Κοίμησις τῆς Θεοτόκου Ἀπολυτίκιον / Ἀπόστολος καὶ Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης, Ἀρχιμανδρίτου
Κυρίλλου / «Τὸ μάτι ποὺ στρέφεται ἐδῶ καὶ ἐκεῖ εἶναι φοβερὸς προδότης» Εὐεργετινὸς /
Ὁ Σταυρὸς καὶ ἡ Ὕψωση του Ἀρχιμανδρίτου Γεωργίου Καψάνη / Διδαχὲς τοῦ Γέροντα
Ἱερωνύμου τῆς Αἰγίνης / Γέρων Πανάρετος Παντοκρατορινὸς / Ἡ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν στὴ
θύραθεν σκέψη καὶ στὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο Μαγδαληνῆς Μπόμπου / Στρατηγικὸν
Κεκαυμένου / Λόγος ἄπνευστος καὶ ἄτονος Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη / Τὸ ἀληθινὸ Βυζάντιο.
Ἡ ἀρχοντικὴ καὶ βασιλικὴ πολιτεία Φώτη Κόντογλου / Ἡ ἐπιχειρησιακὴ παράμετρος τοῦ
τορπιλισμοῦ τοῦ εὐδρόμου ΕΛΛΗ στὴν Τῆνο τὴν 15η Αὐγούστου 1940 Σβίλλια Διονύσιου /
Ἁγία Θεοδώρα ἐν Βάστᾳ / Ἀνθρώπινη μοναξιὰ καὶ κοινωνικὸ μοντέλο Ἀθανασίου Θεοδωράκη
/ Στρατιωτικὴ θητεία: ἠ τιμὴ πρὸς τὴν πατρίδα Κωνσταντίνου Παπαναστασίου / Ποίημα γιὰ
τὴν Ἐλλάδα Σβίλλια Ἰωάννη / Χαιρετισμὸς. Τῆς θάλασσας Γεωργίου Ἰορδάνου
ΤριμηνιαῖοΝεανικὸπεριοδικὸτοῦΚΕΝΤΡΟΥΕΝΟΤΗΤΟΣΚΑΙΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣΤΩΝΑΞΙΩΝΜΑΣ‘’ΕΝΩΜΕΝΗΡΩΜΗΟΣΥΝΗ’’|2€
Τεῦχος 13
ΙΟΥΛΙΟΣ - σεπτεμβριοσ 2013
Ρωμνιός

οιEΚΔΟΣΕΙςμασ ΟΣΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ
Λόγος στὸν Προφήτη Ἰωνᾶ καὶ
γιὰ τὴ μετάνοια τῶν Νινευϊτῶν.
Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ.
ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟ
Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΜΑΣ
Βιομετρικὰ διαβατήρια,
Ἠλεκτρονικὲς ταυτότητες...
(Δεύτερη ἔκδοση).
Τιμή: 7 Εὐρώ
ΠΑΝΤΕΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗ
(Παντέλ-Ἀγᾶ)
«Μνῆμες τοῦ Ποντιακοῦ
Ἔπους 1913-1922»
Τιμή: 7 εὐρώ
Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΠΑΪΣΙΟΣ -
ΩΣ ΝΕΟΣ ΚΑΙ ΒΟΗΘΩΝΤΑΣ
ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ
Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
ΑΒΒΑ ΙΣΑΑΚ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ
Τιμή: 5 εὐρώ
ΜΑΡΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΑΜΑΣΟΥΛΑ
«Ὁ Ἅγιος τῶν Ἑλληνικῶν Σχολείων
Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός»
Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
ΕΞΑΝΤΛΗΜΕΝΟ
Μοναχοῦ ΜΑΞΙΜΟΥ Ἰβηρίτου
(Νικολοπούλου)
Τά Ἁγιορειτικά
Μνημεῖα
τῆς Φύσεως
ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ
2011
ΤάἉγιορειτικάΜνημεῖατῆςΦύσεωςΜοναχοῦΜΑΞΙΜΟΥἸβηρίτου
(Νικολοπούλου)
EJOFYLLO 6/20/11 10:53 AM Page 1
π. Παΐσιος
Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Μαρίας Γουμενοπούλου
Τιμή: 5 εὐρώ
ΤΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ
ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ
Μοναχοῦ Μαξίμου Ἰβηρίτου
Τιμή: 40 εὐρώ
ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ
«Τό Μυστήριο τοῦ Γάμου -
Κοινωνία Ἀγάπης»
Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
ΤΑ ΝΕΟΤΑΞΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ
ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
ΣΧΟΛΕΙΟΥ
ΚΑΙ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΔΗΜΗΤΡΗ ΝΑΤΣΙΟΥ
Δασκάλου
Τιμή: 3 εὐρώ
ΠΡΟΣΕΥΧΗΤΑΡΙΟΝ
Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
ΟΣΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ
ΤΗΣ ΑΤΡΩΑΣ
Τιμή: 8 εὐρώ
ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Προσφέρεται ΔΩΡΕΑΝ
ΓΕΡΩΝ ΠΑΪΣΙΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ
ὁ Ἀσυρματιστὴς τοῦ Στρατοῦ καὶ τοῦ Θεοῦ
ΨΑΛΤΗΡΙΟΝ
Προσφέρεται
ΔΩΡΕΑΝ
ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ
ΔΙΣΚΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ
ΕΘΝΑΠΟΣΤΟΛΟ
ΑΓΙΟ ΚΟΣΜΑ
ΤΟΝ ΑΙΤΩΛΟ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΝΟΜΟ
Παπαδόπουλος Θεόφιλος-Πρόεδρος
Κιν. 6985085012
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ
Κατσιαμάνης Δημήτριος
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ
Βασίλας Μιχάλης
ΝΕΑΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Κεσελόπουλος Γεώργιος
Κουρῆ Στυλιανὴ
Λουπίδου Θωμαΐς
Μιχαήλ Κατερίνα
Πρωτόπαππας Σπύρος
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ
Παπαδόπουλος Γεώργιος,
Τσαλικίδου Μακρίνα, Κουρῆ Ἀναστασία
ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ
Ἀνανιάδης Γεώργιος
ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ
Ἱωαννίδου Μαρία
Tηλ. 2310 552719
Καπετάνιου Ἀγγελικὴ
Tηλ. 210 5227967
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
Μοναστηρίου 225, 54 628 Μενεμένη-Θεσσαλονίκη,
Τηλ. 2310 55 2207, Τηλεμοιότυπο: 2310 55 2209
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΕΟΤΗΤOΣ
IΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΕΚΔΟΤΗΣ
«ΕΝΩΜΕΝΗ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗ»
ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΝΟΤΗΤΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗΣ-ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΜΑΣ
Ἡ ἐπικοινωνία καί συνεργασία μέ νέους εἶναι ἂμεση ἐπιθυμία καί ἐπιδίωξη τοῦ
περιοδικοῦ μας. Ἐλπίζουμε ὃτι θά ἀνταποκριθεῖτε κομίζοντας προτάσεις καί ἂρθρα.
Ρωμνιός
http://romnios.gr
E-mail romnios@enromiosini.gr.
http://www.enromiosini.gr
E-mail contact@enromiosini.gr
ISSN: 1792-9431

4
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΙΟΥΛΙΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013
4 ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Ἀπολυτίκιον ἑορτῆς
5 Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ
ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ
Ἀρχιμανδρίτου Κυρίλλου Κεφαλόπουλου
6 «Το μάτι ποY στρέφεται Eδῶ καi Eκεῖ
εiναι φοβερός προδότης»
Εὐεργετινὸς
7 Ο ΣΤΑΥΡΟΣ και η Ύψωση του
Ἀρχιμανδρίτου Γεωργίου Καψάνη
Λόγοι ἁγίων πατέρων
10 Διδαχὲς
τοῦ Γέροντα Ἱερωνύμου τῆς Αἰγίνης
12 ΛΟΓΟΙ ΣΟΦΙΑΣ
Ἑορτολογικὰ
13 Γέρων Πανάρετος Παντοκρατορινὸς
Ὀρθόδοξη πίστη & βίωμα
16 Ἡ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν στὴ θύραθεν σκέψη
καὶ στὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο
Μαγδαληνῆς Μπόμπου
20 Στρατηγικὸν
Κεκαυμένου Στρατηγοῦ

5
Ρωμνιός τεῦχος 13
Πατριδογνωσία
32 Ἁγία Θεοδώρα ἐν Βάστᾳ
λόγος ἐκ τοῦ κόσμου
36 Ἀνθρώπινη μοναξιὰ
καὶ κοινωνικὸ μοντέλο
Ἀθανασίου Θεοδωράκη
Ἀληθινὲς ἱστορίες ποὺ διδάσκουν
σχολια-ζωντας
40 Στρατιωτικὴ θητεία: ἠ τιμὴ πρὸς τὴν πατρίδα
Κωνσταντίνου Παπαναστασίου
43 Ποίημα γιὰ τὴν Ἐλλάδα
Σβίλλια Ἰωάννη
44 Χαιρετισμὸς. Τῆς θάλασσας
Γεωργίου Ἰορδάνου
Βιβλίο - παρουσίαση
46 Οἱ λογισμοὶ καθορίζουν τὴ ζωὴ μας
Γέροντος Θαδδαίου τῆς Βιτόβνιτσα
48 Σταυρόλεξο
Ἑλληνικὴ γλώσσα
22 Λόγος ἄπνευστος καὶ ἄτονος
Γεωργίου Ἰ. Βιλλιώτη
Ἡ ἱστορία μας
26 Τὸ ἀληθινὸ Βυζάντιο.
Ἡ ἀρχοντικὴ καὶ βασιλικὴ πολιτεία
Φώτη Κόντογλου
28 Ἡ ἐπιχειρησιακὴ παράμετρος
τοῦ τορπιλισμοῦ τοῦ εὐδρόμου ΕΛΛΗ
στὴν Τῆνο τὴν 15η Αὐγούστου 1940
Σβίλλια Διονύσιου
Ἑλληνομνημοσύνη
Νεανικοὶ προβληματισμοί
καὶ προκλήσεις

6
Ὀρθόδοξη πίστη & βίωμα
ΚΟΙΜΗΣΙΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Ἐν τῇ Γεννήσει τὴν παρθενίαν ἐφύλαξας,
ἐν τῇ Κοιμήσει τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες Θεοτόκε·
μετέστης πρὸς τὴν ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς,
καὶ ταῖς πρεσβείαις ταῖς σαῖς λυτρουμένη,
ἐκ θανάτου τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Ἀπολυτίκιον ἑορτῆς

7
Ὁ
Ἰωάννης καταγόταν ἀπὸ τὴ Γαλιλαία
καὶ κατοικοῦσε στὰ παράλια τῆς λί-
μνης Γεννησαρέτ, ὅπου μαζὶ μὲ τὸν
πατέρα του Ζεβεδαῖο καὶ
τὸν ἀδελφό του Ἰάκωβο
ἐξασκοῦσε τὸ ἐπάγγελμα
τοῦ ψαρᾶ, ἦταν μάλιστα
συνέταιρος τοῦ Σίμωνος
Πέτρου (Λουκ. 5, 9-10,
Ἰω. 1, 45, Μάρκ. 1, 19-
20). Ἀπὸ τὰ Εὐαγγέλια
πληροφορούμαστε ἐπίσης
ὅτι ἡ μητέρα του Σαλώμη
ἀκολουθοῦσε τὸν Κύριο
στὶς περιοδεῖες του καὶ
ἐνίσχυε τὸ ἔργο τοῦ Εὐαγ-
γελίου (Λουκ. 8,3). Ἑπομέ-
νως, ὁ Ἰωάννης προερχό-
ταν ἀπὸ σχετικῶς εὔπορη
οἰκογένεια.
Ἀρχικῶς ὁ Ἰωάννης
ἦταν μαθητὴς τοῦ Ἰωάν-
νου τοῦ Προδρόμου, ἀργότερα ὅμως γνώρισε
τὸν Κύριο, ἀκολούθησε τὸ κάλεσμά Του καὶ
ἐντάχθηκε στὴν ὁμάδα τῶν δώδεκα ἀποστό-
λων μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του Ἰάκωβο ( Ἰω. 1,
35-42, Ματθ. 4, 21). Ὁ Ἰωάννης συγκαταλέ-
γεται μεταξὺ τῶν τριῶν στενότερων μαθητῶν
τοῦ Ἰησοῦ, μαζὶ μὲ τὸν Πέτρο καὶ τὸν Ἰάκωβο
ποὺ εἶδαν τὴ Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου στὸ
Θαβώρ, ἐνῷ σὲ ἄλλα σημεῖα χαρακτηρίζεται
ὡς ὁ ἠγαπημένος μαθητὴς τοῦ Κυρίου. Ἀπὸ
τὸν Κύριο ἐπίσης ἔλαβε μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό
του Ἰάκωβο τὸ προσωνύμιο Βοανεργὲς (=
υἱὸς τῆς βροντῆς), λόγῳ τοῦ ἐκρηκτικοῦ του
χαρακτῆρος σὲ μιὰ περίπτωση (Μάρκ. 3, 17).
Ὁ Ἰωάννης παραμένει κοντὰ στὸν Κύριο κατὰ
τὶς τελευταῖες ὧρες πρὸ τοῦ Πάθους, τὸν ἀκο-
λουθεῖ στὴν αὐλὴ τοῦ ἀρχιερέως καὶ μέχρι τὸν
Γολγοθά, βρίσκεται κάτω ἀπὸ τὸν Σταυρό,
ὅταν οἱ ἄλλοι μαθητὲς εἶχαν διασκορπισθεῖ
ἀπὸ φόβο. Μάλιστα, ὁ Κύριος τὸν τιμᾶ ἰδιαι-
τέρως ὅταν τοῦ ἀναθέτει τὴν προστασία τῆς
Παναγίας Μητέρας (Ἰω.
19, 26). Ὅταν οἱ μαθητὲς
πληροφορήθησαν τὴν
Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου
ἀπὸ τὶς γυναῖκες μυροφό-
ρες, σπεύδει πρῶτος μαζὶ
μὲ τὸν Πέτρο χωρὶς ὅμως
νὰ εἰσέλθει στὸν ἄδειο
τάφο (Ἰω. 20, 2).
Ὁ Ἰωάννης εἶναι ὁ συγ-
γραφέας τοῦ τετάρτου
Εὐαγγελίου, ὅπως ἄλλω-
στε ὁ ἴδιος βεβαιώνει πὼς
αὐτὸς ὁ ἀγαπημένος μα-
θητὴς τοῦ Κυρίου συνέ-
γραψε αὐτὸ καὶ μαρτυρεῖ
περὶ ὅσων ἀναφέρονται
στὸ Εὐαγγέλιο (Ἰω. 21,
24). Ἐπίσης συνέγραψε
τρεῖς ἐπιστολὲς καὶ τὸ τελευταῖο προφητικὸ
βιβλίο τῆς Καινῆς Διαθήκης, τὴν Ἀποκάλυψη,
ὅπως μαρτυρεῖται καὶ βεβαιώνεται γραπτῶς
ἀπὸ τὴν παράδοση τῆς πρωτοχριστιανικῆς
Ἐκκλησίας. Μετὰ τὴν Ἀνάληψη τοῦ Κυρίου,
ὁ Ἰωάννης ἀναλαμβάνει ἀποστολικὴ δράση
(Πράξεις 3, 4 καὶ 8, 15, καὶ Γαλ. 2, 9), καὶ
κάποια στιγμὴ ἐγκαθίσταται στὴν Ἔφεσο τῆς
Μ. Ἀσίας καὶ ὀργανώνει τὶς τοπικὲς ἐκκλησίες,
στὶς ὁποῖες ἄλλωστε καὶ ἀπευθύνει τὶς τρεῖς
ἐπιστολές του καὶ τὶς ἀναφέρει στὴν Ἀποκά-
λυψη. Ἐπὶ τοῦ Ρωμαίου αὐτοκράτορος Δομε-
τιανοῦ ἐξορίζεται στὴν Πάτμο (95 μ.Χ.) ὅπου
καὶ συγγράφει τὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως. Ὁ
Ἰωάννης πέθαινε σὲ βαθὺ γῆρας στὴν Ἔφεσο
γύρω στὸ 100 μ.Χ.
Ἀρχιμανδρίτου Κυρίλλου Κεφαλόπουλου
Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ
ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

