Хамтын зүтгэлээр Хөвсгөл нутгаа хөгжүүлье

1. 2012,001(01)
Òóðøèëòûí äóãààð
ÁÓÓÕÈÀ
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí Õºâñãºë àéìãèéí
Òºìºðáóëàãèéí ñóìûí Òýýë áàãò Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé ¿¿ðýí õîëáîîíû
òýðã¿¿ëýã÷ êîìïàíè Þíèòåëèéí ñ¿ëæýýã îðóóëæ òóñ áàãèéí áîëîí
çýðãýëäýýõ ñóìäûí 2000 îð÷èì ºðõèéã ¿¿ðýí õîëáîîíû íàéäâàðòàé ýõ
¿¿ñâýðò õîëáîëîî. 2012 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 22-íä áîëñîí Þíèòåëèéí
ñ¿ëæýýíèé íýýëòèéí ¿åýð 3 íàñíû ìîðüä óðàëäàæ, öîëã¿é áºõ÷¿¿äèéí
áàðèëäààí çîõèîí áàéãóóëàâ.
Õºâñãºë àéìãèéí òºâ ̺ðºí õîòîä õýðýãæèõ “Øèíý ìºðºí”
òºñëèéí ñàíàà÷ëàã÷ ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí óã òºñëèéí çóðàã
òºñëèéí èíæåíåð¿¿ä, îðîí íóòãèéí óäèðäëàãóóäòàé óóëçàæ îðîí ñóóöíû
õîðîîëîë áàðèãäàõ ãàçðûã ñîíãîâ. Ýíýõ¿¿ “Øèíý ̺ðºí” òºñëèéí îðîí
ñóóöûã õàìãèéí ãîë íü õÿìä ¿íýýð áàãø, ýì÷, çàëóó ãýð á¿ë, òºðèéí
ÕÝËÑÝÍ, ßÐÜÑÍÀÀ
ÕÈÉÆ ÀÌÆÓÓËÍÀ
ãýñýí èòãýë íàäàä áàéãàà
-Òàâëàã ñàéõàí íàìàðæèæ áàéíà
óó. Òàíòàé ãèø¿¿í áîëîõîîñ ÷èíü
ºìíº ÿðèëöëàãà õèéå ãýæ ýðòíýýñ
òºëºâëºæ áàéñàí ÷ àìæñàíã¿é ë
äýý. Óã íü àìæñàí áîë Ìîíãîëûí
áèçíåñèéí ñàéí ìóóä õóòãàëäàæ
áàéñíû õóâüä øèíýýð áèçíåñ
ýðõëýõýýð çîèãëîæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò
õýðýã áîëîõ áîëîâ óó ãýæ áîäîæ
áàéñàí þì ë äàà. Ãýõäýý ÓÈÕ-ûí
ãèø¿¿í áîëñîí õ¿íýýñ òýð ¿åä àâíà
ãýæ áîäîæ áàéñàí õàðèóëòàà àâ÷
÷àäàõ áîëîâ óó.
-Òàâëàã ñàéõàí ë íàìàðæèæ áàéíà.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîëñîí ÷ ãèø¿¿í áèø
áàéëàà ÷ òàíû àñóóëòàíä àäèëõàí ë
õàðèóëíà ø äýý. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í
áîëëîî ãýýä äóó íü ººð áîëîîä, òàíèäàã
áàéñíàà òàíèõàà áàéäàã õ¿ì¿¿ñ
áàéäàã ë áàéõ. Õàðèí ìèíèé ìýòèéí
õºäºº ºññºí õ¿¿õäýä òèéì çàí áàéõã¿é
ýý. / èíýýâ / Õ¿ì¿¿ñ áèçíåñ õèéíý
ãýäãèéã øóóä ìºíãºòºé õîëáîæ îéëãîîä
áàéäàã. Çýýë ë á¿ò÷èõâýë ãýäýã ÷ þì
óó. Ýñâýë íýã õ¿í áèçíåñ õèéãýýä
æààõàí àøèã îëîõîîð ÿã òýðèéã íü
õóóëàõ ÷ ãýäýã þì óó. Óã íü öààíà íü
íàðèéí òîîöîî ñóäàëãàà, áèçíåñèéí
çàð÷èì áàéäàã ë äàà. Õ¿í ººðºº õèéõ
áèçíåñòýý ¿íýí ñýòãýëýýñýý õàíääàã
÷àíàð áîë ýõíèé òîì àìæèëòèéí ýõ
áóëàã ãýæ áîääîã. Òýãýýä íàðèéí ñàéí
òºëºâëºãºº, ìýäëýã èõ ÷óõàë. Õóâü
õ¿íèé àæëûí çîõèîí áàéãóóëàëò ãýýä
åð íü æèæèã þìíààñ ë ýõëýõ õýðýãòýé
áîëîâ óó. ßàõàâ ìèíèé õóâüä õîðü
ãàðàí æèë áèçíåñèéí ñàéí ìóóã ¿çýæ
òóóëñàí íü ¿íýýí. Òîäîðõîé ¿ð ä¿íä ÷
õ¿ðñýí. Ñàéõàí õàìò îëíûã
á¿ðä¿¿ëýýä, ÷àäàëòàé ìýäëýãòýé îëîí
ñàéõàí õ¿ì¿¿ñòýé õàìòðààä
àæèëëàõàä èõ óðàì îðäîã ãýõ ¿¿ äýý.
Õºäºëìºðëºæ, çîðüñîí çîðèëãîäîî
õ¿ðýõèéí òºëºº áàéíãà ÷àðìàéæ ÿâñàí
öàãò ¿ð ä¿í íü çààâàë èðäýã þì ø¿¿
ãýäãèéã ë õýëüå. Îäîî öàãò áîëîìæ
ìàø èõ áàéãàà ë äàà. Áèçíåñèéí
ìýäëýã îëãîõ ÿíç á¿ðèéí ò¿âøíèé
ñóðãàëòóóä áàéíà, áàñ èíòåðíåò, öàõèì
ìýäýýëýë ãýæ òîì ñàëáàð õóðäòàé
õºãæèæ áàéíà. Ìèíèé àéìãèéíõàà á¿õ
ñóìûã øèëýí êàáåëüä õîëáîæ, öàõèì
ýìíýëýã, öàõèì ñóðãóóëü, òºðèéí
àëáàíä öàõèì òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëíý
ãýæ ÿðèàä, õèéãýýä áàéãàà ç¿éëèéí
öààíà áèçíåñèéí ìýäëýã îëæ àâàõ
áîëîìæ ÷ áàñ ÿâæ áàéãàà ãýäãèéã
õýëýõèéã õ¿ñ÷ áàéíà.
-Òà ÷èíü ìºðºíãèéí õ¿¿õýä ãýý
áèç äýý. ̺ðºí ÷èíü õ¿í àì èõòýé
áàðàã õîò ãýæ õýëæ áîëîõîîð.
Òýãñýí õºäºº ºññºí õ¿¿õýä ãýæ
ººðèé㺺 õýëýýä áàéõ þì. Àéìãèéí
òºâèéí õ¿¿õýä ÿã õºäººíèé õ¿¿õýä
ãýñýí ¿ã áèø áàéõ àà. Õîòûíõîí
áîëîõîîð áè 40 ìÿíãàòûíõ ãýæ
îíãèðîîä áàéõàä òà õºäºº ð¿¿
ç¿òãýýä áàéõ þì.
-Áè ̺ðºíä ºññºí ÷ ¿íýí, õºäºº
ºññºí ÷ ¿íýí. Ààâ, ýýæèéíõýý íóòàãò
àõ ä¿¿ñèéíõýýðýý çóíû õýäýí ñàðûã
ºíãºðººæ õºäººíèé áîðîã àìüäðàëä
ºññºí. Àðáóëàã, Èõ-Óóë, Ðàøààíò,
Òàðèàëàíãèéí íóòãààð àõ ä¿¿ñ ìààíü
îäîî ÷ îëîí áàéíà. Òàíû ÿðüæ áàéãàà
õîò õºäººãèéí õºãæëèéí ÿëãàà òóí
óäàõã¿é àðèëíà ãýæ áè áîääîã. Ãýõäýý
õºäºº îðøèí áóé, öààøäàà ÷ îðøèí
àëáàíû èðãýä õóäàëäàí àâàõ áîëîìæèéã ñóäàëæ, óðò õóãàöààíû áàãà õ¿¿òýé
çýýëýýð îëãîõ òàëààð àæèëëàæ áàéíà.
Ñàíãèéí ñàéäûí 2012 îíû 07 äóãààð ñàðûí 16-íû ºäðèéí 156 òîîò
òóøààëààð áàòëàãäñàí “ Õ¿¿õäèéí öýöýðëýã, åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü,
ñóðàã÷äûí äîòóóð áàéðíû çàõèðãàà, àæ àõóéí àæèëëàãñäûí îðîí òîîíû äýýä
æèøèã íîðìàòèâ, îðîí òîîöîõ àðãà÷èëàë”-ûí àæëûã ìºðä¿¿ëñíýýð Óëñûí
õýìæýýíä 2600 îð÷èì, õºâñãºë àéìãèéí õýìæýýíä 120 ãàðóé áàãø, àæèë÷èä
àæëààñ ÷ºëººëºãäºõ íºõöºë áàéäàë ¿¿ññýíèé äàãóó Ìîíãîë Óëñûí åðºíõèé
ñàéä Í.Àëòàíõóÿã, Ñàíãèéí ñàéä ×.Óëààí, Áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä
Ë.Ãàíòºìºð íàðò ýíý æóðìàà ýðãýí õàðæ çàëðóóëàõ òàëààð íýð á¿õèé 8
ãèø¿¿íèé õàìò àëáàí òîîò õ¿ðã¿¿ëæ, òºðèéí îðäîíä õýâëýëèéí áàãà õóðàë
çîõèîí áàéãóóëëàà.
ÓÈÕ-ûíãèø¿¿íË.Ýíõ-ÀìãàëàíÕºâñãºëàéìãèéíòºâèéí6ºðõèéí
ýìíýëãèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöàæ, ºðõèéí ýìíýëãèéí ýì÷,
àæèëòíóóäòàé óóëçñàí áºãººä óóëçàëòàä îðîëöñîí ýì÷ àæèëòíóóäûí ç¿ãýýñ
ñàíõ¿¿æèëò áàãà áàéäãààñ ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿çëýã îíîøëîãîîíû òîíîã
òºõººðºìæèéí øèíý÷ëýë õèéãäýæ ÷àäàõã¿é áàéãààã óëàìëàâ. Ýíý äàãóó 2012
îíû òºñâèéí òîäîòãîëä ºðõèéí ýìíýëãèéí òîíîã òºõººðºìæèéí øèíý÷ëýëä
Óëñûí õýìæýýíä 800 ñàÿ òºãðºã òóñãóóëæ, óã òºñ⺺ñ òîäîðõîé õýìæýýíèé
ñàíõ¿¿æèëò õºâñãºë àéìãèéí ºðõèéí ýìíýëã¿¿äýä õèéãäýõýýð áîëîâ.
̺ðºí ñóìûí èðãýí Ñàðàíçàÿàãààñ õ¿¿ Òýì¿¿ëýíãèéí í¿äíèé
õàãàëãààíä îðîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ òàëààð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-
Àìãàëàíä õ¿ñýëò òàâüñíû äàãóó øààðäëàãàòàé ýì÷èëãýýíèé çàðäëûã
øèéäâýðëýâ.
¯ÉË ßÂÄËÛÍ ÒÎÂ×ÎÎͯÉË ßÂÄËÛÍ ÒÎÂ×ÎÎͯÉË ßÂÄËÛÍ ÒÎÂ×ÎÎͯÉË ßÂÄËÛÍ ÒÎÂ×ÎÎͯÉË ßÂÄËÛÍ ÒÎÂ×ÎÎÍ
áàéõ ¸ñòîé óëàìæëàëò àõóé, çàí
çàíøèë, ìîíãîë õ¿íèé îíöëîã ñàéõàí
÷àíàðóóä ¿åèéí ¿åä ºâëºãäºõ ó÷èðòàéã
äàâõàð ñàíàæ ÿâàõ õýðýãòýé ë äýý. Ýíý
áîë Ìîíãîë õ¿í á¿ðèéí ñýòãýëä áàéíãà
ÿâàõ ó÷èðòàé ýðõýì íàíäèí ç¿éë ãýæ
áîääîã äîî.
-Óëñ òºðä òà õýçýýíýýñ îðñîí
áý?
Õ¿í íýã ºäºð óëñ òºðä îðîîä, óëñ
òºð÷ áîë÷èõäîãã¿é áàéõ ãýæ áîääîã.
Õîðü ãàðàí æèëèéí ýäèéí çàñãèéí áîëîí
ãàäààä õàðèëöààíû òóðøëàãà ìààíü
íàìàéã óëñ ýõ îðíû õºãæèëä õóâü
íýìðýý îðóóëàõ þìñàí ãýäýã çîðèëãîä
õºòºëñºí. ªíººäºð àìààð óëñ òºð õèéõ
áèø, ýðäýì ìýäëýãòýé, îþóíëàã îëîí
õ¿íèé óõààíààð õºãæëèéí áîäëîãîî
òîäîðõîéëæ àìæèëòàä õ¿ðýõ öàã
áîëñîí ãýæ áîäñîí ó÷ðààñ ÌÀÍ-ûí
ãèø¿¿í áîëæ, íàìààñàà íýð äýâøèæ
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í áîëñîí ãýæ îéëãîæ
áîëíî îî.
-Òà íýëýýä ºðñºë人íòýé
òîéðãîîñ ÓÈÕ-ä ñîíãîãäëîî. Îäîî
ÿìàð àæëóóäûã íýí ò¿ð¿¿íä õèéõýýð
òºëºâëºæ áàéíà äàà?
-Òýãñýí. Áè íýð äýâøèæ ºðñºëäñºí
õ¿ì¿¿ñòýý õ¿íäýòãýëòýé õàíäàæ
ºíãºðñºí ñîíãóóëüä îðîëöñîí. Ãóðâàí
÷ ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í, ºìíº íü ãèø¿¿í,
ñàéä áàéñàí õ¿ì¿¿ñ ìàíàé Õºâñãºëèéí
òîéðãîîñ íýð äýâøñíèéã òà ìýäýæ
áàéãàà áàéõ. Íàìûíõàà ìºðèéí
õºòºëáºðèéã ÿðèàä ë, Õºâñãºëèéíõºº
á¿õ ñóìûã íàð çºâ òîéðñîí äîî. Íýã
òàëààñ õýí íýãíèéã ìóóëààä, õóóëü
çºð÷ººä ÿâààã¿é áîëîõîîð ñîíãîã÷èä
ìààíü ÷ èõ ñàéõàí õ¿ëýýæ àâñàí. ÓÈÕ-
ûí ãèø¿¿íèé òàíãàðàãàà ºð㺺ä ë
àæèëäàà îðñîí. ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé ÷èã
¿¿ðãèéí äàãóó çàðëàãäñàí õóðàëäààí-
äàà ñóóæ áàéãàà. Òîéðãûíõîî ñóì
á¿ðèéí õºãæëèéí çîðèëò, õºãæèõ äàâóó
òàëûã òîäîðõîéëîõîîð ñàíàëóóäûã íü
àâñàí. Ñàÿíû ÷óóëãàíààð òºñâèéí
òîäîòãîëä ªðõèéí ýìíýëãèéí ñàíõ¿¿-
æèëòèéã íýìýãä¿¿ëýõýä ñàíàë îðóóëæ
áàòëóóëñàíäàà áàÿðòàé áàéãàà. Áè
åñºí ñàðûí ýõýýð àéìàãò àæèëëàõäàà
ºðõèéí ýìíýëãèéí àæèëòíóóäòàéãàà
óóëçàõàä ºðõèéí ýìíýëã¿¿äèéí
ñàíõ¿¿æèëòèéí àñóóäëûã íàäàä
òàâüñàí. ¯íýõýýð õ¿íä íºõöºëä
àæèëëàäàã þì áèëýý. Åð íü áîë
íàìðûí ÷óóëãàíû ¿éë àæèëëàãàà
ýõëýõýýð õýä õýäýí õºäººãèéí
èðãýäèéí àõóé àìüäðàëòàé çºð÷èëäñºí
õóóëèíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ
òàëààð àæèëëàíà ãýæ òºëºâëºæ áàéíà.
