1.
Endonezya’da
Havaalanı
Pazarlama
İ mkanları
Havaalanı Yönetimi
Havacılık ve Uzay Bilimler Fakultesi, Anadolu Universitesi, Eskişehir
M.Ismij Hidayat
(99178261924)
18.12.2013

2.
İçindekiler
Giriş ...................................................................................................................................................2
Endonezya’da Havacılık Sektörü ..........................................................................................................3
Endonezya’da AOC .............................................................................................................................4
Angkasa Pura I (AP I) ...........................................................................................................................5
Angkasa Pura II (AP II) .........................................................................................................................6
Havaalanı Faaliyetleri ..........................................................................................................................7
Endonezya'da havaalanı sektörü ..........................................................................................................8
Public Private Partnerships Plan ..........................................................................................................9
Blue Book...........................................................................................................................................9
MP3EI .............................................................................................................................................. 10
Sonuç............................................................................................................................................... 11
Kaynakça.......................................................................................................................................... 12
1

3.
2
Endonezya’da Havaalanı Pazarlama İmkanları
M.Ismij HIDAYAT*
Özet
Asya kıtası son iki buçuk yılda, havayolu taşımacılığında en hızlı gelişimi gösteren bölgeler arasında olmuştur.
Hava taşımacılığındaki imkanlar daha uygun hale geldikçe, yurtiçi ve yurtdışı seyahatler için insanlar otobüs,
tren veya feribot yerine havayolu taşımacılığı tercih etmeye başlamıştır. Bu tür fenomenler özellikle
Endonezya’da büyük ilgi görmektedir (Zhang, 2009). Bu makale Endonezya’daki havaalanlarında olanak
sağlayan pazarlamacılık imkanlarla ilgilenmektedir. Endonezya’daki çoğunluk havalimanı altyapısı için ihtiyaç
duyduğu bütçenin %63’u finanse edilmemiştir, yatırım yapılmamıştır (Yuliawati, 2013,).
Ancak 2009’da güncel edilen Endonezya Sivil Havacılık Otoritesi’ne göre; hükümet havaalanı altyapılarının
mülkiyeti ve transfer yönetimini ile ilgili özel sektöre önemli bir rolü izin verilmiştir (Yuliawati, 2013,). Bu da
Endonezya hükümeti kamu-özel sektör ortaklıkların oluşturulmasına destekleyecek anlamına gelmektedir.
Anahtar Sözcükler ve Kısaltmalar:
IDR: Indonesian Rupiah, GSHYİH: Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, MP3IE: Endonezya Ekonomik Kalkınma, Genişleme ve
Hızlandırması için Master Planı, Aeronautical: Havacılık faaliyetler ile ilgilenen, Non-aeronautical: Havacılık
faaliyet olmayan, AOC: Air Operato Certificates, AP : Angkasa Pura, ICAO: International Civil Aviation
Organization, SHGM : Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü, OTP: On Time Performance, PPP: Public Private
Partnership.
Giriş
Endonezya, güneydoğu asya'da yer alan bir ülkedir. Bu ülke dünyanın en büyük takımada
devletidir. Toplam 1,919,440 km² ekvator boyunca yayılmış 17.000 'den fazla adadan oluşan bir
takımada ülkesidir ve bu nedenle bu ülkede havayolu taşımacılığı ülkedeki temel ulaşımdan biridir.
Ülke GSYİH’sını büyümesi ve daha fazla ekonominin güvenliğini koruma altında almasına yönelik
kaynaklarını, insanlarını ve endüstrilerini girişimlerini bağlantı kurmak zorundadır, ve böylece
ulaşım bağlantısı için duyduğu ihtiyaçlar gittikçe artıyor. Uzun mesafe nedeniyle, ulaşım karayolu
veya demiryolu ile gerçekleştirilemez. Zaman kısıtlılığı nedeniyle, gemi veya feribot aracılığıyla
ulaştırılamaz. Havacılık derhal ve mantıklı çözümüdür (U.S. Embassy Jakarta Economic Section,
2012).