8
«Το μάτι ποY στρέφεται Eδῶ καi Eκεῖ
εiναι φοβερός προδότης»
Ὀρθόδοξη πίστη & βίωμα
Α
ὐτὰ λοιπὸν συλλογίσου, ἀδελφέ, καὶ ἡ
ἐπιθυμία τῆς ἡδονῆς θὰ διαλυθεῖ ἀπὸ
τὸν νοῦ σου ὅπως λιώνει τὸ κερὶ μπροστὰ
στὴ φωτιά.
Νὰ φυλάγεις ὅμως
καὶ τὰ μάτια σου καὶ νὰ
τὰ γυρίζεις ἀλλοῦ γιὰ νὰ
μὴ δεῖς τὰ μάταια, γιατί
εἶναι φοβερὸς προδότης
τὸ μάτι ποὺ στρέφεται
ἐδῶ καὶ ἐκεῖ. Μὲ τὶς ἄλλες
αἰσθήσεις ὁ νοῦς πολε-
μιέται προσωρινά, καὶ
ὅταν ἡ αἰτία φύγει ἢ συμ-
βεῖ κάτι ἀντίθετο, φεύγει
μαζὶ καὶ διώχνεται καὶ
ὁ σχετικὸς πόλεμος. Ὁ
πόλεμος ὅμως διαμέσου
τῶν ματιῶν εἶναι φοβερὸς
καὶ ὅταν εἶναι παρούσα
ἡ αἰτία καὶ ὅταν φύγει· ἢ
μᾶλλον, ὅταν ἀπουσιάζει
ἡ αἰτία περισσότερο βα-
σανίζει τὴν ψυχή, ἀνάβο-
ντας τὴν ἐπιθυμία, παρὰ
ὅταν εἶναι παρούσα.
Νὰ τί θέλω νὰ πῶ:
Ἄκουσε, γιὰ παρά-
δειγμα, κάποιος μιὰ εὐχάριστη μελωδία ἀπὸ
μουσικοὺς καὶ προσπέρασε· ἄκουσε ἔπειτα
ἄλλους νὰ μοιρολογοῦν καὶ νὰ ὀδύρονται, καὶ
ὁ θρῆνος ἐξουδετέρωσε τὴν εὐχάριστη μελω-
δία τῶν μουσικῶν. Παρόμοια, γεύτηκε μέλι καὶ
ἔπειτα κάτι πικρὸ· καὶ ἡ γλυκύτητα τοῦ μελιοῦ
σβήστηκε ἀπὸ τὴν πικράδα ποὺ ἀκλούθησε.
Κάτι ἀνάλογο συμβαίνει καὶ μὲ τὴν ὄσφρηση·
μύρισε κάποιος μιὰ εὐωδία καὶ στὴ συνέχεια
δυσωδία, καὶ ἡ ἀηδία τῆς δυσωδίας ἒδιωξε
τὴν εὐχάριστη αἴσθηση τῆς εὐωδίας. Τὸ ἴδιο
καὶ μὲ τὴν ἁφή· ἄγγιξε κάποιος νερὸ κρύο καὶ
μετὰ ἄγγιξε καὶ βραστό, καὶ ἡ θερμότητα τοῦ
ζεστοῦ μετρίασε τὴν προηγούμενη αἴσθηση
τοῦ κρύου. Ὁ πόλεμος ὅμως διαμέσου τοῦ μα-
τιοῦ ποὺ στρέφεται ἐδῶ καὶ ἐκεῖ, φλογίζει τὸν
νοῦ μὲ τὴν ἐπιθυμία εἴτε
εἶναι παρούσα ἡ αἰτία
εἴτε ἀπουσιάζει. Καὶ ὄχι
μόνο αὐτό, ἀλλὰ προξε-
νεῖ καὶ φαντασίες στὴν
καρδιὰ μὲ αἰσχρὰ ὄνειρα.
Γιατί οἱ δαίμονες, βρί-
σκοντας εἴσοδο μέσῳ τοῦ
λογισμοῦ, ζωγραφίζουν
τὸν πειρασμὸ στὴ διάνοια
καὶ ἀπασχολοῦν ἔτσι τὸν
νοῦ, ρίχνοντάς τον στὴν
ἡδυπάθεια.
Γι’ αὐτὸ λέει στὴ Γρα-
φή: «Ἡ περιπλάνηση σὲ
ἐπιθυμίες διαφθείρει τὸν
ἄκακο νοῦ».
Γιατί μὲ τὴν ἥττα τῶν
ματιῶν ἀρχίζει ἡ ἁμαρτία,
στὴν ὁποία σίγουρα θὰ
κατρακυλήσει σιγὰ σιγὰ ὁ
νοῦς, ἂν δὲν συνέλθει γρή-
γορα, καθὼς καὶ ὁ Κύριος
διαβεβαίωσε: «Ὅποιος
βλέπει μιὰ γυναίκα μὲ πονηρὴ ἐπιθυμία, ἔχει
κιόλας διαπράξει μέσα του μοιχεία μὲ αὐτήν».
Τὴ μοιχεία αὐτὴν τὴν ξεριζώνει τὸ νὰ ἔχουμε
διαρκῶς κάτω τὸ βλέμμα καὶ ἄνω τὴν ψυχή.
Σὲ τοῦτο βοηθᾶ καὶ ἡ ἐγκράτεια· γιατί, λέει,
ἐκεῖνος ποὺ κυριάρχησε στὴν κοιλιά του, κυ-
ριάρχησε καὶ στὸ βλέμμα του. Νὰ ἀποφεύγεις
τὰ αἰσχρὰ λόγια, καὶ ἔτσι θὰ ἀποφύγεις τοὺς
βρώμικους λογισμούς.
Εὐεργετινὸς, τ. 2 , ἐκδ. Τὸ Περιβόλι τῆς Παναγίας

9
Άρχιμανδρίτου Γεωργίου Καψάνη
Ο
ἱ ὀδυνηρὲς
καὶ ἀνίατες
ἀσθένειες, ὁ
θάνατος προσφιλῶν
μας προσώπων, ὅπως
καὶ ὁ ἰδικός μας θά-
νατος, ἡ ἀδικία, ἡ
ἀχαριστία καὶ περι-
φρόνησις, οἱ διωγμοὶ
ποὺ ἐνίοτε ὑφιστά-
μεθα, ἡ πτωχεία καὶ
ἄλλες δοκιμασίες,
ἀποτελοῦν εὐκαιρίες
πού, ἂν τὶς χρησιμο-
ποιήσουμε σωστά,
μᾶς συσταυρώνουν
καὶ συνεγείρουν μὲ
τὸν Χριστό.
Ἂν ἀγανακτή-
σουμε, ζημιωνόμα-
στε πνευματικά. Ἂν
τὶς δεχθοῦμε παθητικά, στωικά, γιατὶ δὲν
μποροῦμε νὰ κάνουμε διαφορετικά, πάλι
δὲν ὠφελούμεθα. Ἂν ὅμως τὶς δεχθοῦμε
ὡς ἐπίσκεψι Θεοῦ καὶ ὡς εὐκαιρίες γιὰ τὴν
πνευματική μας τελείωσι, τότε πολὺ εἶναι τὸ
κέρδος. Ἡ ἑκούσια ἀποδοχὴ τοῦ πόνου ὡς
Σταυροῦ, ὡς δώρου τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ
γιὰ τὴν πνευματική μας τελείωσι, μᾶς ἀνε-
βάζει στὸ ὕψος τῶν ἁγίων μαρτύρων. Ὁ Χρι-
στιανὸς π.χ. ποὺ στὸ κρεββάτι τοῦ πόνου
ὀδυνᾶται καὶ ὑπομένει καὶ εὐχαριστεῖ τὸν
Θεό, ἀναδεικνύεται σὲ ὁμολογητὴ τῆς δυνά-
μεως τῆς πίστεως καὶ
σὲ σύγχρονο μάρτυ-
ρα, ἐφ’ ὅσον διὰ τῆς
ἀποδοχῆς τοῦ Σταυ-
ροῦ μεταβάλλει τὸ
ἀκούσιο τοῦ πόνου
σὲ ἑκούσιο.
Ἁ γ ι ο ρ ε ί τ η ς
ἀσκητὴς εἶπε ἐνδει-
κτικά: Ἕνα «δόξα σοι
ὁ Θεὸς» τὴν ὥρα ποὺ
πονᾶμε, ἔχει μεγαλύ-
τερη ἀξία ἀπὸ χίλια
«Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ»,
ὅταν δὲν πονᾶμε.
Ὁ συσταυρωμέ-
νος μὲ τὸν Χριστὸ
Παῦλος, ὁ φέρων στὸ
σῶμα του τὰ στίγμα-
τα τοῦ Χριστοῦ, μᾶς
ἐβεβαίωσε ὅτι: «εἰ
ὑπομένομεν, καὶ συμβασιλεύσομεν» (Β ́ Τιμ.
β ́, 12). Αὐτὴν τὴν στάσι ἔδειξαν στὰ παθή-
ματα τῆς ζωῆς ὅλοι οἱ Ἅγιοι, μὲ κορυφαῖο
τὸν μακάριο καὶ πολύαθλο Ἰώβ, ποὺ γι’
αὐτὸ θεωρεῖται καὶ τύπος Χριστοῦ. Ὁ Ἰὼβ
ἦταν δίκαιος, δὲν ἦταν ἀσεβὴς καὶ ἁμαρτω-
λός. Καὶ ὅμως παρεχώρησε ὁ Θεὸς νὰ περά-
ση ἀβάστακτους πόνους, ἐνῷ ἄλλοι ἀσεβεῖς
εὐημεροῦσαν.[...]
Κατὰ ἕνα ἰδιαίτερο τρόπο συμμετεῖχε
στὰ παθήματα τοῦ Χριστοῦ ἡ Θεοτόκος,
«συμπράττουσα καὶ συμπάσχουσα τῇ δι’
Ο ΣΤΑΥΡΟΣ και η Ύψωση του
Σῶσον Κύριε τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου,
νίκας τοῖς Βασιλεῦσι κατὰ βαρβάρων δωρούμενος
καὶ τὸ σὸν φυλάττων διὰ τοῦ Σταυροῦ σου πολίτευμα.
Ἀπολυτίκιον ἑορτῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ

10
Ὀρθόδοξη πίστη & βίωμα
αὐτῆς ὑψοποιῷ κενώσει τοῦ Λόγου» (ἡ Θε-
οτόκος συνέπραττε καὶ συνέπασχε μὲ τὸ
νὰ συνεργήση στὴν ὑψοποιὸ κένωσι τοῦ
Λόγου), κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ.1
Ἀπὸ τὴν ἐκ Πνεύματος Ἁγίου σύλληψι, στὴν
ἁγία γαστέρα της, τοῦ Μονογενοῦς Υἱοῦ
της, ἄρχισαν καὶ οἱ
δοκιμασίες της. Μὴ
μπορώντας ὁ Ἰωσὴφ
νὰ ἐξηγήση τὴν ὑπερ-
φυῆ σύλληψι καὶ ἐγκυ-
μοσύνη της «ἐβουλή-
θη λάθρα ἀπολῦσαι
αὐτήν» (Ματθ. α ́,
19). Μεγάλη ἔπρεπε
νὰ εἶναι τότε ἡ ὀδύνη
τῆς ἁπλῆς καὶ ἀσήμου
κόρης Μαρίας.
Δοκιμασία καὶ οἱ
δυσκολίες νὰ βρεθῆ
τόπος ἐν τῷ καταλύ-
ματι γιὰ νὰ γεννήση
τὸν Μονογενῆ της.
Σπανίως γυναίκα ἔγκυ-
ος καὶ ἑτοιμόγεννη δὲν
εὑρίσκει τόπο νὰ γεν-
νήση.
Δοκιμασία ἡ προ-
σπάθεια τοῦ Ἡρώδου
νὰ φονεύση τὸ Θεῖο
Βρέφος, δοκιμασία
καὶ ἡ φυγή τους στὴν
Αἴγυπτο. Ἄστεγη στὴν
Βηθλεέμ, πρόσφυγας
στὴν Αἴγυπτο.
Δοκιμασία καὶ ἡ
ἀγωνία, ὅταν κατὰ τὸ
προσκύνημά τους στὰ Ἱεροσόλυμα ἔχασε
ἐπὶ τριήμερο τὸν δωδεκαετῆ Ἰησοῦ.
Κάθε πόνος καὶ κατατρεγμὸς τοῦ Ἰησοῦ
κατὰ τὴν τριετῆ του δράσι ἦταν καὶ ἰδική
της δοκιμασία.
Ἂς ἀκούσουμε τὸν ἅγιο Νικόλαο Καβά-
σιλα: «Καὶ συμμετεῖχε μὲ τὸν Υἱό της στὴν
αἰσχύνη καὶ στὶς ὕβρεις καὶ σὲ ὅλα ὅσα ἀπο-
κάλυπταν τὴν φτώχεια, στὴν ὁποία ἦρθε γιὰ
χάρη μας. Καὶ ἀνεχόταν τὸ ἐπάγγελμα τοῦ
φαινομενικοῦ πατέρα του, τοῦ Ἰωσήφ, καὶ
μακροθυμοῦσε, παίρνοντας τὸ μέρος τοῦ
Υἱοῦ της γιὰ τὴν δική μου σωτηρία...
Κι ὅταν ἐκεῖνοι τοὺς ὁποίους εὐεργε-
τοῦσε τὸν φθονοῦσαν καὶ τὸν μισοῦσαν, ἡ
Παρθένος πονοῦσε μαζί Του καὶ δεχόταν
τὰ βέλη τοῦ μίσους των...
Ὅταν πάλι χρειάσθηκε νὰ ὑποφέρη γιὰ
μᾶς ὁ Σωτὴρ καὶ νὰ πεθάνη, πόσο μεγάλες
ἦσαν οἱ ὀδύνες, μὲ τὶς ὁποῖες τοῦ συμπα-
ραστάθηκε ἡ Παρθένος! Τί βέλη τὴν δια-
πέρασαν! Γιατὶ κι ἂν ὁ Υἱός της ἦταν μόνο
ἄνθρωπος καὶ τίποτε ἄλλο, τίποτε ὀδυνηρό-
τερο δὲν θὰ μποροῦσε νὰ προσθέση κανεὶς

