรูตัว หมายความวา
รูตัวขณะพูด ขณะคิด ขณะทํา

2.
ธรรมที่คุมครองโลก 2 อยาง( เทวธรรม )
1.หิริ คือความละอาแกใจ หมายความ
วาละอายตอบาป ละอายตอสิ่งที่
ที่ทําความชั่ว
2. โอตตัปปะ คือความเกรงกลัวตอบาป
ที่ตัวเองไดทํา

3.
ธรรมอันธรรมใหงาม 2 อยาง
1.ขันติ คือความอดทน อดทนตอความ
ลําบาก อดทนตอความไมสบายใจ
2. โสรัจจะ คือความเสงียม ความเจียมตัว
่

4.
ไตรลักษณ ( สามัญลักษณ )
1.อนิจตา(อนิจจัง) คือความไมเที่ยง
2. ทุกขตา(ทุกขัง) คือความเปนทุกข
3. อนัตตตา(อนัตตา) คือความไมมี
ตัวตน

5.
บุตรมี 3 ประเภท
1. อวชาตบุตร คือบุตรที่ดวยกวาบิดามารดา
2. อนุชาตบุตร คือบุตรที่มีความเสมอบิดา
มารดา
3. อภิชาตบุตร คือบุตรที่ดีกวาบิดามารดา

6.
สมาธิ 3
1.ขณิกสมาธิ คือสมาธิชั่วขณะ
2. อุปจารสมาธิ คือสมาธิเฉียด ๆ
3. อัปปนาสมาธิ คือสมาธิแนวแนที่
เขาฌานสมาบัติคือบรรลุธรรม

7.
ปญญา 3
1. สุตมยปญญา คือปญญาเกิดจากการฟง
2. จินตามยปญญา คือปญญาเกิดจาก
ความคิด คือคิดกอนทําคิดกอนพูด
3. ภาวนามยปญญา คือปญญาเกิดจากการ
บรมการฝกสมาธิ

8.
สุตมยปญญา มี 2 ดับ
ตมย
1.ระดับธรรมดา ไดแกการศึกษาเลาเรียน
เชน การพูด การฟง การอาน การเขียน
ผูเรียนจะตองมีความสนใจและความตั้งใจ
เรียนตาสมควร

9.
2. ระดับสูง
เปนการศึกษาระดับสูงไดแก พหูสูต
หรือนักปราชญ มี 5 ประการไดแก
สุตา ตั้งใจ 2. ธตา จําได 3.วจสา ปริจตา
ทองไดหรือพูดใหผูอนฟงได
ื่
4.มนสานุเปกขิตา 5.ทิฏฐิยา สุปฏิวิทยา

10.
2. จินตามยปญญา มี 2 ระดับ
1.ระดับธรรมดา หมายถึงการนํารูที่
กระจัดกระจายอยูมาจัดใหเปนระบบ มี
ความสัมพันธกันเรื่อง ๆ ไป

11.
2. ระดับสูง มีดังนี้
1.กาจัดโดยปริมาณ คือความมากนอย
จํานวนหรือขนาด
2.การจัดโดยคุณภาพ คือดีเยี่ยม ดีมาก ดี
ปานกลาง
3.การจัดโดยกาลเวลาเปนยุค สมัย ศตวรรษ

12.
2. ระดับสูง (ตอ)
4.การจัดโดยสถานที่ ไดแก ทวีป ภูมภาค
ิ
ประเทศ จังหวัด อําเภอ ตําบล หมูบาน
5.การจัดตามเหตุผล วาอะไรเปนเหตุ
อะไรเปนผล

13.
3. ภาวนามยปญญามี 2 ระดับ
1. ระดับธรรมดา หมายถึง การลงมือ
ปฏิบัติดวยตนเอง เมือไดศึกษาทฤษฎี
่
ก็ศึกษาภาคปฏิบัติตอไป เชน การทดลอง
วิทยาศาสตร เปนตน

