1.
Diploma in School
Management
शालेय व्यवस्थापन
Batch : 2022-23

2.
EDU - 117
Student Service / Welfare and Student Quality
Development
वद्याथर्थी सेवा / कल्याण आ ण वद्याथर्थी गुणवत्ता वकास
Prof. Deepali Gaikwad/Borde
Chembur Sarvankash Shikshanshastra Mahavidyalaya

3.
SYLLABUS ( अभ्यासक्रम )
9 units ( ९ घटक )
Student
admission
( वद्याथर्थी प्रवेश
)
Student related
records
( वद्याथर्थी वषयक नोंदी )
Facilities for
students
वद्या यार्थ्यांसाठी सु वधा
Guidance according
to students ability
(क्षमतानुसारी
वद्या यार्थ्यांचे मागर्शदशर्शन )
Student service
( वद्याथर्थी सेवा )
Students personality
development
( वद्या यार्थ्यांचा
व्यि तमत्त्व वकास )
Efforts for school
discipline (शालेय
शस्तीसाठी प्रयत्न )
Fees, concessions, scholarships
and awards (शुल्क, सवलती,
शष्यवृत्त्या आ ण पा रतो षक
े )
Special student
service in different
schools ( भन्न
शाळांतील वशेष
वद्याथर्थी सेवा )

4.
Exercise (स्वाध्याय) - २०२१-२२
EDU 117 : Student Service / Welfare and Student Quality Development
( वद्याथर्थी सेवा / कल्याण आ ण वद्याथर्थी गुणवत्ता वकास)
कोणतेही 4 प्रश्न (Any 4 out of 5) (प्रत्येकी 5 गुण ) each 5 marks

5.
१) वद्या यार्थ्यांसाठी शाळेत कोणकोणत्या सु वधा आवश्यक आहेत, त्या वषयी
थोड यात लहा. (Unit 3)
1) Briefly write about the facilities required in the school for the
students. (Unit 3)
२) वद्याथर्थी प्रवेशाच्या नयमावलीचे कोणकोणते आधार असू शकतात ते लहा.
2) Write the basis of the rules of admission of students. (Unit 2)
३) योग्य अध्यापन पद्धतीची अध्यापन कायार्शसाठी नवड करताना तुम्ही
कोणकोणत्या बाबी वचारात घ्याल हे थोड यात लहा.
3) Briefly write down the factors that you would consider while
choosing the appropriate teaching method for a teaching task.

6.
४) अध्ययनाथर्थीना व वध शष्यवृत्त्यांची यादी करून त्यातील दोन शष्यवृत्ती प्रकारा वषयी
थोड यात मा हती लहा. (Unit 8)
4) list the various types of scholarships of students and write a brief
description of the any two types of scholarships. (Unit 8)
५) वशेष ( दव्यांग) वद्या यार्थ्यांसाठी कोणकोणत्या सु वधा शाळेत असणे आवश्यक आहेत, ते
थोड यात लहा. (Unit 9)
5) Write in brief what facilities should be in school for special (disabled)
students. (Unit 9)

7.
Unit 1 - Student admission
(घटक १) वद्याथर्थी - प्रवेश
1) School premises (शालेय प रसर)
2) Basis of Admission Rules (प्रवेश नयमावलीची आधार शला)
3) The question of exceptional students (असाधारण वद्य यार्थ्यांचा प्रश्न)
4) Things to look for when admitting (प्रवेश देताना पहावयाच्या
आवश्यक बाबी)
5) Parental support (पालकांचे सहकायर्श)
6) Uniform (गणवेश)
7) School behavior (शालेय वतर्शवणूक)
8) Expectations from students ( वद्या यार्थ्यांकडून अपेक्षा)

8.
1) School premises
(शालेय प रसर)
● School location and premises
शालेय स्थान आ ण प रसर
● School requirements for school
premises
शालेय प रसराक रता शाळेची आवश्यकता