-ÓÈÕ-ûí ñîíãóóëèàð Õºâñãºë
àéìàãò öýíõýð ºí㺠äàâàìãàéëäàã.
Òàíû áîäëîîð ýíý æèë Õºâñãºëèéíõºí
ÿàãààä ÌÀÍ-ûã ñîíãîñîí þì áîë?
-Ìàíàé Õºâñãºë÷¿¿ä àðä÷èëëûí
àíõäàã÷äààðàà áàõàðõàæ, àðä÷èëëûí
òºëºº ç¿òãýæ èðñýí õ¿ì¿¿ñ. Àðä÷èëàë
ãýäýã ÷èíü ººðºº çºâõºí íýã íàìûí
ºì÷ëºëä áàéäàã ¿ã áèø ø¿¿ äýý. Ìàø
ºðãºí õ¿ðýýã õàìðàíà. Øóäàðãà,
õ¿ì¿¿íëýã àðä÷èëñàí íèéãìèéã çºâ
óòãààð íü õºãæ¿¿ëýõèéí òºëºº ¿ãýý
õýëäýã îëîí ìÿíãàí õ¿í ìàíàé íóòàãò
áàéäàã. Óóëçàëò õèéõýä øóóä áîñîîä
õýëüå ãýñíýý õýëäýã õ¿ì¿¿ñèéã ìèíèé
õóâüä õ¿íäýòãýäýã. Ø¿¿ìæëýë ãýäýã
áîë õýðýãòýé. Ø¿¿ìæëýëèéã çºâ
òóíãààæ öààøäûí àæèëäàà òóñãàäàã
áàéõ õýðýãòýé. Ýíý áîë àðä÷èëëûí íýã
çàð÷èì ãýæ îéëãîäîã. ßàõàâ ìàíàéõíûã
öýíõýð óëààí ãýæ ºí㺺ð ÿëãààä
õýðýãã¿é ýý. Íóòãèéíõàí ìààíü ºí㺺ð
á¿õíèéã øèéääýãã¿é ãýäãèéã ë ñàÿ
õàðóóëñàí ãýæ áîäîæ áàéãàà. Ìèíèé
õóâüä íóòãèéíõàí ìààíü íàìàéã íýð
äýâøèõ ñàíàë èõ ãàðãàñàí, äýâøýýä
î÷èõîä õ¿¿ øèãýý ë äîòíî ñàéõàí óãòàæ
àâñàí. Ñàéõàí èòãýë õ¿ëýýëãýñýí.
Èòãýëèéã íü ë ñàéõàí äààæ èõ ç¿éë õèéæ
íóòãèéíõàà õºãæëèéã èë¿¿ õóðäàñãàíà
ë ãýæ áîäîæ áàéãàà. Åð íü áè íàì
íàìààðàà òàëöàõûã íýã èõ
òààøààäàãã¿é. Àìüäðàëàà ÿàâàë ººä
òàòàõ âý, ñóì îðíîî àéìãàà ÿàæ
õºãæ¿¿ëýõ âý ãýæ óõààí áîäëîî, àæèë
¿éëñýý óðàëäóóóëäàã, àëèâààã
õàìòðàí øèéääýã, Áýðõøýýëèéã äóó
íýãòýé õàìò ñºðäºã áàéæ àìæèëòàíä
õ¿ðíý. Òýð äóíäàà õºäºº îðîí
íóòãèéíõàí ìààíü óëñòºðæèõã¿é áàéõ
õàìãèéí ÷óõàë ë äàà. Õî¸ëàà óëñòºð
ÿðèõàà áîëüæ ººð ñýäýâ ð¿¿ îðîõ óó.
-Òýãüå. Ýëáýãäîðæ åðºíõèéëºã÷,
Ãàíäè ñàéä ãýýä ñýòã¿¿ë÷ óëñòºð÷èä
áàéíà. Òà ÷ áàñ ñýòã¿¿ë÷.
Ìýðãýæëèéíõýý àæëûã õèéìýýð
ñàíàãäàõ ¿å áàéäàã óó.
-Ìýäýýæ íîãîîòîé øºëèéã íü óóæ,
íîìûí äóóã íü ñîíññîí þì áîëîõîîð
ñàíàãäàõ ¿å áàéëã¿é ÿàõàâ. Ãýõäýý
óðàí á¿òýýë÷, õàìòðàí àæèëëàæ
áàéñàí ñýòã¿¿ë÷èäòýéãýý õîëáîîòîé
áàéäàã. Íîì õýâëýëèéí àñóóäëààð
áàéíãà óóëçàæ, ñàíàë áîäëîî
ñîëèëöäîã. Ìîíãîëûí ñî¸ëûí ºâèéã
õàìãààëàõ, ñóðòàë÷ëàõ òàëààð
òîìîîõîí õýìæýýíèé íýâòýðõèé òîëü
ãàðãàõ ñàíàà áàéãàà. Àæèë íü ýõýëñýí.
Ñýòã¿¿ë÷ õ¿íèéã ìàíàé íýðòýé çîõèîë÷
Ëîäîíãèéí Ò¿äýâ ãóàé èõ îíîæ õýëñýí
áàéäàã ë äàà. Ãààíñíû óõëóóð ñýòã¿¿ð,
öîõèëóóð ãýæ...Ýíý þó ãýñýí ¿ã âý ãýýä
áîäîõîîð òàìèõèíû ¿ëäýãäýë õîãèéã
ñýòãýæ ãàðãààä öîõèëóóð äýýð ãàðãààä
õàÿæ áàéãàà ãýñýí ¿ã þì. Òýãýõýýð
ñýòã¿¿ë÷ õ¿í íèéãìèéí àëèâàà ìóó
ìóóõàé, õºãæèëä õºíäºëñºæ áàéãàà
ç¿éëèéã îíîâ÷òîé ãàðãàæ òàâèõ íü ìàø
èõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Îäîî àõìàä
õýâëýë Òîíøóóë áàéíà. Òîíøóóë äýýð
ãàðàõ ë þì áîë õÿíàëò øàëãàëòûíõàí
èðæ àðãà õýìæýý àâíà, àæèë
ñàéæðóóëàõ ¿¿ðýã ºãíº, ýðãýí øàëãàíà.
ͺ㺺 ìóó íýðèéã õóñàâ÷ àðèëàõã¿é
ãýäýã ¿ã ÷èíü áèåëëýý îëäîã áàéëàà ë
äàà. Îäîî äóòàãäëàà õ¿ëýýäýã, àéæ
ýìýýäýã, ç¿éë áàãà áîëæýý. Àëäààãàà
àëü áîëîõ ë ººðººñºº õîëäóóëæ þìûã
àðãàëæ ÷àðãàë÷èõ ãýäýã ñýòãýõ¿é èë¿¿
èõ äàâàìãàéëäàã áîëñîí þì øèã
ñàíàãääàã.
-Òýãýõýýð àðãàëóóëæ,
÷àðãàëóóëàõ ãýñýí õ¿í ÓÈÕ-ûí
ãèø¿¿íä á¿ð èõ õàíääàã áàéõ äàà.
-Ìèíèé õèéõ àæèë, àìàëñàí ç¿éë
òîäîðõîé áàéãàà ë äàà. Àéìãèéíõàà çàì
äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëüå. Àéìãèéí òºâ
äýýð õÿìä, ÷àíàðòàé îðîí ñóóö áàðüÿ.
̺ðºíãèéíõºº ãýð õîðîîëëûí äýä
á¿òöèéã ñàéæðóóëæ äóëààíû øóãàìä
õîëáú¸, àéìãèéíõàà á¿õ ñóì áàãèéã
¿¿ðýí õîëáîîíû ñ¿ëæýýã îðóóëúÿ, á¿õ
ñóðãóóëü öýöýðëýãýý öàõèìæóóëúÿ
ãýýä. Ãýõäýý õ¿íèé àìüäðàëûí ò¿âøèí
ÿíç á¿ð áàéíà. Ñàéí ñóðëàãàòàé
õ¿¿õäýý èõ äýýä ñóðãóóëüä ñóðàë-
öóóëàõ ãýõýýð òºëáºðèéã íü
äèéëäýãã¿é. Ãýð îðîíã¿é øàõàì, ýñâýë
ãýíýòèéí îñîë ãàìøèãò íýðâýãäñýí
ºðõ¿¿ä áàéíà. Òýäýíä òóñëàõ ¸ñòîé.
Ýíý ¿¿äíýýñ àéìãèéíõàà 60 îþóòàíä
òîäîðõîé ¿ç¿¿ëýëòýýð òýòãýëýã îëãîõ
áîëñîí áàéãàà. Áè ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íèé-
õýý öàëèíã àâàëã¿éãýýð ýíý õºòºëáº-
ðèéã ñàíõ¿¿æ¿¿ëæ áàéãàà þì. Ò¿¿íýýñ
áèø õýò õóâèéí ÷àíàðòàé àñóóäëûã
øèéäâýðëýõýä áýðõ ë äýý. Ãîë íü
õèéõýýð òºëºâëºñºí, àìàëñàí àæëûí-
õàà àðä ãàðàõ øèã ñàéõàí ç¿éë áàéõã¿é.
-Øèíý Çàñãèéí ãàçðûí èðýõ
äºðâºí æèëä õèéõ ¿éë
àæèëëàãààíû ìºðèéí õºòºëáºðò
òàíû ç¿ãýýñ õýðõýí õàíäàæ áàéíà.
Çàðèì ãèø¿¿äèéí õóâüä öàã
õóãàöààíû õóâüä ÿàðóó, òóíõàãèéí
øèíæòýé, õýò òîâ÷ ãýñýí
ø¿¿ìæëýë¿¿äèéã õýëýýä áàéãàà.
Ýíý òàë äýýð áàéð ñóóðèà õýëíý ¿¿?
-Øèíý Çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí
õºòºëáºðèéã ÿàðóó äàâ÷óó õýëýëö¿¿ëæ
áàéãàà íü ¿íýí. Ãýõäýý øèíý çàñãèéí
ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðò àâàõ ñàíàà,
õýðýãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé øèíýëýã ãýæ
õýëìýýð íèëýýä õýäýí àñóóäàë
òóñãàãäñàí ãýäãèéã õýëýõ õýðýãòýé. Ýíý
õºòºëáºðèéã áàòëàõäàà óëñ îðíû ýäèéí
çàñàã, íèéãìèéã õºãæ¿¿ëýõ òàëààð, àðä
ò¿ìíèé àìüäàëûã äýýøë¿¿ëýõ òàëààð
äàõèí íàðèéâ÷èëæ, íàì
õàðãàëçàõã¿éãýýð ãèø¿¿äèéíõýý
ñàíàëûã òóñãàõ õýðýãòýé ë äýý. Ñàéí
õóóëü ãàðãà, ñàéí õºòºëáºð áàòëààä
òýðèéãýý õýðýãæ¿¿ë ãýæ àðä ò¿ìýí
áèäãèéã ñîíãîñîí. Òýãýõýýð
óëñòºðæ¿¿ëýõã¿é ñàéí õºòºëáºð õèéõ
¸ñòîé. Íààä çàõ íü ñàéí õºòºëáºðòºé
áàéæ èðæ áàéãàà õÿìðàëûã äàâíà ø¿¿
äýý. Ýíý çààëò ººð íàìûí õºòºëáºðò
óðä íü òóñãàãäñàí áàéñàí ãýäýã ÷ þì
óó. Òèéì ºíö㺺ñ õàðààã¿é áàéõ. Õàðàõ
÷ ¸ñã¿é ãýæ áîäîæ áàéãàà ë äàà.
-Çàñãèéí ãàçðûí òýðã¿¿í ÌÀÍ-
ûí íàìûí äýâø¿¿ëñýí ñàíàà
äàâõàðäàæ òóñãàãäñàí ãýæ õýëæ
áàéñàí. Òàíàé íàìààñ äýâø¿¿ëñýí
ñàíààíààñ ÿã òîäîðõîé ÿìàð
àñóóäàë òóñãàãäààä áàéãàà âý?
-Íýãä¿ãýýðò ìàíàé íàìûí ìºðèéí
õºòºëáºðò òóññàí Õ¿íèé õºãæëèéí
ñàíãèéí òóõàé õóóëèéã öààøèä
¿ðãýëæë¿¿ëíý ãýñíèéã ýíý õºòºëáºðòºº
òóñãàñàí ãýæ õàðæ áàéãàà. Õ¿¿õäèéí
ìºí㺠ãýäýã áîë ýíý áîäëîãî ¿ðãýëæèëæ
áàéíà ãýñýí ¿ã. Õî¸ðäóãààðò “Ìîíãîë
ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð, “Ìàë÷äûí
òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãî”,
“Àòðûí 3-ð àÿí” çýðýã ìàíàé óëñûí
õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðò ¿ð ä¿íãýý
ºãñºí, õ¿í àìûã ýð¿¿ë àþóëã¿é
õ¿íñýýð õàíãàõ, ìàë àæ àõóéä
ò¿øèãëýí ºðõèéí îðëîãîî á¿ðä¿¿ëäýã
îëîí çóóí ìÿíãàí õ¿íèé àìüäðàëä
íºëººëæ áàéãàà áîäëîãóóäûã
¿ðãýëæë¿¿ëýõýýð áîëñîí. Åð íü áîë
ÌÀÍ-ûí áîëîâñðóóëñàí Àðä ò¿ìíèé
õºãæëèéí õºòºëáºðººñ 40 õóâü íü
øèíý çàñãèéí ãàçðûí õºòºëáºðò òóññàí
ãýæ ¿çýæ áàéãàà.
-Òàíû ç¿ãýýñ ÓÈÕ-ûí
ñîíãóóëèéí ìºðèéí õºòºëáºðòºº
òóñãàæ îðóóëæ èðñýí ñàíààíóóäààñ
ìºðèéí õºòºëáºðò òóñãàãäñàí óó?
-ªíãºðñºí ñîíãóóëèàð àëü íýã
íàìààñ íýð äýâøèæ áàéãàà õ¿í õóâèéí
ìºðèéí õºòºëáºðòºé îðîëöîîã¿éã òà
ìýäýæ áàéãàà áàéõ. Ìèíèé õóâüä
íàìûíõàà õºòºëáºðèéã ñîíãîã÷èääîî
òàéëáàðëàæ òàíèëöóóëæ ÿâñàí. Ãýõäýý
õºòºëáºðèéã òàíèëöóóëàõäàà òóõàéí
îðîí íóòãèéí ãàçàðç¿é, õ¿í àì, ýð¿¿ë
ìýíä, áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýý
õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäãèéã ñàéí
ìýäñýí áàéõ õýðýãòýé ë äýý . Òýð
óòãààð íü õºòºëáºðèéí àëü çààëò
ìàíàé íóòàãò òîõèð÷ áàéãààã îëæ õàðæ,
áîäèòîé õýðýãæèõ òàëààñ íü àâ÷ ¿çýõ
õýðýãòýé áîëñîí ãýõ ¿¿ äýý. Òóõàéí ¿åä
ìèíèé ç¿ãýýñ õºòºëáºðò îðñîí
çààëòóóäààñ àéìãèéí òºâ¿¿äèéã õîò
áîëãîõ, àéìãèéí òºâ¿¿ä äýýð îðîí
ñóóöíû õîðîîëîë áàðèõ, àéìãèéí
òºâèéí ãýð õîðîîëëûã øèíýýð
òºëºâëºæ, äýä á¿òöæ¿¿ëýõ, õºäººä
àæèëëàæ áàéãàà Áàãø, ñóðãàí õ¿ì¿¿-
æ¿¿ëýã÷èä, áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãûí
àæèëòíóóä, ýì÷, ýð¿¿ë ìýíäèéí
àæèëòíóóäûí íèéãìèéí àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ, õºäººä àæèëëàæ àìüäðàõ
áîëîëöîîã íü áè áîëãîõ, Øèíý ñóìûí
òºâ õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, ìºí
Õºâñãºë àéìãèéã íèéñëýëòýé õîëáîñîí
õýâòýý áîëîí áîñîî ÷èãëýëèéí àâòî
çàìûã áàðüæ äóóñãàõ, 2000 îíîîñ
ºìíºõ íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýëýý
òºëººã¿é èðãýäèéíõýý òýòãýâðèéí
äààòãàëûí çºð¿¿ã àðèëãàõ çýðýãò
ãîëëîí àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéñàí ë
äàà. Òýãýõýýð äýýðõ àñóóäëóóä
òîäîðõîé õýìæýýãýýð òóñãàãäñààí ãýæ
õàðæ áàéíà.
