Zamenhof tra religione e filosofia: lezioni per il XXI secolo

1. Augusta Taurinorum Zamenhof tra religione e filosofia Lezioni per il XXI secolo F Gobbo (Amsterdam / Torino) ⟨F.Gobbo@uva.nl⟩ 11 Feb 2017 Convegno Homo Sum Centro studi Sereno Regis, Torino 1 (cc) 2017 F Gobbo

2. Zamenhof, chi era costui?

3. Ludwik Lejzer Zamenhof: la vita ■ 1859: nasce a Białystok (oggi Polonia, allora Russia zarista) ■ 1879-81: studia medicina a Mosca ■ 1881-1885: continua gli studi a Varsavia ■ 1887: pubblicazione dell’esperanto ■ 1901: umanitarianesimo religioso, pseudonimo Homo Sum ■ 1905: primo Congresso Mondiale Esperanto ■ 1906: pubblicazione de Hilelismo, pseudonimo Homarano ■ 1913: pubblicazione de Dogmoj de Homaranismo ■ 1914: risposta alla fondazione della Lega Ebraica Esperanto ■ 1915: Appello ai diplomatici: dopo la Grande Guerra ■ 1917: Le ultime parole. Morte a Varsavia 3 (cc) 2017 F Gobbo

4. I genitori di Lejzer Zamenhof © Fonte: La familio Zamenhof, Zofia Banet-Fornalowa

5. Studente di medicina a Mosca (1879-1881) © Fonte: Biserica sfanta tatiana moscova, crestinortodox.ro

6. I pogrom russi del 1881... © Fonte: fineartamerica.com

7. ...e la prima alyah sionista © Fonte: Giardino d’infanzia a Rishon Lezion, c. 1898, Wikipedia

8. I Zamenhof da Białystok a Varsavia © Fonte: Google Maps

9. Mappa di Varsavia, 1944 © Fonte: La familio Zamenhof, Zofia Banet-Fornalowa

10. Mappa del ghetto di Varsavia, 1942 © Fonte: La familio Zamenhof, Zofia Banet-Fornalowa

11. Zamenhof e la moglie Klara Silbernik © Fonte: Museo Esperanto Vienna

12. Copertina del primo libro dell’esperanto, 1887 © Fonte: Museo Esperanto, Vienna

13. Hillelismo L’umanitarianesimo Zamenhofiano in versione religiosa

14. Lettera a Abraham Kofman, 28 mag 1901 (1/2) Se eĉ ĉiuj akademioj de la mondo akceptus Esperanton, se eĉ milionoj da personoj ĝin uzadus, nenio garantias, ke en la daŭro de unu jaro ĝi subite ne estos forĵetita kaj forgesita por eterne! Se ĝi unu fojon ”eliros el la modo”, ĝi plej rapide pereos por ĉiam. Lingvo Internacia fortikiĝos por ĉiam nur en tia okazo, se ekzistos ia grupo da homoj, kiuj akceptus ĝin kiel sian lingvon familian, heredan. Se tutti gli accademici del mondo accettassero l’esperanto, anche se milioni di persone lo usassero con continuità, nulla garantisce, che nel giro di un anno venga d’un tratto buttato via e dimenticato per sempre! Se per caso andasse “fuori moda”, perirebbe con la massima velocità e per sempre. La lingua internazionale si fortificherà per sempre solo nel caso in cui esistessero un gruppo di persone che lo accettassero come propria lingua familiare, ereditaria. 14 (cc) 2017 F Gobbo

15. Lettera a Abraham Kofman, 28 mag 1901 (2/2) Cento da tiaj homoj estas por la ideo de lingvo neŭtrala multege pli grava ol milionoj da aliaj homoj. Hereda lingvo de la plej malgranda kaj plej sensignifa popoleto havas vivon multege pli garantiitan kaj neestingeblan, ol senpopola lingvo, kiun uzus eĉ milionoj da homoj. Jes, mi estas profunde konvinkita, ke nek solvo de la hebrea demando, nek enradikiĝo de lingvo neŭtrala estos iam ebla sen hilelismo, t. e. sen kreo de neŭtrala popolo. Un centinaio di tali persone sarebbero per l’idea della lingua neutrale di gran lunga più importanti di milioni di altre persone. Una lingua ereditaria del popolo più piccolo e insignificante ha una vita molto più garantita e inestinguibile di una lingua senza un popolo, che venisse usata da milioni di persone. Sì, sono profondamente convinto, che né la soluzione della questione ebraica, né il radicamento di una lingua neutrale sarebbero possibili senza Hillelismo, cioé senza la creazione di un popolo neutrale.15 (cc) 2017 F Gobbo

16. Primo Congresso Mondiale, 1905 © Fonte: Museo Esperanto, Vienna

17. Lettera a Émile Javal, 24 set 1905 Tiu ĉi malgranda popoleto, kiu havus sian konstantan kulturan centron en unu el la urboj de la neŭtrala Svisujo, prezentus fundamentan grupon, kiu iom post iom ensorbus en sin ĉiam pli da homoj el ĉiuj nacioj kaj estus la komenco de la estonta lingve kaj religie unuigita homaro. Questo piccolo popolo, che avrebbe il suo centro culturale permanente in una delle città della neutrale Svizzera, rappresenterebbe un gruppo fondamentale, che un po’ per volta assorbirebbe in sé sempre piú uomini da tutte le nazioni e sarebbe l’inizio di un’umanità futura unita per lingua e per religione. 17 (cc) 2017 F Gobbo

