2. Hörmetli Hazerat;
Geçici vazife ile bulunduğum Bakü’de devlet mezarlığı olan “Fexri Hiyaban’”ı önce 11
Temmuz 2009 günü bir devre arkadaĢımla ziyaret ettik. Daha sonra 13 Ağustos 2009 günü
öğrencilerimiz ve halen aynı Ģehirde mesai arkadaĢlarımız M. Koçak ve M. Eskiköy ile tekrar tetkik
fırsatı bulduk. KardeĢ ülkenin sanatçıları ve devlet adamlarının mezarlarının bulunduğu hiyaban
heykeller ve büstlerle sanki bir sanat galerisi…
Mezarlığın Sovyet devrinde tesis edildiği anlaĢılıyor. Azerbaycan’da görev yapmıĢ Rus
generalleri, Sovyetler Birliği kahramanı seçilmiĢ Azeriler ile ilk Azerbaycan Cumhuriyeti(1918-1920)
devrinde ortadan kaldırılmıĢ Rus Komünist Partisi üyesi Azerilerden bazılarının da mezarları
burada..
Mezar kitabelerinden Kril ve Arap harfleriyle yazılmıĢ olanları, mümkün olduğunca
imlalarına müdahale etmeden bizim alfabeye aktardım. Yansılara bazı kısa genel bilgiler ilave ettim.
Mezarlıkta herhangi uhrevi bir sembol veya ifade mevcut değil…Ancak resmi
törenlerde saygı duruĢunun sonunda “Allah rehmet eylesin” deniyor.
Diğer taraftan Azerbaycan’ın kendi değerlerine gösterdiği kadirbilirliğe gıpta ettim.
ArkadaĢlarımızın çektiği resimleri iliĢikte takdim ediyorum.
3. FAHRİ
HİYABAN
Protokolü
doğrudan
Umummilli
liderin
mezarına
götüren sağ ve
solda iki ayrı
yol daha var…
4.
5. AZADLIĞI İSTEMİREM ZERRE-ZERRE,
QRAM-QRAM,
QOLUMDAKİ ZENCİRLERİ İSTEYİRİM,
QIRAM-QIRAM,
AZADLIĞI İSTEMİREM, BİR HEB KİMİ,
DERMAN KİMİ,
İSTEYİREM SEMA GİBİ, GÜNEŞ KİMİ,
CAHAN KİMİ.
6. El bilir ki, sen benimsen,
Yurdum yuvam, meskenimsen,
Anam doğma vetenimsen!
Ayrılar mı könül candan?
Azerbaycan, Azerbaycan!
7. Samed Beyin yakın dostu üstad bestekâr Üzeyir
Hacıbey’un1948-ci ilde rehmete gettiği gün yazdığı mısralar
özüne kitabe olmuĢ….
9. Rehmetli’nin 1970’li yıllarda Türkiyede neĢredilmiĢ Ģiirlerini hatırlarım….
Yukarıdaki Ģiiri mahnı olarak bestelenmiĢtir.
10. Milli ruh ve vatanseverlik duyguları şairi..
“Atamın kitabı”, “Esger andı”, “Veten deyin”
kitaplarından bir kısmıdır..
1933-2004
11. Azerbaycanın
Xalq Şairi
MEMMED RAHİM
İkinci Dünya Savaşı döneminde “Azerbaycanlı teyyareçilerin
qehremanlığını terennüm eden Leninqrad göylerinde şiiri
meşhurdur.”
12. Şair
Resul Rıza
1910-1981
1971 yılında
Redaktörlüğünü
“Qızılgül olmayaydı”
yaptığı Azerbaycan
adlı uzun şiirinde
Sovyet
Stalin’in 1930’lu
Ensiklopediyası’nın
yıllardaki terörü konu
1nci cildi Türkçü-
edinilmiştir. Şiir terör
Turancı bulunarak
kurbanlarından şair
piyasaya çıkarılmadan
Mikail Müşfik’e
toptan imha
hasrolunmuştur.
edilmiştir.