Òºãñãºë íü II í¿¿ðò

2. 2012 îíû åñä¿ãýýð ñàð
ÍÝÃ. ÒÝÒÃÝËÃÈÉÍ ÇÎÐÈËÃÎ
Õºâñãºë àéìãèéí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûã äýìæèõ, îþóíû
õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèõ çîðèëãîîð îíö, ñàéí ä¿íòýé
ñóðàëöäàã, àéìàã, á¿ñ, óëñ, îëîí óëñûí ÷àíàðòàé òºðºë
á¿ðèéí óðàëäààí, òýìöýýíä àìæèëòòàé îðîëöäîã, îëîí
íèéòèéí ¿éë õýðýãò áèåý äàé÷èëäàã, ñóðãóóëü, íóòàã
îðíûõîî íýðèéã ºðãºæ ÿâäàã øèëäýã îþóòíûã äýìæèõ
çîðèëãîîð “ØÈËÄÝà ÎÞÓÒÍÛ” òýòãýëýãò õºòºëáºðèéã 1
äýõ æèëäýý çàðëàëàà.
ÕΨÐ. ÒÝÒÃÝËÃÈÉÍ ÑÀÍ
Øèëäãèéíøèëäýã1îþóòàíä1.000.000òºãðºãèéí òýòãýëýã
Øèëäýã 4 îþóòàíä òóñ á¿ð 500.000 òºãðºãèéí òýòãýëýã
Øèëäýã 5 îþóòàíä òóñ á¿ð 400.000 òºãðºãèéí òýòãýëýã
Íèéò 5 ñàÿ òºãðºãèéí òýòãýëãèéã íýã óäàà îëãîíî.
ÃÓÐÀÂ. ÒÝÒÃÝËÝà կÑÝÃ×ÈÄ ÒÀÂÈÕ ØÀÀÐÄËÀÃÀ
1. Õºâñãºë àéìãèéí õàðúÿàò áºãººä àéìàã, ñóìàíäàà
îðøèí ñóóäàã áàéõ;
2. Òºâ, îðîí íóòãèéí èõ, äýýä ñóðãóóëü, êîëëåæèéí
áàêàëàâðûí îþóòàí áàéõ.
3. Ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í íü 80% áà ò¿¿íýýñ äýýø õóâüòàé
áàéõ;
4. Ñóðãóóëèà òºãñººä îðîí íóòàãòàà èðæ àæèëëàõ;
5. Ýðäýì øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû á¿òýýë òóóðâèñàí,
íèéãýì, îëîí íèéò, ñàéí ¿éëñèéí àæèëä ìàíëàéëàí
îðîëöñîí, óðëàã, ãîî ç¿é, óðàí çîõèîë, ñýòã¿¿ë ç¿é,
ñïîðò, áèçíåñ, àæ àõóéí àëü íýã òºð뺺ð àìæèëò
ãàðãàñàí áàéõ;
ĪЪÂ. ØÀËÃÀÐÓÓËÀËÒ, ÒÝÒÃÝËÝà ÎËÃÎËÒ
1. Øààðäëàãóóäûã õàíãàñàí ìàòåðèàëûã 2012.09.03-
ýýñ ýõëýí 2011.09.14-íû 18:00 öàã õ¿ðòýë ̺ðºí
ñóìûí Àíä ðåñòîðàíû 1-ð äàâõàðò õ¿ëýýí àâíà.
2.Á¿ðä¿¿ëñýí ìàòåðèàëûã áóöààí îëãîõã¿é.
3.Øàëãàðñàí îþóòíóóäûí òýòãýëãèéã 09 ñàðûí 21-íû
ºäºð Óëààíáààòàð õîòûí íóòãèéí çºâëºëèéí áàéðàíä
ãàðäóóëíà.
4.Øàëãàðóóëàëòàä øàëãàðñàí îþóòíóóäûí õàðèóã
çºâõºí á¿ðòãýëèéí õóóäàñ äýýð áè÷èãäñýí òàíû
óòàñíû äóãààðëóó ìýäýãäýõ áîëíî.
ÒÀÂ. Á¯Ðį¯ËÝÕ ÌÀÒÅÐÈÀË
1.àíêåò
2.Ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
• Òýòãýëýã õ¿ñýã÷ íü òóñ ñóðãóóëèéí … àíãè, êóðñò
ñóðàëöäàã
• Ýíý õè÷ýýëèéí æèëä ººð òýòãýëýã, õºíãºëºëòºíä
õàìðàãäààã¿é
• Ñóðãàëòûí òºëáºðºº õóâèàðàà òºëäºã íü ¿íýí
áîëîõûã òîäîðõîéëñîí áàéíà.
3. Îðøèí ñóóãàà ãàçðûí ( ñóìûí ) Çàñàã äàðãûí
ÍÝÃ. ÇÎÐÈËÃÎ:
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí 2012-2016 îíä Õºâñãºë
àéìãèéí 24 ñóì, 125 áàãèéí èðãýäèéí àìüæèðãààã äýìæèõ
çîðèëãîîð “ÃÝД òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëíý. Òºñºëä àìüäðàëûí
áàòàëãààæèõ ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð îðëîãîòîé, íýí ÿäóó, öººí
ìàëòàé, ãýð îðîí íü øàòñàí, îëîí àì á¿ëòýé, ãýð á¿ëòýé
áîëñîí ÷ ºðõ òóñãààðëàõ áîëîìæã¿é çàëóóñ, á¿òýí ºí÷èí
çàëóó÷óóä, ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿ä çýðýã íèéãìèéí
òîäîðõîé á¿ëãèéíõíèé ãýð á¿ëèéí íèéãìèéí àñóóäëûã
øèéäâýðëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð “ÃÝД òºñëèéã
õýðýãæ¿¿ëíý.
ÕΨÐ. ÒªÑËÈÉÍ ÑÀÍ:
2012 îíä ...............................ñàÿ òºãðºã;
ÃÓÐÀÂ. ÒªÑËÈÉÍ ØÀËÃÓÓÐ ¯Ç¯¯ËÝËÒ:
1. Õºâñãºë àéìãèéí ñóì áàãèéí õàðüÿàò, îðîí
íóòàãòàà îðøèí ñóóãàà áîëîõûã èðãýíèé ¿íýìëýõèéí
õàÿãààð áàòëàõ;
ÓÈÕ-ÛÍ ÃÈد¯Í Ë.ÝÍÕ-ÀÌÃÀËÀÍÃÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ “ÃÝД ҪѪË
ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÆÓÐÀÌ
2. Àìüäðàëûí áàòàëãààæèõ ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð
îðëîãîòîé áîëîõûã òîäîðõîéëñîí áàã ñóìûí
èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðëûí òýìäýãëýë;
3. Àì á¿ëèéí áàéäëûí òàëààðõ ñóì, áàãèéí Çàñàã
äàðãûí òîäîðõîéëîëò;
4. Ãýð îðîí íü øàòñàí áîë Îíöãîé áàéäëûí õýëòñèéí
óëñûí áàéöààã÷èéí òîäîðõîéëîëò;
5. Á¿òýí ºí÷èí, ºðõ òîëãîéëñîí, øèíýýð ãýð á¿ë
áîëîõûã òîäîðõîéëñîí áàãèéí Çàñàã äàðãûí
òîäîðõîéëîëò;
6. Ãèø¿¿íèé áèå òºëººëºã÷èä èð¿¿ëñýí ºðãºäºë õ¿ñýëò;
7. Ãèø¿¿íèé áèå òºëººëºã÷èéí ãàçàð äýýð íü
òàíèëöñàí ñàíàë, ä¿ãíýëò áè÷ãýýð;
ĪЪÂ. ÒªÑËÈÉÍ ØÀËÃÀÐÓÓËÀËÒ:
1. Õºòºëáºðò õàìðàãäàõààð èðãýäýýñ èð¿¿ëñýí
ìàòåðèàëûã Ãèø¿¿íèé àæëûí àëáàíä èð¿¿ëíý.
2. Àæëûíàëáàèð¿¿ëñýíìàòåðèàëûãíýãòãýí õîëáîãäîõ
ÿàì,òºñëèéíáàéãóóëëàãàä áîëîí Ãèø¿¿íäòàíèëöóóëíà.
3. Ãèø¿¿íèé øèéäâýðèéí äàãóó ñóì, áàãààñ
øàëãàðñàí èðãýíä “ÁÀÒËÀÌÆ” ºãíº.
4. Ñóì, áàãèéí èðãýäýä îëãîõ ãýðèéã ãèø¿¿íèé áèå
òºëººëºã÷, àéìàã, ñóìûí óäèðäëàãûí õàìò
àéìãèéíòºâä àðãàõýìæýýçîõèîíáàéãóóëæãàðäóóëíà.
ÒÀÂ. ҪѪËÄ ÈЯ¯ËÝÕ ÌÀÒÅÐÈÀË:
1. Áàã, ñóìûí Çàñàã äàðãûí òîäîðõîéëîëò ;
2. Ñóì, áàãèéí èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðëààð îðæ
òóñ õóðëààñ 51-ýýñ äýýø õóâèéí äýìæëýã àâñàí áàéõ,
õóðëûí òýìäýãëýëèéã õàâñàðãàõ;
3. Èðãýíèé ¿íýìëýõèéí õóóëáàð./ Íîòàðèàòààð
áàòëóóëñàí áàéíà./ ;
4. Õºòºëáºðò õàìðàãäàõààð ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿íä
èð¿¿ëñýí õ¿ñýëò, ºðãºäºë;
ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÃÈد¯Í Ë.ÝÍÕ-ÀÌÃÀËÀÍÃÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ
“ØÈËÄÝà ÎÞÓÒÍÛ” òýòãýëýãò õºòºëáºð
ÍÝÃ. ÒÝÒÃÝËÃÈÉÍ ÇÎÐÈËÃÎ
Õºâñãºë àéìãèéí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûã äýìæèõ, îþóíû
õºðºí㺠îðóóëàëòûã äýìæèõ çîðèëãîîð îíö, ñàéí ä¿íòýé
ñóðàëöäàã, àéìàã, á¿ñ, óëñ, îëîí óëñûí ÷àíàðòàé òºðºë
á¿ðèéí óðàëäààí, òýìöýýíä àìæèëòòàé îðîëöäîã, îëîí
íèéòèéí ¿éë õýðýãò áèåý äàé÷èëäàã, ñóðãóóëü, íóòàã
îðíûõîî íýðèéã ºðãºæ ÿâäàã øèëäýã ñóðàã÷äûã äýìæèõ
çîðèëãîîð “Øèíý îþóòíû” òýòãýëýãò õºòºëáºðèéã 1 äàõü
æèëäýý çàðëàëàà.
ÕΨÐ. ÒÝÒÃÝËÃÈÉÍ ÑÀÍ
Øèëäãèéí øèëäýã 5 îþóòàíä
1.000.000 òºãðºãèéí òýòãýëýã
Øèëäýã òºãñºã÷ 10 îþóòàí òóñ á¿ð
500.000 òºãðºãèéí òýòãýëýã
Øèëäýã îþóòàí 15 îþóòàí òóñ á¿ð
400.000 òºãðºãèéí òýòãýëýã
Ñàéí ñóðàëöàã÷ 20 îþóòàí òóñ á¿ð
200.000 òºãðºãèéí òýòãýëýã îëãîíî.
Íèéò 25 ñàÿ òºãðºãèéí òýòãýëãèéã íýã óäàà îëãîíî.
ÃÓÐÀÂ. ØÀËÃÀÐÓÓËÀÕ ¯ÍÄÑÝÍ ¯Ç¯¯ËÝËÒ
2012 îíä 1-ð êóðñýä øèíýýð ýëñýæ îðñîí îþóòàí
áàéõ.
Ñóðëàãûí ãîë÷ ä¿í íü “B” áóþó 80% ò¿¿íýýñ äýýø
áàéõ
Íèéãýì, îëîí íèéò, ñàéí ¿éëñèéí àæèëä ìàíëàéëàí
îðîëöñîí, óðëàã, ãîî ç¿é, óðàí çîõèîë, ñýòã¿¿ë ç¿é, ñïîðò,
áèçíåñ, àæ àõóéí àëü íýã òºð뺺ð àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ;
òîäîðõîéëîëò
• Òýòãýëýã õ¿ñýã÷ íü òóñ ñóì, áàãò àìüäàðäàã
• Àì á¿ëèéí òîî, ºðõèéí äóíäàæ îðëîãûã òóñ á¿ð
òîäîðõîéëñîí áàéíà.
4. Ñóðëàãûí ä¿íãèéí æàãñààëò
Èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð
• Îþóòàí áîëñíîîñîî õîéø ãàðãàñàí àìæèëòûã
ãýð÷ëýõ áàðèìòûí õóóëáàðóóä (õàìðàõ õ¿ðýý, ýðýìáý,
çýðýãëýë ºíäºðòýé, òîìîîõîí ãýñýí óðàëäààí,
òýìöýýíèé 5 õ¿ðòýëõ ìàòåðèàëûã õóâèëñàí áàéõ)
• Áè÷ñýí ýðäýì øèíæèëãýýíèé á¿òýýë, èëòãýë, íîì,
¿çýñãýëýí, òîãëîëòûí æàãñààëò, ãàäààä õýëíèé ñóðãàëò,
äàìæààíû ò¿âøèí òîãòîîõ ñåðòèôèêàò, ãàäààä óëñ
îðíóóäàä ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí áàéäàë, ÿìàð íýã
õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéñàí ãýð÷ëýõ áàðèìòóóä
ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ ÃÈد¯Í Ë.ÝÍÕ-ÀÌÃÀËÀÍÃÈÉÍ ÍÝÐÝÌÆÈÒ
“ØÈÍÝ ÎÞÓÒÍÛ” ÒÝÒÃÝËÝÃÒ ÕªÒªËÁªÐ
· Àì á¿ë îëîí, ºðõèéí îðëîãî íü àæèðãààæèõ ò¿âøèíãýýñ
äîîãóóð, íýã àéëààñ îëîí îþóòàíòàé.
· Àõëàõ àíãèäàà óëñ, àéìàã, õîò, ä¿¿ðãèéí îëèìïèàä
áîëîí óðàëäààí òýìöýýíä àìæèëò ãàðãàñàí áàéõ.
ĪЪÂ. ÒÝÒÃÝËÝà կÑÝÃ×ÈÉÍ Á¯Ðį¯ËÝÕ
ÌÀÒÅÐÈÀË:
Àíêåò
Óëñ, àéìàã, õîò, ä¿¿ðãèéí îëèìïèàä, óðàëäààí
òýìöýýíä îðîëöîí àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéñàí, ýñâýë ñïîðò,
óðëàãààð àìæèëò ãàðãàæ áàéñíûã ãýð÷ëýõ ìàòåðèàëûí
õóóëáàð
ªðõèéí îðëîãî, àì á¿ëèéí òîäîðõîéëîëò
Íýã àéëààñ îëîí îþóòàíòàé áîë òóñ á¿ð ñóðãóóëèéí
òîäîðõîéëîëò.