9.
2) Basis of Admission Rules प्रवेश नयमावलीची आधार शला
१) वद्या यार्थ्यांची व्यि तगत क्षमता Students' personal abilities
2) शारी रक क्षमता Physical ability
3) मान सक क्षमता Mental capacity
4) व्यि तमत्त्व Personality
5) आ थर्शक क्षमता Financial capacity

10.
3) The question of exceptional students असाधारण वद्या यार्थ्यांचा प्रश्न
अ) पालकांचे सहकायर्श
Parental support
ब) वद्या यार्थ्यांचा पूवर्वे तहास
Past history of students

11.
4) Things to look for when admitting प्रवेश देताना पहावयाच्या आवश्यक बाबी
महत्वाचे अ भलेख important records
१) वद्या यार्थ्यांचा जन्मतारखेचा दाखला
Students birth certificate
2) शाळेत शकण्यासंबंधी दाखला
Certificate of schooling
3) प्र तज्ञापत्र Affidavit
प्रवेश नकडीचे नकष Admission Criteria
१) प रसरातील वास्तव्य Living in the area
२) वद्या यार्थ्यांची पूवर्शतयारी Preparation Of students
३) गुणप त्रकातील ट क
े वारीनुसार According to the
percentage in the mark sheet
४) प्रवेशाक रता आ मषे The lure for admission
५) प्रवेशाक रता प्रचार Advertisement for admission
६) प्रवेशाक रता प्रधार Provision for admission
७) आ थर्शक नकष Economic criteria
८) शाळेच्या वेळा आ ण शुल्क School hours and fees

12.
5) Uniform गणवेश
अ) आवश्यकता Need
ब) गणवेश नधार्शनार्शचे नकष Criteria for uniform determination
क) गणवेश स्वच्छता uniform cleaning
6) शालेय वतर्शवणूक School behaviour
अ) वद्या यार्थ्यांमधील परस्परसंबंधामधील नयम Rules in student interaction
ब) वद्याथर्थी व शक्षक संबंध Student-teacher relations
क) अन्य शालेय कमर्शचायार्थ्यांशी वागण्याचे नयम Rules for dealing with other employees
ड) प रसरातील व वध घटकांशी वागण्याचे नयम Rules for dealing with various elements
in the area

13.
7) Parental support पालकांचे सहकायर्श
8) Expectations from students वद्या यार्थ्यांकडून अपेक्षा

14.
UNIT 2 - Student related records ( वद्याथर्थी वषयक नोंदी )
● वद्याथर्थी वषयक नोंदी ठेवणे आवश्यक आहे का
?
Is it necessary to keep student records?
● जर हो, मग का? If yes, then why ?
● आपण कोणत्या प्रकारच्या नोंदी ठेवल्या
पा हजेत?
what kinds of entries we should keep?

15.
वद्याथर्थी वषयक नोंदी / student entry
वद्याथर्थी वषयक नोंदीचे स्वरूप
Format of student entry
शैक्ष णक प्रगतीचा आलेख
Graph of academic progress
संक लत नोंदी ठेवण्याचे आधार
The basis for keeping
compiled records

16.
1. वद्याथर्थी वषयक नोंदीचे स्वरूप / Format of student entry
● वैयि तक नोंदी / Personal Records
● पालकां कं वा सांभाळणारा संबं धत मा हती / Parents or Guardian related
information
● आईव डलांसंबंधी मा हती / Parental Information
● वसतीगृहाबद्द्ल मा हती / Information about the hostel

17.
2. शैक्ष णक प्रगतीचा आलेख / Graf of Academic progress
● शारी रक क्षमता Physical ability
● स्वास् य Health
● मान सक क्षमता वकास Mental capacity development
- ज्ञानात्मक वकास नोंदी Cognitive Development records
- बौद् धक वकास नोंदी Intellectual Development records
- क्रयात्मक वकास नोंदी Activity Development records
- भावात्मक वकास नोंदी Emotional Development records
- आित्मक वकास Spiritual development records