4.
Endonezya’da Havacılık Sektörü
Havacılık sektörü dinamik bir sektör olup, ekonomik büyümenin sürdürülmesinde anahtar rol
oynamaktadır. Endonezya’da havacılık sektörü, ülkenin kendisi kadar çeşitlidir. Emniyet, güvenlik
ve havacılık sektöründe servis hizmetleri için kurallar ve düzenlemeler ülkenin Sivil Havacılık Genel
Müdürlüğü (SHGM) tarafından yönetilmektedir. Endonezya’da toplam 684 havaalanı asfalt ve
asfaltsız vardır. ICAO kodu olan toplam 233 havaalanından, sadece 25 havaalanı iki ayrı kamu
iktisadi kuruluşu tarafından yönetilmektedir (KPMG International, 2007).
3
(Şekil 1) Endonezya’da Havaalanı Sahiplik Kategorileri (Yuliawati, 2013,).

5.
4
(Tablo 1) Endonezya’da Havaalanları (Yuliawati, 2013,).
Bu iki ayrı kamu iktisadi kuruluş şunlardır;
1. Angkasa Pura I (AP I)
2. Angkasa Pura II (AP II)
geri kalanı SHGM’nun gözetimi altındadır. Bu iki ayrı kamu iktisadi kuruluşun hesabı pazarın
toplam gelirin %90 üzerindedir. Büyük havalanlarında gelirin birincil kaynağı aeronautical
faaliyetlerden oluşturmaktadır, ancak non-aeronautical faaliyetlerin önemini ve gelir artışı
kazanacağı olasılığı yüksektir.
Endonezya’da AOC
Endonezya Sivil Havacılık Otoritesi tarafından çıkarılan 2 tip AOC vardır :
AOC 121 : 30'dan fazla yolcu taşıyan ticari tarifeli havayolları için.
AOC 135 : 30 veya daha az yolcu taşıyan ticari tarifeli havayolları ve charter havayolları için.
22 AOC 121 sahibi bulunmaktadır:
Garuda Indonesia, Merpati Nusantara Airlines, Mandala Airlines, Indonesia AirAsia, Trigana Air
Service, Lion Mentari Airlines, Metro Batavia, Pelita Air Service, Wing Abadi Airlines, Sriwijaya Air,
Riau Airlines, Indonesia Air Transport, Tri MG Intra Asia Airlines, Travel Express Aviation Service,
Kalstar, Cardig, Republic Express Airlines, Manunggal Air Service, Kartika Airlines, Megantara,
Nusantara Air Charter ve Linus (Direktorat Jenderal Perhubungan Udara, 2013).
32 AOC 135 sahibi bulunmaktadır:
Travira Utama, Airfast Indonesia, National Utility Helicopter, Ekspres Transportasi Antarbenua,
Aviastar Mandiri, Nyaman Air, Air Pacific Utama, Gatari Air Service, Pura Wisata Baruna, Kura-Kura
Aviation, Asi Pudjiastuti, Transwisata Prima Aviation, Deraya Air Taxi, Sampoerna Air Nusantara,

6.
5
Eastindo, Derazona Air Service, Penerbangan Angkasa Semesta, Nusantara Buana Air, SMAC, Intan
Angkasa Air Service, Alfa Trans Dirgantara, Dabi Air Nusantara, Unindo, Johnlin Air Transport, Sky
Aviation, Asco Nusa Air, Sayap Garuda Indah, Dirgantara Air Service, Survei Udara Penas, Mimika,
Balai Kalibrasi ve Atlas Deltasatya (Direktorat Jenderal Perhubungan Udara, 2013).
Endonezyada Low Cost Carrier sektöründe dominant şirketler;
Lion Air,
Indonesia AirAsia ve
Citilink (Garuda İndonesia‘nın bir iştirakisidir).
Endonezyada 3 kategoride On Time Performance (OTP) tarifeli ticari havayolları vardır ;
Yeşil, yüzde 80‘den fazla (bu kategoride yüzde 84.36 oranıyla Garuda İndonesia tek havayollarıdır)
Sarı, yüzde 70-80'i ( bu kategoride yüzde 71,09 ile Indonesia Air Asia ve yüzde 72.08 ile Batavia
Air, her ikisi de geri düşmek eğilimindedirler.
Kırmızı, yüzde 70 altında ( bu kategorideki havayolları Sarı kategoriye dek olana kadar bazı uçaklar
için askıya alınacaktır, Lion Air geçmişte ve bu dönemdeki yüzde 66,78 ile ve takipte olanlar yüzde
68,43 ile Merpati Havayolları ve yüzde 69,87 ile Sriwijaya Havayolları vardır)
Angkasa Pura I (AP I)
Endonezya merkezi ve doğu bölgeler içinde bulunan 13 havaalanının hizmetlerini yönetmektedir.
Bali’deki Ngurah Rai Uluslararası Havaalanı ve Surabaya’daki Juanda Uluslararası Havaalanı en
büyük ve en yoğun hub merkezlerindendir (Hooper, 2002).