Ýöýã, ýõèéí èðãýíèé ¿íýìëýõíèé õóóëáàð
Ýëñýí ñóðàëöàæ áàéãàà ñóðãóóëèéí òîäîðõîéëîëò
ÒÀÂ. ØÀËÃÀÐÓÓËÀËÒ, ÒÝÒÃÝËÝÃ ÎËÃÎËÒ
1. Øààðäëàãóóäûã õàíãàñàí ìàòåðèàëûã 2012.09.03-
ýýñ ýõëýí 2011.09.14-íû 18:00 öàã õ¿ðòýë ̺ðºí ñóìûí
Àíä ðåñòîðàíû 1-ð äàâõàðò õ¿ëýýí àâíà.
2. Á¿ðä¿¿ëñýí ìàòåðèàëûã áóöààí îëãîõã¿é.
3. Øàëãàðñàí îþóòíóóäûí òýòãýëãèéã 09 ñàðûí 21-íû
ºäºð Óëààíáààòàð õîòûí íóòãèéí çºâëºëèéí áàéðàíä
ãàðäóóëíà.
4. Øàëãàðóóëàëòàä øàëãàðñàí îþóòíóóäûí õàðèóã
çºâõºí á¿ðòãýëèéí õóóäàñ äýýð áè÷èãäñýí òàíû óòàñíû
äóãààðëóó ìýäýãäýõ áîëíî.
Õýëñýí, ÿðüñíàà õèéæ àìæóóëíà ãýñýí
èòãýë íàäàä áàéãàà
Ò¿ð¿¿÷ íü I í¿¿ðò
-̺ðèéí õºòºëáºðººñ ÿã ÿìàð
ç¿éëèéã òà îëçóóðõàí õàðæ áàéãàà âý?
-Çýýëèéí õ¿¿ã áàãàñãàæ, íýã
îðîíòîé òîîíä õ¿ðãýõ ãýæ îðñîí íü
ìèíèé àíõººðëûã òàòàæ áàéãàà.
Çýýëèéí õ¿¿ã ¿íýõýýð íýã îðîíòîé
áîëãîæ ÷àäàõ þóì áîë æèæèã äóíä
áèçíåñ õºãæèõ, àæèëã¿éäýë áàãàñàõ
ñàéí òàëòàé. Åð íü áîë áèçíåñèéí
îð÷èíã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ ¸ñòîé. Ýð¿¿ëæèõ
íýã ãîë õ¿÷èí ç¿éë íü çýýëèéí õ¿¿
áàãà áàéõ ¸ñòîé. ªíººäºð ìàíàéä
æèæèã äóíä áèçíåñ õèéæ áàéãàà,
õèéõýýð ýõýëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñò
õàìãèéí ºíäºð õ¿¿òýé çýýë áóþó 17-
21 õóâèéí õ¿¿òýé çýýë îëãîãääîã.
Èéì áàðàã ëîìáîðäíû õ¿¿òýé
çýýëýýð áèçíåñ õèéãýýä àøèã îëæ,
àæëûí áàéð áèé áîëãîíî ãýæ õýçýý ÷
áàéõã¿é ýý. Òèéì ó÷ðààñ ìèíèé
õóâüä çýýëèéí õ¿¿ã íýã õóâüòàé
áîëãîíî ãýäãèéã àíõààð÷, îëçóóðõàæ
õàðæ áàéãàà ç¿éë áèé. ̺í àéìàã
áîëîí ñóì õºãæ¿¿ëýõ ñàíãèéí
õºðºíãèéã ºñãºæ áàéãààã, çà áàñ
á¿òýýí áàéãóóëàëò, äýä á¿òöèéã
äýìæèõ ÷èãëýëýýð òóñãàñàí ç¿éë¿¿ä
áàéãààã îíöëîõ õýðýãòýé áàéõ àà.
-Òàíû õóâüä áîëîâñðîëûí ñàëáàðò
èõ àíõààðäàã þì øèã õàðàãääàã.
Òóõàéëáàë, áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí
õºðºí㺠îðóóëàëòûã õàññàí, áàðèãäà-
õààð òºëºâ뺺ä áàéñàí ñóðãóóëü
öýöýðëýãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã õàññàí ãýæ
áàéñàí. Òýãâýë ìºðèéí õºòºëáºðò ýíý
ñàëáàðò õýð çýðýã àíõààðàë õàíäóóëñàí
ãýæ òà ¿çýæ áàéãàà âý. Òîäîðõîé çààëò
äýýð ÿðèíà óó?
-Òèéì ýý, ýíý óäààãèéí òºñâèéí
òîäîòãîëîîð 50-60 ñóðãóóëü, öýöýðëý-
ãèéí õºðºí㺠îðóóëàëò õàñàãäñàí.
Ãýõäýý ýíý õàñàãäñàí ñóðãóóëü,
öýöýðëýã¿¿äèéã øèíýýð áàðèõ
õºðºí㺠2013 îíû òºñºâò òóñãàãäàíà
ãýñýí îéëãîëòòîé áàéãàà. Öààøäàà ýíý
çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí õºòºëáºðò
ñóðãóóëü, öýöýðëýãèéí òîîã íàðèéí
òîäîðõîé çààõ ¸ñòîé. Èðýõ äºðâºí
æèëä òýäýí ñóðãóóëü, òýäýí öýöýðëýã
ãýæ çààãààã¿é, íýìíý ãýñýí ë åðºíõèé
¿ãýýð ÿâæ áàéíà ëýý.
-Òàíû ç¿ãýýñ Çàñãèéí ãàçðûí
ìºðèéí õºòºëáºð õýëýëöýõ ÿâöàä
ãîðèìûí ñàíàë ãàðãàæ òóñãóóëñàí óó.
Õýðýâ òèéì áîë øàëòãààí, ¿ð íºëºº,
øààðäëàãûíõ íü òàëààð ÿðèà÷?
-Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîîíû
õóðàë äýýð Áÿìáàöîãò ãèø¿¿íòýé
õàìò Çàñãèéí ãàçðûí 2012-2016 îíû
¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºðèéí òºñºë
õýëýëöýõ ÿâöàä “Àæèëòàé îðëîãîòîé
Ìîíãîë õ¿í” õýñýãò áàéãàà Óëàìæëàëò
ìàë àæ àõóé, ìàõ ñ¿¿íèé ÷èãëýëýýð
õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãîä “Ìîíãîë ìàë”
¿íäýñíèé õºòºëáºð, “Ìàë÷äûí òàëààð
òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãî”-ûí
õýðýãæèëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëæ, ìàë
ýìíýëýã, ¿ðæëèéí òºðèéí ¿éë÷èë-
ãýýíèé àëáûã á¿õ ñóìäàä áýõæ¿¿ëíý
ãýæ íýì¿¿ëñýí ë äýý. Ýíý ñàíàëûã
ìààíü ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîî
äýìæèæ õºòºëáºðò òóñãàñàí. Çà ìºí
ýäèéí çàñãèéí õÿìðàëûã äàâàí
òóóëàõ, ýäèéí çàñãèéí ýðñäëèéí
áîäëîãûã ÿâóóëàõ, ãàäààä äîòîîäûí
õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðõ ç¿éí îð÷íûã
áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çýðýã àñóóäëûã
ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîîíä
îðóóëæ äýìæèãäñýí.
-̺ðèéí õºòºëáºðò òóñãàãäààã¿é,
äóòóó äóëèìàã ¿ëäñýí, òàíû ñàíààã
çîâîîæ áàéãàà, ¿¿íèéã ë íýã øèéäâýðëýõ
õýðýãòýé ãýæ ¿çýæ áàéãàà ç¿éë ãýâýë òà
þóã õýëýõ.
-Çàñãèéí ãàçàð ¿éë àæèëëàãààíû
õºòºëáºðòºº 2012-2016 îíä Óëñ îðíû
ýäèéí çàñãèéí õºãæèë õýäýí õóâüòàé
áàéõ âý, íýã õ¿íä íîîãäîõ äîòîîäûí
íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í îäîîãèéíõîîñ
õýäýí õóâü ºñºõ âý, ÿäóóðëûí ò¿âøèí
ºíººäðèéí 36 õóâèàñ õýäýí õóâèàð
áóóðàõ âý, àæèëã¿éäëèéã ºíººäðèéí-
õººñ õýäýí õóâü áàãàñãàõ âý ãýõ ìýò
òîî áàðèìòààð õýìæèãäýõýýð áîëãîõ
¸ñòîé ãýñýí áàéð ñóóðèíààñ ìàíàé
á¿ëýã ñàíàë áîëãîñîí áàéãàà. ¯¿íèéã
ìºðèéí õºòºëáºðòºº òóñãàæ ºãººã¿é
áàéãààãààñ äàðàà íü ýíý çàñãèéí ãàçðûí
õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã ä¿ãíýõ,
õàðèóöëàãà òîîöîõîä äýýðõ ¿ç¿¿ëýë-
òýýð ÿìàð àæëóóä õèéñíèéã á¿äãýð¿¿-
ëýõ òàëòàé. Òèéì ó÷ðààñ õýìæèæ áî-
ëîõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã çààâàë òàâèõ ¸ñòîé.
-Òàíû ç¿ãýýñ ÷óóëãàíû õóðàëäààí
äýýð àëñëàãäñàí àéìàã, ñóì, ä¿¿ðãèéí
áàãø íàðûí àæèëëàõ îð÷èíã ñàéæ-
ðóóëàõ, îðîí ñóóöíû àñóóäëûã
øèéäâýðëýõ òàëààð òóñãàõ òàëààð
îíöîëæ áàéñàí. Ýíý áîë çàéëøã¿é
øààðäëàãòàé àæëûí íýã ãýæ ¿çýõ õ¿í
íèéãýìä îëîí áàéãàà. ¯¿íèéã
òóñãóóëàõ òàëààð þó õèéñýí áý
-Ýíý àñóóäëààð áè ÷óóëãàíû
õóðàëäààí äýýð ñàíàë òàâüñàí.
Àëñëàãäñàí àéìàã, ñóì, ä¿¿ðãèéí áàãø
íàðûí àæèëëàõ îð÷èíã ñàéæðóóëàõ,
òýð äóíäàà îðîí ñóóöíû àñóóäëûã
ìºðèéí õºòºëáºðòºº òóñãàà÷ ýý ãýæ.
Ýíý àñóóäëûã çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí
õºòºëáºðò áèø Çàñãèéí ãàçðûí àæëûí
õºòºëáºðèéí òºëºâëºãººíä îðóóëàõ
áîëíî îî ãýæ àëáàí ¸ñîîð õýëñýí.
Áîëîâñðîë, øèíæëýõ óõààíû ñàéä
Ë.Ãàíòºìºð “Áàãø” õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý õºòºëáºðèéã
õýðýãæ¿¿ëýõýäýý àëñëàãäñàí àéìàã,
ñóì, ä¿¿ðýãò àæèëëàæ áàéãàà áàãø,
àæèëòíóóäûí íèéãìèéí àñóóäëûã
îíöãîéëîí àíõààðíà. Ýíý õºòºëáº-
ðèéã çàñãèéí ãàçðûí àæëûí õºòºëáºðò
ñóóëãàõ áîëíî ãýæ ýíý ¿åä õýëñýí ë
äýý. Ãýõäýý õºòºëáºð õýðýãæèõèéã
õ¿ëýýæ ñóóõûã õ¿ñýõã¿é áàéíà ë äàà.
Ìèíèé õóâüä àéìãèéíõàà òºâä
“Øèíý ìºðºí” ãýæ îðîí ñóóöíû
õºòºëáºð ýõë¿¿ëæ, îðîí íóòãèéí
óäèðäëàãóóäòàé õàìòðàí ãàçðàà
øèéäñýí, çóðàã òºñ⺺ õèéæ äóóñàõ
øàòàíäàà ÿâæ áàéíà. Àëü áîëîõ
õÿìäõàí, áàãà õ¿¿òýé óäààí õóãàöààíû
çýýëä õàìðàãäàõ áîëîìæèéã äàâõàð
ñóäàëæ áàéãàà. Åð íü áàãø, ýì÷ íàð
ÿàãààä õÿìä ¿íýòýé, ÷àíàðòàé, òîõè-
ëîã ñóóöàíä, îðîí íóòàãòàà àìüäàð÷
áîëîõã¿é ãýæ ãýæ áîäñîíû ¿íäñýí
äýýð õèéãäýæ áàéãàà õºòºëáºð. Áè
òîéðãèéíõîî á¿õ ñóìûí ñóðãóóëü,
öýöýðëýã, ýìíýëãèéí àæèëòíóóäòàé
óóëçàõàä òóëãàìäàæ áóé àñóóäëààñ
îðîí ñóóö øèéäâýðëýý÷ ãýäýã
àñóóäëûã èõ òàâüñàí ë äàà. ̺í áàãø,
àæèë÷èä ñóðãóóëèéíõàà äýðãýä òóñëàõ
àæ àõóé ýðõýëæ, îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ
áîëîìæ áàéãàà, àéìãèéíõàà á¿õ
ýìíýëýã , ñóðãóóëèéã øèëýí êàáåëä
õîëáîæ öàõèì ñóðãóóëü, ýìíýëýã
áîëãîõ ãýýä ººðººñºº õàìààðàõ àæëûã
õèéæ ýõë¿¿ëýýä áàéíà.
-Öàã çàâàà ãàðãàí ÿðèëöëàãà ºãñºí
òàíä áàÿðëàëàà. Ñ¿¿ëèéí àñóóëòûã
òàíä ¿ëäýýå äýý.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.ÝÍÕ-ÀÌÃÀËÀÍ ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÀÃÒ ÕÝÐÝÃÆÈÆ ÁÀÉÃÀÀ ÀÂÒÎ
ÇÀÌ, ï¯ÐÈÉÍ ÕªÐªÍê ÎÐÓÓËÀËÒÀÄ ÀÍÕÀÀÐÀË ÒÀÂÈÍ ÀÆÈËËÀÆ ÁÀÉÍÀ
Òàéëáàð: Äýëãýðýíã¿é òàéëáàðûã àðûí õóóäñàíä ¿ç¿¿ëýâ.
ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÀÃÒ ÕÝÐÝÃÆÈÆ ÁÀÉÃÀÀ ÀÂÒÎ ÇÀÌ, ï¯ÐÈÉÍ ÀÆËÓÓÄ
ÀØÈÃËÀËÒÀÄ ÎÐÑÎÍ
ÇÀÌ, ï¯Ð
1. Õºâñãàë àéìàã.