18. Copertina del libretto Hillelismo, 1906 © Fonte: Museo Esperanto, Vienna

19. Hillelismo ed esperantismo: dal testo del 1906 (1/3) La mirinda sukceso de la Bulonja kongreso konvinkis la iniciatorojn de la hilelismo, ke absoluta justeco, egaleco kaj frateco inter la popoloj en la praktiko estas plene ebla. Tial ili decidis uzi la plej proksiman tutmondan kongreson de la esperantistoj en Ĝenevo en Septembro 1906, por proponi al ĉiuj amikoj de interpopola justeco, unuiĝi en apartan grupon, kiu inter la amikoj de internacia lingvo prezentis apartan sekcion.* Il successo ammirevole del congresso di Boulogne ha convinto gli iniziatori dell’hillelismo, che giustizia assoluta, uguaglianza e fraternità tra i popoli nella pratica sono davvero possibili. Perciò hanno deciso di usare il congresso mondiale degli esperantisti prossimo venturo per proporre a tutti gli amici della giustizia tra i popoli di unirsi in un gruppo a sé, che tra gli amici della lingua internazionale sia presentato quale sezione a parte.* 19 (cc) 2017 F Gobbo

20. Hillelismo ed esperantismo: dal testo del 1906 (2/3) ( *Oni ne devas intermiksi la hilelismon kun la esperantismo! Ambaŭ ideoj estas tre parencaj inter si, sed tute ne identaj. Oni povas esti bonega esperantisto kaj tamen kontraŭulo de la hilelismo.) (*Non bisogna scambiare l’hillelismo con l’esperantismo! Entrambe le idee sono molto vicine tra loro, ma non sono del tutto identiche. Si può essere un ottimo esperantista e tuttavia oppositore dell’hillelismo.) 20 (cc) 2017 F Gobbo

21. Hillelismo ed esperantismo: dal testo del 1906 (3/3) La hilelismo estas instruo, kiu, ne deŝirante la homon de lia natura patrujo, nek de lia lingvo, nek de lia religio, donas al li la eblon eviti ĉian malverecon kaj kontraŭparolojn en siaj naciareligiaj principoj kaj komunikiĝadi kun homoj de ĉiuj lingvoj kaj religioj sur fundamento neŭtrale-homa, sur principoj de reciproka frateco, egaleco kaj justeco. L’hillelismo è una dottrina che, non intendendo distaccare l’uomo dalla sua patria naturale, né dalla sua lingua, né dalla sua religione, gli offre la possibilità di evitare falsità di ogni sorta e obiezioni nei propri principi nazional-religiosi e di comunicare con uomini di tutte le lingue e religioni su un fondamento neutrale-umano, su principi di reciproca fratellanza, uguaglianza e giustizia. 21 (cc) 2017 F Gobbo

22. Dichiarazione hillelista 1 (homo sum) 1. Mi estas homo, kaj por mi ekzistas nur idealoj pure homaj; ĉiajn idealojn kaj celadon gente-naciajn mi rigardas nur kiel grupan egoismon kaj hommalamon, kiuj pli aŭ malpli frue devas malaperi kaj kies malaperon mi devas akceladi laŭ mia povo. 1. Io sono un essere umano (homo sum) e per me esistono solo ideali puramente umani: gli ideali e gli scopi etnico-nazionali di ogni sorta li considero solo come egoismo di gruppo e odio verso l’uomo, che prima o poi devono sparire e alla cui sparizione devo dare il mio contributo secondo la mia possibilità. 22 (cc) 2017 F Gobbo

23. Dichiarazione hillelista 2 (uguaglianza universale) 2. Mi kredas, ke ĉiuj popoloj estas egalaj kaj mi taksas ĉiun homon nur laŭ lia persona valoro kaj agoj, sed ne laŭ lia deveno. Ĉian ofendadon aŭ persekutadon de homo por tio, ke li naskiĝis de alia gento, kun alia lingvo aŭ religio ol mi, mi rigardas kiel barbarecon. 2. Io credo che tutti i popoli siano uguali e considero ciascun uomo solamente secondo il suo valore e le sue azioni, non secondo la sua origine. Offese e persecuzioni di ogni sorta ad un uomo perché è nato in un’altra gente, con un’altra lingua o o un’altra religione rispetto alla mia, io li ritengo espressione di barbarie. 23 (cc) 2017 F Gobbo

24. Dichiarazione hillelista 3 (principio di territorialità) 3. Mi kredas, ke ĉiu lando apartenas ne al tiu aŭ alia gento, sed plene egalrajte al ĉiuj ĝiaj loĝantoj, kian ajn lingvon aŭ religion ili havas; la intermiksadon de la interesoj de lando kun la interesoj de tiu aŭ alia gento, lingvo aŭ religio mi rigardas kiel restaĵon de la tempoj barbaraj, kiam ekzistis nur rajto de pugno kaj glavo. 3. Io credo che ogni Paese appartenga non a una o un’altra gente, ma a buon diritto ugualmente a tutti i suoi abitanti, qualsiasi lingua o religione essi abbiano; il mescolarsi degli interessi del Paese con gli interessi di quella gente o quell’altra, lingua o religione li considero come resti di tempi barbari, quando esistevano solo il diritto del pugno e della spada. 24 (cc) 2017 F Gobbo

25. Dichiarazione hillelista 4 (diritto alla lingua) 4. Mi kredas, ke en sia familia vivo ĉiu homo havas plenan, naturan kaj nedisputeblan rajton, paroli kian lingvon aŭ dialekton li volas kaj konfesi kian religion li volas, sed en komunikiĝado kun homoj de alia deveno li devas, kiom ĝi estas ebla, uzadi lingvon neŭtrale-homan kaj vivi laŭ la principoj de religio neŭtrale-homa. Ĉiun celadon de unu homo, altrudi al aliaj homoj sian lingvon aŭ religion, mi rigardas kiel barbarecon. 4. Io credo che nella propria vita familiare ciascun uomo abbia il diritto completo, naturale e indisputabile di parlare qualsivoglia lingua o dialetto desideri e confessare qualsiasi religione egli voglia, ma nella comunicazione con gli uomini di altra origine debba, per quanto possibile, usare una lingua neutralmente umana e vivere secondo i principi della religione neutralmente umana. Gli sforzi di un solo uomo di imporre ad altri uomini la propria lingua o religione io li ritengo espressione di barbarie. 25 (cc) 2017 F Gobbo