18.
3. संक लत नोंदी ठेवण्याचे आधार / The for keeping compiled
records
● शक्षक स्मरण पुिस्तका Teacher Memorandum
● व्यि तमत्व मापन कसोट्या Personality measurement tests
● संक लत नोंद पत्रक
े Compiled record sheets
● संक लत नोंद प्रपत्राचे स्थानांतर Transfer of the compiled entry form

19.
घटक 3 -
वद्या यार्थ्यांसाठी सु वधा / Facilities for the students
● वद्या यार्थ्यांच्या सवार्थ्यांगीण
वकासाक रता शालेय भौ तक
सु वधा कशा उपयोगी ठरतात ते
स्पष्ट करा.
Explain, how school physical
facilities are useful for the
holistic development of students.

20.
● शालेय इमारत / School building
● बैठकीची (वगार्शची)व्यवस्था / Meeting (classroom) arrangements
● पण्याच्या पाण्याची व्यवस्था / Arrangement of drinking water
● स्वच्छता गृहे / Sanitary places
● उपाहारगृहे / Canteens
● वद्याथर्थी भांडार / Student Store
● ग्रंथालय आ ण वाचनालय / Library and reading room
● अभ्या सका / Study room
● छंद मंडळे / Hobby clubs
● पटांगणे आ ण क्रीडा मंडळे / Sports grounds
● वस तगृहे / Hostels

21.
● शालेय इमारत / School building
· The I Type – Consisting of a row of classrooms.
· (ii) The L Type – L type with an extension on one side.
· (iii) The T Type – T type with an extension on one side both ways.
· (iv) The U Type – Two I type joined on one side.
· (v) The E type.
· (vi) The H Type.

22.
● बैठकीची (वगार्शची)व्यवस्था / Meeting (classroom) arrangements

23.
● पण्याच्या पाण्याची व्यवस्था / Arrangement of drinking water

24.
● स्वच्छता गृहे / Sanitary places

25.
● उपाहारगृहे / Canteens

26.
● वद्याथर्थी भांडार / Student Store

27.
● ग्रंथालय आ ण वाचनालय / Library and reading room

28.
● अभ्या सका / Study room

29.
● छंद मंडळे / Hobby clubs

30.
● पटांगणे आ ण क्रीडा मंडळे / Sports grounds

31.
● वस तगृहे / Hostels

32.
घटक 5 -
वद्याथर्थी सेवा / Student service
● वद्या यार्थ्यांचे आरोग्य उत्तम राहण्यासाठी
शालेय स्तरावर वैद्यकीय तपासणीच्या
व्यवस्थेचे आयोजन कसे करता येईल.
सोदाहरण लहा.
How to arrange medical
examination at school level to keep
the health of students good. Write an
example.

33.
● वद्या यार्थ्यांचे आरोग्य उत्तम राहण्यासाठी शालेय स्तरावर
वैद्यकीय तपासणीच्या व्यवस्थेचे आयोजन खालील प्रकारे
करता येईल.
Medical check-ups at school level can be
organized in the following ways to ensure good
health of students.
- आरोग्य म्हणजे काय ? What is health?
- वैद्यकीय तपासणी द्वारे / By medical
examination
- दोष व सुधारात्मक उपचार पद्धतीद्वारे / Defects
and remedial treatment method
- प्रथोमपचार व्यवस्था / First aid
- अनुपदेषन / Instruction
- व्यावसा यक मागर्शदशर्शन / Professional guidance

34.
आरोग्य म्हणजे काय ? What is health?