7.
6
Angkasa Pura İ gelirlerinin artırılması ve havacılık olmayan faaliyetlerinin de geliştirmesi için dört
tane bağlı ortak oluşturmuştur; AP Support AP Hotels, AP Property ve AP Logistics. ortaklıklarının
kurulması için 100 milyar İDR’lık sermaye toplamı yayınlanmıştır (Tooten, 2012).
2011 yılında Juanda havaalanı 18.778.000 toplam yolcu trafiği ile hava trafiği açısından Angkasa
Pura İ tarafından yönetilen en büyük havaalanı olmuştur, ve ayrıca kapasitesinin üzerinde faaliyet
göstermektedir. Havaalanı daha fazla geliştirmesi için terminali inşaatı yanı sıra Airport City
konsepti altında yatırımlar yapılıyor. Havaalanı Güney Koreli meslektaşın uzmanlığından
faydalanması ve havacılık faaliyetleri olmayan ticari gelişmeleri teşvik etmesi için Incheon Airport
ile birlikte yönetilecektir.
Yogyakarta’da yeni bir yeşil alan havaalanı geliştirilecek, bu havaalanı var olan Adi Sutjipto
havaalanının yerini alacak. Yeni havaalanı 1.2 trilyon İDR’lık bir yatırım gerektirecek. Gerekli
fonları elde etmek için, Joint Venture’u AP İ ile GVK Grubu Hintli Holding arasında kurulmuş
olacaktır. Yabancı yatırımcıların Joint Venture’un çoğunluğu sahibi olmasını engelleyen Endonezya
hükümeti tarafından belirlenen sınırlamalar nedeniyle GVK Grubu %49 sahibliliği kazanacak.
Angkasa Pura II (AP II)
Endonezya batı bölgeler içinde bulunan 12 havaalanının hizmetlerini yönetmektedir. Angkasa Pura
II, Jakarta’daki Soekarno-Hatta Uluslararası Havaalanı gibi birkaç çok bayrak taşıyıcı
havaalanlarının sorumluluk sahibidir (Hooper, 2002).

8.
7
Soekarno-Hatta Uluslararası Havaalanı halen yaklaşık terminal kapasitesinin iki katına faaliyet
göstermektedir ve en yoğun yolcu taşıma açısından dünyanın 16'ncı havaalanıdır. 2014 yılında
havaalanı 64 milyon yolcu kapasitesine sahip olacak ve büyük olasılıkla hala yeterli kapasiteyi
sağlamak mümkün olmayacaktır.
Hükümet tarafından mevcut havaalanlarının yenilemesi ve hava trafik kontrol işletmenin hükümete
devralması nedeniyle kazançlar 120 milyon İDR’lık düşüşü bekleniyor. Bu, sivil havacılık olmayan
faaliyetlerinde daha fazla gelir elde etmesi ve mevcut iş modelini yeniden yapılandırılması için
Angkasa Pura İİ’yi zorlar. Ayrıca, çeşitli bazı diğer gelişmeler olmak üzere bütçeler şöyle ayrılmıştır;
Emniyet ve güvenlik için ayrılan 716.8 milyar IDR
Uçuş yönetimi için ayrılan 552.8 milyar İDR
Yolcu hizmetleri için ayrılan 969.5 milyar İDR
Havaalanı Faaliyetleri
Havaalanında gelir elde etmek için bir paket ürün ve hizmet sağlayabilir, bu ürün ve hizmetler
aeronautical ve non-aeronautical olarak iki kategoride sınıflandırılır. Ekonomik kris dönemlerinde,
aeronautical faaliyetlerden kaynaklanan gelirler aşırı derecede bir düşüş yaşanıyor ve non-aeronautical
faaliyetlerden kaynaklanan gelirler havaalanlarının finansal başarısı çok için önemli
bir kaynaktır.
Havaalanı gelirlerinin ana kaynaklar şunlardır: akaryakıt satışları, hangar kiralamaları, uçak
kiralamaları, hibeler, iniş ücretleri, hava trafik kontrol (ATC) ücreti, yolcu ve kargo boarding
ücretleri, handling ücretleri v.s.
Ancak, ticari açıdan bakıldığında gelirlerin kaynakları havaalanında bir çok çeşitli faaliyetler
yürütülebilmektedir. Örnekler: oto kiralama, çiçekçi, çeşitli haber-standları, bankalar, döviz, moda
mağazaları, otel, kuyumcu noktaları, tematik mağazaları, bilgi noktası, last minute duty-free
mağazası, kuaför, barlar, restoranlar, yemek salonu, sinema salonu, eczane, duty-free mağazaları,
gourmet mağazaları, v.s (Suiling, 2010).