26. Dichiarazione hillelista 5 (nomi geografici neutrali) 5. Mia patrujo mi nomas tiun regnon, en kiu mi naskiĝis aŭ en kiu mi por ĉiam enloĝiĝis […] nek mian tutan patrujon, nek ĝiajn apartajn partojn mi devas nomi per la nomo de ia gento, sed mi devas ilin nomi nur per nomo neŭtralegeografia. […] Ekzemploj: Svisujo, Belgujo, Aŭstrujo, Kanado, Meksiko, Peruo; Peterburgregno, Parizregno; Algerio, Varsovilando. 5. Chiamo ‘patria’ quello Stato in cui sono nato o in cui ho sempre vissuto […] né la mia patria intera, né le sue parti singole devo chiamarle con il nome di una gente di qualche tipo, ma devo usare solo nomi geograficamente neutrali. […] Esempi: Svizzera, Belgio, Austria, Canada, Messico, Perú; Pietroburgolandia; Parigilandia; Algeria; Varsavialandia. 26 (cc) 2017 F Gobbo

27. Dichiarazione hillelista 6 (patriottismo limitato) 6. Patriotismo aŭ servado al la patrujo mi nomas nur la servadon al la bono de ĉiuj miaj samregnanoj, de kia ajn deveno, lingvo aŭ religio ili estas; la servadon speciale al la gentaj interesoj, lingvo aŭ religio de tiu loĝantaro, kiu en la lando prezentas la plimulton, mi neniam devas nomi patriotismo. […] kaj de ĉia reciproka batalado de lingvoj aŭ religioj pro regado mi devas teni min flanke, ĉar ĝi estas nur batalado inter unu maljustaĵo kaj alia. 6. Il patriottismo o il servire la patria per me sono solo solo il servire al bene di tutti i suoi cittadini, indipendentemente dalla loro origine, lingua o religione; il servire gli interessi speciali di una gente, lingua o religione maggioritarie nel Paese, non lo devo mai chiamare patriottismo […] e nelle battaglie reciproche di qualsiasi tipo di lingue o religioni per il governo devo tenermi in disparte, poiché si tratta solo di una battaglia tra due ingiustizie. 27 (cc) 2017 F Gobbo

28. Dichiarazione hillelista 7 (giustizia umana universale) 7. […] mi batalas pro absoluta vero kaj justeco, […mi kredas, ke] la egalrajtigo de ĉiuj lingvoj kaj religioj forigos la kaŭzon de ĉiuj militoj kaj malpacoj inter la popoloj, ke ĉia perfortaĵo de unuj regnanoj kontraŭ aliaj restas ĉiam perfortaĵo, eĉ se ĝi estas farata de grandega plimulto kontraŭ malgrandega malplimulto, 7. […] io combatto per la verità e la giustizia assolute, […credo che] l’uguaglianza di tutte le lingue e le religioni eliminerà la causa di tutte le guerre e conflitti tra i popoli, che violenze di ogni sorta di alcuni cittadini sugli altri restano sempre violenze, 28 (cc) 2017 F Gobbo

29. Dichiarazione hillelista 7 (continua) kaj ke fortika feliĉo de la homaro estas ebla nur tiam, kiam por ĉiuj popoloj kaj landoj ekzistos justeco egala kaj absoluta, dependanta nek de loko, nek de tempo, nek de forto, kaj kiam en ĉiu regno ekzistos nur homoj kaj regnanoj kaj ne gentoj. e che una felicità stabile dell’umanità è possibile solo quando per ogni popolo e Paese esisteranno giustizia uguale e assoluta, non dipendente né dal luogo, né dal tempo, né dalla forza, e quando in ogni Stato esisteranno solo uomini e cittadini, e non genti. 29 (cc) 2017 F Gobbo

30. Dichiarazione hillelista 8 (nome personale neutrale) 8. Mia nacio mi nomas la tutecon de ĉiuj homoj, kiuj loĝas mian patrujon, de kia ajn deveno, lingvo aŭ religio ili estas; sed al mia nacia nomo mi devas ĉiam aldoni la vorton “hilelisto”, por montri, ke mi alkalkulas min al mia nacio ne en senco ŝovinista. […] Ekzemploj: Sviso-hilelisto, Peterburgregna hilelisto, Varsovilanda hilelisto. 8. La mia nazione per me è la totalità degli uomini che abitano nella mia patria, qualsiasi sia la loro origine, lingua o religione; ma al mio nome nazionale devo sempre aggiungere la parola “hillelista”, per mostrare, che mi annovero alla mia nazione ma non in senso sciovinistico. […] Esempi: svizzero hillelista, cittadino di Pietroburgolandia hillelista, cittadino di Varsavialandia hillelista. 30 (cc) 2017 F Gobbo

31. Dichiarazione 9 (politiche linguistiche neutrali) 9. Mia lingvo mi nomas tiun lingvon, kiun mi persone plej bone scias kaj plej volonte parolas, sed al la nomo de tiu ĉi lingvo mi devas ĉiam aldoni la vorton “hilelista”, por montri, ke mian lingvon mi ne rigardas kiel mian idolon kaj ke mia idealo estas lingvo neŭtrale-homa. En ĉiuj hilelistaj kunvenoj kaj, kiom eble, ankaŭ en ĉiuj privataj komunikiĝoj kun hilelistoj mi devas uzadi la lingvon hilelistan. 9. Chiamo ‘la mia lingua’ quella lingua che personalmente conosco meglio e parlo piú volentieri, ma al nome di detta lingua devo sempre aggiungere la parola “hillelista”, per mostrare che la mia lingua non è un mio idolo e che il mio ideale è una lingua neutralmente umana. In tutti i convegni hillelisti e, per quanto possibile, anche in tutte le comunicazioni private con gli hillelisti devo usare la lingua hillelista. 31 (cc) 2017 F Gobbo