11
σὲ μιὰ μητέρα. Ἀλλὰ τώρα εἶναι ὁ μόνος
Υἱός της, ποὺ τὸν ἔφερε στὸν κόσμο μόνη
της, κατὰ τρόπο παράδοξο, ποὺ δὲν λύπη-
σε ποτὲ οὔτε τὴν ἴδια οὔτε κανένα ἀπὸ τοὺς
ἀνθρώπους, ποὺ ἀντίθετα, τοὺς εὐεργέτησε
ὅλους τόσο, ὥστε νὰ
ξεπεράση ὅλες τὶς
προσδοκίες τους.
Τί λοιπὸν συναι-
σθήματα εἶναι φυ-
σικὸ νὰ εἶχε ἡ Παρθέ-
νος, ὅταν ἔβλεπε τὸν
Υἱό της σὲ τόσο φο-
βερὲς ὀδύνες, αὐτὸν
ποὺ ἦταν ὁ εὐεργέ-
της τῆς ἀνθρωπίνης
φύσεως, «τὸν πρᾶον,
τὸν ταπεινὸν τῇ
καρδίᾳ», αὐτὸν ποὺ
δὲν ὑπῆρξε ποτὲ
«ἐρίζων οὐδὲ κραυ-
γάζων», τὸν ὁποῖον
κανεὶς ποτὲ δὲν θὰ
μποροῦσε νὰ κατη-
γορήση γιὰ τὸ πα-
ραμικρό, ὅταν τὸν
ἔβλεπε νὰ σέρνεται
ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ἄγρια
θηρία, νὰ γυμνώνε-
ται, νὰ δέρνεται, νὰ
κρίνεται ἄξιος τῆς
χειρότερης καταδί-
κης, νὰ πεθαίνη τὸν
ἐξευτελιστικότερο
θάνατο μαζὶ μὲ τοὺς
ἁμαρτωλότερους
ἀνθρώπους, ἔξω ἀπὸ κάθε ἔννοια δικαιοσύ-
νης καὶ νόμου, ὅπως συμβαίνει σὲ τυραν-
νικὰ καθεστῶτα;
Προσωπικὰ πιστεύω ὅτι τέτοια ὀδύνη
ποτὲ σὲ κανένα ἄνθρωπο δὲν μπορεῖ νὰ
ὑπάρξη...
Γι’ αὐτὸ τὴν ὥρα τῶν παθῶν κατέλαβε
τὴν Παρθένο θλίψη ὑπερβολικὴ καὶ ἀπερί-
γραπτη, τέτοια ποὺ παραπλήσια ποτὲ δὲν
ἔνοιωσε ἄνθρωπος. Γιατὶ αὐτὴ εἶδε τὴ σταύ-
ρωση σὰν μητέρα, ἀλλὰ καὶ σὰν ἄνθρωπος
μὲ σωστὴ κρίση, σὰν κάποιος ποὺ μπορεῖ
νὰ διακρίνη καθαρὰ τὴν ἀδικία.
Γιατὶ ἔπρεπε νὰ λάβη μέρος σὲ κάθε τι
ποὺ ἔκανε ὁ Υἱός της γιὰ τὴν σωτηρία μας.
Ὅπως τοῦ μετέδωσε τὸ αἷμα καὶ τὴν σάρκα
της κι ἔλαβε ἀμοιβαῖα μέρος στὶς δικές του
χάριτες, κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἔλαβε μέρος
καὶ σὲ ὅλους τοὺς πόνους καὶ τὴν ὀδύνη του.
Κι αὐτὸς βέβαια καρφωμένος στὸν Σταυρὸ
δέχθηκε στὴν πλευρὰ τὴν λόγχη, ἐνῷ δια-
πέρασε τὴν καρδιὰ τῆς Παρθένου ρομφαία,
ὅπως ἀνήγγειλε ὁ ἁγιώτατος Συμεών. Μὲ
τὸν ἴδιο τρόπο καὶ ὅλα τὰ ἄλλα μαρτύρια
τὰ προξενοῦσαν οἱ «κύνες» ἐκεῖνοι ἀπὸ κοι-
νοῦ στὸν Υἱὸ καὶ στὴ μητέρα. Τὸ ἴδιο καὶ
ὅταν χρησιμοποιώντας παλαιοτέρους λό-
γους του τὸν κατηγοροῦσαν σὰν ἀλαζόνα,
κι ὅταν τὸν ὀνόμαζαν πλάνο κι ἀγωνίζονταν
ν’ ἀποδείξουν τὴν πλάνη του».2
Ὁ δίκαιος Συμεὼν κατὰ τὴν Ὑπαπαντὴ
εἶχε προφητεύσει ὅτι ρομφαία θὰ περνοῦσε
τὴν ἁγία ψυχὴ τῆς Θεοτόκου.
Αὐτὴ ἡ ρομφαία πολλὲς φορὲς τὴν ἐπό-
νεσε. Πάντα ὅμως ὑπέμενε καὶ ἐπιτελοῦσε,
κατὰ τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ,
«ἆθλον τῆς ἀπαραμίλλου καρτερίας».
Καὶ μετὰ τὴν Ἀνάληψι τοῦ Υἱοῦ της,
πάλι ἀνάμεσα στοὺς Ἀποστόλους καὶ τοὺς
πρώτους Χριστιανοὺς πρώτη αὐτὴ σηκώνει
τὸν Σταυρὸ τῶν διωγμῶν, τοὺς στηρίζει καὶ
τοὺς καθοδηγεῖ στὸ ἀποστολικό τους ἔργο.
Ὅπως τότε στὴν Σταύρωσι τοῦ Υἱοῦ της
«εἱστήκει παρὰ τῷ Σταυρῷ» καὶ συνέπασχε
καὶ συσταυρωνόταν μαζί Του, ἔτσι καὶ μετὰ
τὴν Ἀνάληψί Του αὐτὴ σηκώνει τὸν Σταυρὸ
τῆς Ἐκκλησίας καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ συμπάσχου-
σα μητέρα τῶν Χριστιανῶν.
1.Ἁγ.Γρηγ.Παλαμᾶ,ΕἰςτὴνΚοίμησιν,Ε.Π.Ε.,τ.10,σελ.443.
2.Ἁγ.ΝικολάουΚαβάσιλα,ἐνθ’ἀνωτ.σελ.209-213.

12
Διδαχὲς
τοῦΓέροντοςἹερωνύμου
τῆςΑἰγίνης
λΟΓΟΙ ΠΑΤΕΡΩΝ
Ὀρθόδοξη πίστη & βίωμα
Θὰ κάμεις ὅ,τι ἠμπορεῖς διὰ τὰ παιδιά σου,
διότι εἰς τὴν ἄλλην ζωὴν ὁ Χριστός μας θὰ
σοῦ ζητήσει ἢ τὰ παιδιά σου σεσωσμένα ἢ τὶς πληγὲς
στὰ γόνατά σου, ἀπὸ τὴν πολλήν σου προσευχήν.
Δὲν γνωρίζουν, δυστυχῶς, οἱ γονεῖς τὴν εὐθύνη τὴν
ὁποίαν ἔχουν διὰ τὰ τέκνα των.
Ὅταν δίδεις ἐλεημοσύνη, νὰ μὴ ἐξετάζεις τί εἶναι
τὸ πρόσωπο ποὺ τοῦ δίδεις, καὶ ἂν εἶναι καλὸ ἢ κακό.
Ἡ ἐλεημοσύνη εἶναι σπουδαῖο πράγμα, ἐξαλείφει
πλῆθος ἁμαρτιῶν.
Νὰ μελετᾶς καλὰ τὸν βίον καὶ νὰ λές: « Ἐκεῖνος
ἀπέθανε, ὁ ἄλλος ἀρρώστησε, ἄλλοι ἔχουν μεγάλα,
ἀνίατα βάσανα, λύπες κλπ.» καὶ νὰ προσέχεις, νὰ
βαδίζεις μὲ γνῶσιν.
Ἀπ’ ὅπου ἀντιλαμβάνεσαι πειρασμόν, μὴ ἀμε-
λήσεις καὶ μὴ καταφρόνησης τὸν φόβον ἢ τὸν κίν-
δυνο (ὡς ἔχων ἐμπιστοσύνη στὸν ἑαυτόν σου),
ἀλλὰ ἀπομακρύνσου, «ἀποπήδησον ὡς ἡ δορκὰς ἐκ
βρόγχων!»
Τὸ Πνεῦμα δὲν ἀγαπᾶ οὔτε πολλὲς συναναστρο-
φές, οὔτε φιλίες! Ὅλα αὐτὰ νὰ τὰ ἀποφεύγεις.
Θέλεις νὰ ἀγαπᾶς πολύ τοὺς ἀνθρώπους; Ἀγάπη-
σε πολὺ τὸν Χριστό μας καὶ θὰ δεῖς πόσο θὰ ἀγαπᾶς
καὶ τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἂς μὴ τοὺς βλέπεις.
Πάντοτε καὶ τὸν κάθε ἄνθρωπον, ὀλίγον σὲ ἀπό-
στασιν νὰ κρατᾶς. Ἦλθε; Καλῶς ἦλθε! Δὲν ἦλθε;
Καλῶς δὲν ἦλθε. Δηλ. νὰ εἶσαι ἀπαθής.
Σὲ κανέναν μὴ λὲς τὸ μυστικό σου ἢ τί κάνεις.
Μὲ δύο τρία λόγια, ὃταν σὲ ρωτοῦν, νὰ κόβεις, νὰ
τελειώνεις.

13
Μὴ δένεις τὸν νοῦ σου μὲ ἄνθρωπο. Μὴ λέγεις
τοὺς λογισμούς σου καὶ τὸ μυστικό σου εἰς κανένα!
Οἱ ἄνθρωποι μεταβολὴ παίρνουν.
Τὸ μυστικό σου σὲ κανέναν! Διότι οἱ ἄνθρωποι
μεταβάλλονται.
Μὴ θυμώνετε, θὰ σᾶς εἰρωνευτοῦν, θὰ ὑποφέρε-
τε. Ἐσεῖς μὴ φοβάσθε. Σᾶς προσφέρουν δηλ. πιπέρι,
νὰ δίδετε ζάχαρη. Ἐγὼ πιπέρι δὲν ἔχω νὰ σκέπτεστε,
ζάχαρη ἔχω, ζάχαρη δίδω.
Αὐτὸ ποὺ λείπει σήμερα γενικά, εἶναι ἡ γνῶσις,
ἡ λογική, ἡ εὐσέβεια. Ὁ κόσμος σήμερα εἶναι ξετρε-
λαμένος. Δὲν γνωρίζει τί κάνει, δὲν γνωρίζει τί θέλει!
Σήμερα ἕνας φαίνεται καλός, αὔριο πίπτει, χαλάει,
δὲν ἀναγνωρίζει καὶ ὁ ἴδιος τὸν ἑαυτό του. Δύσκολα
νὰ βρεῖς ἄνθρωπο ἀμετάβλητον. Ἄλλοι πάλι, πα-
ντοῦ, ἀλλοῦ τρέχουν γιὰ νὰ βροῦν χαρὰ καὶ ἠρε-
μία, μόνον στὸν Χριστόν μας δὲν τρέχουν. Πάντως
βέβαια, λέγουν οἱ Πατέρες, μηδένα πρὸ τοῦ τέλους
μακάριζε ἄλλα καὶ μηδένα πρὸ τοῦ τέλους ἀπέλπιζε!
Νὰ παρακαλέσωμεν τὸν Θεὸν νὰ μᾶς λυπηθεῖ καὶ νὰ
μᾶς ἐλεήσει.
Μὴ ὑποδεικνύεις, διότι, διδασκαλία δίχως θέλη-
σιν τοῦ ἄλλου, ἔχθρα εἶναι καὶ γίνεται ἁμαρτία καὶ
σὲ ‘κεῖνον ποὺ ἀκούει καὶ δὲν κάνει καὶ ἐσὺ στενα-
χωρεῖσαι καὶ ταράζεσαι.
Στὸν ἄλλο νὰ λέγεις τόσα, ὅσα νομίζεις ὅτι θὰ
σηκώσει, ὄχι περισσότερα.
Νὰ μὴ θυμώνετε. Νὰ γλυκαίνετε μὲ τὴν ζάχαρή
σας, δηλ. μὲ τὸν καλόν σας λόγο τὸν ἄλλο.
Κάθε ἄνθρωπος ἔχει κάποιο χάρισμα. Βρὲς τὸ
χάρισμά του καὶ ἐπαίνεσέ τον. Χρειάζεται καὶ ὁ
ἔπαινος (πρὸς τόνωσιν) καὶ ἡ καλοσύνη καὶ ἡ ἀγά-
πη. Τότε ὁ ἄλλος καὶ πολὺ καλὸς νὰ μὴ εἶναι, διὰ τὴν
τιμήν, τὸν ἔπαινο, τὴν ἀγάπη ποὺ τοῦ ἐκδηλώνουν
ἐλέγχεται καὶ γίνεται καλύτερος.
Ὅλους ν’ ἀγαπᾶς, ἀλλὰ καὶ κανένα μὴ ἀγαπᾶς,
δηλαδὴ μὲ κανένα μὴ δένεται ὁ νοῦς σου ἐκτός τοῦ
Χριστοῦ μας.