Õàòãàë-Æàíõàé-Õîéëîãò
÷èãëýëèéí 20 êì õàéðãàí
õó÷èëòòàé àâòî çàì
2. Õºâñãºë àéìàã Ò¿íýë
ñóì. Ýãèéí ãîëûí 162.5 ó/
ì òºìºðáåòîí ã¿¿ð
3. Õºâñãºë àéìàã Ãàëò
ñóì. Èäýðèéí ãîëûí 162.9
ó/ì òºìºðáåòîí ã¿¿ð 162.9
ó/ì òºìºðáåòîí ã¿¿ð
4.Õºâñãºë àéìàã. Õàíõ-
Ìîíäûí 23 êì àâòî çàìä
áàéðëàõ 20.63 ó/ì òºìºð-
áåòîí ã¿¿ð
5.Õºâñãºë àéìàã. ̺-
ðºí ñóì. Õèëýíòèéí 180 ó/
ì òºìºðáåòîí ã¿¿ð
6. Õºâñãºë àéìàã. Æàð-
ãàëàíò ñóì. Èäýðèéí ãîëûí
163.1 ó/ì òºìºðáåòîí ã¿¿ð
ÁÀÐÈÃÄÀÆ ÁÀÉÃÀÀ
ÇÀÌ, ï¯Ð
7. ̺ðºí-Õàòãàë ÷èãëý-
ëèéí 98.8 êì õàòóó õó÷èëò-
òàé àâòî çàì
8. Õºâñãºë àéìàã. Öà-
ãààí-¯¿ð ñóì. ¯¿ðèéí ãîëûí
350 ó/ì òºìºðáåòîí ã¿¿ð
9. Óíüò-Òàðèàëàí ÷èã-
ëýëèéí 88 êì õàòóó õó÷èëò-
òàé àâòî çàì
10. ̺ðºí- Òàðèàëàí
÷èãëýëèéí 79 êì õàòóó õó-
÷èëòòàé àâòî çàì õó÷èëòòàé
àâòî çàì
ÁÀÐÈÕÀÀРҪ˪Â˪Æ
ÁÀÉÃÀÀ ÇÀÌ , ï¯Ð
11. ̺ðºí-Òýðõèéí öà-
ãààí íóóð ÷èãëýëèéí 100 êì
õàòóó õó÷èëòòàé àâòî çàì
12. Õºâñãºë àéìàã. Õàíõ-
Ìîíäûí 23 êì àâòî çàì
13. Ñýëýíãý ̺ðíèé
Ñàöûí áóëàíãèéí 253,3 ó/
ì òºìºð áåòîí ã¿¿ð
14. Õàòãàë-Õàíõ ÷èãëý-
ëèéí 80 êì õàòóó õó÷èëòòàé
àâòî çàì
15. ̺ðºí-Òàðèàëàí
÷èãëýëèéí 86 êì õàòóó
õó÷èëòòàé àâòî çàì

3. 2012 îíû åñä¿ãýýð ñàð
Çýýë àâàõààð àðèëæààíû áàíêóóäûã
öàðàé÷èëæ, àðãàà áàðàõ æèæèã, äóíä
¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äýä íýã ñàéõàí ìýäýý
äóóëãàõàä Çýýëèéí áàòëàí äààëòûí ñàí èðýõ
ñàðààñ áàéãóóëàãäàæ, ¿éë àæèëëàãààãàà
ýõë¿¿ëýõ ãýíý. Òýãýõýýð “ãóéíà ãýäýã
ãóòàìøèã, ãóéëãàíà ãýäýã ãàéõàìøèã”-èéí
çîâëîíãîîñ æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë
ýðõëýã÷èä òóí óäàõã¿é ñàëàõ áîëîëòîé.
ͪÀÒ-ûã áîñãî 50 ñàÿ áîëñîí, Çýýëèéí
áàòëàí äààëòûí ñàíã áàéãóóëàõ ãýýä æèæèã,
äóíä ¿éëäýðëýë ýðõëýã÷èä àñóóäàë
¿¿ñãýëã¿éãýýð àøèãëàæ ÷àäâàë Ìîíãîëä
¿éëäâýðëýë ýðõëýõ àÿòàéõàí îð÷èí áàñ ÷èã
íýã ¿åý áîäîõîä á¿ðýëäýýä áàéíà.
Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë ýðõ-ëýã-÷èä
çýýë àâàõàä íýã òîì áýðõøýýëòýé òóëãàðäàã.
Òýð íü çýýë àâàõàä øààðäàãäàõ áàòàëãàà
õºðºíãº. Áàòàëãàà õºðºíãºã¿éãýýñ òºðººñ
¿ç¿¿ëæ áóé õºíãºëºëòòýé çýýë òóñëàìæèä
òýð á¿ð õàìðàãäàæ ÷àäàõã¿é “ãàíçàãà
õîîñîí” áóöàõ íü öººíã¿é. ªíãºðñºí 2011
îíä ãýõýä çýýë àâàõûã õ¿ññýí 200 ºðãºäºëä
àðèëæààíû áàíêóóä “¿ã¿é” ãýæ õàðèóëñàí
áàéíà ëýý. ¯¿íèé ãîë øàëòãààí íü íºãºº ë
áàðüöàà õºðºí㺠áàéõã¿é, áàðüöààëñàí
õºðºí㺠íü àâ÷ áàéãàà çýýëèéíõýý áàòàëãàà
áîëæ ÷àäààã¿é ÿâäàë. Çàðèì íýã íü
ººðñäèéíõºº áè÷ñýí òîäîðõîéã¿é òºñ뺺ñ
áîëæ òºðººñ îëãîæ áóé õºíãºëºëòýé çýýëä
õàìðàãäàæ ÷àäààã¿é áîëîõîîñ èõýíõýä íü
òîõèîëäñîí ãîë áýðõøýýë íü áàðüöàà
õºðºíãèéí àñóóäàë áàéæ.
Ìîíãîë Óëñûí õýìæýýíä 73822 àæ
àõóéí íýãæ á¿ðòãýëòýé áàéãààãààñ 40921 íü
òîãòâîðòîé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àæ.
¯¿íèé 90 ãàðóé õóâü íü æèæèã, äóíä
¿éëäâýð¿¿ä. Òýãýõýýð Ìîíãîëûí àæ àõóéí
íýãæèéí 90 ãàðóé õóâèéã õºãæ¿¿ëýõ,
òýäíèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ, òýäíèéã
æèæãýýñ äóíä ðóó, äóíäààñ òîì ðóó
øèëæ¿¿ëýõèéí òóëä ÓÈÕ-ààñ ºíãºðñºí
õî¸ðäóãààð ñàðä Çýýëèéí áàòëàí äààëòûí
ñàíã áàéãóóëàõààð øèéäâýðëýñýí. Õóóëü
áàòëàãäñàíààñ õîéø ºíãºðñºí õóãàöààíä
Çàñãèéí ãàçðààñ Çýýëèéí áàòëàí äààëòûí
ñàíã áàéãóóëàõ æóðìàà áîëîâñðóóëæ,
õîëáîãäîõ ãàçðóóä íü áýëòãýëýý áàçààãààä
äóóñ÷ áàéãàà ãýíý. Òîäðóóëáàë, ñàíã ÿìàð
õýëáýðýýð áàéãóóëàõ, õýäýí òºãðºãèéí
õºðºíãºòýé áàéõ çýðãèéã íü áîëîâñðóóëæ,
èðýõ çóðãàäóãààð ñàð ãýõýä ¿éë àæèëëàãààãàà
ýõë¿¿ëýõýýð òºëºâ뺺ä áóé àæ. Ñàíã
áàéãóóëàõ çºâøººðëèéã Ñàíõ¿¿ãèéí
çîõèöóóëàõ õîðîîíîîñ ºãñºí áºãººä òóñ ñàí
íü áèå äààñàí òîìîîõîí àãåíòëàã áàéõ ãýíý.
Õóóëüä çààñíààð çýýë àâàõûã õ¿ññýí èðãýä
àðèëæààíû áàíêíààñ òàâüñàí áàðüöàà
õºðºíãèéí øààðäëàãûã õàíãààã¿é
òîõèîëäîëä “Çýýëèéí áàòëàí äààëòûí ñàí”-
ä õàíäàæ õ¿ñýëò ãàðãàõ þì áàéíà.
Õýðâýý “Çýýëèéí áàòëàí äààëòûí ñàí”
çºâøººðâºë 60 õóâèéíõ íü áàðüöààíû
áàòàëãààã òóñ ñàíãààñ ãàðãàæ, ¿ëäñýí 40
õóâèéíõàà áàðüöààã ¿éëäâýðëýã÷ ººðºº
ãàðãàõàæ.ªºðººðõýëáýë,ÿìàð÷òîõèîëäîëä
òºð 100 õóâü áàòàëãàà ãàðãàã÷ áîëîõã¿é ãýñýí
¿ã. Ó÷èð íü òºðèéã áàðüöààëæ áàéãààä
àðèëæààíû áàíêíààñ õýäýí àðâàí ñàÿ çýýë
àâààä àëãà áîëîõã¿é ãýñýí áàòàëãàà æèæèã,
äóíä ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äýä áàéõã¿é
áîëîõîîð òýð. Õàäãàëàìæ çýýëèéí
õîðøîîäîîñ ýõëýýä “Çîîñ”, “Àíîä” ãýýä
áóñäûíèäýæóóñàíõºðºíãèéãòºðººñ,òàòâàð
òºëºã÷äèéí õàëààñíààñ ãàðãàäàã ãàøóóí
ñóðãàìæèéãÌîíãîëûíòºðöººíã¿éàìññàí.
Áèçíåñ áîë òýð ÷èãýýðýý òîîöîî, ýðñäýë
ãýäãèéã çàõûí õ¿í ÷ îéëãîíî. Òýð ýðñäëèéí
60 õóâèéã íü òºð õàðèóöíà ãýäýã æèæèã,
äóíä ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äèéí õóâüä
òîìîîõîí áîëîìæ ãýõýýñ ººðººð ÿàõ áèëýý.
Ñýðãýëýí íü äýíä÷èõñýí íºõä¿¿ä ýíýõ¿¿
áîëîìæèéã ýðãýýä àâëèãà, çàëèëàí áîëãîîä
õóâèðãà÷èõã¿é ë áîë ø¿¿ äýý. Ýíý ºíöºãººñ
õàðâàë àñóóäàë áàñ áàéíà. Òºðººñ
õºíãºëºëòòýé çýýë àâààä, ò¿¿íèéãýý ¿ðýí
òàðàí õèé÷èõýýä äàðàà íü òºðººð
òºë¿¿ë÷èõèéã õýí áàéã ãýõ âý. ¯¿íýýñ
ÿàãààä àéãààä áàéíà âý ãýâýë ÓÈÕ-ààñ
áàòàëñàí Çýýëèéí áàòëàí äààëòûí ñàíãèéí
òóõàé õóóëüä æèæèã, äóíä ¿éëäâýðèéã
õºãæ¿¿ëýõ ñàí íü òóõàéí æèëä Çýýëèéí
áàòëàí äààëòûí ñàíãèéí ãàðãàõààð
òºëºâëºñºí íèéò áàòëàí äààëòûí ä¿íãèéí
10 õ¿ðòýë õóâüòàé òýíöýõ õýìæýýíèé
ìºíãºí õºðºíãèéã áîëçîøã¿é ºð òºëáºðèéã
òºëºõºä çîðèóëàí áýëýí ìºí㺠õýëáýðýýð
äàíñàíäàà áàéðøóóëíà ãýýä çàà÷èõñàí áèé.
Ãýõäýý àëáàíû õ¿ì¿¿ñ çýýë, òóñëàìæ
àâàõûã õ¿ññýí õ¿í á¿õýíä çýýë îëãîõã¿é,
áàíêíû ¿ð àøèãòàé ãýæ ¿çñýí çýýëä 60
õóâèéí áàòëàí äààëò ãàðãàíà ãýäãèéã
îíöîëíî ëýý. Ýíý ÷ áàñ ¿íýõýýð àâ÷ áîëîõ
àðãà õýìæýý. Òýãýõã¿é áîë òºðèéã ºðºíä
óíàãà÷èõààä çýýëýý òºëæ ÷àäàõã¿é “õîîñîí
õ¿íèé õî¸ð ÷èõèéã îãòëîîä àâáàë àâ” ãýýä
ãýäèé÷èõâýë ÿàõ óó. Ýöñèéí ýöýñò, æèæèã
÷ áàéíà óó, äóíä ÷ áàéíà óó õàìààã¿é, õýí
íýãýí áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí ýðñäýëèéã òºð
äààíà ãýäýã òàòâàð òºëºã÷äèéí ìºí㺺ð
ºðèéã íü òºëíº ãýñýí ¿ã ø¿¿ äýý.
-Íèéãìèéí äààòãàëûí òóõàé õóóëü
ÕÓÓËÜ
ýðõ ç¿é
Ìàëä ò¿ãýýìýë òîõèîëäîõ
ªÂ×ÈÍ ÝÌÃÝï¯Ä
Ìàëûí í¿äýíä áóóö, ýëñ øîðîî, ¿íñ,
óðãàìëûí õîã, ¿ð, ºò, ýìãýã òºð¿¿ëýã÷ áàêòåðè
îðñíîîñí¿äèéã¿ðýâñ¿¿ëæºâ÷ë¿¿ëäýã.Õýòýðõèé
äóëààí,ñàëõèâ÷ìóóòàéáàéðàíäÿëàíãóÿàõóæèð,
ýðäýñ òýæýýë äóòàãäñàíààñ õóðãà, èøèãíèé í¿ä
ºâ÷ëºõèéã ìàë÷èä òºë “õàëóóäàâ”, í¿ä àðãàõ,
õóóðàéøèõ ýìãýãèéã “õàðààð ºâäºõ” ãýæ ìàë÷èä
òóñ òóñ íýðëýäýã áàéíà.
Øèíæ òýìäýã: Ìàëûí í¿ä óëàéæ ºâ÷ëºí
íóëèìñ ãîîæèæ, í¿äíýýñ ºòãºâòºð øàð íîãîîí
íóóõ öóâíà. Íóóõ èõ öóâñàíààñ í¿äíèé äîòîð
áóëàí, ò¿¿íýýñ äîîø õýñãèéí àðüñ íîéòîãíîæ
¿ñýí á¿ðõ¿¿ë õàëöàð÷ äàéðòäàã. Õ¿íäýðâýë
í¿äýíä ¿¿ë öàãàà òîãòîí, õàðàà ìóóäíà.
Çàñàë: ªâ÷èëñºí í¿äèéã öýâýð óñààð
óãààõ, íýðìýë óñ, òàðâàãàíû òîñ, ñàÿ
õóðãàëñàí õîíèíû óóðàã ñ¿¿ çýðãèéã äóñààæ
ýì÷ëýõýýñ ãàäíà, äàâñ, õóæèð ýðäñèéã
òýæýýëèéí õàìò ºãºõ çàìààð ìàëûí åðºíõèé
øàëõûã ñàéæðóóëàõ çýðýã àðãà õýìæýý àâíà.
Í¿ä ºâ÷èëæ öèéñýí ¿åä õàð ìîäíû í¿¿ðñ,
ñàõàð õî¸ðûã òýíö¿¿ õýìæýýãýýð ñàéòàð
íóíòàãëàí õîëüæ áàãà áàãààð ºäºð ºíæèæ
í¿äýíä õèéõ, õàðèí ¿¿ë öàãàà í¿äýíä òîãòñîí
áîë èñãýëýí òàðàã, ¸îòîí, äàâñ íóíòàãëàæ õèéõ,
çýñèéã íàðèéí õóóðàéãààð ¿ðæ ãàðñàí
¿ðòýñíýýñ íýã ÷èìõ àâ÷ í¿äýíä õèéõýä ¿¿ë
àðèëäàã.Òàðâàãàíû òîñûã öýâðýýð íü ºäºðò 2
óäàà 7-10 õîíîã õýðýãëýõýä ýäãýðýëò õóðäàí
áàéäãèéã (Ð.Äàâàà 2000) äóðüäñàí áàéäàã. ̺í
÷àöàðãàíû òîñûã í¿ä óëàéõ, íóóõòàõ, àðãàæ
õóóðàéøèõ, öèéõ ¿åä äóñààæ õýðýãëýõýä ñàéí
áàéäàã. Äýýðõ ýì÷èëãýýíýýñ ãàäíà í¿ä óëàéõ,
õàðàà ìóóäàõ, çîâõè áóóõ ºâ÷íèé ¿åä í¿äíèé
îð÷ìûí ãóðâàí ñóäñûã õàíàæ (̺.Äàø,
Á.Áÿìáàà, Ñ.Àíäðåé, Ä.Îðãèë, Ì.Äàâàà) öóñ
ãàðãàí ýì÷èëäýã. Åð íü í¿ä ºâäºõ ãýäýã íü
í¿äíèé ñàëñò á¿ðõ¿¿ë ÿíç á¿ðèéí øàëòãààíààð
óëàéæ ¿ðýâññýíýýñ ýëäýâ ýìãýã òºð¿¿ëýã÷ íÿí
¿ðæèæ èäýýëýõ, íóõòàõ çýðýã ýìãýãò áàéäàë
þì. Òèéì áîëîõîîð í¿äíèé ñàëñò á¿ðõ¿¿ëèéí
¿ðýâñëèéã íàìäààõ, ò¿¿íèéã ¿¿ñãýæ áàéãàà
øàëòãààíûã àðèëãàõ, ìàëûí áèåèéí
ýñýðã¿¿öëèéã ñàéæðóóëàõàä ýì÷èëãýýíèé àðãà
÷èãëýãäýõ ¸ñòîé.Òºë ìàëûí í¿äíèé äîòîð
ºíöãèéí àíüñãàíààñ ìºãººðñºðõºã õàëüñ óðãàæ
öàãààí í¿äèéã õààõûã ìàë÷èä “íàëõèòàõ” ãýæ
íýðëýäýã. Òýð õàëüñûã ç¿¿íä ñ¿âýëñýí óòñààð
ñ¿âëýí òàòàæ õàé÷èëæ àâíà (Ä.Àëèìàà,
×.Áîëîðòóÿà).