35.
What is school health ? शाळा आरोग्य म्हणजे काय ?
School Health is the comprehensive efforts of developing, implementing, and evaluating services, both within the
school and the community, that provide each and every student with the resources needed to thrive within a
healthful environment.
School Health initiatives should work to promote inclusive environments in which students can learn together about,
and develop, healthy behaviors overtime.
शाळा आरोग्य म्हणजे शाळा आ ण समाज या दोन्हीमध्ये सेवा वक सत करणे, अंमलबजावणी करणे आ ण त्यांचे मूल्यांकन करण्याचे
सवर्शसमावेशक प्रयत्न आहेत जे प्रत्येक वद्या यार्शला आरोग्यदायी वातावरणात भरभराटीसाठी आवश्यक संसाधने प्रदान करतात.
शालेय आरोग्य उपक्रमांनी सवर्शसमावेशक वातावरणास चालना देण्यासाठी कायर्श क
े ले पा हजे ज्यात जास्तीत जास्त नरोगी वतर्शनांबद्दल
वद्याथर्थी एकत्र शक
ू शकतील आ ण वक सत होऊ शकतील.
It refers to a state of complete physical, mental, social and spiritual well being and not
merely the absence of disease.
याचा अथर्श संपूणर्श शारी रक, मान सक, सामािजक आ ण आध्याित्मक आरोग्य आहे

36.
Mainly students health is depend on following two factors
मुख्यताः वद्या यार्थ्यांचे शालेय आरोग्य हे खालील दोन घटकांवर अवलंबून
असते:
शारी रक आरोग्य
Physical health
मान सक आरोग्य
Mental health
शारी रक आरोग्य म्हणजे शरीरातील जी
व भन्न ज्ञानें द्रये व कामर्मेंद्रीये आहेत त्यांची
क्षमता उत्तम असणे आहे.
Physical health is the well-being of the body
and the proper functioning of the organism of
individuals, which is a normal condition for
individuals
मान सक आरोग्य ही कल्याणकारी अशी अवस्था आहे ज्यात
एखाद्या व्य तीला स्वतःची क्षमता समजते, जीवनातील
सामान्य ताणतणावांचा सामना करता येतो, उत्पादनक्षमपणे
कायर्श करू शकतो आ ण आपल्या समाजात योगदान देण्यास
सक्षम आहे हे ओळखतो .
Mental health is a state of well-being in which an
individual realizes his or her own abilities, can cope
with the normal stresses of life, can work
productively and is able to make a contribution to his
or her community.

37.
अ) शारी रक आरोग्याचे आधार The basis of Physical health
१) व्यायाम Exercise
2) संतु लत आहार Balanced diet
3) सुरु चपूणर्श वहार interesting
Entertainment
4) उ चत वश्राम Proper rest

38.
ब) वैद्यकीय तपासणी Medical examination
१) शारी रक तपासणी Physical examination
2) 2) मान सक तपासणी Mental examination

39.
Defects and remedial programs दोष व सुधारात्मक कायर्शक्रम
१) शारी रक दोष आ ण त्यावरील उपचार
Physical Defects and remedial programme
2) मान सक दोष आ ण त्यावरील उपचार
Mental Defects and remedial programme

40.
क) प्रथमोपचार व्यवस्था / First aid
- प्रथमोपचार प्रमुख / Head of First Aid
- प्रथमोपचार सा हत्य पेटी / First aid kit
ड) अनुपदेशन / Instruction
- सामु हक अनुपदेशन / Group instruction
- व्यि तगत अनुपदेशन / Personal instruction
इ) व्यावसा यक मागर्शदशर्शन / Vocational Guidance
- व्यवसाय मागर्शदशर्शक / Vocational Guide
- मागर्शदशर्शनाक रता चाचण्या Test for Guidance
- उपकरणे/ Equipment

41.
UNIT 6 : STUDENT’S PERSONALITY DEVELOPMENT /
वद्याथार्थ्यांचा व्यि तमत्त्व वकास

42.
What is student’s personality development?

43.
मुख्य मुद्दे / main points
- अभ्यासपूरक कायर्शक्रम / Co-curricular
activities
- सहशालेय कायर्शक्रम / extra co-curricular
activities
- काही वशेष कायर्शक्रम / special activities
- व वध स्पधार्श / competitions

44.
- क
ु ल योजना / house system
- शालेय व्यवस्थेत वद्याथर्थी सहभाग /
Student participation in the school
system
- शालेय प रसराशी समरसता / Harmony
with school premises

45.
● वद्याथर्थी संच यका / student’s record of minibank
- Along with educational experience students should have the knowledge related
economical respects such as Banking.
- In this project Whatever money students get as a pocket money from their parents,
students can save in this bank in their account.
- for this, every students have separate account, and main account is opened in bank.
- All collection goes in this account By Class teacher.
- Students can withdraw the money any time in the school time.
- Its help the students who can not get the large amount at the same time for educational
trip.
- they can save and participate in trip.
- if there is money problem in the house that time students can help the family with their
savings. students become habitual for savings….