14.
2. ระรับสูง
คือปญญาที่เกิดจากการเจริญสมาธิ เรียกวา
วิปสสนาปญญา เปนปญญาที่รูแจงเห็นจริง
และสามารถกําจัดกิเลสใหนอยลงหรือหมด
สิ้นไปได

15.
ไตรสิกขา 3
1.สีลสิกขา คือการปฏิบัติรักษาศีลดวย
กาย วาจา ใจ
2. จิตตสิกขา คือการปฏิบัติในทางสมาธิให
เกิดขึ้นกับตนเอง
3. ปญญาสิกขา คือการปฏิบัติกรรมฐานให
บรรลุถึงปญญา

16.
ทุจริต 3 อยาง
1. กายทุจริต ประพฤติชั่วดวยกาย
2. วจีทุจริต ประพฤติชั่วดวยวาจา
3. มโนทุจริต ประพฤติชั่วดวยใจ

17.
สุจริต 3 อยาง
1. กายสุจริต ประพฤติชอบดวยกาย
2. วจีสุตจริต ประพฤติชอบดวยวาจา
3. มโนสุจริต ประพฤติชอบดวยใจ

18.
ไตรลักษณ 3 อยาง
1. อนิจจตา ความเปนของไมเทียง
2. ทุกตา ความเปนทุกข
3. อนัตตตา ความเปนของไมใชตน

19.
บุญกิริยาวัตถุ 3
1.ทานมัย บุญสําเร็จดวยการบริจาคทาน
2.สีลมัย บุญสําเร็จดวยการรักษาศีล
3.ภาวนามัย บุญสําเร็จดวยการเจริญภาวนา

20.
บุญกิริยาวัตถุ 3
บุญ คือ ความดี
กิริยา คือ การกระทํา
วัตถุ คือ ที่ตั้ง รวมแลว
หมายความวาที่ตั้งแหงการทําความดี

21.
หัวใจโอวาทปาฏิโมกข 3
โมกข
1.สัพพปาปสสะ อะกะระณัง
เวนจากการทําชั่วทั้งปวง
2.กุลสสูปสัมปทา ทําแตความดี
ั
3.สจิตตปริโยทปทัง ทําจิตใจใหบริสุทธิ์

22.
อบายมุข (หนทางแหงความเสือม)
่
อบายมุข 4
1.เปนนักเลงผูหญิง
2.เปนนักเลงสุรา
3.เปนนักเลงการพนัน
4.คบคนชั่วเปนมิตร

23.
อบายมุข 6
1.ดื่มน้ําเมา
2.เที่ยวกลางคืน
3.เที่ยวดูการละเลน
4.เลนการพนัน
5.คบคนชั่วเปนมิตร
6.เกียจครานทําการงาน

24.
อิทธิบาท 4
1. ฉันทะ คือความพอใจรักใครในสิงนั้น
่
2. วิริยะ คือความขยันหมั่นเพียร
3. จิตตะ คือการเอาใจฝกใฝในสิ่งนั้น
4. วิมังสา คือการหมั่นตริตรองพิจาณา
เหตุผลในสิ่งที่ทํา

25.
พรหมวิหาร 4
1. เมตตา คือความปรารถนาใหผูอนเปนสุข
ื่
2. กรุณา คือคิดจะชวยใหผูอนใหพนทุกข
ื่ 
3. มุทิตา คือความพลอยยินดีเมื่อผูอื่นไดดี

4. อุเบกขา คือความวางเฉยไมดีใจไมเสียใจ

26.
อริยสัจ 4
1. ทุกข คือความไมสบายกายไมสบายใจ
เรียกวาทุกข
2. สมุทัย คือเหตุใหเกิดความทุกข
3. นิโรธ คือความดับทุกข
4. มรรค คือหนทางในการปฏิบัติใหถึง
ั 

27.
อริยสัจจะ 4
ทุกข แบงออกเปน 2 ประเภท
1.ทุกขประจํา มี 3 ประการ ความเกิด
ความแก ความตาย

28.
หัวใจนักปราชญ 4 ประการ
1. สุ = สุตะ คือการฟง
2. จิ = จิตนา คือความคิด
3. ปุ = ปุจฉา คือคําถาม
4. ลิ = ลิขิต คือขีดเขียนจดบันทึก