14
ΛΟΓΟΙ
ΣΟΦΙΑΣ
Ὀρθόδοξη πίστη & βίωμα
«ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΣΜΩΝ.
ΚΑΝΕ ΕΥΘΕΙΑ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΣΟΥ
ΚΑΙ ΕΧΕ ΚΟΥΡΑΓΙΟ».
ΣΟΦ.ΣΕΙΡ.Β΄1-2
«ΜΑΚΑΡΙΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΙΣ
ΚΑΤΙ ΠΕΡΙ ΘΕΟΥ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΝΑ ΕΧΕΙΣ
ΜΕΣΑ ΣΟΥ ΤΟΝ ΘΕΟ».
αγιοσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΥΣΣΗΣ.
«ΘΕΛΕΙΣ ΝΑ ΒΡΕΙΣ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΖΩΗ;
ΚΡΑΤΗΣΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΔΥΟ,ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΑΠΕΙΝΟΦΡΟΣΥΝΗ».
αγιοσ ΙΣΑΑΚ ο ΣΥΡΟΣ
«ΤΟ ΝΑ ΒΛΕΠΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΑΜΑΡΤΙΑ,ΑΛΛΑ ΑΜΑΡΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΒΛΕΠΕΙ
ΚΑΠΟΙΟΣ ΜΕ ΦΘΟΝΟ, ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ
ΚΑΙ ΑΠΛΗΣΤΙΑ.»
ΜΕΓΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ
«ΕΚΕΙΝΟ ΠΟΥ ΤΡΕΦΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΕΙΝΑΙ Η
ΟΛΙΓΑΡΚΕΙΑ,ΕΠΕΙΔΗ ΤΟ ΛΙΓΟ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ
ΤΟ ΑΦΟΜΟΙΩΣΕΙ Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ. ΕΝΩ
ΤΟ ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ ΔΕΝ ΤΡΕΦΕΙ
ΤΟ ΣΩΜΑ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΕΙ»
αγιοσ ΙΩαννησ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
«ΣΑΣ ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΠΡΩΤΑ ΝΑ ΔΙΑΠΛΑΣΕΤΕ
ΤΙΣ ΨΥΧΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΑΣ,
ΠΟΥ ΒΑΔΙΖΟΥΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΓΑΜΟ,
ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗ ΖΗΤΟΥΝ ΥΛΙΚΑ ΑΓΑΘΑ
ΑΛΛΑ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ»
αγιοσ ΙΩαννησ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
«ΑΣ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΟΜΑ
ΜΑΣ ΚΟΡΟΪΔΙΕΣ ΚΑΙ ΒΡΙΣΙΕΣ
ΚΑΙ ΑΙΣΧΡΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΚΟΛΟΓΙΕΣ,
ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΚΗ ΣΥΝΗΘΕΙΑ
ΤΩΝ ΟΡΚΩΝ.»
αγιοσ ΙΩαννησ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ

15
«ΕΤΟΙΜΑΣΕ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΣΟΥ ΓΙΑ
ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΣΜΩΝ.
ΚΑΝΕ ΕΥΘΕΙΑ ΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΣΟΥ
ΚΑΙ ΕΧΕ ΚΟΥΡΑΓΙΟ»
ΣΟΦ. ΣΕΙΡ. Β΄ 1-2
«Ο ΘΕΟΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΠΟΥ ΕΛΠΙΖΕΙ
ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΔΕΝ ΤΗΝ ΑΦΗΝΕΙ ΝΑ ΠΕΣΕΙ
ΣΕ ΠΕΙΡΑΣΜΟ,ΤΕΤΟΙΟΝ ΠΟΥ ΝΑ ΜΗΝ
ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΤΟΝ ΣΗΚΩΣΕΙ,
ΩΣΤΕ ΝΑ ΦΘΑΣΕΙ ΣΕ ΑΠΟΓΝΩΣΗ»
αγιοσ ΕΦΡΑΙΜ ο ΣΥΡΟΣ
«Η ΚΑΚΙΑ ΚΑΙ Η ΑΡΕΤΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΑΛΛΑ
ΤΗΣ ΠΡΟΑΙΡΕΣΕΩΣ»
αγιοσ ΙΩαννησ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
«ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΦΥΣΗ.
ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΠΕΤΥΧΑΙΝΕΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ,
ΕΝΩ ΑΠΟΤΥΧΑΙΝΕΙ ΣΤΑ ΜΙΚΡΑ.»
αγιοσ ΙΩαννησ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
«ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΑΤΙΜΑΖΕΙ ΤΟΝ ΦΤΩΧΟ,
ΕΞΟΡΓΙΖΕΙ ΕΚΕΙΝΟΝ
ΠΟΥ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ.»
ΠΑΡοιμιων ΙΖ΄ 5
«ΚΑΙ Ο ΠΟΝΗΡΟΣ ΠΕΙΡΑΖΕΙ
ΚΑΙ ΤΑΛΑΙΠΩΡΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΟΧΙ ΟΣΟ
ΘΕΛΕΙ ΑΛΛΑ ΟΣΟ ΤΟΥ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ Ο
ΘΕΟΣ.»
ΑΓΙΟΣ ΕΦΡΑΙΜ ο ΣΥΡΟΣ
«ΟΣΟ ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΕΙΣΑΙ,ΤΟΣΟ
ΝΑ ΤΑΠΕΙΝΩΝΕΙΣ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΣΟΥ
ΚΑΙ ΘΑ ΒΡΕΙΣ ΧΑΡΗ ΜΠΡΟΣΤΑ
ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ»
Σοφια ΣΕΙΡαχ Γ΄18
«ΚΟΡΗ ΣΕΜΝΗ ΚΑΙ ΑΣΠΙΛΕ, ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΠΑΚΟΥΣΟΝ ΜΕ ΑΧΡΑΝΤΕ,
ΚΟΣΜΟΥ ΠΑΝΤΟΣ ΚΥΡΙΑ.»
αγιοσ ΝΕΚΤΑΡΙΟσ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ
«Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΔΙΝΕΙ ΦΤΕΡΑ
ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΝΕΒΑΖΕΙ
ΣΤΟΥΣ ΟΥΡΑΝΟΥΣ ΧΑΡΙΖΟΝΤΑΣ
ΤΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ»
αγιοσ ΑΝΘΙΜΟΣ της ΧΙΟΥ (1869-1960)
«Η ΣΥΜΜΕΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΗ ΛΗΨΗ
ΤΩΝ ΤΡΟΦΩΝ ΣΥΝΤΕΛΕΙ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ
ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ»
ΜΕΓΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
«Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ,ΤΟ ΨΕΜΑ
ΕΧΕΙ ΠΟΛΛΕΣ ΔΙΑΚΛΑΔΩΣΕΙΣ.»
αγιοσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ
«ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΠΟΝΗ ΜΕΛΕΤΗ
ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ Η ΒΙΑ ΚΑΙ Η ΑΓΡΙΟΤΗΤΑ
ΤΩΝ ΠΑΘΩΝ ΕΞΑΣΘΕΝΕΙ»
ΔΙΔΥΜΟΣ Ο ΤΥΦΛΟΣ
«ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ Η ΘΛΙΨΗ ΚΑΙ Η ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ
ΚΑΚΟ. Η ΑΜΑΡΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟ.
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΜΑΣ ΕΝΩΝΟΥΝ ΜΕ ΤΟΝ ΘΕΟ.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΜΑΣ ΧΩΡΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ.»
αγιοσ ΙΩαννησ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ
«ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΡΕΙ ΑΣΥΓΧΩΡΗΤΗ ΑΜΑΡΤΙΑ,
ΠΑΡΑ ΜΟΝΟ Η ΑΜΕΤΑΝΟΗΤΗ»
αγιοσ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΟΜΟΛΟΓΗΤΗΣ
«Η ΕΥΤΥΧΙΑ, Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΧΑΡΑ
ΠΗΓΑΖΟΥΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ»
αγιοσ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΠΕΝΤΑΠΟΛΕΩΣ
«ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΤΕΤΟΙΟΣ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ
ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΠΛΗΣΙΟΝ ΣΟΥ, ΟΠΩΣ ΘΕΛΕΙΣ
ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΣΕΝΑ.»
αγιοσ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο ΘΕΟΛΟΓΟΣ
«ΟΤΑΝ ΘΕΛΕΙ Ο ΘΕΟΣ, ΚΑΘΕ ΥΠΟΥΛΗ
ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΞΑΣΘΕΝΕΙ
ΚΑΙ ΟΙ ΛΙΓΟΙ ΝΙΚΟΥΝ ΤΟΥΣ ΠΟΛΛΟΥΣ.»
αγιοσ ΙΩαννησ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
«Η ΠΙΣΤΗ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΗ ΠΟΥ ΤΡΟΦΟΔΟΤΕΙ
ΜΕ ΤΟ ΛΑΔΙ ΤΗΣ ΤΟ ΛΥΧΝΑΡΙ
ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ»
αγιοσ ΑΜΒΡΟΣΙΟΣ ΜΕΔΙΟΛΑΝΩΝ

16
Ὁ Γέρων Πανάρετος Παντοκρατορινὸς
Σ
τὴ Μονὴ Παντοκράτορος ὑπῆρχε
ἕνας ἁπλούστατος γέροντας ἀγράμ-
ματος ἀλλὰ πολὺ καλόκαρδος, ὁ π.
Πανάρετος, - τὸν προλάβαμε κι έμεῖς -.
Αὐτὸς ἔκανε τὸν ταχυδρόμο τοῦ μονα-
στηριοῦ.
Τότε δὲν εἶχε δρόμους, μὲ τὰ ζῶα
πηγαίνανε. Αὐτὸς ὅμως ἐπειδὴ ἤτανε
δυνατὸς στὸν ὀργανισμό, πήγαινε μὲ τὰ
πόδια κάθε μέρα.
Είχε ἕναν μεγάλο σάκκο.
Τοῦ εἶχε ἀναθέσει τὸ Μοναστήρι νὰ
ἔρχεται ἐδῶ στὶς Καρυὲς νὰ παίρνη τὸ
ταχυδρομεῖο καὶ νὰ τὸ πηγαίνη στὸ Μο-
ναστήρι.
Μάλιστα, γιὰ νὰ τὸν πειράξουνε
λίγο, γιὰ νὰ γελᾶν οἱ πατέρες ἐκεῖ πέρα
–ὁ π. Εὐθύμιος καὶ ἄλλοι προϊστάμενοι-,
τοῦ ἀγοράσανε μιὰ ντουντούκα, ὅπως
εἴχανε οἱ παλιοὶ ταχυδρόμοι. «Ντούου-
ου!», φυσοῦσε καὶ σφύριζε.
Τοῦ εἶπαν: «Ὅταν θὰ ἔρχεσαι πάνω
στὸν Σταυρό, ἀπ’ ὅπου φαίνεται τὸ μο-
ναστήρι, θὰ σφυρίζης, νὰ ἀκοῦμε ὅτι
ἔρχεσαι». Αὐτὸς ὅμως εἶχε τέτοια παι-
δικὴ ψυχή, ποὺ ἔκανε τόσο μεγάλη χαρά,
σὰν νὰ τοῦ εἶχαν δώσει τὸ πιὸ πολύτιμο
πράγμα, ἐπειδὴ εἶχε πολλὴ ἁπλότητα·
σὰν παιδὶ ἤτανε.
Μιὰ μέρα τοῦ λέει ἕνας ἀδελφός τῆς
Μονῆς, ὁ γερο-Παρθένιος ἀπ’ τὴν Πάρο:
«Σὲ παρακαλῶ πάτερ Πανάρετε, τώρα
ποὺ ἀνεβαίνεις στὶς Καρυές, ἐπειδὴ ἔχω
γρίππη, πάρε μου λίγα πορτοκάλια ἀπὸ
τὸν Ταλέα νὰ φάω, γιατί μὲ ταλαιπωρεῖ
τώρα λίγες μέρες ἡ ἴωση αὐτὴ, γιὰ νὰ δυ-
ναμώση ὁ ὀργανισμός μου. Ἔφθασε στὶς
Καρυές.
Ὅμως, σὰν ἄνθρωπος κι αὐτός, ξέ-
χασε νὰ πάρη τὰ πορτοκάλια. Πῆρε τὸ
ταχυδρομεῖο καὶ ἐπέστρεψε.
Ὅταν ὅμως πλησίασε στὸ Μοναστή-
ρι, τὸ θυμήθηκε, ἀφοῦ ὅμως εἶχε σφυρί-
ξει ὅταν ἔφτασε στὸ ὕψωμα ἀπ’ ὅπου
φαίνεται τὸ Μοναστήρι. «Ἔρχεται ὁ τα-
χυδρόμος», εἶπαν οἱ πατέρες, ἀλλὰ ἂν
καὶ περνοῦσε ἡ ὥρα δὲ φαινόταν. Μόλις
θυμήθηκε τὰ πορτοκάλια, γύρισε πίσω
στὶς Καρυές, -ἡ ἀπόσταση εἶναι μιάμιση
ὥρα ἀνηφόρα-.
Ὁ καημένος τόση ἀγάπη εἶχε, ποὺ
ἀναλογίστηκε: «Πῶς θὰ πάω νὰ παρου-
σιαστῶ στὸν γέροντα χωρὶς τὰ πορτο-
κάλια». Γυρνάει πίσω, παρ’ ὅτι ἦταν
χειμωνιάτικη ἡμέρα καὶ εἶχε ἀρχίσει νὰ
βραδυάζη. Παίρνει τὰ πορτοκάλια κι
ἐπιστρέφει. Ὅμως νύχτωσε στὸν δρό-

17
μο καὶ τὸν ἒπιασε καὶ μιὰ χιονοθύελ-
λα ξαφνικά. Ἀναγκάστηκε νὰ καθήση
κάτω ἀπὸ ἕνα δέντρο. «Παναγία μου»,
ἄρχισε νὰ παρακαλῆ, «σῶσε με νὰ μὴν
παγώσω». Τότε ἐμφανίζεται ξαφνικὰ μιὰ
μαυροφόρα κυρία μὲ ἕνα φαναράκι καὶ
τοῦ λέει: «Γερὸ Πανάρετε, ἀκολούθησέ
με». Τὴν ἀκολουθεῖ ὁ γερο-Πανάρετος,
καὶ χωρὶς νὰ καταλάβη τὸ πῶς, βρέθηκε
μέσα στὸν περίβολο τοῦ Μοναστηριοῦ.
Μόλις τὸν εἴδανε, τρόμαξαν οἱ πατέρες.
«Πῶς; Ποιός;». «Αὐτὸ καὶ αὐτό», τοὺς
λέει, «μιὰ κυρία μ’ ἔφερε».
Μάλιστα παρήγγειλε σ’ ἕναν ἁγιο-
γράφο μιὰ εἰκόνα τῆς Παναγίας.
Σ’ αὐτὴν εἰκονίζεται ἡ Παναγία νὰ
ὁδηγῆ τὸν γερο-Πανάρετο στὸ Μονα-
στήρι.
Καὶ ἐγὼ τὴν εἶδα τὴν εἰκόνα αὐτή,
καὶ μοῦ διηγήθηκαν μετὰ οἱ πατέρες τὸ
θαῦμα αὐτό. Αὐτὰ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν μας
τώρα, ὄχι ἐκεῖνον τὸν καιρό.
Τὰ σημεῖα ἀκολουθοῦν τὴν ἀρετὴ
τῶν ἀνθρώπων. Αὐτὸς εἶχε τὶς ἀρετὲς
τῆς ταπεινώσεως καὶ τῆς ἀγάπης…
Ἐτήσια ἔκδοσις τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρη-
γορίου Ἁγίου Ὂρους,Περίοδος Β’ ἔτος 2007
ἀριθ. 32
Ἐφέστιος εἰκόνα Παναγίας τῆς Γεροντίσσης,
Ἱερὰ Μονὴ Παντοκράτορος, Ἅγιον Ὅρος