32. Dichiarazione hillelista 9 (continua) En mia familia vivo mi povas uzadi kiun lingvon mi volas, sed mi devas ĝin nomi ne mia nacia, sed nur mia lingvo familia. Kiam oni demandas min pri mia lingvo nacia, mi devas respondi: “la ekzistadon de lingvoj naciaj mi ne konfesas, ĉar ĉiu nacio nuntempa parolas per multaj lingvoj; sed mia lingvo genta estas jena (nome tiu lingvo aŭ dialekto, kiun en mia patrujo parolas la plimulto de mia gento, se eĉ mi mem tute ne posedus tiun ĉi lingvon).” Nella mia vita familiare posso usare la lingua che voglio, ma devo chiamarla non la mia lingua nazionale, ma solo familiare. Quando mi si domanda della mia lingua nazionale, devo rispondere: “non credo nell’esistenza di lingue nazionali, perché ogni nazione attuale parla piú lingue; ma la mia lingua etnica è la seguente (nome della lingua o dialetto che in patria parla la maggior parte della mia gente, anche se non la possiedo completamente).” 32 (cc) 2017 F Gobbo

33. Dichiarazione hillelista 9 (Avvertenza) Rimarko: Ĉar en la nuna tempo ekzistas nur unu neŭtrala lingvo, nome Esperanto, tial la hilelistoj akceptas ĝuste ĝin; tamen ili rezervas al si la rajton anstataŭigi iam poste tiun ĉi lingvon per ia alia lingvo, se tio ĉi montriĝos utila. Avvertenza: poiché attualmente esiste solo una sola lingua neutrale, chiamata esperanto, gli hillelisti considerano proprio questa; tuttavia si riservano il diritto di sostituire questa lingua in un futuro con una qualche altra, se ciò si mostrerà utile. 33 (cc) 2017 F Gobbo

34. Dichiarazione hillelista 10a (religione del cuore) Mia religio mi nomas tiun religion, en kiu mi naskiĝis, aŭ al kiu mi estas oficiale alskribita; sed al ĝia nomo mi devas ĉiam aldoni la nomon “hilelista”, por montri, ke mi konfesas ĝin laŭ la religiaj principoj de la hilelismo, kiuj konsistas en jeno: a) Sub la nomo “Dio” mi komprenas tiun al mi nekompreneblan plej altan Forton, kiu regas la mondon kaj kies esencon mi havas la rajton klarigi al mi tiel, kiel diktas al mi mia saĝo kaj koro. Chiamo ‘la mia religione’ quella religione in cui sono nato, o che mi è stata attribuita ufficialmente; ma al suo nome devo sempre aggiungere il nome “hillelista”, per mostrare, che la professo secondo i principi religiosi dell’hillelismo, che consistono in quanto segue: a) Con il nome “Dio” intendo la Forza piú alta e incomprensibile, che regge il mondo e la cui essenza ho il diritto di chiarirmi cosí come mi detta la mia saggezza e il mio cuore. 34 (cc) 2017 F Gobbo

35. Dichiarazione hillelista 10b (legge universale) b) Kiel fundamentan leĝon de mia religio mi rigardas la regulon “agu kun aliaj tiel, kiel vi deziras ke aliaj agu kun vi, kaj aŭskultu ĉiam la voĉon de via konscienco”; ĉion alian en mia religio mi rigardas nur kiel legendojn aŭ kiel religiajn morojn, kiuj estas enkondukitaj de homoj, por enporti en la vivon difinitan programon kaj spiritan varmon, kaj kies plenumado aŭ neplenumado dependas de mia persona deziro. b) ritengo come legge fondamentale della mia religione la regola “agisci con gli altri cosí come desideri che gli altri agiscano con te, e ascolta sempre la voce della tua coscienza”; tutto il resto nella mia religione lo considero leggenda o tradizioni religiose, introdotte dagli uomini per portare nella loro vita un programma definito e un calore nell’animo, e la cui ottemperanza o meno dipende dai miei desideri personali. 35 (cc) 2017 F Gobbo

36. Dichiarazione hillelista 10c (costumi universali) c) Mi konscias, ke ĉiu homo apartenas al tiu aŭ alia tradicia religio ne tial, ke ĝi la plej multe respondas al liaj personaj konvinkoj, sed nur tial, ke li en ĝi naskiĝis, kaj ke la esenco de ĉiuj religioj estas la sama, kaj ili distingiĝas unu de alia nur per legendoj kaj moroj, kiuj ne dependas de persona elekto de homo. […] c) Sono cosciente che ogni uomo appartiene a quella o quell’altra religione tradizionale non perché corrisponda al massimo alle sue convinzioni personali, ma solo perché ci è nato, e che l’essenza di tutte le religioni è la stessa, e si distinguono una dall’altra solo per le leggende e i costumi, che non dipendono dalle scelte personali. 36 (cc) 2017 F Gobbo

37. Dichiarazione hillelista 10c (continua) […] mi devas kunhelpi al tio, ke per konstanta reciproka komunikiĝado de la hilelistoj de diversaj religioj la diversformaj religiaj moroj de ĉiuj hilelistoj iom post iom cedu la lokon al moroj komunaj, neŭtrale-homaj. […] devo contribuire affinché, attraverso la comunicazione costante e reciproca degli hillelisti di diverse religioni, i costumi religiosi formalmente diversi un po’ per volta cedano il passo a costumi comuni, neutralmente umani. 37 (cc) 2017 F Gobbo