1. Í¯Ä ªÂĪÕ
¯ç¿¿ðòýé òºìºð, ìîäîíä ñ¿ëá¿¿ëýõ,
ìºðãºëäºõ, õàçóóëàõ, ÷îíî, íîõîé óðàõ,
õà÷èãòàõ, ºòºõ, õàìóóðñíààñ àðüñàà ìààæèæ,
øàëáàëàõ çýðýã ýëäýâ øàëòãààíààð ìàëûí
àðüñ, áóë÷èíãèéí ýä øàðõëàíà.
Øèíæ òýìäýã: Øàðõ ¿¿ñãýãäñýí øàëòãàà-
íààñ õàìààð÷ àíãàðõàé áîëîí áèò¿¿ õýëáýðèéí
øàðõ ¿¿ñíý. Àíãàðõàé øàðõíààñ öóñ èõýýð
ãîîæñîí áàéõààñ ãàäíà óðàãäà øàëáàðñíààñ
áîëæ àðüñ áóë÷èíãèéí çàðèì õýñýã òàñàð÷ àëãà
áîëñîí,ýñâýë ¿õýæñýí áàéæ áîëíî.
Çàñàë: Øàðõûã ýì÷ëýõèéí òóëä þóíû ºìíº
öóñûã òîãòîîõ õýðýãòýé. Ìàë÷èä õîíü,
òýìýýíèé íîîñ, øàð íàâòàñ, õºâºí çýðãèéí àëü
íýãèéãøàòààæí¿¿ðñýýðíüøàðõíûºíãèéãäàðæ
öóñûã òîãòîîäîã. Õýðýâ òîì ñóäàñ ãýìòñýíýýñ
öóñ èõ àëäàæ áàéâàë ñóäàñíû äýýä òàëààð ñóð,
îëñîîð ÷àíãà áîîæ õýñýã çóóð áàéëãàí öóñûã
òîãòñîíû äàðàà àâíà. Øàðõûã ýì÷ëýõýä äàëàí
ò¿ð¿¿íèé öýöýã, ñýíäýð, àëòàí ãàãíóóðûí
¿íäýñ, ãèø¿¿íèé íàâ÷, ¿íäýñ çýðãèéã õàíäàëæ
øàâøèæ õýðýãëýíý. Ãèø¿¿í áà àëòàí ãàãíóóðûí
¿íäñèéã äîòóóð õýðýãëýõýä øàðõ íü õóðäàí
áèò¿¿ð÷ ýäãýðäýã. Óäààí ýäãýðäýãã¿é øàðõûã
200-250 ãð õóðäàí öàãààíûã íýã ëèòð óñàíä
áóöàëãàæ õàíäëààä íýã ºäðèéí çàâñàðòàéãààð
1-3 óäàà øàâüøèæ óãààõàä ñàéí. Øàðõíû øàð
(õóðãàí çàñàà) óðãàìëûí öýöýã, èø, íàâ÷èéã
àâ÷ õàòààãààä íóíòàãëàæ ò¿¿íýýñ 2 õàëáàãà àâ÷
ëèòðóñàíäáóöàëãàæõàíäëààäøàðõûãøàâøèõ
áóþó áîã ìàëä 200-250 ìë, áîä ìàëä 1 ëèòð
äîòóóð ºãºõºä ºâ÷èí íàìäàæ ò¿ðãýí ýäãýðíý
(Ä.̺íõºº). Íàðñíû øèëì¿¿ñ, áîðãîöîéã
ñàéòàð áóöàëãàæ õàíäëààä ÿìàð ÷ ìàëûí øàðõ
óãààõàä ìàõ ò¿ðãýí ò¿ðæ óðãàõààñ ãàäíà ÿëàà
ñóóõã¿é ñàéí òàëòàé.
2. ÝËÄÝ ØÀÐÕ ¯¯ÑÝÕ
Ìàëûã àéõàä äýëýí á¿õýëäýý áóþó
èõýâ÷èëýí íýã òàëûí õýñýã íü ÷èíýðýí õàâäàæ,
õàëóóí áîëñîí áàéíà. Ýíý ¿åä ñààëãàõã¿é,
òºëºº õºõ¿¿ëýõýýñ ýìçýãëýäýã.
Çàñàë: Äýëýí ºâ÷èëæ ýõýëæ áàéãàà ¿åä
äýëýíãèéí óðä òàëààñ î÷ñîí õî¸ð ñóäàñíû
ºâ÷èëñºí òàëûí ñóäñûã äýëýíãýýñ 2-3 õóðóó
õèðòýé çàéä õàíàæ 100-200ìë öóñ àâàõàä
ýäãýðíý. Õýðýâ 24 öàã áîëñîí áîë ýíý ýì÷èëãýý
¿ð ä¿íãýý ºãºõã¿é. Ò¿¿í÷ëýí ìàëûí äýëýí
àéõàä íóóæ àâñàí èõýð õ¿¿õäèéí îéìñ, õóâöàñ,
ãóóëèí øàíàãà, ñàíãèéí áîéõîð, áóóíû àì,
ãàðòààì õººðºã, ìºí ÿìàð÷ õàìààã¿é øàíàãûã
óóðàíä õàëààæ 2-3 óäàà èëæ äîìíîäîã. Äýëýí
íü àéæ, öî÷ñîí ¿åä ñýíäîð øàâæ ýì÷ëýõ íü ¿ð
ä¿í ñàéòàé áàéäàã.
4. ÄÝËÝÍ ÀÉÕ
ñîðîã÷ õà÷èã áîëîí õàìóóã óñòãàõààñ ãàäíà
àðüñíû øàðõàëñàí õýñãèéã àðãààæ, òîñîí
ò¿ðõëýãýýð ýì÷ëýõ íü èë¿¿ ¿ð ä¿íòýé áàéäàã.
Ìàëûí àðüñ ÿìàð íýã øàëòãààíààð øàðõëàõ,
øàëáàðàõ, õºëñ, øýýñ áààñàíä íóðàõ çýðýã íü
ìàë ºòºõ øàëòãààí áîëíî.
Øèíæ òýìäýã: ªòñºí ìàëûã äàðóé íü
ýì÷ëýõã¿é áîë ¿õýæ õîðîãäîõ òºäèéã¿é ìàë
ñ¿ðãýýñýý òàñàð÷ òýíýæ ÿâàõ çýðãýýð ìàë÷äûí
àæëûã õ¿íäð¿¿ëäýã ºâ÷èí þì. ªòñºí ìàë ìàø
òîãòâîðã¿é, çîâèóð øàíàëãààòàé áîëæ äîðîî
äýâõöýõ, ìîä, õàä, òýðýã øºð㺺õ, ºòñºí ãàçðàà
õàçàõ, ìààæèõ, öàâ÷èõ, äýâñýõ çýðýã áàéäëûã
¿ç¿¿ëíý.
Çàñàë: Ìàëûí ºòñºí øàðõûã þóíû ºìíº
óãààæ öýâýðëýýä ºòèéã á¿ðýí ò¿ Õýìæýý /ñì/
¿õ õýðýãòýé. ªò íü ìàëûí áèåèéã õºíäèéëºí
èäýæ, ã¿íçãèé ÿðãàñàí áîë ò¿¿õýä áýðøýýëòýé
áàéäàã. Èéìýýñ øàðõûã õýñýã çóóð íîéòîí
õºâºí, äààâóóãààð àãààð õèé îðîõã¿éãýýð
áºãëºõºä ºò íü íààøàà ãàð÷ èðäýã ó÷ðààñ
ò¿¿õýä õÿëáàð áîëíî. ªòèéã ò¿¿æ øàðõûã
öàãààíû øàð ñ¿¿ãýýð óãààæ íóíòàã ýì õèéõýä
ñàéí. ªòèéã á¿ðýí ò¿¿ãýýä äàõèí ºòºõººñ
ñýðãèéëýæ òîãîîíû õºº, ¿íñèéã òîñòîé õîëüæ
øàðõ, ò¿¿íèé ýðãýí òîéðîíä ò¿ðõýíý. Äàâñ õèéæ
øàðõûã ýãøýýíý.Øàðõàíä òîñã¿é õºº, äàãø,
àðö, çýýðãýíèé íóíòàãèéã öàöàõ, øàðõíû ýðãýí
òîéðîíä òàðâàãàíû òîñ áîëîí ºòíèé ýñðýã
¿éë÷èëãýýòýé óóñìàëûã ò¿ðõýæ ÿëàà äàõèí
ñóóõààñ ñýðãèéëíý. ªòºæ õ¿íäýðñýí ìàëä
äîòóóð òºëºã÷ ºâñ, òàðíûí õàíä ºãºõºä øàðõ
õóðäàí ýäãýðíý. Õîíèíû ñ¿¿ëíèé ºòèéã
àðèëãàõã¿éãýýð àäóóíû øàð õîìîîëûí õàëóóí
íóðìûã õèéõýä ãîéä ñàéí ýäãýðäýã ãýäýã. Õàðèí
õîøíîãî áóñàä ãàçàð íü ºòñºí áîë ºòèéã
àðèëãàñíû äàðàà õàëóóí íóðàì õèéíý. Íýã óäàà
õèéõýä ¿íäñýíäýý ýäãýðíý (Ë.Íàöàãäîðæ).
Ñýðãèéëýõ: Øàðõûã ºòºõººñ õàìãààëàõ,
õóðäàí ýì÷èëæ ýäãýð¿¿ëýõèéí òóëä øàðõòàé
ìàëûã ºäºð á¿ð ¿çëýã õèéæ, øèíý ºòèéã
öýâýðëýõ, çóíû õàëóóíä øàðõàí äýýð õóðö
¿íýðòýé ç¿éë öàöàõ, áîîëò õààëò õèéõ àðãà
õýìæýýã àâíà. Áîîëò òîãòîõã¿é ãàçàð øàðõàí
äýýð äààâóó òàâüæ ¿ñ íîîñòîé íü î¸õ, íààõ
çýðãýýð øèðýëä¿¿ëæ áýõëýõ õýðýãòýé.
ÀÆÈËËÀÑÀÍ ÆÈË, ÒÝÒÃÝÂÐÈÉÍ
ÄÀÀÒÃÀËÛÍ ØÈÌÒÃÝËÈÉà ͪժÍ
ÒÎÎÖÎÕ ÒÓÕÀÉ
1 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí çîðèëò
1.1.Ýíý õóóëèéí çîðèëò íü ººðººñ íü ¿ë
õàìààðàõ øàëòãààíààð 1990-1995 îíû
õîîðîíä àæèë, õºäºëìºð ýðõëýýã¿é áóþó
ýðõëýõ áîëîìæã¿é áàéñàí èðãýíèé
àæèëëàñàí æèë íü òàñàðñàí õóãàöààã
àæèëëàñíààð íºõºí òîîöîõ, 1995-2000 îíû
õîîðîíä íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë íü
òºëºã人ã¿é áóþó òºëºõ áîëîìæã¿é áàéñàí
èðãýíèé äààòãóóëàã÷ ººðºº òºëºõ 10 õóâèéã
òóõàéí îíóóäûí õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä
õýìæýýíýýñ òîîöîæ òºë¿¿ëýí íèéãìèéí
äààòãàëûí øèìòãýëýý òºëñºíä òîîöóóëàõ
àñóóäàëòàé õîëáîãäñîí õàðèëöààã
çîõèöóóëàõàä îðøèíî.
2 äóãààð ç¿éë. Àæèëëàñàí æèë, òýòãýâðèéí
äààòãàëûí øèìòãýëèéã íºõºí òîîöîõ òóõàé
õóóëü òîãòîîìæ
2.1.Àæèëëàñàí æèë, òýòãýâðèéí
äààòãàëûí øèìòãýëèéã íºõºí òîîöîõ òóõàé
õóóëü òîãòîîìæ íü Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí
õóóëü1
, Õºäºëìºðèéí òóõàé2
, Íèéãìèéí
äààòãàëûí òóõàé3
, Íèéãìèéí äààòãàëûí
ñàíãààñ îëãîõ òýòãýâýð, òýòãýìæèéí òóõàé4
,
ýíý õóóëü áîëîí ýäãýýð õóóëüòàé
íèéö¿¿ëýí ãàðãàñàí õóóëü òîãòîîìæèéí
áóñàä àêòààñ á¿ðäýíý.
3 äóãààð ç¿éë. Õóóëèéí íýð òîìü¸îíû
òîäîðõîéëîëò
3.1.Ýíý õóóëüä õýðýãëýñýí äàðààõ íýð
òîìü¸îã äîð äóðäñàí óòãààð îéëãîíî:
3.1.1.”àæèëëàñàí æèë, òýòãýâðèéí
äààòãàëûí øèìòãýëèéã íºõºí òîîöîõ” ãýæ
íèéãìèéí øèëæèëòèéí ÿâöàä àæèë,
õºäºëìºð ýðõëýýã¿é áóþó ýðõëýõ
áîëîìæã¿é áàéñàí èðãýíèé 1990-1995 îíû
õîîðîíä àæèëëàñàí æèë íü òàñàðñàí õóãàöààã
àæèëëàñíààð íºõºí òîîöîõ, 1995-2000 îíû
õîîðîíä íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë íü
òºëºã人ã¿é áóþó òºëºõ áîëîìæã¿é áàéñàí
èðãýíèé äààòãóóëàã÷ ººðºº òºëºõ 10 õóâèéã
òóõàéí îíóóäûí õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä
õýìæýýíýýñ òîîöîæ òºë¿¿ëýí íèéãìèéí
äààòãàëûí øèìòãýëýý òºëñºíä òîîöóóëàõ
àæèëëàãààã.
4 ä¿ãýýð ç¿éë. Õóóëèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý
4.1.Ýíý õóóëèéí ¿éë÷ëýëä 1990-1995
îíû õîîðîíä àæèë, õºäºëìºð ýðõëýýã¿é
áóþó ýðõëýõ áîëîìæã¿é áàéñàí, 1995-2000
îíû õîîðîíä íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë
íü òºëºã人ã¿é áóþó òºëºõ áîëîìæã¿é
áàéñàí äàðààõ èðãýí õàìààðíà:
4.1.1.àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí “ÀÆÈËËÀÑÀÍ ÆÈË,
ÒÝÒÃÝÂÐÈÉÍ ÄÀÀÒÃÀËÛÍ ØÈÌÒÃÝËÈÉÃ ÍªÕªÍ ÒÎÎÖÎÕ ÒÓÕÀÉ” õóóëèéã
áàòëóóëàõàä äýìæèæ àæèëëàâ. Ýíý õóóëü áàòëàãäñàíààð çàõ äýýð
æèæèã äóíä áèçíåñ ýðõýëäýã õºâñãºë àéìãèéí îëîí çóóí õ¿í
òýòãýâðèéí çºð¿¿ãýý íºõºí òîîöóóëàõ áîëîìæ á¿ðäëýý
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÕÓÓËÜ
2012 îíû 09 ñàðûí 04 ºäºð Òºðèéí îðäîí, Óëààíáààòàð õîò
Èðãýíèé õóóëèéí5
32 äóãààð ç¿éëä çààñàí
¿íäýñëýëýýð òàòàí áóóãäñàíû óëìààñ
àæèëã¿é áîëñîí;
4.1.2.àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü
ººð÷ëºí áàéãóóëàãäñàíû óëìààñ îðîí òîîíû
öîìõîòãîëä îðñîí;
4.1.3.ººðººñ ¿ë õàìààðàõ øàëòãààíààð
àæèë, õºäºëìºð ýðõëýõ áîëîìæã¿é áàéñàí;
4.1.4.ìýðãýæèë, óð ÷àäâàð, ýð¿¿ë ìýíä
íü òóõàéí àæèë, àëáàí òóøààëä òýíöýõã¿é
áîëñíû óëìààñ àæëààñ õàëàãäñàí.