9.
8
(Şekil 2) Havaalanı değerlerin tekliflerinin ve önerlerinin
çeşitliliği (Jarach, 2005).
ÇOK Hizmet odaklı
(taşıyıcıların bütün
kategoriler hizmet veren
havaalanları)
Agresif çeşitli
(daha geniş ve yaratıcı bir şekilde
birincil ve ikincil havza alanları
hedefleyen)
Sunucu
kümesinin
sayısı
Tek Bir Konum Odaklı
(düşük maliyetli havaalanı)
Çeşitli
(ama sadece birincil havza alanı
hedefleyen)
AZ
DAR
GENİŞ
Değerlerin
tekliflerinin
ve
önerlerinin
aralıkları
Havaalanı tüm ilgili taraflara iletişim kurabilmek ve herkes için nasıl faydalı olabilir diye
havaalanının uzun vadeli hedefleri için Gelişim ve Mülkiyet Yönetim Planlaması non-aeronautical
üretimin gelirleri için uzun vadeli planlar sunmaktadır.
Endonezya'da havaalanı sektörü
Endonezya'da havaalanı sektörü, sayısı ve geleceğe yönelik beklentileri açısından ve halen
olağandışı büyüme hızlarını yaşayan Asya'nın en umut verici pazarlarından biridir. Endonezya'ya
gelen yabancı yolcuların ana girişi olarak tanınan Jakarta’daki Soekarno-Hatta Uluslararası

10.
Havaalanı, gerçek kapasitesinin iki katı ila çalışmak zorunda. IATA’nın tahminine göre 2014 yılında,
Endonezya havayolu taşımacılığında dünya piyasalarının ilk 10 sıralamasında yer alacakmış.
Havaalanlarının gelişmesi için hükümet ve havalimanı işletmecileri tarafından ayrılan çok
harcamalar vardır. Ayrıca, gelişmeleri hızlandırması ve ilave fonlar çekebilmesi için özel ve dış
kaynaklı yatırımcıların katılımı için düzenlemeler serbestleştirilmiştir. 2009’da güncel edilen
Endonezya Sivil Havacılık Otoritesi’ne göre; hükümet havaalanı altyapılarının mülkiyeti ve transfer
yönetimini ile ilgili özel sektöre önemli bir rol izin verilmiştir. Bu da havaalanı işletmeciliğinde
kamu sektörün yatırımlarını sınırlamak, ticari pazarlara serbest erişimi, hükümeti kontrolü
kısıtlamak ve ve rekabet gücünü yükseltmek anlamına gelir.
Public Private Partnerships Plan
Endonezya Hükümeti tarafından Public Private Partnerships - Infrastructure Projects Plan in
İndonesia to advertise Public Private Partnerships (PPP) başlıklı bir yıllık defteri sağlamaktadır.
Fakat Endonezya'da PPP nasıl şekillendirilecek. 2011 yılında basılan Hava Taşımacılığı Sektörü için
PPP projelerini iki kategori yayınlamıştır: ready-for-offer projects ve potential projects (U.S.
Embassy Jakarta Economic Section, 2012).
9
Blue Book
Hükümet PPP projelere ek olarak , projelere kabul edilen dış kaynaklı kredilerden veya hibelerden
alır, incelenir ve onaylayacaktır. Blue Book olarak bilinen bu projeler yayınlanmıştır, başlangıçta
sunulan ve onaylanan projelerin herhangi bir düzeltme veya iptal edilmesi sonucunda hesabına
düzenli olarak revize edilmiş bir dokümanıdır (U.S. Embassy Jakarta Economic Section, 2012).

