Julio 2016, Nitro, Slovakio. Esperantologia Konferenco

1. Movebleco kaj Inklu-
ziveco en Multlingva
Eŭropo
‘Lingvo Internacia’ aŭ ‘internacia lingvo’?
Kelkaj konsideroj pri la origina nomo de Esperanto en
diakrona perspektivo
Federico Gobbo
⟨Amsterdamo / Milano-Bicocca / Torino⟩
⟨F.Gobbo@uva.nl⟩
Julio 2016, Nitro, Slovakio
Esperantologia Konferenco
1 (cc) 2016 F Gobbo

2. Enkonduko

3. Esperanto, morfologio kaj sintakso
En la unuaj priskriboj de la gramatiko de Esperanto kaj en siaj
Lingvaj Respondoj, Zamenhof donis multan atenton al morfologio,
t.e. la vortformado, kaj kompare malmultan atenton al sintakso,
t.e. la vortordo.
Ĉiuj lingvistoj scias, ke vortordo neniam tute liberas. Esperanto ne
estas escepto. Sintakson Zamenhof ne esplicite klarigis en multaj
partoj, sed per la konkreta lingvouzo en la originaj tekstoj la lingvo
rapide ekstabiligis.
Laŭ la kurpusaj analizoj de Esperanto (Gledhill 2000, 1998 kaj Jansen
2008, 2007), la baza vortordo estas SVO (subjekto-verbo-objekto).
3 (cc) 2016 F Gobbo

4. La vortordo de adjektivoj kaj nomoj
En la nomaj sintagmoj gravas la pozicio de adjektivoj kaj nomoj.
AdjN NAdj
Gledhill (2000:98) 97,12% 2,88%
Jansen (2008:25) 96,4% 3,6%
ZE (Jansen 2008) 88% 12%
Ambaŭ ordoj, adjektivo-nomoj (AdjN) kaj substantivo-adjektivo
(NAdj) eblas, sed la nemarkita ordo estas AdjN.
Notinde, la Zamenhofa Esperanto (ZE) ne tro malsimilas al la posta
uzo.
4 (cc) 2016 F Gobbo

5. Kial ‘internacia’ kaj ‘lingvo’ tiel gravas en Esperanto?
Laŭ la studo de Melnikov (2015:191), la noma sintagmo Lingvo
Internacia estas grava esperantonimo: tiel Zamenhof nomis sian
lingvon origine (i.a. en la grava eseo Esenco kaj Estonteco de la Ideo
de la Lingvo Internacia); la nomo ‘Esperanto’ fakte estis la plumnomo
kiun li uzis por lanĉi la lingvon.
Laŭ la Oftecvortaro de Esperanto (Fiedler k.a. 2014) la vortoj lingvo
kaj internacia estas relative oftaj. Tio estas pruvo pri ilia graveco en
la kulturo de la lingvo (Fiedler 2016, 2010).
La esplordemando do estas: kial Zamenhof preferis nomi
Esperanton Lingvo Internacia, per markita ordo NAdj, anstataŭ
internacia lingvo? Ni faru kvantan kaj kvalitan analizon por respondi.
5 (cc) 2016 F Gobbo

6. Kovrilo de la Unua Libro

7. Esperantistoj multe diskutas pri lingvoj…
En Oftecvortaro, multaj vortoj enhavas la vorton lingvo. Ekzemple:
vortoj oftecoklasoj
cellingvo(jn) 17-19
ĉeflingvo(jn) 17-20
eduklingvo 19
eldonlingvoj 19
etnolingvo(jn) 16-19
faklingvo(jn) 17-19
fikcilingvo(j) 19
florlingvo 19
font(o)lingvo(j) 17-18
fremdlingvo(jn) 15-17
gest(o)lingvo(j) 17-18
… …

8. …kaj pri internacieco
En Oftecvortaro, internacia kaj similaj vortoj estas oftaj. Ekzemple:
vortoj oftecoklasoj
internaci(ajn) 8-17
internaciaĵoj 19
internacias 19
internacie 12-15
internacieca(n) 18-19
internacieco(n) 14-16
internaciiga(n) 18-19
internaciigas 19
internaciigi 17
internaciigis 19
internaciigita(j) 18-19
… …

9. Kvanta analizo de ‘lingvo
internacia’ kaj ‘internacia lingvo’

10. Uzo de ‘lingvo internacia’ en la ZE
En la tuta verkaro de Zamenhof (987.006 vortoj, el Tekstaro), la
sintagmo lingvo internacia (markita vortordo: NAdj) aperas sufiĉe
ofte.
sintagmo trovoj
lingvo internacia 107
lingvon internacian 6
lingvoj internaciaj 1
lingvojn internaciajn 0
Lingvo Internacia 1
Lingvon Internacian 0
Lingvoj Internaciaj 0
Lingvojn Internaciajn 0
Entute 115
10 (cc) 2016 F Gobbo

