សារ៉ាម៉ានី ជាប្រលោមលោកនិពន្ធដោយលោក រ៉ូឡង់ ម៉ឺយែរ (Roland MEYER) ជាភាសាបារាំង “SARAMANI, DANSEUSE KHMÈRE” បោះពុម្ពផ្សាយនៅភ្នំពេញ នាឆ្នាំ១៩១៩ ។ លោក រ៉ូឡង់ ម៉ឺយែរ ជាចាងហ្វាងវិចិត្រសិល្បៈប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា ធ្វើការនៅស្រុកខ្មែរ ធ្លាប់ចេញ ចូលវាំងស្ដេចខ្មែរ និងបានរស់នៅយ៉ាងយូរនៅស្រុកខ្មែរ ។ នេះជាកត្តាដ៏សំខាន់ អនុញ្ញាតឲ្យលោកនិពន្ធសៀវភៅនេះឡើង ប្រកបដោយខ្លឹមសារដ៏ល្អ រៀបរាប់ពីជីវភាពព្រះរាជវង្សនៃព្រះមហាក្សត្រខ្មែរនៅក្នុងវាំង ពីជីវភាពរាស្ត្រខ្មែរ ពីសង្គមខ្មែរនៅសម័យនោះ ពីចំណាប់អារម្មណ៍នៃសារ៉ាម៉ានី នារីខ្មែរសាមញ្ញម្នាក់ដែលបានធ្វើដំណើរតាមកប៉ាល់ទឹកឆ្លងកាត់ មហាសាគរ ច្រើនថ្ងៃ ច្រើនយប់ មុននឹងបានទៅដល់ និងស្នាក់អាស្រ័យមួយរយៈពេលដ៏ខ្លីនៅស្រុកបារាំង ។ សៀវភៅនេះ ជាកញ្ចក់មួយដែលជនជាតិបារាំងម្នាក់ ហ៊ាននិយាយពីសង្គមខ្មែរក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ (១៩០៤‑១៩២៧) ក្នុងរយៈពេលដែលប្រទេសខ្មែរកំពុងស្ថិតនៅក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំងនៅឡើយ ។ រឿងសារ៉ាម៉ានី ត្រូវបានបកប្រែជាភាសាខ្មែរដោយអ្នកស្រី ចន្ទ បូផល និងបានបោះពុម្ពផ្សាយនៅភ្នំពេញនៅឆ្នាំ១៩៧១ ។ បន្ទាប់មក ទស្សនាវដ្ដីអង្គរវត្ត បានផ្សាយឡើងវិញនៅក្រុងប៉ារីសនៅឆ្នាំ១៩៩៦ និងបានរៀបចំបោះពុម្ពជាសៀវភៅក្នុងឆ្នាំដដែល ដោយមានដាក់បញ្ចូលរូបថតស្រុកខ្មែរមួយចំនួន ថតនៅរជ្ជកាលនៃព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទនរោត្ដម និងព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ និងត្រូវបានបោះពុម្ពផ្សាយឡើងវិញម្ដងទៀតនៅភ្នំពេញនៅឆ្នាំ២០០៥ ដោយបណ្ណាគារអង្គរ ។ តាមកំណត់ក្នុងបុព្វកថា អ្នកស្រី ចន្ទ បូផល បាន សាកសួរអំពីដំណើររឿងនេះ ផ្ទៀងផ្ទាត់ជាមួយចាស់ទុំជាច្រើននាក់ ឃើញថា សុទ្ធសឹងជារឿងពិត រហូតដល់តួអង្គក្នុងរឿងក៏សុទ្ធជាមនុស្សដែលធ្លាប់បានរស់នៅកាល ជំនាន់នោះមែន ។ «សារ៉ាម៉ានី» គឺជាឈ្មោះមហេសីម្នាក់របស់ស្ដេចភូមា ត្រូវបានព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិប្រទានឲ្យនារីនៃក្រុមរបាំហ្លួងម្នាក់ដែលមានឈ្មោះដើមថា «យ៉ែម» ។ នាងយ៉ែមមានកំណើតកើតជានៅភូមិព្រែកថ្មី ខេត្តកណ្ដាល មានឪពុកឈ្មោះ «យិន» ជាទាហានហ្លួង និងម្ដាយឈ្មោះ «ឯម» ជាស្ដ្រីមេផ្ទះ ។ បន្ទាប់ពីឪពុកស្លាប់ទៅ នាងយ៉ែមបានសុំការអនុញ្ញាតពីហ្លួងស៊ីសុវត្ថិដើម្បីមករស់នៅក្រៅវាំង ជាមួយម្ដាយខ្លួនវិញ ។ ក្រោយមក នាងក៏បានរៀបការជាមួយមន្ត្រីបារាំងម្នាក់ឈ្មោះ «កម្លោះ» ។ ផ្ទៃរឿងទាំងមូលគឺជាការរៀបរាប់យ៉ាងលន្លង់លន្លោចរបស់នាងយ៉ែម ដល់ស្វាមីអំពីដំណើរជីវិតរបស់នាងតាំងពីតូចក្រូចឆ្មារនៅភូមិព្រែក ថ្មី ជីវិតនៅលើទូកតាមឪពុកម្ដាយលក់ដូររបស់របរតាមដងទន្លេ ការហាត់រាំនៅក្នុងក្រុមល្ខោនរបស់លោកអគ្គមហាសេនា អ៊ុម ជីវិតរស់នៅក្នុងវាំង រហូតដល់បានជួបភប់ប្រសព្វនឹងនាយកម្លោះ ។Read less