46.
घटक 7 : शालेय शस्तीसाठी प्रयत्न /
Efforts for school discipline
शालेय शस्तीच्या
नयमावलीची वद्या यार्थ्यांमध्ये
रुजवणूक कशी करता येईल ते
स्पष्ट करा.
Explain how school
discipline can be inculcated
in students.

47.
Main points / मुख्य मुद्दे
अ) शस्तीचे अंतबार्शह्य स्वरूप / The internal and
external nature of discipline
ब) लादलेली शस्त आ ण स्वयंप्रे रत शस्त / Imposed
discipline and Self Inspired discipline
क) शस्त व शालेय नयमावली / Discipline and school
rules
- नयमांचे पालन
- प्रमाणबद्ध शक्षा

48.
ड) शस्त पालनाची प्रवृत्ती कं वा स्वयं शस्त / The tendency to follow
discipline or self-discipline
I) नयम निश्चतीत वद्या यार्थ्यांचा सहभाग / Student participation in rule setting
II) नयमांचे महत्त्व व आवश्यकता सांगणे / Explain the importance and
requirements of the rules
III) नयम पालनात वद्या यार्थ्यांचा सहभाग / Student participation in compliance
IV) नयमभंग करणाऱ्याशी व्यि तगत चचार्श / Personal discussion with the
offender
इ) वद्याथर्थी प रषद व मं त्रमंडळ / Student Council and members
I) वद्याथर्थी प रषदेची न मर्शती / Formation of Student Council
II) मंत्री प रषद / Members of student Council

49.
ई) व्यवस्थापनातील सहभाग व वद्या यार्थ्यांचे दा यत्व / Management participation and
student responsibilities
I) बे शस्तीचे प्रकार / Types of indiscipline
II) बे शस्त वद्या यार्थ्यांचे प्रकार / Types of indiscipline students
III) हाताळण्याच्या पद्धती / Handling methods
ग) बे शस्त वद्या यार्थ्यांना हाताळण्याच्या पद्धती / Methods of handling indisciplined
students
ह ) बे शस्तांचा व्य ती अभ्यास / Individual study of the indisciplined
ज) बे शस्तांच्या पालकांशी संबंध / Relationship with the parents of the indisciplined

50.
शालेय स्तरावर वद्याथार्थ्यांना पुर वण्यात
येणाऱ्या सोयी सु वधा मुख्याध्यापक
म्हणून तुम्ही कशा सोडवाल सोदहरण
लहा.
As a headmaster, How do you
solve the problem regarding
facilities provided to students at
school level.

51.
9 units ( ९ घटक )
Student
admission
( वद्याथर्थी प्रवेश
)
Student related
records
( वद्याथर्थी वषयक नोंदी )
Facilities for
students
वद्या यार्थ्यांसाठी सु वधा
Guidance according
to students ability
(क्षमतानुसारी
वद्या यार्थ्यांचे मागर्शदशर्शन )
Student service
( वद्याथर्थी सेवा )
Students personality
development
( वद्या यार्थ्यांचा
व्यि तमत्त्व वकास )
Efforts for school
discipline (शालेय
शस्तीसाठी प्रयत्न )
Fees, concessions, scholarships
and awards (शुल्क, सवलती,
शष्यवृत्त्या आ ण पा रतो षक
े )
Special student
service in different
schools ( भन्न
शाळांतील वशेष
वद्याथर्थी सेवा )