5 äóãààð ç¿éë. Òýòãýâðèéí äààòãàëûã íºõºí
òîîöîõ øèìòãýëèéí õóâü õýìæýý
5.1.Ýíý õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí
èðãýíèé ñàðä íºõºí òºëáºë çîõèõ íèéãìèéí
äààòãàëûí øèìòãýëèéí õóâü õýìæýýã
Çàñãèéí ãàçðààñ áàòàëñàí òóõàéí ¿åä ìºðäºæ
áàéñàí õºäºëìºðèéí õºëñíèé äîîä
õýìæýýíèé 10 õóâèàð òîãòîîíî.
6 äóãààð ç¿éë. Àæèëëàñàí æèë, òýòãýâðèéí
äààòãàëûí øèìòãýëèéã íºõºí òîîöîõ
6.1.Ýíý õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí
èðãýíèé àæèëëàñàí õóãàöààã íºõºí òîîöîõ,
íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë íºõºí
òºë¿¿ëýõ àæëûã íèéãìèéí äààòãàëûí òºâ
áàéãóóëëàãà çîõèîí áàéãóóëæ ã¿éöýòãýíý.
6.2.Ýíý õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí
èðãýíèé íýãäñýí á¿ðòãýë, íèéãìèéí
äààòãàëûí øèìòãýë íºõºí òºâëºð¿¿ëýõ
æóðìûã íèéãìèéí õàìãààëëûí àñóóäàë
ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í
Íèéãìèéí äààòãàëûí ¯íäýñíèé çºâëºëòýé
çºâøèëöºí áàòàëíà.
7 äóãààð ç¿éë.Á¿ðä¿¿ëýõ áàðèìò áè÷èã
7.1.Ýíý õóóëèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí
èðãýí äàðààõ áàðèìò áè÷ãèéí àëü íýãèéã
á¿ðä¿¿ëíý:
7.1.1.õóóëü òîãòîîìæèä çààñàí æóðìûí
äàãóó õºòºëñºí õºäºëìºðèéí äýâòðèéí
õóóëáàð;
7.1.2.1990-1995,1995-2000 îíóóäàä
îðøèí ñóóæ áàéñàí ãàçðûíõàà õàðüÿàëàõ
àéìàã, íèéñëýë, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûí
òîäîðõîéëîëò;
7.1.3.àæèëëàñàí õóãàöààã íü òîîöîõ
áàðèìòã¿é áîëñîí èðãýíèé àæèëëàñàí
õóãàöààã ø¿¿õýýñ òîãòîîñîí áîë óã ø¿¿õèéí
øèéäâýð.
7.2.Àæèëëàñàí õóãàöààã íºõºí
òîîöóóëàõ, íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë
íºõºí òºëºõèéã õ¿ññýí èðãýí ºðãºä뺺 ýíý
õóóëèéí 7.1-ä çààñàí áàðèìò áè÷ãèéí õàìò
àéìàã, íèéñëýë, ä¿¿ðãèéí íèéãìèéí
äààòãàëûí ãàçàð, õýëòýñò ºãíº.
ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐËÛÍ
ÄÀÐÃÀ Ç.ÝÍÕÁÎËÄ
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàíãèéí
ñàíàà÷ëàãààð õèéãäýæ áàéãàà Õºâñãºë àéìãèéí
á¿õ ñóìàíä øèëýí êàáåëü òàòàæ àéìãèéíõàà
á¿õ ñóðãóóëü, öýöýðëýã, ýìíýëýã, òºðèéí
áàéãóóëëàãóóäûã èíòåðíåòýä õîëáîõ àæëûí
õ¿ðýýíä òóñ àéìãèéí Òàðèàëàí, Èõ-Óóë,
Òîñîíöýíãýë, Ðàøààíò ñóìä øèëýí êàáåëüä
õîëáîãäîîä áàéíà.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí ÓÈÕ-
ûí Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí õîðîî, Òºñâèéí
áàéíãûí õîðîî, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéíãûí
õîðîîíû ãèø¿¿íýýð àæèëëàæ áàéíà. 2012-2016
îíû øèíý÷ëýëèéí çàñãèéí ãàçðûí ìºðèéí
õºòºëáºðò “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð
áîëîí Ìàë÷äûí òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ
áîäëîãûã ¿ðãýëæ¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð
ñàíàë ãàðãàæ Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí
õîðîîãîîð äýìæèãäæýý.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí
Õºâñãºë àéìãèéí á¿õ ñóìäûí õºãæëèéí
çîðèëòûã òîäîðõîéëæ, öààøèä ñóìäûí
îíöëîãî, áàéãàëü îð÷èí, ìàë àæ àõóé, äýä
á¿òýö, õ¿í àìä òîõèðñîí õºãæëèéí òºëºâëºãººã
ìýðãýæëèéí àæëûí õýñýã ãàðãàí àæèëëàæ
ýõëýýä áàéíà.
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí
ºíãºðñºí 9 ä¿ãýýð ñàðä ñóðãóóëü,
öýöýðëýã¿¿äèéí óäèðäàõ àæèëòàí, áàãø íàðûí
çºâºë㺺íä îðîëöîæ áîëîâñðîëûí
áàéãóóëëàãàä àæèëëàã¸äûí íèéãìèéí àñóóäàë,
àæèëëàõ îð÷èí íºõöëèéí òàëààð ñàíàë
ñîëèëöîæ ¿ã õýëëýý.
ÌÝÄÝÝÍÈÉ ÒÎÂ×ÎÎÍ
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí 2012
îíû òºñâèéí òîäîãîëîîð ªðõèéí
ýìíýëã¿¿äèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã íýìýãä¿¿ëýõ
òàëààð ñàíàà÷ëàãàòàé àæèëëàæ 800.0 ñàÿ
òºãðºãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã òºñºâò ñóóëãóóëàâ.
Ìîíãîë Óëñàä òºðèéí çàõèðãààíû
¿éë÷èëãýý øàò äàìæëàãà èõòýé, õ¿íä
ñóðòàëòàé, ¿éë÷èëãýýíèé òàëààðõè ìýäýýëýë
õàíãàëòã¿é áàéäãààñ ¿éë÷ë¿¿ëýã÷äýä èõýýõýí
õ¿íäðýë òóëãàðäàã. Èðãýä ¿éë÷èëãýý àâàõûí
òóëä îëîí áàéãóóëëàãûí ¿¿ä ñàõèæ, òàìãà
äàðóóëàõ, ãàðûí ¿ñýã çóðóóëàõ, çºâøººðºë
àâàõ, ÿëàíãóÿà õºäºº îðîí íóòãèéí èðãýä
çààâàë àéìãèéí òºâ, íèéñëýë îðîõ õýðýã ãàðäàã
áºãººä ÷èðýãäýëòýé, òîäîðõîé áóñ ä¿ðýì
æóðàì íü õóâü õ¿í, áèçíåñ ýðõëýã÷äýä òºâºã
ó÷ðóóëæ, ýíý íü ýðãýýä óëñ îðíû íèéãýì-
ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä ñààä áîëæ áàéíà.
¯¿íèéã çàñ÷ ñàéæðóóëàõ íýã àðãà çàì áîë “Íýã
öîíõíû ¿éë÷èëãýý”-ã íýâòð¿¿ëýõ ÿâäàë ãýäãèéã
îëîí îðíû òóðøëàãà õàðóóëæ áàéãàà áºãººä
ÓÈÕ-ûí ãèø¿¿í Ë.Ýíõ-Àìãàëàí Øâåéöàðèéí
õºãæëèéí àãåíòëàãààñ õýðýãæ¿¿ëýõ “Íýã
öîíõíû ¿éë÷èëãýý” òºñºëä Õºâñãºë àéìãèéã
õàìðóóëàõ òàëààð òóñ áàéãóóëëàãàä ñàíàë
òàâüæ àæèëëàõààð ñóäàëãàà õèéæ áàéíà..
Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõ íýã ãîë íºõöºë íü íü
òóõàéí îðîí íóòàãò èíòåðíåò, öàõèì ¿éë÷èëãýý
íýâòýðñýí áàéõ øààðäëàãàòàé áºãººä ¿¿íèé
¿ð ä¿íä øóóä ñóì, îðîí íóòãààñàà äýýð
äóðüäñàí ¿éë÷èëãýýí¿¿äèéã èðãýä àâàõ
áîëîìæòîé áîëíî.
Ìàë õà÷èãòñàí, õàìóóðñíààñ áîëæ àðüñ íü
çàãàòíàí, ìîä, ÷óëóó, õàä øºðãººæ ¿ðñíýýñ
áîëæàðüñíûãàäíàá¿ðõ¿¿ëáèò¿¿øàðõàëæöóñ,
ø¿¿ñ ãîîæèí ¿ðýâñäýã. Èéì òîõèîëäîëä öóñ
3. ªÒªÕ

4. 2012 îíû åñä¿ãýýð ñàð
2012 ÎÍÛ ÒªÑÂÈÉÍ ÒÎÄÎÒÃÎËÎÎÐ ÕªÂÑÃªË ÀÉÌÀÃÒ ÕÈÉÃÄÝÕ ÕªÐªÍê ÎÐÓÓËÀËÒÛÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ
À.Äàâààíÿì:
Øèíýçàñãèéíãàçðûíñàéíáºãººä
ñààð ìýäýýã øóóðõàé óíøèõûã õ¿ñâýë
Like äàðíà óó...
ÁÍÕÀÓ-ûí Îðäîñ õîòîä îëîí
óëñûí ñïîðòûí õî¸ðäóãààð íààäàì
ºíãºðñºí ñàðûí ñ¿¿ëýýð áîëñîí áèëýý.
Ñïîðòûí 11 òºð뺺ð çîõèîãäñîí óã
íààäìûí õÿòàä áºõèéí òºðºëä Õºâñãºë
àéìãèéí Ãàëò ñóìûí õàðüÿàò àéìãèéí
àðñëàí Àëòàíãýðýëèéí Äàâààíÿì
ò¿ð¿¿ëñýí.
Òýðáýýð ¿íäýñíèé áºõ,
æþ¿æèö¿, æ¿äî, ñàìáî, êóðàø, êàçàõ
êóðàø, á¿ñòýé áºõ, ñûðûì, ÷ºëººò
áºõ, õÿòàä ãýýä áºõèéí 12 òºðºëä
ºíäºð àìæèëò ãàðãàñàí íýãýí.
À.Äàâààíÿì ýíý ñàðûí ñ¿¿ëýýð
Êàçàõñòàíû Àñòàíàä áîëîõ á¿ñòýé
áºõèéí ÄÀØÒ-ä îðîëöîíî. Ò¿¿íòýé
ÿðèëöñàíàà õ¿ðãýå.
-”Îðäîñ-2" íààäìûí òàëààð
ÿðèëöëàãàà ýõýëáýë ÿìàð âý?
-Íàéìäóãààð ñàðûí 27-31-íä
ªÌªÇÎ-íû Îðäîñ õîòîä îëîí óëñûí
ñïîðòûí íààäàì áîëæ, ºíäºðëºëºº.
Ìèíèé õóâüä ýíý íààäàì õÿòàä
áºõèéí òºðºëä îðîëöîæ, ò¿ð¿¿ëëýý.
Íààäàìºíäºðò¿âøèíäñàéõàíçîõèîí
áàéãóóëàãäñàí.
-Õÿòàä áºõººð ºìíº íü áàðèëäàæ
áàéâ óó. Åð íü áàðèëäàæ áîëìîîð þì
óó?
-Õÿòàä áºõèéí òºðºëä àíõ óäàà
áàðèëäàæ ¿çëýý. Èõ ýâã¿é áàðèëäààí
áàéíà ëýý. Áè î÷ñîí ºä𺺠ä¿ðýìòýé-
ãýý òàíèëöàæ, áàðèëäààíûã òîäîðõîé
õýìæýýãýýð ñóäàëæ áàðèëäñàí.
Ìèíèé õóâüä àâàðãûí òºëººõ
áàðèëäààíä õÿòàä áºõèéí òºð뺺ð
îëîí ò¿ð¿¿ àâ÷ áàéñàí ºâºðìîíãîë
áºõòýé áàðèëäàæ àâàðãà áîëëîî.
-ªâºðìîíãîëîîñ èðýýä øóóä
“×èíãèñ õààí” æ¿äî áºõèéí Äýëõèéí
öîìûí òýìöýýíä îðîëöñîí óó?
-Òèéì ýý. Íààäìûí äàðàà
àìðàëòûíáàéäàëòàéõºäººã¿¿ðÿâñààð
áàéãààä Äýëõèéí öîìûí òýìöýýí
îðîëöñîí. Áýëòãýë õèéëã¿é îðîëöîæ,
îëèãòîé áàðèëäààã¿é. Êèðãèçñòàíû
Þðèé Êðàêîâåòñêèé, ìàíàé ºñ÷ ÿâàà
çàëóó æ¿äî÷ ª.Ä¿¿ðýíáàÿð íàðò
ÿëàãäñàí.
-Èíãýõýä áºõèéí ñïîðòîîð õýäýí
æèë õè÷ýýëëýæ áàéíà âý. Ö.Øèéðýâ
áàãøèéí øàâü ãýäãèéã òàíü ìýäýõ þì
áàéíà?
-Áè 2001 îíä ÎÁÅÃ-ûí “Àâðàã÷”
êëóáèéí äàñãàëæóóëàã÷ àéìãèéí
àðñëàí Ö.Øèéðýâ áàãøèéí øàâü
áîëæ, ñàìáî æ¿äî áºõººð õè÷ýýëëýæ
ýõýëñýí. Òóõàéí ¿åä ìàíàé êëóá
“Áàÿíç¿ðõ” íýðòýé áàéñàí äàà. Áº-
õèéí ñåêöýíä îðîîä 5-6 ñàð õè÷ýýë-
ëýýä ßïîí ðóó ñóðãóóëüä ÿâñàí.
-ßïîíä õýäýí æèë àìüäàðñàí áý?
-ßïîíû ÿôè õîòûí äóíä
ñóðãóóëèéí æ¿äî áºõèéí àíãèä
äºðâºí æèë, ìºí èõ ñóðãóóëüä äºðºâ,
íèéòäýý íàéìàí æèë ñóðàëöñàí.
Õ¿íèé íóòàãò íàéìàí æèë àìüäàðíà
ãýäýã àìàðã¿é ø¿¿. Äóíä ñóðãóóëüä
äºðâºí æèë æ¿äîãîîð òàñðàëòã¿é
õè÷ýýëëýñýí. Õàðèí èõ ñóðãóóëèéí
äºðâºíæèëäñïîðòîîîðõèñîíòàëáèé.
Õè÷ýýëýý òàðààä öàãèéí àæèë õèéæ,
õîîë,óíàà,áàéðíûìºí㺺îëîõõýðýã
ãàðíà. Åð íü ßïîíä ñóð÷, àìüäðàõàä
ºðòºã ºíäºð.
-Íàðàí óëñàä àëü èõ ñóðãóóëèéã
ÿìàð ìýðãýæëýýð òºãññºí áý?
-Òîêèî õîòûí “Äàéòî Áóíêà” èõ
ñóðãóóëèéã áèçíåñ ìåíåæìåíò
ìýðãýæëýýð òºãññºí.
-Òýíä áàéõ õóãàöààíä ßïîíû
æ¿äîãèéí îþóòíû àâàðãà øàëãàðóóëàõ
òýìöýýíä îðîëöîæ áàéâ óó?
