1. z
Βασικές αντιλήψεις
για την τέχνη
(Αισθητική φιλοσοφία)
Μάρθα Κοκόρα
Β2
Σχολικό έτος: 2021-2022

2. z
Η τέχνη ως αναπαράσταση της ζωής και
της φύσης
Μία από τις πρώτες αναλύσεις σχετικά με την
καλλιτεχνική δραστηριότητα επισημαίνει ότι η τέχνη
είναι αναπαράσταση ή “μίμηση” καταστάσεων του
φυσικού κόσμου και της ανθρώπινης ζωής. Κάθε
καλλιτέχνης επιχειρεί να αποδώσει όσο πιο πιστά
μπορεί αυτά που βλέπει γύρω του και καταστάσεις που
προσελκύουν το ενδιαφέρον των δεκτών.
Φυσικά, όσο πιο πιστή είναι η
αναπαράσταση, τόσο πιο ωραίο είναι το έργο τέχνης. Κι
αυτό γιατί κατορθώνει να συλλάβει την αρμονία της
μορφής του αντικειμένου που απεικονίζει. Την ιδέα αυτή
της αναπαράστασης ή μίμησης της φύσης τη
συναντάμε και σε διάφορες εκδοχές στα νεότερα
χρόνια.

3. z
Ανησυχίες των φιλοσόφων προς την
τεχνική της μίμησης στην τέχνη
Η ικανότητα του καλλιτέχνη να “μιμείται” την πραγματικότητα προκαλεί
ανησυχία σε κάποιους φιλοσόφους, όπως στον Πλάτωνα, οι οποίοι πιστεύουν ότι η
μίμηση αυτή δίνει έμφαση στην επιφανειακή εικόνα των πραγμάτων. Έτσι, μπορεί να
εξαπατήσει τους ανθρώπους ή να προβάλει ως αισθητικά πρότυπα ήρωες με πάθη
και ηθικές αδυναμίες.
Άλλωστε, η ίδια η έννοια της πιστής αναπαράστασης
παρουσιάζει προβλήματα, τα οποία συνειδητοποιούμε
προοδευτικά, καθώς γίνεται κατανοητό ότι ο τρόπος
παρατήρησης, η οπτική γωνία, ο φωτισμός, αλλά και οι
διαθέσεις και τα συναισθήματα του παρατηρητή
διαμορφώνουν μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών “όψεων”
αυτής της “αντικειμενικής” πραγματικότητας. Έτσι, οι
απόψεις δυο παρατηρητών για το ίδιο έκθεμα είναι πολύ
πιθανό να εμφανίζουν αναντιστοιχίες ή ακόμα και να
αποκλίνουν πλήρως.

4. z
H τέχνη ως αποκάλυψη μιας βαθύτερης
πραγματικότητας
Σε αυτή την προσέγγιση της τέχνης, ο
καλλιτέχνης παύει να αναπαριστά τις καταστάσεις από
τις οποίες διέρχεται ή τη φύση που τον περιβάλλει, αλλά
επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει και να ερμηνεύσει
βαθύτερες έννοιες. Προσπαθεί δηλαδή να αποκαλύψει
μέσα από την τέχνη του μια βαθύτερη ή ανώτερη
πραγματικότητα.
Πολλοί καλλιτέχνες στρέφονται στην απόδοση
θεολογικών πεποιθήσεων, όπως για παράδειγμα ο
Δάντης στη «Θεία Κωμωδία» και ο Ρωμανός ο
Μελωδός.
Ωστόσο, αρκετά διαδεδομένη είναι η αντίληψη
ότι ο κάθε μεγάλος καλλιτέχνης μπορεί να αποτυπώσει
με την πένα του, τον καμβά του ή το πεντάγραμμό του
τις μορφές ενός ιδεατού και ουτοπικού κόσμου.