29.
เบญจศีล 5 ประการ
1. เวนจากการฆาสัตว
2. เวนจากการลักขโมย
3. เวนจากประพฤติในกาม
4. เวนจากการพูดเท็จ
5. เวนจากการดื่นสุรา

30.
เบญจธรรม 5 ประการ
1.เมตตากรุณา ตอสัตวและมนุษยดวยกัน
2.สัมมาอาชีวะ การเลียงชีพชอบ
้
3.กามสังวร ใหเดินสายกลาง
4.สัจจะ พูดแตความจริง
5.สติสัมปชัญญะ ควรระลึกอยูเ สมอ

31.
คุณสมบัติกลยาณมิตรธรรมมี 7 ประการ
ั
1. ปโย หรือ ปยะ นารัก เปนกันเอง
2. ครุ นาเคารพ
3. ภาวนิโย มีความรูจริง
4. วัตตา รูจักชี้แจงใหเขาใจ
5. วจนักขโม อดทนที่จะรับฟง

32.
กัลยาณมิตรธรรม 7 ประการ (ตอ)
6. คัมภีรัญจะ กะถัง กัตตา
แถลงเรื่องล้ําลึกได
7. โน จัฏฐาเน นิโยชะเย
ไมชักจูงไปทางเสือมเสีย
่

33.
อปริหานิยาธรรม 7 ( ฝายอาณาจักร)
1.หมั่นประชุมกันเนื่องนิตย
2.เมือประชุมกันก็พรอมเพรียงกันประชุม
่
เมือเลิกก็พรอมกันเลิก
่
3.ไมบัญญัติขอทีพระพุทธเจาไมบัญญัติ
่
4.ทานเหลาใดเปนใหญประธานในที่ประชุม

34.
อปริหานิยาธรรม 7 (ตอ)
5.ไมลแกอานาจแกความอยากที่เกิดขึ้น
ุ ํ
6.ยินดีในเสนาสนะของตนเอง
7.จัดใหความอารักขาคุมครองปองกัน

35.
2. ทุกขจรมี 8 ประการ (ตอ)
1.ความโศก ไดแก ความเศราใจ
2.ความพิไรรําพัน ไดแก ความคร่ําครวญ
3.ความทุกขทางกาย ไดแก ความเจ็บไข
4.ความโทมนัส ไดแก ความไมสบายใจ
5.ความคับแคนใจ ไดแก ความตรอมใจ

36.
2.ทุกขจร (ตอ)
6. ความพลัดพรากจากสิ่งที่รักที่ชอบใจ
7.ความประสบกับสิ่งที่ไมรักไมชอบใจ
8. ความปรารถนาสิ่งใดแลวไมไดสิ่งนั้น

37.
2.สมุทัย มี 3 ประการ
1.กามตัณหา คือความยากในกาม
2.ภวตัณหา คืออยากเปนนั้นอยากเปนนี้
3.วิภวตัณหา คือความทะยานอยากใน
ในความไมเปน

38.
3.นิโรธ
นิโรธ หรือ ทุกขนิโรธ แปลวา ความ
ดับทุกขหมายความวากับดับกิเลส
หมายเหตุ ทุกข-นิโรธ เปน ผล
สมุทัย-มรรค เปน เหตุ

39.
อคติ 4 คือการลําเอียง
1.ฉันทาคติ คือลําเอียงเพราะรักใคร
2.โทสาคติ คือลําเอียงเพราะไมชอบ
3.โมหาคติ คือลําเอียงเขลา
4.ภยาคติ คือลําเอียงเพราะกลัว

40.
คุณธรรมที่ทําใหมนุษยเจริญรุงเรือง
1.สัปปุริสูปสังเสวะ คือกระทําชอบทั้งกายวาจาใจ
2.สัทธัมมัสสวนะ คือฟงคําสั่งสอนของทาน
3.โยนิโสมนสิการ คือพิจาณาตริตรองสิงดีและ่
ไมดี
4. ธัมมานุธมมปฏิบัติ คือประพฤติตามธรรมะ
ั