18
Ἡ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν
στὴ θύραθεν σκέψη
καὶ στὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο
Μαγδαληνῆς Μπόμπου
θεολόγου
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου
Ἡ
ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν καὶ τῶν νέων
εἶναι ἕνα διαχρονικὸ καὶ πανανθρώ-
πινο φαινόμενο ποὺ συναντᾶται σὲ
ὅλους τοὺς λαοὺς καὶ τὶς φυλὲς τοῦ κόσμου.
Ἀπὸ ἀρχαιοτάτων χρόνων οἱ ἄνθρωποι κα-
τανόησαν τὴν ἀναγκαιότητα καὶ τὴν ἀξία
τῆς ἀγωγῆς τῶν παιδιῶν τους. Σὲ πολλὰ
ἀρχαῖα κείμενα ὑπάρχει πληθώρα ἰδεῶν καὶ
ἐμπειριῶν τῆς ἐποχῆς, ποὺ ἀναφέρονται στὸ
πρακτικὸ μέρος τῆς ἀνατροφῆς, ἀφοῦ δὲν
εἶχε ἀκόμη ἀναπτυχθεῖ ἡ ἐπιστήμη τῆς παι-
δαγωγικῆς. Μέσα ἀπὸ τὴν καθημερινὴ ζωὴ
προέκυψε μιὰ λαϊκὴ σοφία ποὺ ἐπιβεβαιώνε-
ται ἀκόμη καὶ σήμερα. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη
ἀναφέρεται ὅτι, ὅταν τὸ παιδὶ μαθαίνει νὰ
ἔχει καλὲς συνήθειες, τότε αὐτὸ δὲν θὰ ξε-
στρατίσει μέχρι νὰ γεράσει1
. Ἐνῷ ὁ πατέρας
ποὺ βγάζει σώφρονα παιδιὰ θὰ εὐφραίνεται
ἡ ψυχὴ του γι’ αὐτά2
. Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος
στὸ ἔργο του ‘’Περὶ κενοδοξίας καὶ ὅπως δεῖ
ἀνατρέφειν τὰ τέκνα3
’’ συστήνει στοὺς γο-
νεῖς νὰ δίνουν ἰδιαίτερη ἔμφαση στὴ σωστὴ
ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν καὶ τοὺς προτρέπει
νὰ θρέψουν ἀθλητὴ γιὰ τὸν Χριστό. Τοὺς
παρομοιάζει μὲ ἀγαλματοποιοὺς ποὺ πρέ-
πει νὰ κατασκευάσουν θαυμάσια ἀγάλματα,
δηλαδὴ νὰ ἀγωνίζονται καθημερινὰ νὰ ἐντυ-
πωθοῦν τὰ διδάγματά του.
Ἡ λέξη ἀγωγὴ παράγεται ἀπὸ τὸ ρῆμα
ἄγω καὶ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τοὺς παιδα-
γωγοὺς ὡς μιὰ σκόπιμη ἐνέργεια ποὺ πα-
ρέχει στὸ παιδὶ καὶ στὸν ἔφηβο τὴ βοήθεια
ποὺ χρειάζεται γιὰ τὴν προσωπική του
ὁλοκλήρωση, τὴν κοινωνικὴ καὶ πολιτισμική
του ἔνταξη4
. Εἶναι ἡ ἀφύπνιση τοῦ κόσμου
τῶν ἀξιῶν τοῦ ἀνθρώπου, ἡ μόρφωσή του
σὲ ἠθικὴ προσωπικότητα, ἡ ἀνάπτυξη τῶν
προσωπικῶν δυνατοτήτων του, ὥστε νὰ γί-
νει ἱκανὸς νὰ ἀτενίζει τὶς ὑπερατομικὲς ἀξί-
ες, νὰ τὶς πραγματοποιεῖ καὶ νὰ δημιουργεῖ
νέες ἀξίες ποὺ θὰ ὠφελήσουν πνευματικὰ
καὶ ἠθικὰ τὸ κοινωνικὸ σύνολο5
. Αὐτὴ ἡ δι-
αδικασία εἶναι ἕνας μακρὺς καὶ δύσκολος
δρόμος ποὺ πρέπει νὰ διανυθεῖ μὲ ὑπο-
μονή, ἐπιμονή, ἀγάπη καὶ συνεχῆ μέριμνα
ἀπὸ μέρους τῶν γονέων καὶ τῶν δασκάλων
ποὺ εἶναι οἱ κυρίως παιδαγωγοί.

19
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου
Στόχος τῆς ἀγωγῆς δὲν εἶναι μόνο τὸ
παιδὶ νὰ προσαρμόζεται παθητικὰ στὸ
παρὸν καὶ στὸ μέλλον, ἀλλὰ νὰ ὑποβοη-
θεῖται νὰ συνειδητοποιήσει τὴν ὑπευθυνό-
τητα του μέσα στὴν κοινωνία6
. Ἡ ἀγωγὴ
ἐπίσης βοηθάει στὴν ἐπιτυχῆ, ὁμαλὴ ἔντα-
ξη καὶ κοινωνικοποίηση τοῦ παιδιοῦ. Ὁ
ἔφηβος ἐνστερνίζεται κανόνες, ρόλους καὶ
ἀξίες. Ἡ οἰκογένεια, πολὺ σημαντικὸς πα-
ράγοντας ἀγωγῆς προσφέρει στὸ παιδὶ τὰ
πρῶτα μοντέλα μίμησης. Βασικὸ ρόλο παί-
ζει τὸ οἰκογενειακὸ κλίμα τῆς γαλήνης καὶ
ἀγάπης ποὺ δημιουργεῖ στὸ παιδὶ ἀσφά-
λεια, θάρρος, πειθαρχία, ἐνῷ ἡ ἔλλειψή
της, ἀποφέρει ἐπιθετικότητα καὶ ἀνασφά-
λεια. Μὲ τὴν ἔνταξη τοῦ παιδιοῦ στὴ σχο-
λικὴ κοινότητα συνεχίζεται ἡ προσπάθεια
γιὰ κοινωνικοποίηση. Μέσα στὸ σχολεῖο
τὸ παιδὶ μπορεῖ νὰ ἀποκτήσει ἱκανότητες
καὶ δεξιότητες ποὺ θὰ τὸ βοηθήσουν στὴν
ἐπαγγελματική του ζωή. Πέρα ἀπὸ αὐτὸ
ὅμως, τὸ σχολεῖο ἔχει ὡς βασικὸ ἔργο τὴν
καλλιέργεια δημιουργικῶν προσωπικοτή-
των καὶ τὴν ἀνάπτυξη τῶν ἠθικῶν ἀξιῶν
τους7
. Ὁ σκοπὸς τῆς ἀγωγῆς θεωρεῖται ὅτι
ἔχει ἐπιτευχθεῖ, ὅταν ὁ νέος γίνει αὐθύ-
παρκτος καὶ αὐτοκυρίαρχος.
Ἡ προσέγγιση τῆς ἀγωγῆς
ἀπὸ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο.
Κέντρο τῆς κλασσικῆς παιδείας κατὰ
τὴν ἀρχαιότητα ἦταν ὁ ἄνθρωπος καὶ τὸ
παιδαγωγικὸ ἰδεῶδες ἦταν ἡ ἀνθρώπινη
ἀρετή. Τὸ ἴδιο ἰδεῶδες καλλιεργεῖται καὶ
σήμερα στὴ Δύση ἀποβλέποντας στὴν
ἠθικὴ βελτίωση τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτὸ ποὺ
λείπει ἀπὸ τὴν οὐμανιστικὴ – ἀνθρωποκε-
ντρικὴ θεώρηση, εἶναι ἡ ἐμπειρία τῆς ἑνώ-
σεως τοῦ κτιστοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Ἄκτιστο
Θεὸ μέσα ἀπὸ τὴ θεοποιὸ ἄκτιστη Χάρη
του. Ἡ παιδεία στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολὴ
καὶ στὸ πλαίσιο τῆς Ἐκκλησίας εἶχε ἑλλη-
νορθόδοξο χαρακτήρα. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστὸς
εἶναι ἡ Ἀλήθεια καὶ ἡ Ζωή, ἐνῷ οἱ ἀρετὲς
εἶναι ἐκφάνσεις τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ μὲ
πρῶτα ὀντολογικὸ καὶ μετὰ ἠθικὸ περιεχό-
μενο. Ὁ Θεὸς εἶναι παιδαγωγὸς τοῦ ἀνθρώ-
που καὶ κινεῖται μέσα ἀπὸ τὴν ἀγάπη του
νὰ ἐπαναφέρει τὸν ἄνθρωπο στὸ ἀγαθό.
Ἡ οὐσία καὶ ὁ σκοπὸς τῆς παιδείας κατὰ
τὸν Ἱερὸ Χρυσόστομο εἶναι ἡ μετάληψις τῆς
ἁγιότητος8
διότι ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Ἅγιος
ὅταν ἀπομακρύνεται ἡ ραθυμία, ἡ πονηρὴ
ἐπιθυμία, ὁ ἔρωτας τῶν βιοτικῶν πραγμά-
των, ὅταν μεταμορφώνεται ἡ ψυχή, ὅταν
καταδικάζει ὅλα τὰ ἐπίγεια, τότε γίνεται
ἁγία καὶ προσελκύει τὸ Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀκό-

20
μη καὶ ἕνας λόγος μπορεῖ νὰ μεταστρέψει
τὸν ἄνθρωπο, διότι ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ εἶναι
αὐτὴ ποὺ αὐξάνει τὸν σπόρο καὶ τὸν βοηθᾶ
νὰ βλαστήσει, ὅταν αὐτὸς πέσει σὲ γόνιμο
ἔδαφος. Ἀντίθετα ἡ θύραθεν παιδεία ὅσα
πλούσια λόγια καὶ φλυαρίες καὶ ἂν χρησι-
μοποιεῖ, στὸ τέλος ἀποπέμπει τοὺς ἀκρο-
ατὲς μὲ ἄδεια χέρια καὶ χωρὶς νὰ ἔχουν
καρπωθεῖ ἕνα καλό, οὔτε μεγάλο οὔτε μι-
κρό9
. Ὁ Θεὸς παραγγέλλει τοὺς γονεῖς εἰς
θεογνωσίαν ἄγειν10
τὰ παιδιά. Αὐτὸ τὸ με-
γάλο ἔργο τῆς ἀνατροφῆς τῶν παιδιῶν ὁ
Θεὸς τὸ ἐμφύτεψε στὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου
ὥστε οἱ γονεῖς νὰ θεωροῦν ὡς πρωτεύουσα
ἀνάγκη τὴ φροντίδα τους.
Ὁ Ἱερὸς Χρυσόστομος ἀναφέρει ὅτι
ὁ δρόμος πρὸς τὴ θεογνωσία ὁδηγεῖ στὴν
ἀληθινὴ σοφία καὶ τὴ μόρφωση ποὺ ἔχουν
σχέση μὲ τὸν φόβο τοῦ Θεοῦ. Ὅπως ὅταν
χτίζεται ἕνα σπίτι, ἰδιαίτερη σημασία πρέ-
πει νὰ δίνουμε στὰ θεμέλια γιὰ νὰ γίνει γερὸ
τὸ οἰκοδόμημα καὶ δευτερεύουσας σημασί-
ας εἶναι τὰ ἐπιχρίσματα, ἔτσι καὶ ἡ ἀγωγὴ
πρέπει νὰ ἔχει ὡς θεμέλιο λίθο τὸν Χριστό,
γιὰ νὰ ἀναπτυχθεῖ τὸ παιδὶ σὲ ὁλοκληρω-
μένη προσωπικότητα. Αὐτὸ δὲν σημαίνει
ὅτι τὰ παιδιὰ πρέπει νὰ μένουν ἀμόρφωτα,
ἀλλὰ ἡ ἐν Χριστῷ ἀγωγή τοὺς παρέχει τὸ
ἦθος καὶ τὴν ἀνάλογη κοινωνικὴ συμπερι-
φορὰ ποὺ θὰ βοηθήσει καὶ στὴν ἐπίτευξη
τῶν ψυχικῶν καὶ διανοητικῶν στόχων τῆς
παιδείας.
Γιὰ τὸν λόγο
αὐτὸ εἶναι καλύτερα
τὸ παιδὶ νὰ ἐφοδιά-
ζεται μὲ πνευματικὰ
ὃπλα ἀπὸ μικρό, γιὰ
νὰ εἶναι ἐλεύθερο
ἀπὸ πάθη μέχρι τὰ
γεράματα. Ὁ ἄνθρω-
πος ποὺ ἀρχίζει τὴν
πνευματικὴ ζωὴ με-
γάλος σὲ ἡλικία ,
θὰ ξοδέψει ὅλο τὸν
καιρό του γιὰ νὰ
ξεπλύνει τὰ ἁμαρ-
τήματα τοῦ παρελ-
θόντος καὶ φεύγει
ἀπὸ τὸν κόσμο αὐτὸ
μὲ ὑπολείμματα τῶν
πληγῶν11
. Οἱ γονεῖς
ἔχουν ἕνα τεράστιο
ἔργο νὰ ἀναλάβουν
καὶ αὐτὸ εἶναι ἡ
σωστὴ διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν τους.
O Ἱερὸς Χρυσόστομος βάζει τὴν τέχνη τῆς
διαπαιδαγώγησης πιὸ πάνω ἀπὸ ὅλες τὶς
τέχνες. Δὲν ὑπάρχει κάτι ποὺ νὰ μποροῦσε
νὰ συγκριθεῖ μὲ τὴ ρύθμιση τῆς ψυχῆς καὶ
τὴ διάπλαση τῆς διάνοιας ἑνὸς νέου ἀνθρώ-
που12
. Γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ χρειάζεται πρῶτα
οἱ ἴδιοι οἱ γονεῖς νὰ ὁδηγήσουν τὸν ἑαυτό
τους στὸ δρόμο τῆς αὐτογνωσίας. Αὐτὸς ὁ
δρόμος εἶναι ἔργο ζωῆς, γιὰ τὸ ὁποῖο πρέ-
πει νὰ ἀγωνίζεται ὁ κάθε ἄνθρωπος.
Ἡ ἀπαλλαγὴ ἀπὸ τὴν κακία καὶ ἡ ἐπι-
λογὴ τοῦ δρόμου τῆς ἀρετῆς ἐξυψώνει τὸν
ἄνθρωπο πάνω ἀπὸ τὰ γήινα καὶ τὸν μετα-
μορφώνει. Βασικὸ ἔργο τῆς ἀγωγῆς εἶναι ἡ
ἀγάπη πρὸς τὸν Θεό. Αὐτὴ ἡ ἀγάπη βοηθᾶ
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου

21
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου
τὸν ἄνθρωπο νὰ συνειδητοποιήσει καὶ νὰ
ἀποκτήσει ἐπίγνωση τῆς προσωπικῆς ἀξί-
ας του. Ὁ δρόμος πρὸς τὴν ἀρετὴ ἀνοίγει,
ὅταν τίθεται ἡ ἐλευθερία του κάτω ἀπὸ τὸ
θέλημα τοῦ Θεοῦ. Σίγουρος ὁ ἄνθρωπος γιὰ
τὴν πατρικὴ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πορεύεται στὴ
ζωὴ μὲ πλήρη ἐμπιστοσύνη ὅτι τὸ θέλημα
Του εἶναι φανερὸ σὲ κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς
του. Ὡς εὐγενὴς καὶ ἐλεύθερος αὐτομολεῖ
πρὸς τὴν ἀρετή. Ἡ ἀρετὴ δὲν εἶναι ἕνα κα-
ταναγκαστικὸ ἔργο, ἀλλὰ μιὰ ἔκφανση τῆς
ἐν Χριστῷ ζωῆς, καὶ τὸ ἔργο αὐτὸ πραγμα-
τοποιεῖται ἀβίαστα, χωρὶς φόβο καὶ τιμω-
ρία, γιατί αὐτὸς εἶναι ὁ τρόπος ζωῆς τοῦ
πραγματικοῦ χριστιανοῦ ποὺ βρίσκεται σὲ
πορεία ἀνακαίνισης22
. Σὲ αὐτὴν τὴν πορεία
τῆς ἀνακαίνισης ὁ ἄνθρωπος ἔχει σημαντι-
κοὺς ὁδοδεῖκτες, τὰ θεόπνευστα λόγια ποὺ
καταγράφηκαν, ἀφοῦ πρῶτα βιώθηκαν ἀπὸ
ἀνθρώπους ἁγίους.
Ἡ Ἁγία Γραφὴ καὶ οἱ βίοι τῶν ἁγίων εἶναι
δραστικὰ φάρμακα ποὺ μποροῦν νὰ βοη-
θήσουν τὸν ἄνθρωπο στὸν ἀγώνα του γιὰ
ἀπόκτηση τῆς ἀρετῆς13
.
Οἱ πρῶτοι ποὺ πληρώνουν τὶς συνέπειες
τῆς κακῆς διαπαιδαγώγησης εἶναι οἱ ἴδιοι
οἱ γονεῖς. Ὅταν δὲν ἀνατρέφουν τὰ παι-
διὰ τους ἐν παιδείᾳ καὶ νουθεσίᾳ Κυρίου,
πρῶτοι αὐτοὶ ἀπολαμβάνουν τοὺς καρποὺς
αὐτῆς τῆς ἀνατροφῆς14
. Ἕνας ἀπὸ τοὺς λό-
γους τῆς κρίσης στὴν παιδεία εἶναι ὅτι καὶ
οἱ δάσκαλοι κάνουν τὰ ἀντίθετα ἀπὸ ἐκεῖνα
ποὺ διδάσκουν. Τὸ μυαλὸ τῶν παιδιῶν γε-
μίζει μὲ ἕνα σωρὸ ἀπὸ εἰκόνες καὶ βιώμα-
τα ἄσχημα καὶ μαθαίνουν νὰ περιφρονοῦν
τὸν κόπο. Ζοῦν μὲ ἀδιαφορία καὶ δὲν τοὺς
ἐνδιαφέρει ἡ ἀπόκτηση τῆς ἀρετῆς. Ὑπάρ-
χει τέτοια σύγχυση στὰ παιδιὰ καὶ τέτοιος
ἐγωισμός, τέτοια περιφρόνηση πρὸς τοὺς
ἀνωτέρους. Καὶ γιὰ ὅλα αὐτὰ εὐθύνεται ἡ
κακὴ διαπαιδαγώγηση ποὺ τοὺς δίνουν οἱ
μεγάλοι15
.
Ἡ ψυχὴ θὰ μποροῦσε νὰ παρομοιασθεῖ
μὲ χωράφι ποὺ, ἂν μένει ἀκαλλιέργητο, τότε
παράγει ἀγκάθια. Ἂν καλλιεργηθεῖ, δίνει
πλούσιους καρποὺς ποὺ ἀπολαμβάνουν
ὄχι μόνο τὰ ἴδια τὰ παιδιὰ καὶ οἱ γονεῖς
ἀλλὰ καὶ οἱ ἀπόγονοι. Ἔτσι δημιουργεῖται
μιὰ χρυσὴ ἁλυσίδα ἢ ἕνα δέντρο ποὺ ρίζα
εἶναι οἱ γονεῖς, καὶ ὅταν αὐτὴ εἶναι δυνατὴ
τότε δίνει καλοὺς καρποὺς στὰ παιδιὰ καὶ
στὰ ἐγγόνια.
1. ΠΑΡ. 22, 6 “τρίβολοι καὶ παγίδες ἐν ὁδοῖς σκολιαῖς, ὁ
δὲ φυλάσσων τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἀφέξεται αὐτῶν”
2. ΠΑΡ. 23, 24-25 “καλῶς ἐκτρέφει πατὴρ δίκαιος, ἐπὶ δὲ
υἱῷ σοφῷ εὐφραίνεται ἡ ψυχὴ αὐτοῦ”
3. Περὶ κενοδοξίας καὶ ὅπως δεῖ ἀνατρέφειν τὰ τέκνα,
ΕΠΕ 30, σσ. 619-701
4. ΚΟΓΚΟΥΛΗ Ι., Κατηχητικὴ καὶ Χριστιανικὴ Παιδαγωγι-
κή, Ἐκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 38-39
5. ΞΗΡΟΤΥΡΗ Ἡ, Παιδαγωγικὰ καὶ Ψυχολογικὰ μελετή-
ματα, Ἀθήνα 1967 σ. 207
6. ΚΟΓΚΟΥΛΗ Ι., Εἰσαγωγὴ στὴν Παιδαγωγική, ἐκδόσεις
Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2003 σ. 26
7. Αὐτόθι σσ. 24 καὶ 142-143
8. Εἰς ἑβραίους ὁμιλ.,29, 3, PG 63,205γ, “Ἄρα ἡ παιδεία
μετάληψις ἁγιότητός ἐστι καὶ σφόδρα γὲ ὅταν γὰρ ῥα-
θυμίαν ἐκβάλλῃ, ὅταν ἐπιθυμίας πονηρᾶς, ὅταν ἔρωτα
βιοτικῶν πραγμάτων, ὅταν συστρέφῃ τὴν ψυχήν, ὅταν
ποιῇ καταγνῶναι τῶν ἐνταῦθα πάντων οὐχὶ ἁγία γίνεται;
Οὐχὶ τοῦ Πνεύματος ἐπισπᾶται τὴν Χάριν;»
9. Εἰς Ἀνδριάντας , ὁμιλ. 1, PG 49,18α
10. Πρὸς πιστὸν πατέρα ὁμιλ.4, PG 47,354 -355
11. Εἰς Ματθαῖον. ὁμιλ. 59, 7, PG 58, 584
12. Ἔχοντες τὸ αὐτὸ πνεῦμα, ὁμιλ., 2, PG 51,286
13. Εἰς Γένεσιν., ὁμιλ., 12, PG 53, 104-105
14. Εἰς Ἐφεσίους ἐπιστολὴ 21, PG 62,151
15. Εἰς Γαλάτας., κεφ., Ά, 9, PG 61,623ζ
ΧΑΡΩΝΗΣ Β, Παιδαγωγικὴ Ἀνθρωπολογία Ἰω Χρυσοστό-
μου τόμοι Α, Β, Γ, μὲ ἄντληση περιεχομένου ἀπὸ τὴν
Πατρολογία τοῦ Μinge.

22
Στρατηγικὸν
Κεκαυμένου Στρατηγοῦ
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου
ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΔΕΛΦΟ
Νὰ μὴν μάχεσαι μὲ τὸν ἀδελφό σου,
ἀκόμη κι ἂν πιστεύεις ὅτι σοῦ ἔκανε κακό,
γιατί καὶ ἐσύ καὶ ἐκεῖνος θὰ θεωρηθεῖτε μι-
σάδελφοι ἀπὸ τοὺς περισσότερους.
Ὅταν πάλι βρίζουν τὸν ἄδελφό σου, νὰ
μὴν τὸ δέχεσαι, γιατί ἡ βρισιὰ ἀναφέρεται
στὸν πατέρα σου καὶ τὴ μητέρα σου.
Αὐτοὶ ποὺ ἐπιδιώκουν τὶς δίκες, ἐπιθυ-
μοῦν τὶς ταραχές.
Αὐτὸς ποὺ ἀναγνωρίζει τὸ σφάλμα του
εἶναι σοφός.
Ἐπαινῶ τὸν ἀνδρεῖο, ἀλλὰ αὐτὸς ποὺ
εἶναι συνετὸς καὶ πονηρὸς ὑπερέχει ὅλων,
γιατί δὲν εἶναι χρήσιμος μόνο στὸν ἑαυτὸ
του ἀλλὰ καὶ σὲ πολλοὺς ἄλλους.
Αὐτὸς ποὺ πέφτει ἄδικα σὲ δοκιμασία
εἶναι μακάριος, γιατί δὲν ὑπάρχει δοκιμα-
σία ποὺ νὰ μὴν εἶναι πρὸς ὄφελος, εἴτε σω-
ματικὸ εἴτε ψυχικό, αὐτοῦ ποὺ δοκιμάζεται,
ἂν αὐτὸς ποὺ δοκιμάζεται ὑποφέρει τὴ δο-
κιμασία μὲ εὐχαρίστηση.
Ἐκεῖνος ποὺ ἐπιβουλεύεται τὰ ξένα
πράγματα, μετὰ ἀπὸ λίγο θὰ χάσει καὶ τὰ
δικά του.
Ὁ ὕπνος μὲ μέτρο εἶναι φυσικός, ὅμως
ὁ ὑπερβολικὸς εἶναι βλαβερὸς καὶ ἀξιό-
μεμπτος· διότι ὁ ἕνας ὠφέλει, ἐνῷ ὁ ἄλλος
βλάπτει.
Κι ἐσύ, εἴτε ἰδιωτεύεις εἴτε ἀσκεῖς ἐξου-
σία, νὰ ἔχεις ἀναθέσει σὲ κάποιον ἄνθρωπο
νὰ σὲ ξυπνάει, ὅταν κοιμᾶσαι, ἂν κάποιος
σὲ χρειάζεται· γιατί πολλοὶ ποὺ ἀπολάμβα-
ναν ἔτσι τὸν ὕπνο ἀπέτυχαν σὲ σημαντικά,
ἐνῷ ἄλλοι κινδύνεψαν κιόλας.
Νὰ μὴν ὑποδουλώσεις τὸν ἑαυτό σου
στὸν ὕπνο καὶ τὴν καλοπέραση.
Αὐτὸς ποὺ βλέπει τὸν ἀδελφό του σὲ
συμφορὲς καὶ δὲν συμπάσχει μαζί του,
ἀλλὰ τὸν ἀγνοεῖ, εἶναι καταραμένος· γιατί,
ὑπάρχει πράγμα σκληρότερο ἀπ’ αὐτό;
Τὸ Στρατηγικὸν τοῦ Κεκαυμένου εἶναι ἕνα κείμενο μοναδικὸ στὸ εἶδος του ἐξαιτίας τοῦ συμβουλευ-
τικοῦ χαρακτήρα του. Ὁ πατέρας συμβουλεύει τοὺς γιούς του - ὁ στρατηγὸς συμβουλεύει τοὺς στρα-
τιῶτες του. Συγγραφέας τοῦ ἔργου εἶναι, κατὰ πάσα πιθανότητα, ὁ Βυζαντινὸς στρατηγὸς Κατακαλῶν
Κεκαυμένος, ἀρμενογεωργιανῆς καταγωγῆς, ὁ ὁποῖος μετὰ τὴν ἀποστρατεία του ζοῦσε στὰ κτήματά
του στὴ Β. Ἐλλάδα. Εἶναι μιὰ ζωντανὴ μαρτυρία γιὰ τὴν ἱστοριογραφία τοῦ 11ου αἰ. ἑνὸς αἰῶνα ἀνα-
ταραχῶν καὶ σταδιακῆς ἀπώλειας ἐδαφῶν γιὰ τὴ Βυζαντινή Αὐτοκρατορία. Παρέχει μιὰ εἰκόνα γιὰ τὸ
δημόσιο καὶ ἰδιωτικό βίο τῶν Βυζαντινῶν. Τὸ κείμενο τοποθετεῖται χρονικὰ μετὰ τὴν καταστροφικὴ γιὰ
τὴν αὐτοκρατορία μάχη τοῦ Μαντζικέρτ (1071) καὶ περιέχει πλῆθος ὀδηγιῶν, ποὺ ἀντανακλούν τὴ
μακρὰ πείρα τοῦ συγγραφέα ὠς στρατηγοῦ καὶ κυβερνήτη «θέματος»(=επαρχίας).

23
Οἰκογένεια, μιὰ γωνιὰ τοῦ παραδείσου
Η ΑΓΑΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ
Νὰ θυμᾶσαι τὶς ὠδίνες τῆς μητέρας σου,
νὰ μὴν ξεχνᾶς τὸ στῆθος [ποὺ σοῦ πρόσφε-
ρε] καὶ ἀνταπόδωσέ της τὸ καλὸ» γιατί ἀκό-
μη κι ἂν κυριεύσεις ὁλόκληρη τὴ Γῆ καὶ στὰ
χέρια σου ἔχεις ὃλους τοὺς θησαυρούς, δὲν
θὰ μπορέσεις νὰ τῆς ἀνταποδώσεις τὰ ἴσα.
Νὰ θυμᾶσαι πὼς σὲ ξεκούρασε στὴν
ἀγκαλιά της καὶ ξεκούρασέ την κι ἐσύ. Προ-
σευχήσου στὸν Θεὸ νὰ σέ συνοδεύει ἡ εὐχὴ
τοῦ πατέρα καὶ τῆς μητέρας σου.
Νὰ θυμᾶσαι ὅτι δὲν ὑπάρχει στοὺς
ἀνθρώπους τίποτε πιὸ λατρευτὸ ἀπὸ τὰ
παιδιά, κι ἂν δὲν ἀπέκτησες παιδιὰ [ἀκό-
μη], μάθε το ἀπὸ μένα.
Ἐξιστοροῦν μερικοὶ μιὰν ἀληθινὴ ἱστο-
ρία, ὃτι δηλ. στὸ ὂρος τῆς Αἴτνας ἕνας πα-
τέρας μὲ τὸν γιὸ του ἔκοβαν ξύλα· ξαφνικὰ
ἡ φωτιὰ τῆς Αἴτνας ξεπήδησε καὶ καθὼς ξε-
χύθηκε καὶ τύλιξε τὴν ὁδὸ τοῦ βουνοῦ, κι
οἱ δύο τους βρέθηκαν περικυκλωμένοι ἀπὸ
τὴ φωτιά. Ἀμέσως λοιπὸν ὁ γιὸς ἅρπαξε τὸν
πατέρα ποὺ ἦταν ἡλικιωμένος καί, βάζο-
ντάς τον στοὺς ὤμους του, ὅρμησε νὰ φύγει
ἀδιαφορώντας μᾶλλον γιὰ τὸν ἑαυτό του.
Σεβόμενη λοιπὸν τὴν ἀρετὴ τοῦ νέου ἡ
φωτιὰ μὲ θεϊκὴ ἐντολή, ἐπειδὴ ἀδιαφόρησε
γιὰ τὸν ἑαυτὸ του ἀλλὰ θέλησε νὰ σώσει τὸν
πατέρα του, σταμάτησε καὶ τοὺς παραχώ-
ρησε διέξοδο κι ἔτσι σώθηκαν κι οἱ δυό.
Εἶναι ἀξιομνημόνευτοι καὶ ἀξιέπαινοι
αὐτοὶ ποὺ καὶ μετὰ τὸν θάνατο τῶν γο-
νιῶν τους, μὲ δωρεὲς χρημάτων καὶ ἐλεημο-
σύνες ζητοῦν τὴ συγχώρηση τοῦ Θεοῦ γι’
αὐτούς.
Κεκαυμένος, Στρατηγικόν, ἐκδ. Κανάκη, Ἀθήνα 1996