11. Uzo de ‘internacia lingvo’ en la ZE
En la tuta verkaro de Zamenhof (987.006 vortoj, el Tekstaro), la
sintagmo internacia lingvo (nemarkita vortordo AdjN) estas ege rara.
sintagmo trovoj
internacia lingvo 4
internacian lingvon 0
internaciaj lingvoj 0
internaciajn lingvojn 0
Internacia Lingvo 0
Internacian Lingvon 0
Internaciaj Lingvoj 0
Internaciajn Lingvojn 0
Entute 4
11 (cc) 2016 F Gobbo

12. Uzo en la moderna gazetaro
En Tekstaro, estas interalie du subkorpusoj el moderna gazetaro:
Artikoloj el Monato (1993-1997) kaj La Ondo de Esperanto
(2001-2004). Kune ili sumas 1.477.500 vortojn, t.e. ĉirkaŭ 150% de
la aro da vortoj de ZE. Jen la uzo de la du sintagmoj.
AdjN NAdj
internacia(jn) lingvo(jn)
lingvo(jn) internacia(jn)
Artikoloj el Monato 21 5
La Ondo de Esperanto 143 27
Entute 164 (83,6%) 32 (16,3%)
La ekvilibro de la lingvouzo estas tute inversigita kompare al la ZE.
12 (cc) 2016 F Gobbo

13. Eltiroj el la kvanta analizo
■ ni jam sciis, ke la nemarkita vortordo AdjN estis tia eĉ en la ZE;
■ ni montris, ke en la moderna gazetaro la sintagmo internacia lingvo
(AdjN) estas multe pli ofta ol lingvo internacia (NAdj);
Do, la kvanta analizo montras, ke
la Zamenhofa uzo de ‘lingvo internacia’ estis jam markita
siatempe kaj eĉ pli ĝi estas markita en la moderna lingvouzo.
Nur la kvalita analizo povas respondi al la demando pri la kialo de la
markita vortordo NAdj fare de Zamenhof.

14. Kvalita analizo de ‘lingvo
internacia’ kaj ‘internacia lingvo’

15. Kelkaj rimarkoj pri la trovoj en la gazetaro
El la 27 trovoj de lingvo internacia en La Ondo de Esperanto:
■ unu trovo estas citaĵo de kajero de LOdE de 1917, do ekster la
korpuso;
■ unu trovo estas citaĵo de saluto de d-ro Zaleski-Zamenhof, kiu diris
neŭtrala lingvo internacia, citante la sintagmon de la parolado en
Bulonjo-ĉe-Maro de la avo en 1905 (nur unu trovo en la tuta ZE!);
■ tri trovoj estas citaĵoj de la titolo Esenco kaj estonteco de lingvo
internacia, grava Zamenhofa eseo;
■ unu trovo estas citaĵo de la titolo Ekzercaro de la lingvo
internacia “Esperanto”, de Zamenhof;
■ unu trovo estas klarigo de la Zamemhofa uzo lingvo internacia
anstataŭ lingvo helpa okaze de faka prelego;
■ unu trovo estas citaĵo el la Zamenhofa unua lernolibro;
Do, el la 27 trovoj de la ordo NAdj nur 19 estas reale prinotinda.
15 (cc) 2016 F Gobbo

16. Pli proksima rigardo al la uzo en la ZE
La nura trovo de Lingvo Internacia (majuskle) povas esti kunigita al
lingvo internacia, ĉar ĝi estas en la komenco de frazo.
sintagmo trovoj sintagmo trovoj
lingvo internacia 108 internacia lingvo 4
lingvon internacian 6 internacian lingvon 0
lingvoj(n) internaciaj(n) 1 internaciaj(n) lingvo(j)n 0
Entute 116 4
Estas nur unu trovo en la pluralo; la kunteksto estas:
“novaj lingvoj internaciaj”, [notu la citilojn!] estas nur
projektoj, en rapideco kaj sen sufiĉa pripenso elbakitaj projektoj,
kiuj de realiĝo staras ankoraŭ tre kaj tre malproksime.
Do, lingvo internacia por Zamenhof estas nur Esperanto.
16 (cc) 2016 F Gobbo

17. Lingvo Internacia kiel objekto 1/3
Rimarkindas, ke la uzo de lingvo internacia (vortordo: NAdj) estas
ĉefe nominativa. En la akuzativa kazo estas nur 6 trovoj. Pli detale,
unuela eltiro venas de Kion Zamenhof ne povis diri en Ĝenevo.
Krom mia persona lingvo mi devas posedi ankaŭ lingvon
internacian, por ke mi sen genta altrudemeco povu ĝin uzi.
Ĉiuj aliaj venas de la eseo Esenco kaj Estonteco de la Ideo de Lingvo
Internacia.
17 (cc) 2016 F Gobbo

18. Lingvo Internacia kiel objekto 1/2
En la daŭro de multaj centjaroj la homoj, ankoraŭ ne tre
bezonante lingvon internacian, ne enpensiĝadis pri tiu ĉi
demando;
[…]
kolektiĝis kongreso el reprezentantoj de ĉiuj plej gravaj regnoj,
por elekti lingvon internacian.
[…]
Ni havus sekve ne lingvon internacian en la vera senco de tiu ĉi
vorto, sed nur lingvon internacian por la pli altaj klasoj de la
societo.
[…]
ĝis la apero de Volapük kaj Esperanto estis grandega multo da
diversaj provoj krei artan lingvon internacian;