41.
สังคหวัตถุ 4
1.ทาน การใหปนสิ่งของแกคนที่ควรใหปน
2.ปยวาจา การเจรจาที่ออนหวาน

3.อัตถจิยา ประพฤติสิ่งที่เปนประโยชนแก
ผูอน
ื่
4.สมานัตตา การที่เปนคนเสมอตนเสมอ
ปลาย

42.
ธรรมของฆราวาส มี 4 ประการ
1.สัจจะ ซื่อสัตยตอกัน
2.ทมะ รูจักขมจิตองตัวเอง
3.ขันติ ความอดทน
4.จาคะ สละใหปนสิ่งของแกคนที่ควรใหปน

43.
คนเราประกอบดวยธาตุ 4
1.ปฐวีธาตุ คือธาตุดิน
2.อาโปธาตุ คือธาตุน้ํา
3.เตโชธาตุ คือธาตุไฟ
4.วาโยธาตุ คือธาตุลม

44.
ธาตุ 6
1.ปฐวีธาตุ คือธาตุดิน
2.อาโปธาตุ คือธาตุน้ํา
3.เตโชธาตุ คือธาตุไฟ
4.วาโยธาตุ คือธาตุลม
5.อากาศธาตุ คือชองวางที่มีในกาย
6.วิญญาณธาตุ คือความรูอะไรได

45.
คนเราประกอบดวยขันธ 5
1.รูป ประกอบดวย ดิน น้ํา ไฟ ลม
2.เวทนา ประกอบดวย ไมสุข ไมทุกข
3.สัญญา ประกอบดวย จํารูป จําเสียง จํากลิ่น
จํารส เรียกวาสัญญาคือความจํา
4.สังขาร คือการเปลี่ยนแปลงของรางกาย
5.วิญญาณ ความรูทางอารมณที่มากระทบ

46.
อนันตริยกรรมหนัก 5 ประการ
1.มาตาฆาต คือ ฆามารดา
2.ปตุฆาต คือ ฆาบิดา
3.อรหันตฆาต คือ ฆาพระอรหันต
4.โลหิตุปบาท คือทํารายพระพุทธเจายัง
โลหิตใหหอ

5.สังฆเภท คือทําใหพระสงฆแตกแยกกัน

47.
คุณสมบัติของอุบาสก 5 ประการ
1.ประกอบดวยศรัทธา
2.มีศีลบริสุทธิ์
3.ไมถือมงคลตื่นขาวคือเชื่อกรรมไมเชื่อมงคล
4.ไมแสวงหาเขตบุญนอกพุทธศาสนา
5.บําเพ็ญบุญแตในพุทธศาสนา

48.
ธรรมของการสื่อสาร( อายตนะภายใน 6 )
1.จักษุ = ตา 2.โสตะ = หู
3.ฆานะ = จมูก 4. ชิวหา = ลิน
้
5.กายะ = กาย 6.มโน = ใจ

49.
ทิศ 6
1. ปุรัตถิมทิส ทิศเบื้องหนา คือบิดามารดา
2. ทักขิณาทิส ทิศเบื้องขวา คืออาจารย
3. ปจฉิมทิส ทิศเบื้องหลัง คือบุตรภรรยา
4. อุตตรทิส ทิศเบื้องซาย คือมิตรสหาย
5. เหฏฐิมทิส ทิศเบื้องต่ํา คือบาวคนรับใช
6. อุปริมทิส ทิศเบื้องบน คือสมณะพราหมณ

50.
สัปปุริสธรรม 7 ( ธรรมของคนดี)
ริ
1.ธัมมัญุตา คือการรูจักเหตุ
2.อัตถัญุตา คือการรูจักผล
3.อัตตัญุตา คือการรูจักตน
4.มัตตัญุตา คือการรูจักประมาณ
5.กาลัญุตา คือการรูจักกาลเวลา

51.
สัปปุริสธรรม 7 ประการ
ริ
6. ปริสัญุตา คือการรูจักชุมชน
7. ปุคคลปโรปรัญุตา คือการรูเลือกคบคน