Bele meğrur dayanmaqda haqlıyam,
Men kökümle bu torpağa bağlıyam
13. Abdulla ġaiq
1881-1959
ġair ve yazar..
BirleĢelim Türk oğlu, bu yol millet yoludur,
Ünle, zarla, Ģanla, tarihimiz doludur..
Heyat, ĠrĢad, Debistan, Rehber,
Mekteb, Füyuzat, Ġqbal,
Yeni Ġqbal, Açıqsöz adlı
yayınlarda yazı yazdı..
14. “Müasir Azerbaycan edebiyyatının
Qüdretli nümayendelerinden olan
Bextiyar Vahabzade xalqımızın istiqlal
mücahididir. Vetenizmizn birliyi,
xalqımızın azadlığı Ģairin yaradıcılığının
baĢ mövzusudur.”
Edebiyyat Müntexebatı 11, Bakı, 2008
“Ana dili”, “Gülüstan”, “VetendaĢ”,
“ġehidler”,
“ġeb-i hicran” Ģiirleri meĢhurdur.
“Sovet dövründe yazılmıĢ bütün
poemaları hem müsteqim, hem de
Remzi mena daĢıyır.”
Edebiyyat, Rafiq Memmedov, Bakı, 2009
15. Bahtiyar Beyin anıtmezar yeri
Sovyet sonrası dönemde ülkenin adının “Azerbaycan
Türk Cumhuriyeti” olmasını talep etmiş olan şairin
fikirlerini hatır gönül dinlemeden ifadesi meşhurdur. Bu
çerçevede bir televizyon yayınında eş olarak Slavları
tercih eden Azerbaycan erkeklerini beynamus
(namussuz) ilan etmesi halen takdirle yad edilmektedir.
Yurdunu, yuvasını terkederek Rusya’da Slav kadınlarla
yaşayan sorumsuz onbinlerce Azeri, mevcut dehşetli
sosyal çöküntünün önemli bir sebebidir.
16. Milli vatanperverlikle duyguları ile
Komünist parti üyeliğini beraber
götürmeye çalıĢmıĢtır…
“Veten hakkında neğme” adlı Ģiiri
meĢhur bestekâr Zülfükâr Hacıbeyov
oğlu Niyazi Bey tarafından
bestelenmiĢtir.
17. Bir diğer dahi bestekâr
EMĠROV
FĠKRET
MeĢedi Cemil oğlu
Cabbar Cabbarlı’nın “Sevil”
piyesini opera olarak
bestelemiĢtir.
Senfonik muğamın yaratıcısı
bilinir. “Kürd AfĢarı” ve “ġur” adlı
senfonik muğamları SSCB devlet
mükâfatına layık görülmüĢtür.
“Nizami senfonisi” ve
“Azerbaycan senfonik suiti” ile
“Minbir gece balesi” göz dolduran
diğer eserlerindendir.
18. ġah Ġsmayıl operası gibi
parlak eserlerin bestecisi
Müslüm Maqomeyev…
Ġlk operası Nergiz’i 1935
yılında besteledi.
Kabrin yanındaki diğer
Müslüm Maqomeyev nevesi.
O dahi sanatkâr. Dedesinin
bestelediği operada Ġsmayıl
ġah Hazretlerini oynamıĢtı..
Son dönemde Devlet
Filarmoni Konservatuarına
dahi bestekârın adı verilmiĢtir.
19. Bestekârın “Azerbaycan kantatası” meĢhurdur.
“Ölüler” adında operayı 1963 yılında bestelemiĢtir.
ġaire Hankızı HurĢidbanu Natevan Hanımı konu alan “Natevan” operası
2003’de sahneye konulmuĢtur.
20. Azerbaycanın bir başka musiki dehası
KARA KARAYEV
Üzeyir Hacıbeyov adlı devin talebesidir.
“Yeddi Gözel” ve “Ildırımlı Yollar” tanınmış eserleridir.