5. z
Η τέχνη ως έκφραση των
συναισθημάτων του δημιουργού
Στο κίνημα του ρομαντισμού, δίνεται ιδιαίτερη
έμφαση στο συναίσθημα του καλλιτέχνη. Επιδιώκεται
δηλαδή η πρόκληση δυνατών συναισθημάτων στους
αναγνώστες, τους ακροατές και γενικότερα σε κάθε
δέκτη, τα οποία αποτυπώνονται σε έντονες εικόνες,
ζωηρά χρώματα, φορτισμένες συναισθηματικά λέξεις
και εκφραστικούς ήχους.
Σημαντικά πρόσωπα στο κίνημα αυτό είναι ο
Β. Ουγκό (λογοτέχνης-ποιητής), Λ. Μπετόβεν
(μουσικός-συνθέτης) και ο Ε. Ντελακρουά
(ζωγράφος).

6. z
Η τέχνη ως έκφραση των
συναισθημάτων του δημιουργού(2)
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτή την προσέγγιση της
τέχνης εκείνο που κεντρίζει την προσοχή και το ενδιαφέρον,
δεν έγκειται μόνο στην αρμονική και γαλήνια παρουσίαση
των καταστάσεων αλλά και σε ταραχώδεις σκηνές της
καθημερινότητας, που διέπονται από ένταση και προξενούν
δέος.
Η έννοια του «ωραίου», του «υψηλού» ή του
«υπέροχου» χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει έργα που
συγκινούν μέσω του εντυπωσιασμού ή ακόμα και του
τρόμου.

7. z
Η τέχνη ως ελεύθερο παιχνίδι της
φαντασίας
Η τέχνη σε αυτή την περίπτωση αξιοποιεί τη δύναμη των νοητικών ικανοτήτων
μας και ιδιαίτερα της φαντασίας μας σε μια προσπάθεια να απεικονίσει κάτι καινούριο και
όχι να μιμηθεί τα ήδη υπάρχοντα όπως στις προηγούμενες εκφάνσεις της.
Βέβαια, προκειμένου να αποδώσει με πειστικότητα την πηγή της έμπνευσής του
ή και την ίδια του την έμπνευση ο καλλιτέχνης θα πρέπει τελικά να οργανώσει και να
κατευθύνει τη σκέψη του. Έτσι, αυτή η φαινομενική ελευθερία του υποκρύπτει
ουσιαστικά την ύπαρξη κανόνων και πειθαρχίας.

8. z
Η τέχνη ως ελεύθερο παιχνίδι της
φαντασίας (2)
Οι κανόνες της τέχνης υπαγορεύονται από την ίδια την τέχνη και θα ήταν λάθος να
αναζητηθούν στη θρησκεία, στην επιστήμη, στην ηθική ή στην πολιτική. Μερικοί μάλιστα καλλιτέχνες
δε διστάζουν να υιοθετήσουν το αξίωμα “η τέχνη για την τέχνη”, προκειμένου να τονίσουν την ανάγκη
να εξετάζουμε την καλλιτεχνική δημιουργία καθ΄εαυτήν, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε ευρύτερη
κοινωνική λειτουργία της.
Όπως παρατηρεί ο Ιμάνουελ Καντ, η καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και η εμπειρία που
παρέχει η αισθητική στάση απέναντι στα πράγματα εκφράζουν μια “σκοπιμότητα χωρίς σκοπό”. Το
να ασχολείται δηλαδή κανείς με την τέχνη είναι αναμφισβήτητα σκόπιμο, καθώς με αυτόν τον τρόπο
διευρύνονται οι πνευματικοί του ορίζοντες, αναπτύσσεται η αισθητική του αντίληψη και έτσι και η
ίδια η τέχνη διακρίνεται από τις άλλες πρακτικές τέχνες. Την ίδια στιγμή όμως, η παροχή
συναισθημάτων και ελεύθερης δημιουργίας στους δέκτες δεν αποσκοπεί πουθενά πέρα από
ευχαρίστηση της στιγμής.