52.
อริยทรัพย 7 ประการ
1.ศรัทธา คือเชือสิ่งที่ควรเชือ
่ ่
2.ศีล คือการรักษา กายวาใจใหเรียบรอย
3.หิริ คือความละอายตอบาปที่ทํา
4.โอตตัปปะ คือกลัวตอผลบาปทีทํา
5.พาหุสัจจะ คือผูไดฟงมามาก


53.
อริยทรัพย 7 ประการ ( ตอ )
6.จาคะ คือ การเสียสละการใหปน
7.ปญญา คือความรอบรู

54.
เวสารัชชกรณธรรม (ธรรมคนเกลาหาญ)
1.ศรัทธา คือเชือสิ่งที่ควรเชือ
่ ่
2.ศีล คือมีความประพฤติที่ดีงาม
3.พาหุสัจจะ คือไดศึกษามามาก
4.วิริยารัมภะ คือความเพียรอยางจริงจัง
5.ปญญา คือความรอบรู

55.
มรรค 8 ประการ(ทางสายกลาง)
1.สัมมาทิฏฐิ คือความเห็นชอบ
2.สัมมาสังกัปปะ คือความดําริชอบ
3.สัมมาวาจา คือการพูดชอบ
4.สัมมากัมมันตะ คือการกระทําชอบ
5.สัมมาอาชีวะ คือการเลียงชีพชอบ
้

56.
มรรค 8 ประการ
6.สัมมาวายามะ คือความพยามยามชอบ
7.สัมมาสติ คือความระลึกชอบ
8.สัมมาสมาธิ คือการตั้งจิตมั่นชอบ

57.
โลกธรรม 8
1.ลาภ 5.เสื่อมลาภ
2.ยศ 6.เสื่อมยศ
3.สรรเสริญ 7.นินทา
4.สุข 8.ทุกข

58.
มรรค 8 สรุปเขาไตรสิกขา 3 ดังนี้
1.ศีล ไดแก เพียรชอบ ระลึกชอบ
ตั้งใจชอบ
2.สมาธิ ไดแกวาจาชอบ การงานชอบ
เลียงชีพชอบ
้
3. ปญญา ไดแก เห็นชอบ ดําริชอบ

59.
สามีตามหลักพระพุทธศาสนา
1. วธกภัสดา สามีเหมือนเพชฌฆาต
2. โจรภัสดา สามีเหมือนโจร
3. อัยยภัสดา สามีเหมือนนาย
4. ปตาภัสดา สามีเหมือนพอ
5. ภาตาภัสดา สามีเหมือนพีชาย
่

60.
สามีตามกลักพระพุทธศาสนา
6. สขาภัสดา สามีเหมือนเพือน
่
7. ทาสภัสดา สามีเหมือนทาสเหมือน
คนรับใช

61.
ภริยาตามหลักพระพุทธศาสนา
1.วธกภริยา ภริยาเหมือนเพชฌฆาต
2.โจรีภริยา ภริยาเหมือนโจร
3.อัยยภริยา ภริยาเหมือนนาย
4.มาตาภริยา ภริยาเหมือนแม
5.ภคินีภริยา ภริยาเหมือนพีสาว
่

62.
ภริยาตามหลักพระพุทธศาสนา
6. สขีภริยยา ภริยาเหมือนเพือน
่
7. ทาสีภริยา ภริยาเหมือนคนรับใช
เหมือนกับทาส

63.
ภริยา 7 (ตอ)
ภัสดา แปลวา ผูเลี้ยงดู
คําวา ภริยา แปลวา ผูถูกเลี้ยงดู
หมายความวา ในอดีตสามีเปนผูเลี้ยงดู
ภริยาฝายเดียว

64.
ญาติในทางศาสนามี 2 ประเภท
1.ญาติทางโลก แบงออกเปน 2 ประเภท
1. ญาติโดยสายโลหิต มี 7 ชั้น
1.ชันพอแมของปูยาตายายของเรา ไดแก
้
ปูทวด ยาทวด ตาทวด ยายทวด
2.ชันพอแมของพอแมของเรา ปู ยา ตา ยาย
้