21. Bestelerin Şahlarşahı Üzeyir Hacıbeyov
İşgalden sonra sadece musiki ile
uğraştı. Maslahata uygun “Qızıl
esger marşı” “Komsomolcu qız”
Şarkta ilk opera olan
gibi eserler de ortaya koydu.
“Leyli ve Mecnun” 1937 yılında bestelediği
sahneye konulduğunda “Köroğlu” operası Stalin’in
yıl 1908 idi. Bestekâr takdirini kazanınca Komünist
Üzeyir Bey 23 Partisine üye kabul edildi. Bu
yaşındaydı. dönemde küçük kardeşi Ceyhun
Dünyaca tanınmış Hacıbeyli dışarıda aktif bir rejim
“Arşın mal alan” ve “O muhalifidir.
olmasın bu olsun”
erken dönem 1937 de binlerce “Azerbaycan
müzikalleridir. ziyalısının” imhası ile
sonuçlanan kırımdan talihin
Milliyetçi bir aydın eseri zarar görmedi.
olarak ülke istila
edilinceye kadar doğru Çeşitli formda yüzlerce özgün
eser besteledi. 1937deki
bildiklerini yazdı ve
felakette katledilen Ahmed
fiilen yaşadı..
Cavad Beyin sözlerini yazdığı
şiire yaptığı beste halen
Azerbaycan milli marşıdır.
22. Azerbaycan Opera Sanatının banisi
Görkemli Sovyet Bestekârı
Üzeyir Ebdülhüseynoğlu
Hacıbeyov
Köroğlu operasının librettosu okununca, fikrimizce zahiren iktidardaki totaliter
ideolojinin bakış açısına uygun bir format görülürse de zalimden, zulümden, kan
emenden feryadın mevcut sisteme de olduğu söylenebilir.
Kanaatimizce Üzeyir Bey zulme maruz kalan nice büyük şahsiyetin tarih boyunca
başvurmak zorunda kaldığı gibi iki dilli konuşma ile ayakta kalabilmiştir…
Yani tiranlara baş eğmiş görünürken esasında sisteme reddiye de kayda geçmektedir.
24. Bestekâr Zülfükâr Hacıbeyov
Büyük bestekâr Üzeyir Hacıbeyov’un ve Azerbaycanın 1920’de Kızılordu
tarafından işgalinden öldüğü 1962 yılına kadar sürgünde yaşayan tarihçi
Ceyhun Hacıbeyli’nin ağabeyi ve meşhur bestekâr ve orkestra şefi Niyazi’nin
babasıdır.
“Aşıq Qerib”
operası,
“Elli yaşında
cavan” ve
“Evliyken
subay(bekâr)”
müzikallerinin
bestekârıdır.
27. SSCB Devlet sanatçısı,
profesör
LÜTFİYAR İMANOV
1928-2008
Köroğlu operasında
başrol oynamıştı..
Yine Vaqif opera
filminde şair Molla
Vaqif Penah’ı
canlandırmıştı..
31. Dövlet mükâfatı lureatı
Azerbaycan Respublikasın
Xalq artisti
Ağalar qızı
Leyla Xanım Bedirbeyli
1920-1999
Fahri Hiyaban resimlerini çeken, ancak “boz” vaziyetinde olduğundan ikbal ve
istikbaline zarar vermemek düşüncesiyle adını yazmayı maslahata uygun
bulmadığım arkadaşımın görüntüsü Leyla Hanımefendinin yanına düşmüş..
Leyla Hanım güzelliğiyle de
meĢhurmuĢ.. Rivayete göre Stalin
Azeri gözeli diye iltifat etmiĢ…
1960 yapımı Köroğlu filminde Nigarı oynuyordu…
33. 20-ci esr Azerbaycan musikisinin altun sesi Bülbül….
Bülbül adını Türkçe bilen Stalin vermiĢ imiĢ. Asıl adı Murtaza Memmedov...
Halen Azerbaycan’ın Moskva sefiri,
tanınmıĢ bestekâr ve oxuyucu Polat
Bülbüloğlu’nun atasıdır.