38. Dichiarazione hillelista 11 (religione hillelista) 11. Kiam en mia urbo estos fondita templo hilelista, mi devas kiel eble pli ofte vizitadi gin, por frate kunvenadi tie kun hilelistoj de aliaj religioj, ellaboradi kune kun ili morojn kaj festojn neŭtrale-homajn kaj tiamaniere kunhelpi al la iom-post-ioma ellaboriĝo de filozofie pura, sed samtempe bela, poezia kaj varma vivo-reguliga religio komune-homa, kiun gepatroj povos sen hipokriteco transdoni al siaj infanoj. 11. Quando nella mia città sarà fondato un tempio hillelista, dovrò visitarlo il piú spesso possibile per convenire lí fraternamente con gli hillelisti di altre religioni, elaborare insieme con loro costumi e festività neutralmente umani e in tal modo contribuire all’elaborazione di una religione comune umana che regola la vita che sia filosoficamente pura, ma allo stesso tempo bella, poetica e calda, che i genitori potranno senza ipocrisia passare ai propri figli. 38 (cc) 2017 F Gobbo

39. Dichiarazione hillelista 11 (continua) En la templo hilelista mi aŭskultados la verkojn de la grandaj instruintoj de la homaro pri la vivo kaj morto kaj pri la rilato de nia “mi” al la universo kaj al la eterneco, filozofie-etikajn interparolojn, altigajn kaj nobligajn himnojn k.t.p. […] Tiel longe kiel en mia urbo ne ekzistas templo hilelista, mi devas kiel eble plej ofte kunvenadi por komunaj interparoladoj kun aliaj hilelistoj de mia urbo, kaj se tiaj ne ekzistas, mi devas komunikiĝadi letere kun hilelistoj de aliaj urboj. Nel tempio hillelista ascolterò le opere dei grandi maestri dell’umanità sulla vita e la morte e sulla relazione tra il nostro “me” e l’universo e l’eternità, dialoghi etico-filosofici, inni che innalzano lo spirito e nobilitano, ecc. […] Finché nella mia città non esisterà un tempio hillelista, devo convenire per quanto possibile di frequente con altri hillelisti della mia città, se ne esistono, e se non, devo comunicare per lettera con hillelisti di altre città. 39 (cc) 2017 F Gobbo

40. Dichiarazione hillelista 12 (professione di fede) 12. Hilelisto mi nomas ĉiun homon, kiu subskribis la “Deklaracion de Hilelisto” kaj alskribiĝis al iu el la ekzistantaj hilelistaj temploj aŭ rondetoj. 12. Chiamo ‘hillelista’ ogni uomo che ha sottoscritto la “Dichiarazione dell’Hillelista” e che si sia iscritto a uno dei templi hillelisti o circoli esistenti. 40 (cc) 2017 F Gobbo

41. Homaranismo L’umanitarianesimo Zamenhofiano versione filosofica

42. Appendice ai Dogmi dell’Hillelismo (1906) 1. La nomo “Hilelismo” estas nur provizora; estas supozate anstataŭigi ĝin per la nomo “Homaranismo”, kiu pli precize esprimas la tutan esencon de nia ideo (‘homarano’ en la lingvo Esperanto signifas “membro de la homa familio”). 1. Il nome “Hillelismo” è solo provvisorio; si suppone che venga sostituito dal nome “Homaranismo”, che esprime con piú precisione l’intera essenza della nostra idea (‘homarano’ in lingua esperanto significa “membro della famiglia umana”). 42 (cc) 2017 F Gobbo

43. Apologia dell’homaranismo 1/4 La homaranismo laŭ la opinio de s-ro D. [Dambrauskas] estas kontraŭreligia! Kiun la homaranismo detiras de la religio? Ĉu la homojn blinde kredantajn? sed tiuj ja ne akceptos la homaranismon. Ĉu la homojn libere pensantajn? sed tiuj ja de longe defalis de la religio, kaj la homaranismo, kontraŭe, celas altiri ilin al la religio! L’homaranismo secondo l’opinione del sig. D. [Dambrauskas] è controreligioso! Chi è che tira via l’homaranismo dalla religione? Uomini che credono ciecamente? ma quelli davvero non accetteranno l’homaranismo? Gli uomini del libero pensiero? ma quelli davvero da tempo hanno mollato la religione, e l’homaranismo, al contrario, intende attrarli alla religione! 43 (cc) 2017 F Gobbo

44. Apologia dell’homaranismo 2/4 La homaranismo, kiu varbos siajn adeptojn ne per blinda kredigado, sed per admonado, estas ja destinita sole nur por homoj libere pensantaj. La eklezio forigis ilin de la vera Dio, – la homaranismo ilin rekondukos al Li. La eklezio rakontis al ili pri diversaj elpensitaj “ordonoj de Dio”, pri diversaj elpensitaj “sanktaj veroj”, kaj kiam ilia prudento kontraŭ tio ĉi ekprotestis, ili devis tute defali de ĉia religio, kaj multaj el ili sentas sin tre malfeliĉaj. L’homaranismo, che propagandi i suoi adepti non con il credere cieco, ma con l’ammonizione, è destinato solo agli uomini dal libero pensiero. La Chiesa li ha allontanati dal vero Dio. – l’homaranismo li ricondurrà a Lui. La chiesa gli ha raccontato di diversi “ordini di Dio” inventati, di diverse “verità sante” inventate, e quando la loro prudenza contro tutto ciò iniziò a protestare, hanno dovuto mollare qualsivoglia religione, e molti di loro si sentono molto infelici. 44 (cc) 2017 F Gobbo

45. Apologia dell’homaranismo 3/4 Al s-ro D. ŝajnis, ke la homaranoj metas Hillelon pli alte ol Jesuon Kriston. Ĉar s-ro D. estas ne sole sincera kaj profunde konvinkita kristano, sed ankaŭ katolika pastro kaj profesoro de eklezia akademio, mi tute ne miras, ke tiu ĉi supozata intenco de la homaranoj faris sur lin malbonan impreson. Al sig. D. sembra che gli homaranisti mettano Hillel piú in alto di Gesú Cristo. Poiché il sig. D. non solo è un sincero e profondamente convinto cristiano, ma anche un prete cattolico e professore di una accademia ecclesiastica, non mi sorprende affatto, che questa supposta intenzione degli homaranisti ha fatto su di lui una cattiva impressione. […] 45 (cc) 2017 F Gobbo