11.
MP3EI
2011 yılında, PPP programı çerçevesinde mevcut kalkınma planlarının yanı sıra Endonezya
Hükümeti tarafından tanıtılan Endonezya Ekonomik Kalkınma, Genişleme ve Hızlandırması için
Master Planı (MP3EI) bir başka resmi planlama dokümanıdır. MP3Eİ’nın ana hedefi yarı dönemdeki
gelişme planını değiştirmek değil, fakat bunun tamamlanması yönelik ulusal ve uluslararası
havaalanların bağlantısını güçlendirilmesi için tasarlanmıştır. MP3Eİ projelere bağlı kılan yatırım
ve paydaşlarını aşağıda listelenmiştir:
10

12.
Sonuç
Endonezya'da havaalanı sektörü hızlı bir şekilde gelişiyor. Gelişmekte olan bir piyasası olarak
gelecekteki büyümesi için geniş odalar hala bulunmakta. Sektörler devlete ve/veya birkaç büyük
operatörlere ait veya işletilen arasında bölünür. Bunun avantajların yanı sıra dezavantajları da
olabilir. Ancak, yabancı şirketler için Endonezya'da havaalanı sektöründe büyük fırsatlar vardır.
Hükümetin şu anda planladığı gelişmelerin uygulanması üzerinde baskı koyarak piyasa bir hızlı bir
şekilde gelişiyor. Dinamik özellikler ile tanınan bu ülkeye ayak basmak ve bu fırsatları
değerlendirmek şimdi tam zamanı. Havaalanı gelişmelerin hızlanması için duyduğu ihtiyaçlar
dolayısıyla bunları tartışılmaz. Bu konuda tek sorun olan bu pazara girmek ve faaliyetlerini
genişletmek için nasıl ve ne tür yaklaşımlar yapılmalıdır. Unutmayınızki, kültürel farklılıkları
anlayarak ortaklarla sağlam bir ilişki kurmayı önemli ölçüde katkı sağlayacak başarı faktörlerinden
biridir. Gelişen havacılığın gerçekleştirilmesi ile birlikte Endonezya'nın geleceğe yönelik yatırımlar
yapmak ve uluslararası sınırlar ötesinde çalışmak için şimdi tam zamanı.
11

13.
Kaynakça
Carmona, M. (2010). The regulatory function in public-private partnerships for the provision of transport
12
infrastructure. Research in Transportation Economics, 1-3.
Chin, T. A. (1997). Implications of Liberalization on Airport Development and Strategy in the Asia Pacific.
Pergamon, 127-129.
Direktorat Jenderal Perhubungan Udara. (2013, Kasım 28). Daftar Maskapai. AOC 121 AOC 135:
http://hubud.dephub.go.id/?id/aoc/index/filter:tahun,0;bulan,0;code,1;category,0;remark,0
adresinden alınmıştır
Hooper, P. (2002). Privatization of airports in Asia: The Public Policy Programme, National University of
Singapore. Journal of Air Transport Management, Singapore, 1-5.
Jarach, D. (2005). "Airport Marketing: Strategies to Cope with the New Millenium environment". Italy:
Ashgate.
KPMG International. (2007). A Guide to Airports in Asia Pacific. Strategic & Commercial Intelligence, 15.
Liu, T. W. (2013). Large-scale public venue development and the application of Pulic-Private Partnerships
(PPPs). 1-4.
Pal, S. (2013, Agustus 30). Airport Marketing SimpliRecap: How Airports are Performing on Twitter, Abu
Dhabi Airport’s Futuristic Sleep Pods, Auckland Airport’s China Connection & more! simpliFlying:
http://simpliflying.com/2013/airport-marketing-recap-auckland-airport-abu-dhabi-twitter/
adresinden alınmıştır
Rothery, G. (2012, Temmuz 23). Airport retailer launches summer campaign. businessandleadership:
http://www.businessandleadership.com/marketing/item/36252-airport-retailer-launches-s
adresinden alınmıştır
Suiling, L. (2010). Airport Marketing. 8-11.
Tooten, T. (2012). Indonesia Market Analysis Airport Sector. 15.
U.S. Embassy Jakarta Economic Section. (2012). Opportunities in Indonesia. The Aviation Sector, 1-6.
Yuliawati, E. C. (2013,). “Nusantara: Between sky and earth could the PPP be the solution for Indonesian
airport infrastructures?”. Case Studies on Transport Policy, 18.
Zhang, A. H. (2009). Low Cost Carriers in Asia: Deregulation, regional liberaliztion and secondary
airports. Researc in Transportation Economics, 1.