Bakı’de yaxĢi bir cadde namına verilib…
Üzeyir Hacıbeyov’un Köroğlu operasında baş rol oynamış..
Sesinin etkileyiciliği hala nakledilir.
35. Bakü’de 1875 yılında ilk Türkçe
gazete EKĠNCĠ’yi çıkardı..
Büyük eğitimcilerdendir..
36. Xalq Ressamı
Ezim Aslan oğlu
EZĠMZADE Celil Memmedquluzade’nin
Burada defn Tiflis’te yayınladığı
edilmiĢtir. Molla Nesreddin mizah
mecmuasında rahmetli
1880-1943 Sabir’in 1906-1911
arasında Hophop imzalı
hicivlerine renkli resimler
de yapmıĢtı..
38. Bakü’nün en büyük
heykeli Nerimanov’u
1982 yılında
tamamladı.
Celal Karyağdı
1914-2001 Sur dibindeki Sabir’in
kişiliğini aksettiren
HeykeltraĢ heykelini 1958’de yaptı.
39. Dramaturg, hikâyeci, Ģair
Cefer Cebbarlı(1899-1934)
Cihan harbinde felaket senelerimizde
yazdığı “Trablis miharebesi” ve “Edirne fethi”
dramları ile kara gün dostu olduğunu ispat etti.
Eserlerin konuları 1912 Trablusgarp
harbi ile 1913 Edirne’nin kurtarılmasında Türk
askerinin kahramanlık ve cesaretidir.
Adı Bakü’de büyük bir caddeye verilmiĢtir.
Memmed Emin Resulzade tarafından 1918
senesinde Azerbaycan Cumhuriyetinin ilan
edildiği günün anısına adlandırılmıĢ olan 28
May meydanında ihtiĢamlı bir heykeli vardır.
40. “Xurşidbanu
Natevan”
piyesinde tanınmış
şair Natevan
Hanımı işlemiştir.
“Söyüdlü arx”, “Şeyx Xiyabani”
adlı piyesinde de
“Körpüsalanlar”, 1920 yılındaki
Güney
“Dağlar Azerbaycan’ın
arxasında üç 1914-1996 İstiklal
dost”, mücadelesini konu
almıştır.
“Geriye baxma
qoca” Ġlyas Efendiyev
Romanlarından Romancı ve Tiyatro yazarı
bir kısmıdır.
TanınmıĢ edebiyatçı Elçin’in babası
41. AZERBAYCANIN
BÜYÜK EDİBİ
EBDURRAHİMBEY
HAQVERDİYEV
1870-1930
Tanınmış hikayecidir.
“Ağa Mehemmed Şah
Qaçar” adlı eseerinde
Azerbaycanın
parçalanmasını konu
edinmiştir
42. Celil Memmedquluzade ve
muhterem evdeĢi Hemide
Hanım…
Gayret sahibi Celil Bey,
Molla Nesreddin’i önce dönemin
Türk kültür merkezi Tifliste, Tiflisin
düĢmesi üzerine Tebriz’de
çıkardı…
Mirza Elekber Sabir 1911’de
vefatına dek Hophop imzasıyla
Ģiirlerini Tiflisteki Molla
Nesrettin’de neĢretmiĢti. Ve her
zümreden düĢman sahibi
olmuĢtu. 49 yaĢında rehmete
giden yoksul Sabir’e hastalık
devresinde Tiflis’te Celil Bey ve
merhume hanımı bakmıĢtı…
1911 senesinde Ġslam dünyasına
yaptığı Sabir’e yardım
kampanyası hayfa ki neticesiz
kalmıĢtı..
50. ġAĠR VE ROMANCI
Konusunu 19ncu asır Azerbaycanından alan tanınmış Deli Kür
romanı filme de çekilmiş, bu yıl ülkemizde de yayınlanmıştır.
Yazar “Ayrılan Yollar “ adlı romanında Stalin dönemini
eleştirmiştir.
52. Tarihçi Ziya Bünyadov
1923-1997
“Azerbaycan 7-9 esrlerde”
adlı monografisi
tanınmıştır.