9. z
Στοχασμός πάνω στο νόημα της
καλλιτεχνικής δραστηριότητας
(Μοντέρνα τέχνη)
Η τέχνη αυτή, η λεγόμενη «μοντέρνα τέχνη», επιλέγει ως
βασικό θέμα της όχι πια τον φυσικό, τον υπερβατικό ή τον
εσωτερικό κόσμο, αλλά τον ίδιο της τον εαυτό. Παύει δηλαδή να
απεικονίζει πιστά τοπία και μορφές, να ακολουθεί ακριβείς και
ειδικευμένους κανόνες και να τηρεί με ευλάβεια την αρμονία αλλά
παρουσιάζει έργα που διεγείροντας την σκέψη και τη φαντασία
του κοινού, του μεταγγίζουν την απορία για το πραγματικό νόημα
των έργων. Έτσι, μπορεί να λεχθεί ότι η τέχνη αυτή
χαρακτηρίζεται από το στοιχείο της «αυτο-αναφορικότητας».
Το ρεύμα αυτό που καλύπτει χρονικά την περίοδο του
20ου αιώνα συμπεριλαμβάνει καλλιτέχνες όπως τον Γκέορκ
Γκρος, τον Μαρσέλ Ντυσάν και πολλούς άλλους.

10. z
Διαφωνίες αναφορικά με την επίδρασή
της «μοντέρνας τέχνης»
Οι επαναστατικές αυτές αλλαγές έφεραν ως άμεση απόρροια διαφωνίες
αναφορικά με την επίδρασή τους στο ευρύτερο κοινό. Ειδικότερα, θεωρήθηκε από
πολλούς ότι βοήθησαν την τέχνη να αξιοποιήσει καλύτερα τις δημιουργικές της
δυνάμεις και να συμβάλει στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων του
ανθρώπου. Σύμφωνα όμως με άλλους, με τις εξελίξεις αυτές η σύγχρονη τέχνη
έχει μπει σε μια περίοδο σοβαρής κρίσης, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Βέβαια, οι πειραματισμοί της σύγχρονης τέχνης φαίνονται συχνά
ακατανόητοι για την πλειονότητα και τα προϊόντα τους τελείως ξένα προς αυτό που
είχαμε συνηθίσει να αποκαλούμε «ωραίο». Μάλιστα κάποιοι φιλόσοφοι κάνουν
λόγο για το τέλος της τέχνης - όσον αφορά την ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα της ως
πνευματικής δραστηριότητας. Ωστόσο, η σύγχρονη τέχνη φαίνεται πράγματι να
μας αποκαλύπτει νέες δυνατότητες.

11. z
Σύνοψη
Είδος τέχνης Χρονολογία Βασικά Χαρακτηριστικά Κύριοι
Εκπρόσωποι
Μίμηση/
Αναπαράσταση
Από την εποχή του
Πλάτωνα και του
Αριστοτέλη
Πιστή απεικόνιση της φύσης
και της ζωής (βιώματα)
Κλοντ Μονέ
Θρησκευτική τέχνη
Μεσαίωνας και
Βυζάντιο
Προσπάθεια φανέρωσης
κάποιας μεταφυσικής
πραγματικότητας
Δάντης,
Ρωμανός ο
Μελωδός,
Μπαχ
Ρομαντισμός
Τέλη 18ου- Αρχές 19ου Αποτύπωση του ανθρώπινου
πάθους σε εικόνες ,
χρώματα, ήχους και λέξεις
Ουγκό,
Μπετόβεν,
Χάινε,
Ντελακρουά
Ελεύθερη/
Φανταστική τέχνη
19ος αιώνας Κυριαρχία της φαντασίας -
«σκοπιμότητα χωρίς σκοπό»
Ντε Κίρικο
Αφηρημένη τέχνη
20ος αιώνας Αυτό-αναφορικότητα -
Δημιουργία απορίας στους
δέκτες
Γκέορκ Γκρος,
Μαρσέλ Ντυσάν

12. z
Πηγές
 http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2664/Arches-
Filosofias_B-Lykeiou_html-apli/index8.html
 http://users.sch.gr/achrono/wordpress/wp-
content/uploads/2017/03/Aesthetics.pdf
 https://www.vakxikon.gr/filosofia-aristotelhs/