46. Apologia dell’homaranismo 4/4 […] sed la homaranoj ne havas eĉ la plej malgrandan intencon krei ian novan religion, ili volus nur fari ponton, kiu povus pace ligi inter si ĉiujn religiojn ekzistantajn kaj poste iom-post-iom kunfandi ilin reciproke. […] ma gli homaranisti non hanno neanche la piú piccola intenzione di creare una qualche nuova religione, vorrebbero solo fare un ponte, in cui potessero in pace legarsi tra loro tutte le religioni esistenti e un po’ per volta fondersi insieme reciprocamente. 46 (cc) 2017 F Gobbo

47. Copertina del libretto Homaranismo, 1913 © Fonte: Museo Esperanto, Vienna

48. Dalla Prefazione 1/2 […] Dum la esenco de Esperanto estas plena neŭtraleco kaj la esperantisma ideo prezentas nur ne difintan fratecan senton kaj esperon, kiujn nature naskas la renkontiĝado sur neŭtrala lingva fundamento kaj kiujn ĉiu esperantisto havas plenan rajton, ne sole komentarii al si tiel, kiel li volas, […] Mentre l’essenza dell’esperanto è la piena neutralità e l’idea esperantista presenta solo un sentimento fraterno non definito e una speranza, che naturalmente nasce dall’incontro su un fondamento linguistico neutrale e che ogni esperantista ha il pieno diritto non solo di glossarlo per sé come vuole, 48 (cc) 2017 F Gobbo

49. Dalla Prefazione 2/2 sed eĉ ĝenerale akcepti aŭ ne akcepti ilin – la homaranismo estas speciala kaj tute difinita politika-religia programo, kiu prezentas mian kredon pure privatan kaj la aliajn esperantistojn tute ne koncernas. ma addirittura di accettarlo o rifiutarlo in generale – l’homaranismo è un programma politico-religioso completamente definito, che presenta il mio credo puramente privato e che non riguarda per nulla gli altri esperantisti. 49 (cc) 2017 F Gobbo

50. Dall’Hillelismo all’Homaranismo: differenze 1. homo sum: riscritta completamente L2. uguaglianza univerale: qualche modifica 3. principio di territorialità: qualche modifica 4. diritto alla lingua: qualche modifica 5. nomi geografici neutrali: qualche modifica 6. patriottismo limitato: riscritta completamente L7. giustizia umana universale: riscritta completamente L8. nome personale neutrale: qualche modifica 9. politiche linguistiche neutrali: qualche modifica 10. religione del cuore: riscritta completamente L11. religione hillelista: eliminata 12. professione di fede: eliminata 50 (cc) 2017 F Gobbo

51. Dichiarazione 1 (homo sum) 1. Mi estas homo, kaj la tutan homaron mi rigardas kiel unu familion; la dividitecon de la homaro en diversajn reciproke malamikajn gentojn kaj gentreligiajn komunumojn mi rigardas kiel unu el la plej grandaj malfeliĉoj, kiu pli aŭ malpli frue devas malaperi kaj kies malaperon mi devas akceladi laŭ mia povo. 1. Homo sum, e tutta l’umanità la considero come una sola famiglia; la divisione dell’umanità in genti reciprocamente nemiche e in comunità etnico-religiose le considero come una delle maggiori infelicità, che prima o poi deve sparire e e alla cui sparizione devo dare il mio contributo secondo la mia possibilità. 51 (cc) 2017 F Gobbo

52. Dichiarazione 6 (patriottismo limitato) 6. Ĉar mi konscias, ke la reciproka malpaco inter la homoj neniam ĉesos, ĝis la homoj alkutimiĝos starigi la nomon “homo” pli alte, ol la nomon de gento, kaj ĉar la tro nepreciza vorto “popolo” ofte donas kaŭzon al genta ŝovinismo, disputoj kaj malbonuzoj kaj ofte malame dividas inter si la filojn de la sama lando aŭ eĉ de la sama gento, 6. Poiché sono cosciente, che l’inimicizia reciproca tra gli uomini mai cesserà finchè gli uomini non saranno usi a mettere il nome “uomo” piú in alto del nome della loro gente, e poiché la parola troppo imprecisa “popolo” spesso dà ragione allo sciovinismo etnico, dispute e abusi e dividono tra loro i figli della stessa terra o addirittura della stessa gente, spesso con odio, 52 (cc) 2017 F Gobbo

53. Dichiarazione 6 (continua) tial je la demando, al kiu popolo mi alkalkulas min, mi respondas: mi estas homarano; nur tiam, kiam oni demandas min speciale pri mia regno, provinco, lingvo, deveno aŭ religio, mi donas pri tio precizajn respondojn. allora alla domanda, a quale popolo mi annovero, rispondo: homo sum: solo quando mi si domandi di preciso del mio stato, provincia, lingua, origine o religione, solo allora dò risposte precise. 53 (cc) 2017 F Gobbo

54. Dichiarazione 7 (giustizia universale) Mia patrolando mi nomas tiun landon, en kiu mi naskiĝis; mia hejmlando mi nomas tiun landon, en kiu mi estas konstanta, fikshejma loĝanto. Sed ĉar pro la nedifiniteco de la vorto “lando” la vortoj “patrolando” kaj “hejmlando” estas neprecizaj kaj ofte kaŭzas disputojn kaj malpacon kaj malamike disigas inter si la filojn de la sama terpeco, La mia madrepatria è quella terra in cui sono nato; la mia patria è quella terra in cui sono abitante permanente, con fissa dimora. Ma poiché a causa dell’indefinitezza della parola “terra” le parole “madrepatria” e “patria” sono imprecise e spesso causano dispute e conflitti e con inimicizia separano tra loro i figli dello stesso pezzo di terra, 54 (cc) 2017 F Gobbo