65.
ญาติโดสายโลหิต 7 (ตอ)
3.ชันพอแมของเรา ไดแก พอ แม ลุง ปา
้
นา อา
4.ชันเดียวกับเรา ไดแก พี่ นอง ลูกพี่
้
ลูกนอง
5. ชั้นลูกของเรา ไดแกลก หลาน
ู

66.
ญาติโดยสายโลหิต 7 (ตอ)
6.ชันหลานของเรา ไดแก ลูกของลูก
้
7.ชันเหลนของเรา ไดแก ลูกของหลาน
้

67.
ญาติโดยสายโลหิต 7 ประการ
2. ญาติโดยความใกลชิดคุนเคย หมายถึง
เพือนสนิทสนมกับเราโดยตรง หรือกับ
่
ญาติทางสายโลหิตของเรา

68.
2. ญาติทางธรรมมี 4 ประการ
1.เปนญาติเพราะบวชใหเปนภิกษุ
2.เปนญาติเพราะบวชใหสามเณร
3.เปนญาติเพราะใหนิสัย
4.เปนญาติเพราะสอนธรรมะให

69.
หลักกาลามสูตร (เกสปุตตสูตร 10 ประการ)
1.มา อนุสสเวนะ อยาปลงใจเชื่อเพียง
เพราะไดฟงถอความตาม ๆ กันมา

2.มา ปรัมปรายะ อยาปลงใจเชือเพียง
่
เพราะมีการนับถือสืบตอกันมา

70.
กาลามสูตร 10 ประการ (ตอ)
3.มา อิติกิรายะ อยาปลงใจเชือเพียง
่
เพราะขาวที่เลาลือกันมา
4.มา ปฎกสัมปทาเนนะ อยาปลงใจเชือ ่
เพียงเพราะอางตําราหรือคัมภีร

71.
กาลามสูตร 10 ประการ (ตอ)
5. มา ตักกเหตุ อยาปลงใจเชื่อเพียง
เพราะการคาดเดาหรือกาคาดคะเนเอา
6. มา นยเหตุ อยาปลงใจเชือเพียง
่
เพราะอนุมาน

72.
กาลามสูตร 10 ประการ (ตอ)
7. มา อาการปริวัตักเกนะ อยาปลงใจ
เชื่อเพียงเพราะโดยการตริตรองตาม
แนวเหตุผล
8. มา ทิฏฐินิชฌานักขันติยา อยาเชื่อ
ใจเพียงใชทฤษฎีและความคิดของตน

73.
กาลามสูตร 10 ประการ (ตอ)
9.มา ภัพพรูปะตายะ อยาเชื่อใจเพียง
มองเห็นบุคลิกที่นาเชื่อถือ
10.มา สมโณ ครูติ อยาเชือใจเพียง
่
เพราะนับถือวาทานสมณะเปนครู

74.
อุปกิเลสมี 16 ประการ
1.อภิชฌาวิสมโลภะ คือละโมบ
2.โทสะ คือ รายกาจ
3.โกธะ คือ โกรธ
4.อุปนาหะ คือผูกโกรธ

75.
อุปกิเลสมี 16 ประการ
5.มักขะ คือ ลบหลูคุณทาน
6.ปลาสะ คือ ตีตัวเสมอเทียนทาน
7.อิสสา คือ ริษยา
8.มัจฉริยะ คือ ตระหนี่

76.
อุปกิเลสมี 16 ประการ (ตอ)
9.มายา คือ มารยาคือเจาเลห
10.สาเถยยะ คือ โออวด
11.ถัมภะ คือ หัวดื้อ
12.สารัมภะ คือ แขงดี

77.
อุปกิเลสมี 16 ประการ (ตอ)
13.มานะ คือ ถือตัว
14.อติมานะ คือ ดูหมิ่นทาน
15.มทะ คือ มัวเมา
16.ปมาทะ คือ เลินเลอ

78.
สอนโดย
คุณครูปริวัฒน บุญเชิญ