24
Ἑλληνομνημοσύνη
Λόγος
ἄπνευστος καὶ ἄτονος
Γεωργίου Ί. Βιλλιώτη
φιλολόγου-θεολόγου
Ἡ
ταχύτητα μὲ τὴν ὁποία τὰ παιδιὰ
ἀποκτοῦν κυριαρχία στὴ μητρική
τους γλώσσα καὶ οἱ ὁμοιότητες με-
ταξὺ τῶν διαφόρων γλωσσῶν προϋποθέτουν
τὴν ὕπαρξη μιᾶς ἔμφυτης προδιάθεσης τοῦ
ἀνθρώπου νὰ ὁμιλεῖ.
Ἡ γλωσσικὴ ἱκανότητα εἶναι ἐγγενής· ὁ
ἄνθρωπος εἶναι πλασμένος γιὰ νὰ ἐπικοι-
νωνεῖ καὶ νὰ κοινωνεῖ. Ἀσφαλῶς ὁ προφο-
ρικὸς λόγος εἶναι κατὰ πολὺ ἀρχαιότερος
τοῦ γραπτοῦ. Ὅσο βέβαιοι εἴμαστε γιὰ τὴ
χρονικὴ προτεραιότητα τοῦ προφορικοῦ
λόγου, ἄλλο τόσο μποροῦμε νὰ βεβαιώσου-
με τὴν ἄρρηκτη σχέση τοῦ γραπτοῦ λόγου
μὲ τὸν προφορικό. Ἀρκεῖ νὰ σκεφτεῖ κανεὶς
πόσο ἐξοικειώνεται ὁ ὁμιλητὴς μιᾶς γλώσ-

25
ἑλληνικὴ γλώσσα
σας μὲ τὴ γραπτὴ ἀποτύπωσή της· τὴν ἀπο-
δέχεται σὰν αὐτονόητο εἰκαστικὸ στοιχεῖο
τῆς καθημερινῆς του ζωῆς. Σκεφτεῖτε τὴ
διαφορὰ ἀνάμεσα στὸν λιμὸ («πείνα») καὶ
τὸν λοιμὸ («πανώλης»), τὴ σορὸ τοῦ νεκροῦ
καὶ τὸν σωρὸ τῶν ξύλων, τὸν πολυέλαιο ποὺ
ἔχουμε στὸ σαλόνι μας ἀπὸ τὸν πολυέλεο
Θεό, τὸν χῆρο ποὺ ἔχασε τὴ γυναίκα του
ἀπὸ τὸν χοῖρο ποὺ προορίζεται γιὰ τὸ στο-
μάχι του.
Ἂς ἀναλογιστοῦμε πῶς ὑποσκάπτεται
μιὰ λέξη ὅταν ἀλλοιώνεται ἡ ὀπτική της
παράσταση, πῶς δυσχεραίνεται ἡ κατανό-
ηση μὲ τὶς ἀνορθογραφίες· πῶς θὰ ἦταν ὁ
ὡραῖος μὲ ὄμικρον;
Ἡ γραφή, ποὺ ξεκίνησε ὡς ζωγραφικὴ
(γράφω «ζωγραφίζω»), ἀνατροφοδοτεῖ καὶ
τελειοποιεῖ τὴν προφορικὴ γλωσσικὴ ἐπι-
κοινωνία. Μὲ τὸ ἑλληνικὸ ἀλφάβητο συνδέ-
ονται ἄρρηκτα τὰ πνεύματα καὶ οἱ τόνοι.
Εἶναι γεγονὸς ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες δὲν
χρησιμοποιοῦσαν τονικὰ σημάδια οὔτε
πνεύματα. Τὰ παλαιότερα μαρτυρημένα
δείγματα τονικῶν σημείων σὲ παπύρους
χρονολογοῦνται στὸν 2ο αἰώνα π.Χ.
Τὰ τονικὰ σημάδια ἐπινοήθηκαν ἀπὸ τὸν
Ἀριστοφάνη τὸν Βυζάντιο (τέλη 3ου αἰώνα)
γιὰ νὰ ἐπιλύσει τὸ ἀναγνωστικὸ πρόβλημα
τῶν παλαιῶν ποιητῶν, κυρίως τοῦ Ὁμήρου
καὶ τῶν Τραγικῶν.
Ἀπὸ τὸ 9ο αἰώνα ποὺ καθιερώνεται ἡ μι-
κρογράμματη γραφὴ γενικεύεται καὶ ἡ χρή-
ση τοῦ πολυτονικοῦ συστήματος. Ἔκτοτε
τὸ πολυτονικὸ σύστημα ἔγινε ἀναπόσπα-
στο κομμάτι τοῦ γραπτοῦ μας λόγου.

26
Ἑλληνομνημοσύνη
Καὶ ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτός, τὴν 11-
11-1982 ἡ τότε κυβέρνηση μὲ τροπολογία
ἔρριξε στὸν καιάδα τόνους καὶ πνεύματα
καὶ ἐπέβαλε τὸ μονοτονικὸ σύστημα. Ἡ
ἐπιβολὴ τοῦ μονοτονικοῦ στηρίχθηκε στὰ
ἀκόλουθα ἐπιχειρήματα: πρῶτον, τὸ μονο-
τονικὸ εἶναι πολὺ ἁπλό, οἱ μαθητὲς κατα-
βάλλουν ἐλάχιστο κόπο γιὰ νὰ τὸ μάθουν·
δεύτερον τὸ πολυτονικὸ εἶναι ἄχρηστο,
ἄλλωστε οἱ ἀρχαῖοι δὲν εἶχαν καθόλου τό-
νους· τρίτον μεγάλο τὸ ὄφελος γιὰ τὴν οἰκο-
νομία χάρη στὴν ἀπαλλαγὴ τῶν λέξεων ἀπὸ
τὰ περιττὰ βαρίδια.
Ὄντως τὸ μονοτονικὸ μαθαίνεται εὐκο-
λότερα. Ἡ ἀρχὴ τῆς ἥσσονος προσπάθει-
ας· ὅσο λιγότερο κοπιάζουν οἱ μαθητὲς
τόσο καλύτερα. Ἡ λογικὴ αὐτὴ ὅμως ὁδήγη-
σε τὴν παιδεία μας στὸ σημερινὸ τέλμα μὲ
τοὺς ἀγράμματους πτυχιούχους. Μὲ τὸ πο-
λυτονικὸ ὁ μαθητὴς γυμνάζει τὸν νοῦ του,
ὀξύνει τὴν κρίση του, ἑστιάζει τὴν προσοχή
του στὴ λέξη. Σπάνια οἱ γράφοντες μὲ πο-
λυτονικὸ παρατονίζουν. Ἀξίζει νὰ μελετήσει
κάθε Ἕλληνας γλωσσοδίφης τὴ μελέτη «Ἡ
ἐκδίκηση τῶν τόνων» (Ἐναλλακτικὲς ἐκδό-
δεις) γιὰ νὰ συνειδητοποιήσει τὴν ἐπίδραση
τοῦ μονοτονικοῦ στὴν ψυχοεκπαιδευτικὴ
ἐξέλιξη τοῦ παιδιοῦ.
Τὸ πολυτονικὸ δὲν εἶναι ἄχρηστο, ὅπως
ἰσχυρίζονται οἱ συντάκτες τοῦ νόμου. Οἱ
ἀρχαῖοι δὲν ἔγραφαν πράγματι μὲ πολυτο-
νικό. Ἡ γραφὴ τους ἦταν μεγαλογράμματη
καὶ χωρὶς κενά. Ἡ μικρογράμματη γραφὴ
εἶναι ἐπινόηση τῶν Βυζαντινῶν. Δὲν νομίζω
νὰ ἀμφισβητεῖται ἡ ἀξία τῆς μικρογράμμα-
της γραφῆς, ἐπειδὴ εἶναι μεταγενέστερη.
Μὲ τὴν ἴδια λογικὴ δὲν εἶναι ἄχρηστο τὸ πο-
λυτονικό, ἐπειδὴ δὲν τὸ χρησιμοποιοῦσαν
οἱ ἀρχαῖοι. Τὸ πολυτονικὸ μαζὶ μὲ τὴν ἱστο-
ρικὴ ὀρθογραφία ἀποτελοῦν τὰ πιὸ ἁπτὰ
τεκμήρια τῆς διαχρονικῆς συνέχειας τῆς
ἑλληνικῆς γλώσσας.
Μὲ τοὺς τόνους ἀποφεύγονται νοη-
ματικὲς συγχύσεις («Περάσαμε ὡραῖα» μὲ
περισπωμένη εἶναι ἐπίρρημα, «ὡραία μέρα»
μὲ ὀξεία εἶναι ἐπίθετο) καὶ δυσκολίες στὴν
ἀνάγνωση (δυσκολία διάκρισης ἀνάμεσα
στὸ ἄρθρο καὶ τὴν κτητικὴ ἀντωνυμία). Μὲ

27
τὰ πνεύματα ὁ μαθητὴς κατανοεῖ εὐκολό-
τερα τὴν ἐτυμολογία τῶν λέξεων· ὥρα μὲ
δασεία εἶναι ὁ κατάλληλος καιρός, ὢρα
μὲ ψιλὴ εἶναι ἡ φροντίδα, ὡραῖος εἶναι
αὐτὸς ποὺ συμβαίνει τὴν κατάλληλη ἐπο-
χή, τιμωρὸς (τιμὴ + ὥρα) εἶναι αὐτὸς ποὺ
παίρνει ἐκδίκηση γιὰ νὰ ὑπαρασπίσει τὴν
τιμή του. Ἡ ἐκδρομὴ εἶναι πενθήμερη καὶ
ὄχι πενταήμερη, διότι ἡ ἡμέρα δασύνεται,
διότι πρὸ τῆς δασείας τὸ ψιλὸ ἄφωνο τρέ-
πεται στὸ ὁμόφωνό του δασύ. Ἡ Ηellas καὶ
ἡ Hellen γράφονται μὲ h, διότι ἡ Ἑλλὰς καὶ
ἡ Ἑλένη δασύνονται.
Τὸ τρίτο ἐπιχείρημα γιὰ τὰ οἰκονομικὰ
ὀφέλη τοῦ μονοτονικοῦ τὸ ἀντιπαρέρχο-
μαι, διότι ὑποβιβάζει τὴ γλώσσα σὲ χρη-
στικὸ ἐργαλεῖο καὶ δὲν ἀντέχει σὲ σοβαρὴ
κριτική. Ἄλλωστε χρεωκοπήσαμε καὶ μὲ τὸ
μονοτονικό!
Τὸ τελευταῖο ἐπιχείρημα ἐπιβεβαιώνει
πανηγυρικὰ τὴ ρύση: «Ἡ παιδεία (καὶ ἡ
γλώσσα συμπληρώνουμε ἐμεῖς) εἶναι πολὺ
σοβαρὴ ὑπόθεση γιὰ νὰ τὴν ἀφήσουμε
στοὺς πολιτικούς».
Μὲ τὸν μοναδικὸ γλαφυρό του τρόπο
ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης δίνει τὴ δική του ἀπά-
ντηση σὲ ὅσους θέλουν μιὰ γλώσσα ἂπνευ-
στη καὶ ἄτονη:
«Ἡ πολυαιώνια παρουσία τοῦ ἑλληνι-
σμοῦ πάνω στὰ δῶθε ἢ ἐκεῖθε τοῦ Αἰγαίου
χώματα ἔφτασε νὰ καθιερώσει μιὰν ὀρθο-
γραφία, ὅπου τὸ κάθε ὠμέγα, τὸ κάθε ὕψι-
λον, ἡ κάθε ὀξεία, ἡ κάθε ὑπογεγραμμένη,
δὲν εἶναι παρὰ ἕνας κολπίσκος, μιὰ κατω-
φέρεια, μιὰ κάθετη βράχου πάνω σὲ μιὰ
καμπύλη πρύμνας πλεούμενου, κυματιστοὶ
ἀμπελῶνες, ὑπέρθυρα ἐκκλησιῶν…
Εἶναι μιὰ γλώσσα μὲ πολὺ αὐστηρὴ
γραμματική, ποὺ τὴν ἒφκιασε μόνος του ὁ
λαός, ἀπὸ τὴν ἐποχὴ ποὺ δὲν ἐπήγαινε ἀκό-
μη σχολεῖο. Καὶ τὴν τήρησε μὲ θρησκευτικὴ
προσήλωση κι ἀντοχὴ ἀξιοθαύμαστη, μέσα
στὶς πιὸ δυσμενεῖς ἑκατονταετίες.
Ὥσπου ἤρθαμ΄ ἐμεῖς, μὲ τὰ διπλώματα
καὶ τοὺς νόμους, νὰ τὸν βοηθήσουμε. Καὶ
σχεδὸν τὸν ἀφανίσαμε. Ἀπὸ τὸ ἕνα μέρος
τοῦ φάγαμε τὰ κατάλοιπα τῆς γραφῆς του
καὶ ἀπ΄ τὸ ἄλλο τοῦ ροκανίσαμε τὴν ἴδια
του τὴν ὑπόσταση».
ἑλληνικὴ γλώσσα