55. Dichiarazione 7 (continua) tial en ĉiuj dubaj okazoj mi evitas tiujn neprecizajn vortojn kaj uzas anstataŭ ili la pli precizajn vortojn “patruja regno”, “patruja regiono”, “patruja urbo”, “hejma regno”, “hejma regiono”, “hejma urbo”. allora in quei casi dubbi evito quelle parole imprecise e uso al loro posto le parole piú precise: “stato-madrepatria”, “regione madrepatria”, “città madrepatria”, “città patria”, “stato patrio”, “regione patria”, “città patria”. 55 (cc) 2017 F Gobbo

56. Dichiarazione 9 (politiche linguistiche neutrali) Konsciante, ke lingvo devas esti por la homo ne celo, sed nur rimedo, ne disigilo, sed unuigilo, kaj ke la lingva ŝovinismo estas unu el la ĉefaj kaŭzoj de malamo inter la homoj, mi neniam gentan lingvon aŭ dialekton devas rigardi kiel mian sanktaĵon, kiel ajn mi ĝin amus, nek fari el ĝi mian batalan standardon. Essendo cosciente che la lingua deve essere per l’uomo non un fine, ma solo uno strumento, non per dividere, ma per unire, e che lo sciovinismo linguistico è una delle cause principali dell’odio tra gli uomini, la mia lingua etnica o dialetto devo considerarlo non come una cosa santa, per quanto io lo ami, né fare di esso una bandiera da battaglia. 56 (cc) 2017 F Gobbo

57. Dichiarazione (continua) […] sed kia ajn estas mia lingvo gepatra aŭ persona, mi devas posedi ankaŭ tiun neutrale-homan lingvon, kiun miaj samtempuloj uzas por rilatoj intergentaj, por ke mi ne bezonu miakulpe altrudi al aliuloj mian lingvon kaj por ke mi havu moralan rajton deziri, ke aliuloj ne altrudu al mi sian. […] ma qualsiasi sia la mia lingua materna o personale, devo sapere anche quella neutrale umana, che i miei contemporanei usano per le relazioni interetniche, affinché non debba per mia colpa imporre ad altri la mia lingua, e per il diritto morale di desiderare che gli altri non mi impongano la loro. 57 (cc) 2017 F Gobbo

58. Dichiarazione 10c (costumi universali) 10c) Se mi kredas je neniu el la ekzistantaj revelaciaj religioj, mi ne devas resti en iu el ili sole pro motivoj gentaj kaj per mia restado erarigi homojn pri miaj konvinkoj kaj herede nutri per senfinaj generacioj intergentan disecon, 10c) Se non credo in alcuna religione rivelata esistente, non devo restare in essa solo per motivi etnici e con il mio restare far sbagliare le persone sulle mie convinzioni e nutrire con la trasmissione generazionale continua la divisione tra le genti, 58 (cc) 2017 F Gobbo

59. Dichiarazione 10c (continua) sed mi devas – se la leĝoj de mia lando permesas – malkaŝe kaj oficiale nomi min “liberkreda”, ne identigante tamen la liberkredon speciale kun ateismo, sed rezervante al mia kredado plenan liberecon. […] mi devas aliĝi al tiu liberkreda komunumo tute oficiale kaj heredigeble kaj akcepti por mi ĝian neŭtralan nomon, ĝiajn komunumajn aranĝojn, ma devo – se le leggi del mio Paese lo permettono – pubblicamente e ufficialmente dichiararmi “libero credente”, non identificando tuttavia il mio credo libero in particolare con l’ateismo, ma riservando al mio credere piena libertà. […] devo far parte di quella comunità di liberi credenti in maniera del tutto ufficiale ed ereditariamente e accettare per me il suo nome neutrale, i suoi incontri comunitari, 59 (cc) 2017 F Gobbo

60. Dichiarazione sull’homaranismo 10c (fine) ĝiajn nedevigajn neŭtrale-homajn festojn kaj morojn, ĝian neŭtrale-homan kalendaron k.t.p.; ĝis tiu tempo mi povas resti oficiale alskribita al tiu religio, en kiu mi naskiĝis, sed mi devas ĉiam aldoni al ĝia nomo la vorton “liberkreda”, por montri, ke mi alkalkulas min al ĝi nur provizore, laŭmore kaj administre. le sue feste non comandate neutralmente umane e i suoi costumi, il suo calendario neutralmente umano ecc.; fino a quel momento posso restare ufficialmente iscritto a quella religione in cui sono nato, ma devo sempre aggiungere al suo nome la parola “libero credente”, per mostrare che mi annovero ad essa solo provvisoriamente, per costume e amministrazione. 60 (cc) 2017 F Gobbo

61. La risposta alla fondazione della Lega Ebraica Esperanto

62. Lettera del 20 giugno 1914 Mi mem bedaŭrinde devas stari flanke de la afero, ĉar, laŭ miaj konvinkoj, mi estas “homarano”, kaj mi ne povas ligi kun la celado kaj idealoj de speciala gento aŭ religio. […] Estas vero, ke la nacionalismo de la gentoj premataj – kiel natura sindefenda reago – estas multe pli pardoninda, ol la nacionalismo de gentoj premantaj; Purtroppo devo restare da parte, perché secondo le mie convinzioni io sono un “homarano”, e non posso legarmi con scopi e ideali di una gente o di una religione particolari. […] È vero che il nazionalismo delle genti dominate – come reazione di autodifesa naturale – è molto piú scusabile di quello delle genti dominanti; 62 (cc) 2017 F Gobbo