Karabağ meselesinde
Sakhoruv’un Ermeni
yanlılığını ağır şekilde
eleştirmiştir.
1997 yılında milletvekili
iken şüpheli bir şekilde
öldürülmüştür.
Rusların “Büyük Veten
Muharebesi” dedikleri 2nci Dünya
Savaşında gösterdiği
kahramanlıktan ötürü Sovyetler
Birliği kahramanı ilan edilmiştir.
53. Yazdığı 19ncu yüzyıla ilişkin
eserinde Şeyh Şamil’in Rus
Çarlığına mukavemetini
övdüğü için bizzat Azerbaycan
Komünist Partisi 1nci Sekreteri
Mir Cafer Bağirov tarafından
ağır bir şekilde saldırıya uğradı.
Şerefli tarihçi baskılara
dayanamayınca intihar etti..
” 40-50 illerde Azerbaycanda tarixci alimler neslinin yetişmesi
bir çox problemlerin helli içün şerait yarattı”
Azerbaycan Milli Ensiklopediyası, 2007, s. 651
63. Seyid Cefer PiĢeveri
Azerbaycan Demokrat Fırkası
baĢkanı.. Aralık 1945’de Tebriz’de
Azerbaycan Milli Hökümetini kurdu.
Azerbaycan Milli Hökümeti
kurulduğundan tam bir yıl sonra ġah
tarafından cebren dağıtıldı..
Mücadeleyi “öldü var, döndü yox”
ilkesiyle devam ettirmek isteyen
PeĢaveri, Komünistler tarafından
Sovyet Azerbaycanına zor
kullanılarak getirildi. Moskova artık
Tebriz merkezli müstakil Azerbaycan
istemiyordu. Cafer Bey tekrar
mücadele için Tebriz’e dönmek
istiyordu. “Muammalı” bir trafik
kazasıyla 12 Temmuz1947 tarihinde
bu âlemden göçtü..
64. PeĢaveri mücadelesinin haklılığından Ģüphe etmedi. Ölümünden önce
Ģunları söyleyecek kadar kendinden emindi…..
Azerbaycan halkı fırkamızın ve şehametli
a
fedailerimizin yalnız Azerbaycan’a değil,
bütün İran’a ettiği tarihi hizmetleri
illerle, yüzillerle yad edecektir.
Seyyid Cafer Pişeveri
65. Gulam Yahya DanıĢeyan
1906-1986
Kim olduğunu sorduklarımdan
bilen olmadı..
Künye altındaki kabartma
süngülü milislerin bayrağının
üstündeki güneĢ takviminin 21
Azer 1326 günü Tebrizde
Azerbaycan Milli Hökümetinin
kurulduğu 12 Aralık 1945
gününe denk geldiğine göre,
Cafer Beyle beraber Kuzey
Azerbaycan’a sığınan önemli
bir kimse olması gerekir..
66. 28 Mayıs 1918- 27 Nisan 1920
arasında iktidarda bulunan
Memmed Emin Resulzade’nin
Azerbaycan Xalq Cümhuriyeti
devrinde ortadan kaldırılmıĢ
Komünist partisi üyelerine
yapılmıĢ mezarlar….
Devrik rejimden, onlarca yıl
“Müsavat qatilleri” olarak
bahsedilmiĢ, “müsavatçılık” en
ağır politik suç olarak
görülmüĢtür.
Müsavat celladları tarafından ġimdi resmi bakıĢ açısında
Müsavat devri sahipleniliyor.
vahĢicesine öldürülmüĢ alovlı Çünkü Müsavat’ın alternatifi
Ermeni-Rus iĢbirliğinin
BolĢevik Eli Bayram oğlu savunmasız Müslüman ahaliyi
kitlesel imhası idi.. Müsavat bunu
durdurmuĢtu..
Bayramov 1889-1920
Ancak Müsavat lideri
Resulzade’nin isim ve hatırasına
pek vurgu yapılmıyor.