19. Lingvo Internacia kiel objekto 3/3
Resume, laŭ la du antaŭaj eltiraĵoj, por Zamenhof lingvon internacian
oni:
■ devas posedi;
■ bezonas;
■ elektas;
■ havus (laŭ pli ampleksa kunteksto, nur sekve de elekto);
■ kreis.
19 (cc) 2016 F Gobbo

20. Kvalitoj de lingvo internacia 1/3
Plej ofte (114 trovoj) Zamenhof uzas la sintagmon lingvo internacia
kiel subjekto, kaj estas interese vidi la kvalitojn kiujn li foje atribuas al
la sintagmo. Laŭ ofteco:
sintagmo kun kunteksto trovoj
la ideo(n) de lingvo internacia 18
la demando (de/pri) lingva internacia 3+3=6
ekzistado (mem) de lingvo internacia 3+1=4
formo(n) de lingvo internacia 4
la afero de lingvo internacia 2
celado(n) al lingvo internacia 2
la enkonduko de lingvo internacia 2
Entute 39
20 (cc) 2016 F Gobbo

21. Kvalitoj de lingvo internacia 2/3
Krome, estas 6 hapaksoj (t.e. sintagmoj troviĝantaj nur unu fojon en
la tuta ZE).
sintagmo kun kunteksto trovoj
facileco de lingvo internacia 1
gravaj principoj de lingvo internacia 1
malamikoj de lingvo internacia 1
merito de lingvo internacia 1
neŭtrale-homa lingvo internacia 1
rolo de lingvo internacia 1
Entute 6
21 (cc) 2016 F Gobbo

22. Kvalitoj de lingvo internacia 3/3
La kvalitoj de lingvo internacia estas klaraj. Nun ni vidu, se la uzo de
internacia lingvo indikas aliajn trajtojn.
Ni notu, ke internacia lingvo aperas 4 fojojn en preskaŭ identaj frazoj
de Dogmoj de Hilelismo (1906, Januaro) kaj en Homaranismo, (1906,
post Januaro). Ambaŭ verkojn Zamenhof publikigis anonime aŭ
kiel “unua rondeto hilelista”.
Ni vidu la du citaĵojn kun abunda kunteksto.
22 (cc) 2016 F Gobbo

23. La uzo de ‘internacia lingvo’ en la ZE
en la daŭro de tuta semajno [en Bulonjo, 1905, 22 diversaj
popoloj, NdR] vivis kune en la plej sincera amikeco kaj frateco,
parolis inter si ekskluzive nur en neŭtrala internacia lingvo,
konfesis religiajn principojn nur neŭtrale-homajn.
[…]
[la iniciatoroj de la homaranismo, NdR] decidis proponi al ĉiuj
amikoj de interpopola justeco unuiĝi en apartan grupon, kiu
inter la amikoj de internacia lingvo prezentus apartan sekcion.
23 (cc) 2016 F Gobbo

24. Konkludoj
Laŭ mi en la verkoj pri Hilelismo/Homaranismo en 1906 Zamenhof
konscie ne verkas siastile, sed samkiel li estus “normala”
esperantisto kiu partas la hilelistan rondeton.
En la pionira epoko, pro la influo de Zamenhof, la vortordo NAdj
(lingvo internacia) estis pli prestiĝa ol AdjN (internacia lingvo) sed
ambaŭ estis uzitaj. Eble la populariĝo de la vortordo venis kun la
ekapero de SAT.
Konklude, mia tezo estas la jena: Zamenhof konscie uzis la
markitan vortordon NAdj por substreki la specialecon de
Esperanto.
24 (cc) 2016 F Gobbo

25. Kromaj pripensoj por pluaj esploroj
Oni notu, ke jam en Vojaĝimpresoj (1895) enestas kaj lingvo
internacia (2 trovoj) kaj internacia lingvo (2 trovoj). Do ambaŭ
formoj troveblas eĉ en la lingvouzo de la pioniroj. Probable
lingvo internacia estis pli uzita, eble pro la apero de revuo Lingvo
Internacia, ekde 1895 ĝis la eksplodo de la mondmilito (1914).
La inversigo de la proporcio favore al internacia lingvo verŝajne venas
post la pionira periodo. Fakte, en Vortoj de Kamarado E. Lanti
(verkojaroj: 1920-1929) aperas nur 2 trovoj en la vortordo NAdj
sed 10 en la vortordo AdjN; tiam, probable la vortordo NAdj lingvo
internacia estis ekkonsiderita konscie-nekonscie Zamenhofa kaj
pionir-stila.
25 (cc) 2016 F Gobbo

26. Dankon!
Demandoj? Komentoj?
 ⟨F.Gobbo@uva.nl⟩
 @goberiko  federico.gobbo  +FedericoGobbo
 http:/federicogobbo.name/pub/
26 (cc) 2016 F Gobbo