63. Lettera del 20 giugno 1914 (continua) sed, se la nacionalismo de la fortuloj estas nenobla, la nacionalismo de la malfortuloj estas neprudenta; ambaŭ naskas kaj subtenas unu la alian, kaj prezentas eraran rondon de malfeliĉoj, el kiuj la homaro neniam eliros, se ĉiu el ni ne oferos sian grupan memamon kaj ne penos stariĝi sur grundo tute neutrala. ma, se il nazionalismo dei forti è ignobile, il nazionalismo dei deboli è imprudente; entrambi partoriscono e sostengono l’uno e l’altro, e alimentano un circolo vizioso di infelicità, da cui l’umanità non uscirà mai, se ciascuno di noi non sacrificherà il suo amor proprio per il gruppo e non si sforzerà di stare su un terreno totalmente neutrale. 63 (cc) 2017 F Gobbo

65. L’Appello ai Diplomatici, 1915

69. Le ultime parole, 1917

70. Manoscritto di quattro pagine, a matita Dum en la mondo scienca mi perdos ĉian estimon, mi siamtempe en la mondo de kredantoj trovos nenian kompensan simpation, verŝajne nur atakon, ĉar mia kredo estos tute alispeca ol ilia kredo... Estos pli prudente, se mi silentus, sed mi ne povas. Mia patrino estis religia kredantino, mia patro ateisto. En mia infaneco mi kredis je Dio kaj je senmorteco de l’ animo en tiu formo, en kiu instruas mia denaskiĝa religio. Mentre nel mondo scientifico perderò qualsiasi stima, allo stesso tempo nel mondo dei credenti non troverò alcuna simpatia in cambio, forse solo attacchi, dato che il mio credo sarà di natura del tutto diversa dal loro... Sarà più prudente, se starò zitto, ma non posso. Mia madre era pia, mio padre ateo. Nella mia infanzia credetti a Dio e all’immortalità dell’anima in quella forma che viene data dalla mia religione di nascita. 70 (cc) 2017 F Gobbo

71. Manoscritto (continua) […] Mi memoras, ke la plej altan gradon de mia nekredado mi atingis ĉirkaŭ la aĝo de 15-16 jaroj. Tio estis ankaŭ la plej turmenta tempo de mia vivo. […] Pro kio mi vivas, por kio mi lernas, pro kio mi laboras, por kio mi amas? […] Mi eksentis, ke eble morto ne estas malapero...; ke ekzistas iaj leĝoj en la naturo...; ke io min gardas al alta celo... […] Ricordo che il momento piú alto del mio non credere lo raggiunsti circa all’età di 15-16 anni. Fu anche il momento più tormentato della mia vita. […] Per cosa vivo, per cosa imparo, per cosa lavoro, per cosa amo? […] Iniziai a sentire che forse la morte non è una sparizione...; che esistono delle forme di leggi della natura...; che qualcosa si prende cura di me verso un alto scopo... 71 (cc) 2017 F Gobbo

72. uCosa è stato accolto ad oggi? dCosa è utopistico? LCosa resta ancora da fare?

73. Tra le celebrazioni dell’Unesco nel biennio 2016-17… © Fonte: http://unesdoc.unesco.org/images/0023/002322/232279e.pdf

75. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d 75 (cc) 2017 F Gobbo

76. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u 76 (cc) 2017 F Gobbo

77. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L 77 (cc) 2017 F Gobbo

78. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u 78 (cc) 2017 F Gobbo

79. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u5. nomi geografici neutrali: utopistico d 79 (cc) 2017 F Gobbo

80. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u5. nomi geografici neutrali: utopistico d6. patriottismo limitato: molto da farsi L 80 (cc) 2017 F Gobbo

81. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u5. nomi geografici neutrali: utopistico d6. patriottismo limitato: molto da farsi L7. giustizia umana universale: molto da farsi L 81 (cc) 2017 F Gobbo

82. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u5. nomi geografici neutrali: utopistico d6. patriottismo limitato: molto da farsi L7. giustizia umana universale: molto da farsi L8. nome personale neutrale: utopistico d 82 (cc) 2017 F Gobbo

83. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u5. nomi geografici neutrali: utopistico d6. patriottismo limitato: molto da farsi L7. giustizia umana universale: molto da farsi L8. nome personale neutrale: utopistico d9. politiche linguistiche neutrali: molto da farsi, ma non tutto L 83 (cc) 2017 F Gobbo

84. Il pensiero di Zamenhof tra il già e il non ancora 1. homo sum: utopistico eliminare le barriere tra i popoli d2. uguaglianza universale: ben accolto dalle Nazioni Unite u3. principio di territorialità: molto da farsi L4. diritto alla lingua: ben accolto dalle nazioni Unite u5. nomi geografici neutrali: utopistico d6. patriottismo limitato: molto da farsi L7. giustizia umana universale: molto da farsi L8. nome personale neutrale: utopistico d9. politiche linguistiche neutrali: molto da farsi, ma non tutto L10. religione del cuore: molto da farsi, ma non tutto L 84 (cc) 2017 F Gobbo

85. Acknowledgement of funding UEA – Universala Esperanto-Asocio (Rotterdam, NL) L’autore è in servizio per la cattedra speciale in Inter- linguistica ed Esperanto all’Università di Amsterdam per conto dell’UEA. Contenuti e opinioni espresse qui sono dell’autore e non necessariamente riflettono le opinioni dell’UEA. 85 (cc) 2017 F Gobbo

86. Grazie per l’attenzione! Domande? Commenti?  ⟨F.Gobbo@uva.nl⟩  @goberiko  federico.gobbo  http://federicogobbo.name/pub/ 86 (cc) 2017 F Gobbo

Zamenhof tra religione e filosofia: lezioni per il XXI secolo

You are reading a preview.

Check these out next

Zamenhof tra religione e filosofia: lezioni per il XXI secolo

More Related Content

Slideshows for you (7)

Viewers also liked (10)

More from Universiteit van Amsterdam (20)

Recently uploaded (20)