28
Ἑλληνομνημοσύνη
Τὸ ἀληθινὸ Βυζάντιο
Ἡ ἀρχοντικὴ καὶ βασιλικὴ πολιτεία
Φώτη Κόντογλου
Τ
ὶ ἤτανε, ἀληθινά, ἐκεῖνο τὸ Βυζάντιο,
ἐκείνη ἡ Κωνσταντινούπολη; Παραμυ-
θένιος κόσμος. [...]
Στὰ χρόνια τῶν Βυζαντινῶν «ἡ βασι-
λεύουσα πόλις» θὰ εἶχε μιὰ ἐξωτικὴ καὶ
ἀλλόκοτη μεγαλοπρέπεια. Χίλιοι κουμπέδες
(τροῦλλοι) κατάχρυσοι λαμποκοπούσανε
μέσα στὴ βλογημένη αὐτὴ ἀφεντοπολιτεία.
Στὴ μέση στεκότανε, σὰν ἥλιος, ἡ Ἁγια-
Σοφιά, καὶ γύρω της ἤτανε σκορπισμένες οἱ
ἄλλες ἐκκλησιὲς μὲ τοὺς χρυσοὺς κουμπέ-
δες, σφαῖρες οὐράνιες, ποὺ λὲς καὶ γυρίζανε
γύρω στὸν ἥλιο. [...] Τὸ Σαββατόβραδο, κατὰ
τὸ δειλινό, ἡ ἀτμόσφαιρα γέμιζε ἀπὸ τὴ γλυ-
κειὰ βουὴ ποὺ κάνανε χιλιάδες καμπάνες καὶ
ποὺ ἀνέβαινε σὰν ψαλμωδία ἀπάνω ἀπὸ τὴν
ἁγιασμένη πολιτεία, ἀπὸ τὴ Νέα Σιών, «ἦχος
καθαρὸς ἑορταζόντων». Πανηγυρικὴ μεγα-
λοπρέπεια! Μόνο τὸ Βυζάντιο κατέβασε στὴ
γῆ τὴν οὐράνια ἁρμονία.
Γιὰ τοὺς Βυζαντινούς, ἡ πατρίδα τους
ἤτανε ἡ Κιβωτὸς τῆς ἀληθινῆς θρησκείας,
καὶ εἴχανε πόθο νὰ τραβήξουνε μέσα σ’
αὐτὴ ὅλα τὰ ἔθνη τῆς γῆς, καὶ νὰ τὰ σώ-
σουνε φωτισμένα ἀπὸ τὸ ἀνέσπερο φῶς τοῦ
Εὐαγγελίου. [...] Στὸ Βυζάντιο ἡ θρησκεία
βασίλευε ἀπάνω σὲ ὅλα. Μὲ ὅλη τὴ ζωηρὴ
δραστηριότητα ποὺ εἴχανε οἱ Βυζαντινοὶ
στὰ ἐγκόσμια, ἡ σκέψη τους καὶ ἡ καρδιά
τους ἤτανε πάντα γυρισμένη στὴν ἄλλη ζωή,
στὴν αἰώνια ζωή. [...] Ἀπάνω στὸ Βυζάντιο
ἤτανε γραμμένος ὁ λόγος τοῦ Παύλου: «ὁ
καυχώμενος, ἐν Κυρίῳ καυχάσθω». Ὅλες οἱ
καρδιές, ἀπὸ τὸν βασιλιὰ ὡς τὸν πιὸ φτωχὸ
καντηλανάφτη ἢ βαρκάρη ἢ στρατιώτη
ἢ ξωχάρη, αὐτὰ τὰ λόγια εἴχανε μέσα. Ἡ
προσευχὴ ἤτανε ἡ ζωή τους. Καὶ ἡ τυπικὴ
ἀκόμα εὐσέβεια σὲ κάποιους αὐτοκράτορες
ἢ ἄρχοντες, δείχνει πὼς ὑποταζόντανε στὸν
πνευματικὸ νόμο τῆς θρησκείας κι ἐκεῖνοι
ποὺ δὲν ἤτανε σὲ θέση νὰ τὸν νοιώσουνε
καὶ νὰ εὐφρανθοῦνε ἀπὸ τὴ γλυκύτητα «τοῦ
ζῶντος ὕδατος τοῦ ἁλλομένου εἰς ζωὴν αἰώ-
νιον». Ἀκόμα κι ἐκεῖνοι ποὺ δὲν μπορούσανε
νὰ νικήσουνε τὴ φυσικὴ κακία τους, ἤτανε
εὐλαβεῖς, ἕνα πρᾶγμα παράδοξο.
Ὁ Νικηφόρος Φωκὰς ἔκανε κάθε μέρα
τὴν προσευχή του, καὶ στὸν πόλεμο φο-
ροῦσε ἀπὸ μέσα, κάτω ἀπὸ τὸν θώρακά του
ἕνα παλιόρασο τοῦ θείου του ἀσκητῆ Γεωρ-
γίου τοῦ ἐν τῷ Μαλεῷ ποὺ εἶχε ἁγιάσει, γιὰ
νὰ τὸν φυλάγει. Ὁ Ἀλέξιος Κομνηνό, ὅποτε
ἤτανε νὰ πάγει σὲ καμιὰ ἐκστρατεία, ἔβαζε
τὰ πολεμικὰ σχέδιά του κάτω ἀπὸ τὴν ἁγία
Τράπεζα, κι ὅλη τὴ νύχτα προσευχότανε
γονατιστὸς ἀπάνω στὰ σκαλοπάτια τοῦ
ἱεροῦ, καὶ τὸ πρωὶ ἔπαιρνε τὸ σχέδιο ποὺ

29
Ἡ ἱστορία μας
ἔβγαινε κάτω ἀπὸ τὸ σκέπασμα τῆς ἁγίας
Τράπεζας, γιατὶ πίστευε πὼς τοῦ τὸ ἔδινε ὁ
ἀρχάγγελος Μιχαήλ. Ὁ Ἰωάννης Τσιμισκὴς
γονάτιζε σὰν παιδὶ μπροστὰ στὴν ἁγία
Τράπεζα τῆς Ἁγίας Σοφίας παρακαλώντας
μὲ δάκρυα νὰ τοῦ δώσει ὁ Θεὸς ἕναν ἄγγελο
φύλακα ποὺ νὰ τὸν φωτίζει κατὰ τὸν πόλε-
μο. Ὅσο σφίγγεται τὸ Βυζάντιο ἀπὸ τοὺς
βαρβάρους, κι ὅσο ἡ ψυχὴ ὑποφέρνει καὶ
πονᾶ, τόσο γυρίζει τὰ μάτια του κατὰ τὸν
οὐρανό. Ὁ βασιλιὰς Θεόδωρος Δούκας ὁ
Λάσκαρις συνέθεσε τὸν Μέγαν Παρακλη-
τικὸ Κανόνα στὴν Παναγία, ποὺ εἶναι γεμά-
τος ἀπὸ συντριβή, ταπείνωση καὶ πίστη.
Ὁ Λέων ὁ Σοφὸς ἐποίησε τὰ ἐξαίσια Ἐω-
θινὰ ποὺ τὰ ψέλνουνε στὸν ὄρθρο κάθε Κυ-
ριακὴ καὶ ὁ γιός του Κωνσταντῖνος φιλοτέ-
χνησε τὰ Ἐξαποστειλάρια. Κι ἄλλοι πολλοὶ
βασιλιάδες ψέλνανε ἢ ὑμνογραφούσανε.
Ἀλλὰ καὶ οἱ ὁμιλίες ποὺ κάνανε στοὺς στρα-
τιῶτες καὶ στὸν λαό, εἴχανε κι ἐκεῖνες ὕφος
θρησκευτικὸ κι ἤτανε γεμάτες εὐλάβεια καὶ
πίστη. Ὁ πικραμένος λόγος ποὺ ἔβγαλε ὁ
τελευταῖος βασιλιὰς τοῦ Βυζαντίου, Κων-
σταντῖνος ὁ Παλαιολόγος, ἤτανε σὰν νε-
κρώσιμο τροπάρι.
Τὸ Βυζάντιο εἶναι ἡ προεικόνιση ἀπά-
νω στὴ γῆ τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν, ὅσο
ἤτανε δυνατὸ νὰ πραγματοποιηθεῖ ἀπὸ τὴν
ἀνθρώπινη ἀτέλεια μέσα στὸν κόσμο τῆς
φθορᾶς.
Φώτη Κόντογλου, Μυστικὰ Ἄνθη,
ἐκδ. Ἀδερφῶν Παπαδημητρίου.
Ἡ σαρκοφάγος τῆς αὐτοκράτειρας Εἰρήνης τῆς Κομνηνῆς, γυναίκας τοῦ αὐτοκράτορα Ἰωάννη Β’
Κομνηνοῦ, ποὺ βρισκόταν στὴν Ἱ. Μονὴ τοῦ Παντοκράτορα (Zeyrek camii). Σήμερα βρίσκεται στὸ
νάρθηκα τῆς Ἁγίας Σοφίας.

30
Ἑλληνομνημοσύνη
Ἡ ἐπιχειρησιακὴ παράμετρος
τοῦ τορπιλισμοῦ
τοῦ εὐδρόμου ΕΛΛΗ
στὴν Τῆνο τὴν 15η Αὐγούστου 1940
Διονύσιου Σβίλλια,
στρατιωτικοῦ
Τ
ὸ εὔδρομο «ΕΛΛΗ» ἦταν πλοῖο Ἀμερικα-
νικῆς ναυπήγησης τοῦ 1912, τὸ ὁποῖο
εἶχε ναυπηγηθεῖ μετὰ ἀπὸ παραγγελία
τῆς κινεζικῆς κυβέρνησης στὶς ΗΠΑ.
Τὸ σκάφος εἶχε ὁλοκληρωθεῖ κατασκευ-
αστικά, ἀλλὰ λόγῳ ἀδυναμίας τῆς κινεζικῆς
κυβέρνησης νὰ τὸ πληρώσει, ἀγοράστηκε
ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴ κυβέρνηση τὸ 1914 καὶ
πῆρε τὴν ὀνομασία «ΕΛΛΗ» (μετασκευάστη-
κε ριζικὰ στὴ Γαλλία μεταξύ τῶν ἐτῶν 1925-
27. Ἔλαβε μέρος στὸν Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
καὶ στὴ Μικρασιατικὴ Ἐκστρατεία.)
Τὰ τεχνικὰ χαρακτηριστικά τοῦ πλοίου
ἦταν :
Μῆκος: 98 μέτρα
Πλάτος : 12 μέτρα
Βύθισμα : 4,3 μέτρα
Ἐκτόπισμα : 2115 τόνους
Ὁπλισμὸς : 3 πυροβόλα 152 χιλ., 2 πυ-
ροβόλα 66 χιλ., 2 πυροβόλα 40 χιλ., 2 Τ/Σ
19 ἰντσῶν.
Εἶχε μεταφορικὴ ἰκανότητα 100 ναρκῶν.
Μέγιστη Ταχύτητα : 26 κόμβοι (τὸ 1940,
18 κόμβοι). Τριπλέλικο.
Πλήρωμα : 238
Ὅταν τὸ πλοῖο παραλήφθηκε, τὸ Ἑλλη-
νικὸ Ναυτικό, ἀποφάσισε νὰ γίνουν κάποιες
ἀλλαγὲς καὶ μετασκευὲς στὸν ὁπλισμὸ του
σύμφωνα μὲ τὶς τότε ἀνάγκες. Ἔτσι λοιπὸν

31
Ἡ ἱστορία μας
τὸ πλοῖο ὁδηγήθηκε σὲ γαλλικὰ ναυπηγεῖα
γιὰ τὴν πραγματοποίηση τῆς μετασκευῆς.
Ἡ μετασκευὴ περιλάμβανε τὴν ἀπομά-
κρυνση τῶν μονῶν πύργων τῶν πυροβόλων
τῶν 150 χιλιοστῶν καὶ στὴ θέση τους τὴν
ἐγκατάσταση 3 μονῶν πύργων πυροβόλων
τῶν 152 χιλιοστῶν κατὰ τὸν διαμήκη ἄξονα
τοῦ πλοίου. Ἔτσι τοποθετήθηκε 1 πύργος
στὴν πλώρη, 1 στὴν πρύμνη καὶ 1 στὸ μέσον
τοῦ σκάφους. Κατὰ τὴ μετασκευὴ ἀφαιρέθη-
καν καὶ οἱ πύργοι μὲ τὰ πυροβόλα τῶν 102
χιλιοστῶν καὶ στὴ θέση τους τοποθετήθηκαν
4 ἀντιαεροπορικὰ πυροβόλα ἐκ τῶν ὁποίων
2 πυροβόλα τῶν 66 χιλιοστῶν καὶ 2 πυρο-
βόλα τῶν 40 χιλιοστῶν.
Ἐπίσης μιὰ σημαντικότατη καινοτομία
τῆς μετασκευῆς ἦταν ἡ προσθήκη δυνα-
τότητας μεταφορᾶς καὶ πόντισης περίπου
100 ναρκῶν. Αὐτὸ ἦταν καὶ τὸ σημεῖο μὲ τὸ
ὁποῖο προσδόθηκε μιὰ νέα δυνατότητα στὸ
Ἑλληνικὸ Ναυτικό. Ἡ δυνατότητα τῆς ἐπι-
θετικῆς ναρκοθέτησης ἡ ὁποία ἀνησύχησε
τὸ Ἰταλικὸ Πολεμικὸ Ναυτικό, βλέποντας ὅτι
μπορεῖ νὰ εἶχαν πρόβλημα στὴ μετακίνησή
τους στὸ Αἰγαῖο μιᾶς καὶ τὸ «Ἕλλη» μὲ 2 – 3
διελεύσεις θὰ μποροῦσε νὰ τοποθετήσει σὲ
καίριους διαδρόμους τοῦ Ἰταλικοῦ Ναυτικοῦ
200 – 300 νάρκες.
Αὐτὸ ἦταν καὶ τὸ σημεῖο ὅπου ἀποφα-
σίστηκε ἀπὸ τοὺς Ἰταλοὺς ἡ βύθιση τοῦ
εὐδρόμου.
Ἔτσι λοιπὸν διατάχθηκε τὸ ὑποβρύχιο
«Delfino» νὰ ἀποπλεύσει ἀπὸ τὴ βάση του
στὴ Λέρο καὶ νὰ μεταβεῖ στὴν Τῆνο μὲ σκοπὸ
νὰ βυθίσει τὸ Ἑλληνικὸ εὔδρομο, τὸ ὁποῖο
συμμετεῖχε στὶς ἑορταστικὲς ἐκδηλώσεις
τῆς Κοίμησης τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στὸ
νησί.
Τὸ πρωὶ τῆς 15 Αὐγούστου τοῦ 1940 καὶ
ὥρα 08:25 τὸ πρωὶ περίπου, τὸ Ἰταλικὸ ὑπο-
βρύχιο «Delfino» (Κυβερνήτης G.Aicardi) ἐξα-
πόλυσε 3 τορπίλες ἐναντίον τῶν Ἑλληνικῶν

32
Ἑλληνομνημοσύνη
πλοίων «Ἕλλη», «Ἕσπερος» καὶ «Ἔλση».
Ἡ πρώτη τορπίλη ποὺ εἶχε στόχο τὸ
«Ἕλλη», τὸ χτύπησε ἀνάμεσα στὶς 2 καπνο-
δόχους, ἐνῷ οἱ ἄλλες 2 ἀστόχησαν καὶ κα-
τέληξαν στὸ λιμενοβραχίονα.
Παρὰ τὶς ὑπεράνθρωπες προσπάθειες
τοῦ πληρώματος, ὕστερα ἀπὸ περίπου μιά-
μιση ὥρα, τὸ Ἑλληνικὸ πολεμικὸ πλοῖο βρι-
σκόταν στὸν βυθὸ τοῦ λιμανιοῦ. Τὸ χτύπημα
στοίχισε τὴ ζωὴ σὲ 3 ὑπαξιωματικοὺς καὶ 6
ναῦτες οἱ ὁποῖοι ἦταν :
Ἀρχικελευστὴς Κατσαίνης Π.
Κελευστὴς Παπανικολάου Ν.
Ὑποκελευστὴς Μαντούβαλος Ι.
Ναύτης Ἀνεστόπουλος Ι.
Ναύτης Γρίβας Γ.
Νάυτης Μπόνος Γ.
Ναύτης Καλλιᾶς Α.
Ναύτης Τομαρᾶς Δ.
Ναύτης Πέτας Μ.
Μιὰ γυναίκα ὑπέστη ἀνακοπὴ καὶ πέθα-
νε, ἐνῷ τραυματίστηκαν καὶ κάποιοι πολίτες
ἀπὸ τὴν πρόσκρουση τῶν τορπιλῶν στὸν λι-
μενοβραχίονα.
Μετὰ τὴν ἐπίθεση διεξήχθησαν ἔρευνες
ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸ Πολεμικὸ Ναυτικὸ προ-
κείμενου νὰ διαπιστωθεῖ ἡ ταυτότητα τοῦ
ὑποβρυχίου. Κατὰ τὶς ἔρευνες ἀνασύρθηκαν
κομμάτια τορπιλῶν μὲ Ἰταλικὰ γράμματα καὶ
σειριακοὺς ἀριθμοὺς ἐπάνω τους, σημάδια
ποὺ πρόδιδαν τὴν ταυτότητα τῶν δραστῶν
τοῦ ὕπουλου χτυπήματος ἐν καιρῷ εἰρή-
νης.
Τὸ Ἰταλικὸ ναυαρχεῖο δὲν ἀνησυχοῦσε
γιὰ τὴν ἰσχὺ τοῦ Ἑλληνικοῦ Ναυτικοῦ ποὺ