Driessen, G. (2016). Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten. Gastcollege Bachelor Onderwijssociologie, Vakgroep Sociologie, RUG, Groningen, 25 februari 2016.

1. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Het onderwijsachterstandenbeleid:
vormgeving en effecten
dr. Geert Driessen
ITS – Radboud Universiteit Nijmegen
g.driessen@its.ru.nl
www.geertdriessen.nl

2. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Achterstandenbeleid
Algemene doel
Bestrijden achterstanden die het gevolg zijn van sociale,
economische en culturele factoren in de thuissituatie

3. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Beleidsontwikkelingen
Lokale voorlopers
Jaren ‘70: OSM, GEON, Innovatieproject A’dam
Landelijk
1974: Onderwijsstimuleringsbeleid (OSB)
1981: Culturele-minderhedenbeleid (CuMi-beleid)
1985: Onderwijsvoorrangsbeleid (OVB)
1998: Onderwijsachterstandenbeleid (OAB)

4. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Ontwikkelingen
Perspectief
deficiet → differentie → deficiet
Regie
lokaal → centraal → lokaal (decentralisatie, maatwerk)
Periode
vroeg → bestrijding (later) → preventie (vroeger)
Doelgroepen
milieu → milieu // etniciteit → milieu + etniciteit →
milieu (opleiding)
Omvang doelgroep
1995: 39% → 2015: 10%

5. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Instrumenten
Bij ongeveer gelijkblijvende doelen,
onder invloed van politieke, demografische en
onderwijskundige ontwikkelingen:
• steeds nieuwe instrumenten
• aanpassing bestaande instrumenten
Maar vrijwel onveranderd:
• nauwelijks vooraf onderzocht of het werkt
• steeds meer lokale autonomie en vrijheid
invulling/uitvoering (schoolbesturen, gemeenten,
instellingen)

6. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
De gewichtenregeling
Belangrijkste instrument (>€400M)
Groepsgewijze vs. individuele benadering
Aanscherping criteria
Validiteit: doelgroepindicator x criteriumvariabele:
r = 0.50 ofwel 25% (1984) → 0.20 ofwel 4% (2014)
Inzet middelen niet geoormerkt
Monitoringstudies
Allochtone doelgroep: inhaalslag, maar achterstand;
autochtone doelgroep: achteruitgang
Geen uitspraken mogelijk over effectiviteit

7. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
VVE
Speerpunt (>€400M)
Home- en center-based
VVE-programma’s in kdv, psz en kleutergroepen
Decentralisatie
Variatie criteria, uitvoering; relatie programma?
VS veel onderzoek; effectief, maar…
NL nauwelijks onderzoek; niets bewezen effectief
Problemen: leidsters; ouders; achterstand/zorg;
indicatie – programma

8. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
ICO
Multiculturele samenleving: niet-cognitieve en
cognitieve doelen, waarden/normen, culturen,
tolerantie
Voorschriften, doelen, doelgroepen; geen effect-
onderzoek
Burgerschap en sociale integratie
Participatie samenleving
Verplicht, voorschriften, doelgroepen; geen effect-
onderzoek; Inspectie: zwaar onvoldoende

9. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Tweetalig onderwijs, OETC
• Tweetalige opvangprogramma’s
• Moedertaalonderwijs (OETC, OET, OALT)
Doel: reïntegratie → bestrijding onderwijsachterstanden
→ cultuurbehoud
Veronderstelling: eerst eigen taal, daarna Nederlands
Problemen: doelen; leerkrachten; lesmateriaal; relatie
met reguliere onderwijs; moedertaal ≠ eigen taal;
politiek geen steun
Nauwelijks onderzoek; leerlingen leerden weinig/niets

10. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
NT2, taalbeleid
NT2
Nederlandse taal kernpunt beleid
Inventariserend, beschrijvend onderzoek;
nauwelijks effectonderzoek
Effecten: leerlinggebonden factoren
Pilots taalbeleid onderwijsachterstanden
Aanpak alle zwakke lln.
Ondersteuning experts taal/lezen
Deels succesvol
Succes: differentiatie, opbrengstgericht werken

11. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Klassenverkleining
• ‘Niet-bewuste’ inzet (vanuit gewichtenregeling)
• Bewuste inzet (beleid): lkr./ll.-ratio → individuele
aandacht → kwaliteit
STAR-experiment: 23 → 15 lln.
Recent internationaal onderzoek: geen duidelijke
samenhangen
NL onderzoek: tegenstrijdige effecten, ook positieve
effecten grote klassen, differentiële effecten (leeftijd,
goede/zwakke lln.)

12. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Gemengde scholen
Beleid 2004-2011
Afspraken gemeenten – schoolbesturen; oudergroepen
Juridische obstakels, praktische mogelijkheden,
draagvlak (witte) ouders, eigen wijk: ‘deterministisch’
Internationaal en NL veel onderzoek, meestal cross-
sectioneel
Kern: extra groepseffect bovenop individueel effect
Maar hooguit zeer gering effect, geen differentieel
effect, geen cumulatief effect

13. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Extra tijd, andere tijden
Verwachting: meer tijd → betere prestaties
Varianten: jonger beginnen, kleuterbouwverlenging,
zittenblijven, weekendscholen, zomerscholen,
verlengde schooldag, brede scholen,
dagarrangementen, huiswerkklassen, andere
schooltijden (bioritme), etc.
Cognitieve aspecten, vooral niet-cognitieve
aspecten
Nauwelijks of geen onderzoek: geen effect
Relatie met reguliere schooldag, activiteiten

14. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Schakelklassen
Autochtone en allochtone lln. met grote taalachterstand
één jaar intensief taalonderwijs, aparte klas tijdens of
na schooltijd
Varianten: voetklas, kopklas, parallel groep 1-8
Evaluatie positief: meer leerwinst taal, niet ten koste van
rekenen; hogere Citoscores en advies; sociaal-
emotioneel geen nadeel
Advies: schakeljaar onderdeel integrale aanpak; ook ná
schakeljaar nog extra begeleiding

15. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Ouderbetrokkenheid en –participatie
Thuis/op school; geïnstitutionaliseerd/niet-
geïnstitutionaliseerd
Partnerschap met buurt (‘community’)
Internationaal onderzoek: vaak positieve effecten, soms
negatieve (reactie)
NL: nauwelijks onderzoek, geen effecten op lln.

16. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016
Conclusies en discussie
1. Op centraal niveau veel (wisselend) beleid
uitgezet, op lokaal niveau op zeer uiteenlopende
wijzen vorm gegeven: enorme variatie
2. Effecten bij de doelgroepen hooguit bescheiden
3. Überhaupt weinig onderzoek naar
beleidseffectiviteit, noch ex-ante, noch ex-post
en nauwelijks volgens ‘de gouden standaard’
4. Is ‘evidence-based’ onderzoek dé oplossing en
ook mogelijk?

17. Geert Driessen Het onderwijsachterstandenbeleid: vormgeving en effecten
Gastcollege Sociologie RUG, Groningen, 25 februari 2016