-Îðîëöîëã¿é ÿàõ âý. Õî¸ð æèë
äàðààëàí õ¿÷ ¿çñýí. Ãýõäýý øàëüòàé
áàðèëäààã¿é íýã, õî¸ðäóãààð òîéðîãò
ÿëàãäàæáàéñàí.
-Òàíûã îðîëöîæ áàéõàä ßïîíû
øèë-äýã æ¿äî÷èä çîäîã-ëîæ áàéâ óó?
-2008 îíû Áýýæèíãèéí
îëèìïèéí àâàðãà Ñàòîøè Èøèé,
ìàíàé îëèì-ïèéí àâàðãà Í.Ò¿â-
øèí-áàÿðûíãîëºðñºëäºã÷Òàêàìàñè
Àíàé, Òàêàé ãýýä îëîí øèëäýã æ¿äî÷
áàðèëäàæáàéñàí.ÁèÀíàéòàéîþóòûí
àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíä òààð÷
ÿëàãäàæáàéñàí.
-ßïîíä áàéõäàà àëäàðòàé
áºõ÷¿¿äòýé õàìò áýëòãýë õèéæ áàéñàí
áèç äýý?
-Îëèìï, äýëõèéí àâàðãà Êýéæè
Ñ¿ç¿êè, äýëõèéí àâàðãà ßñ¿þêè
Ì¿íåòà, Êàç¿õèêî Òàêàõàøè íàðûí
õ¿íä æèíãèéí àëäàðòàé áºõ÷¿¿äòýé
áýëòãýë õèéæ áàéñàí
-Æ¿äî áºõèéí ÓÀØÒ-ä ÿìàð
àìæèëò ¿ç¿¿ëæ áàéâ?
-2006 îíä àíõ ÓÀØÒ-ä -100 êã-
ûíæèíäõ¿ðýëìåäàëüõ¿ðòýæáàéñàí.
Òóõàéí ¿åä ìèíèé æèíä Ñýëýíãèéí
àéìãèéí àðñëàí Á.Çîëáàÿð àãñàí
ò¿ð¿¿ëæ,ÎÓÕÌÖ.Î÷èðáàòàõìºíãº,
îëèìïèéí àâàðãà Í.Ò¿âøèíáàÿð áèä
õî¸ð õ¿ðýë ìåäàëü õ¿ðòýæ áàéñàí.
̺í 2008 îíä Ìîíãîëûí á¿õ àðä
ò¿ìíèé XII íààäàìä îëèìïèéí
àâàðãàòàé àâàðãûí òºëºº áàðèëäàæ,
ÿëàãäñàí.
-Õýçýýíýýñ +100 êã-ûí æèíä
áàðèëäàõ áîëñîí áý?
-2009 îíîîñ äýýä æèíäýý
áàðèëäàæ ýõýëñýí. ßïîíä áàéõàä
ìèíèé æèí 100 êã õ¿ðäýãã¿é áàéñàí.
Õàðèí ýõ îðîíäîî èðñíýýñ õîéø
íóòãèéí õîîë íàäàä òîõèð÷, îëîí êã
íýìýãäñýí. ßëàíãóÿà ñ¿¿ëèéí ãóðâàí
æèëèéí õóãàöààíä æèí èõ íýìñýí.
-Åð íü æèíãýý íýìýõ íü çºâ ¿¿?
-Æèí íýìýõ áóðóó ë äàà. Æèí
íýìýãäñýíýýð óðüä íü õèéäýã áàéñàí
ìýõí¿¿äýý õèéæ ÷àäàõàà áàé÷èõäàã
þì áàéíà ëýý. Õàðèí ¿íäýñíèé áºõºä
õ¿íä æèíòýé áàéõ íü äàâóó òàëòàé.
-Àíõ îëîí óëñûí ÿìàð òýìöýýíýýñ
ìåäàëü õ¿ðòýæ áàéâ?
-2006 îíä Óëààíáààòàð õîòîä
áîëñîí æ¿äî áºõèéí Ç¿¿í Àçèéí
àâàðãà øàëãàðóóëàõ òýìöýýíýýñ õ¿ðýë
ìåäàëü õ¿ðòñýí íü ìèíèé îëîí óëñûí
òýìöýýíýýñ õ¿ðòñýí àíõíû ìåäàëü.
Äàðàà íü òóñ òýìöýýíýýñ õî¸ð ìºíãºí
ìåäàëü õ¿ðòñýí.
-Òàíû õóâüä áºõèéí îëîí òºðºëä
áàðèëääàã. Áàðèëäàæ ¿çýýã¿é òºðºë áèé
þó?
-Ñóìîãîîñ áóñàä áºõèéí á¿õ
òºðºëä áàðèëäàæ ¿çñýí. Áè ºìíº íü
áºõèéí 11 òºð뺺ð áàðèëäàõäàà
îðîëöñîí òýìöýýí á¿ðýýñ ìåäàëü
õ¿ðòýæ áàéñàí. Åð íü áàðèëäàæ
¿çýýã¿é áºõèéí òºðºë ñóìî ë áàéõ
øèâ äýý.
-ßïîíä áàéõ õóãàöààíäàà ñóìîãîîð
áàðèëäàõ áîëîìæ áàéñàí óó?
-Áàðèëäàõ áîëîìæ áàéñàí.
Ìýðãýæëèéí ñóìîãèéí õýä õýäýí
äýâæýýíýýññàíàëòàâüæáàéñàí.Ãýõäýý
ààâ, ýýæ ìààíü áîëîâñðîëäîî àíõààð
ãýýä áàðèëäóóëààã¿é. Îäîî ÀÍÓ-ä
àæèëëàæ,àìüäàð÷áàéãààñóìîáºõèéí
äýëõèéí õîøîé àâàðãà Ó.Áÿìáàæàâ
áèä õî¸ð èõ äîòíî íàéçóóä.
-Ìýðãýæëýýðýý àæèëëàæ áàéíà óó?
-Àæèëëààã¿é ýý. Ñïîðò çàëóó
íàñíû àæèë áîëîõîîð îéðûí õýäýí
æèë òóóøòàé õè÷ýýëëýæ, áàðèëäúÿ
ãýæ áîäîæ áàéãàà. ßìàð ÷ áàéñàí 35-
36õ¿ðòëýýáºõººðººáàðèëäàíà.Õàðèí
öààøäàà ìýðãýæëýýðýý àæèëëàõ
ñàíààòàé.
-¯íäýñíèé áºõººð õýçýýíýýñ
áàðèëäàæ ýõëýâ. Àéìãèéí àðñëàí öîëîî
õýäýí îíä àâñàí áý?
-2009 îíîîñ ¿íäýñíèé áºõººð
áàðèëäàæ ýõýëñýí. Òýð æèëýý Ãàëò
ñóìàíäààò¿ð¿¿ëæ,ñóìûíçààíáîëñîí.
Õàðèí äàðàà æèë íü Áóëãàíû íààäàìä
ò¿ð¿¿ëæ, àéìãèéí àðñëàí öîë
õ¿ðòñýí. Òýíä òàâûí äàâààíä
æ¿äîãèéí øèãøýý áàãèéí òàìèð÷èí
àéìãèéí íà÷èí Á.Àìáàñýëìààòàé
òóíàæ, ºâäºã øîðîîäóóë-ñàí.
غâãèéí äºðºâò àéìãèéí íà÷èí
Ä.Òàìèðûã,ò¿ð¿¿,¿ç¿¿ðòíóòãèéíáºõ
óëñûí íà÷èí À.Áàòìºíõèéã äàâæ,
ò¿ð¿¿ëñýí.
-Óëñûí íààäàìä õýäýí îíîîñ
çîäîãëîñîí áý?
-ĺðâºí ò¿¿õò îé äàâõàöñàí
æèëèéííààäìààðàíõóäààáàðèëäñàí.
Íýãèéí äàâààíä õýíòýé áàðèëäñàíàà
ñàéí ñàíàõã¿é áàéíà. Õàðèí õî¸ð,
ãóðàâ äýýð Õýíòèé àéìãèéí àðñëàí
Ñ.Àðèóíáèëýã, Òºâ àéìãèéí àðëñàí
Á.Ýíõáààòàð íàðûã äàâæ, äºðâèéí
äàâààíä íóòãèéí àíõ Ã.Ýëáýã
õàðöàãàòàé îíîîëòîîð òààð÷, ºâäºã
øîðîîäñîí.
Õàðèí ýíý æèëèéí íààäìààð
õî¸ðûí äàâààíä Ñ¿õáààòàð àéìãèéí
àðñëàí ×.Áóëãàíõ¿¿ã äàâæ, ãóðâûí
äàâààíäóëñûííà÷èíÍ.Á¿ðýíáààòàðò
óíàñàí.
-¯íäýñíèé áºõººð ÿìàð çîðèëãî
òàâüæ áàéãàà âý?
-Ìýäýýæ,óëñûíöîëòîéáºõáîëîõ
çîðèëãîòîé. Ìèíèé ¿åèéíõýí á¿ãä
óëñûí òîì öîë õ¿ðòýýä áàéíà. ªºðòºº
çîðèëãî òàâèàä áýëòãýë ñóðãóóëèëòàà
áàçààãààä áàðèëäàõàä óëñûí öîë
õ¿ðòýõ áàéëã¿é äýý.
-Áºõ õ¿íä õàðàìñàëòàé áàðèëäààí
ãýæ áàéäàã. Òàíû õàìãèéí õàðàìñàæ
ÿâäàã áàðèëäààí?
-ªíãºðñºí æèë ÁÍÕÀÓ-ûí
Øåíüæåíüõîòîäáîëñîíîþóòíûçóíû
“Óíèâåðñèàä” íààäìûí ¿íýìëýõ¿é
æèíä õ¿ðýë ìåäàëèéí òºëººõ
áàðèëäààíä Áðàçèëûí Äýâèä Ìîóðàä
ÿëàãäñàí. Òýð ë áàðèëäààí õàìãèéí
õàðàìñàëòàé áàðèëäààí þì áîëîâ óó.
Áè Áðàçèëûí áºõºä ýõëýýä âàçàðè
¿íýëãýýãýýð õîæèãäîæ ÿâààä öýâýð
øèäýæ, òýíäýýñýýñ äàðàëòàíä
îðóóëòàë äýâæýýíèé ø¿¿ã÷ èïïîí
áóþó öýâýð ÿëàëò çààñàí þì.
Ãýâ÷ õàæóóãèéí õî¸ð ø¿¿ã÷
âàçàðè ¿íýëãýý ºãñºí. Õî¸óëàà
¿íýëãýý òýíöýýä äàõèæ áàðèëäàõàä
åðººñºº áàðèëäààí òºâëºð÷ ÷àäàõã¿é
áàéñààðâàçàðèàëäàæ,ÿëàãäñàí.Õýðýâ
áè ººðºº õàæóóãèéí õî¸ð ø¿¿ã÷èéí
âàçàðè ¿íýëãýý çààñíûã õàðñàí áîë
äàðàëòàà ¿ðãýëæë¿¿ëýýä ÿëàõ
áîëîìæòîé. Ýíý áàðèëäààíä èõ
õàðàìññàí. Íýð õ¿íäòýé òîì
òýìöýýíýýñ ìåäàëü àâàõàä òóí îéðõîí
áàéñàí.
-Áºõèéí óäàìòàé áèç äýý?
-Áàéëã¿é ÿàõ âý. Ààâ, ýýæèéí
òàëààñáàðèëääàãõ¿íîëîíáèé.Ààâûí
òàëä óëñûí çààí Ñ.Õ¿ðýëáààòàð,
ýýæèéí àõ ä¿¿ íàð íü á¿ãäýýðýý
áàðèëääàã ñóìûí çààí öîëòîé õ¿ì¿¿ñ.
ͺ㺺 ñóìààñàà ãàðààã¿é ñóìûí
çààíóóä ãýäýã øèã. Îäîî ÷ íóòàãòàà
áàðèëäàæáàéíà.
-Òàíûã îéðä ÿìàð òýìöýýí õ¿ëýýæ
áàéãàà âý?
-Ýíý ñàðûí 24-íººñ àðàâäóãààð
ñàðûí 4-íèé õîîðîíä Êàçàõòñàíû
Àñòàíà õîòîä á¿ñòýé áºõèéí ÄÀØÒ
áîëíî. Òóñ òýìöýýí õ¿÷ ¿çýõ ãýýä
áýëòãýë ñóðãóóëèëòàà áàçààæ áàéíà.
̺íáóñàäòºðë¿¿äèéíÄÀØÒáàéãàà.
Îí ãàðààä æ¿äî áºõèéí Åâðîïûí
öóâðàë òýìöýýí¿¿ä áîëíî.
-Òà á¿ñòýé áàðèëäààíààð ºíãºðñºí
æèë äýëõèéí àâàðãà áîëñîí. Á¿ñòýé áºõ
áóñàä áºõèéí òºð뺺ñ þóãààðàà îíöëîã
âý?
-ªíãºðñºí æèë Êûðãèçñòàíû
Áèøêåê õîòîä áîëñîí á¿ñòýé áºõèéí
ÄÀØÒ-èé +100 êã-ûí æèíä
ò¿ð¿¿ëñýí.Á¿ñòýéáºõíüáîñîîáàðóóí
çîëãîæ, áàðüöòàé áàðèëääàã. Áàðüöàà
àëäâàë øóóä òîðãóóëäàã. Ãóðâàí óäàà
òîðãóóëáàë ÿëàãäàë õ¿ëýýäýã. Áàðóóí
òàëààðààáàðèëääàã.
Áè ººðºº áàðóóí òàøààòàé ó÷ðààñ
õºìðºõ, òîõîõ, õóòãàõ ãýýä ìèíèé
¿íäñýí ìýõýý õèéõýä òîõèðîìæòîé.
Åð íü á¿ñòýé áàðèëäààí íàäàä èë¿¿
òîõèðñîí þì øèã ñàíàãääàã.
-ªíãºðñºí õàâàð Ôðàíöûí àëäàðò
æ¿äî÷ Òåääè Ðèíåð Ìîíãîëä èðñýí.
Ò¿¿íòýé õàìò áýëòãýë õèéæ ¿çýâ ¿¿?
-Òèéì ýý, îëèìïèéí àëò, õ¿ðýë
ìåäàëüò, Äýëõèéí òàâàí óäààãèéí
àâàðãàòàé Òåääè Ðèíåðòýé áýëòãýë
õèéíý ãýäýã õîâîðõîí îëäîõ áîëîìæ.
Ò¿¿íòýé áýëòãýë õàìò õèéõýä
¿íýõýýð àãóó õ¿í áàéíà ëýý. Òàñàðñàí
õ¿í ãýæ ò¿¿íèéã õýëýõ áàéõ.
-Òà ò¿¿íòýé ºìíº íü áàðèëäàæ áàéâ
óó?
-Ýíý õàâàð õàìò áýëòãýë õèéæ
¿çñíýýñ áàðèëäàæ áîë ¿çýýã¿é.
-ĺðâºí æèëèéí äàðàà Áðàçèëûí
Ðèî Äå Æàíåéðîä îëèìïèéí ÕÕÕI
íààäàì áîëíî. Òàíä îëèìïîä îðîëöîõ
áîëîìæ áàéãàà þó?
-Ìèíèé æèíä îëîí øèëäýã
òàìèð÷èí áàéãàà. Æ¿äî áºõººð
áàéíãèéí áýëòãýëòýé áàéõã¿é áîë
àìæèëò ãàðãàõàä õýö¿¿. Áýëòãýëýý
ñàéí õèéãýýä îëèìïèéí ýðõèéí îíîî
öóãëóóëàõ òýìöýýíä ìåäàëü õ¿ðòýýä
áàéâàë îëèìïîä îðîëöîõ áîëîìæòîé.
ÓËÑÛÍ ÖÎË
Õ¯ÐÒÝÕ ÁÀÉËÃ¯É ÄÝÝ
Áýëòãýëýý ñàéí õèéãýýä áàéâàë
ÓËÑÛÍ ÖÎË
Õ¯ÐÒÝÕ ÁÀÉËÃ¯É ÄÝÝ