1.
UNIDADE 11 POLÍTICA DE BLOQUES E GUERRA FRÍA (1945-1989) Borja Campos Seijo I.E.S. García Barbón (Verín)

2.
1. FORMACIÓN DOS BLOQUES <ul><li>1.1. DA II GUERRA MUNDIAL Á GUERRA FRÍA. </li></ul><ul><li>De colaboración durante a guerra (acordos Ialta e Postdam) USA e URSS  discrepancia, rivalidade e confrontación  fin a gran alianza de capitalismo e comunismo contra o inimigo común (fascismo). </li></ul><ul><li>De 1945 a 1947, desacordos crecentes e rivalidades desembocan na formación de 2 bloques e no inicio da guerra fría: </li></ul><ul><li>a) Desacordos : sobre a administración dos vencidos e divididos (Alemaña). </li></ul><ul><li>b) Rivalidades : </li></ul><ul><li> consolidación da ocupación soviética nos estados de Europa central e oriental liberados polo Exército Vermello  fortalecemento do partidos comunistas deses países  formación de Democracias Populares (Hungría, Pol, Checoslovaquia…) a imaxe da URSS. </li></ul><ul><li> Guerra civil grega : enfrontamento entre monárquicos gregos (apoiados por GB e USA) e comunistas gregos (por URSS)  victoria monárquicos   tensións. </li></ul><ul><li> Irán: ocupada durante a guerra por británicos e soviéticos. Fin guerra  negativa a retirarse  mediación americana  retirada soviética e británica   tensións URSS-USA. </li></ul>

3.
<ul><li>Resultado: bipolarización en 2 bloques (occidental e oriental)  guerra fría en 2 etapas: </li></ul><ul><li> Guerra fría (1947-1958 ou 62): máxima tensión e confrontación. </li></ul><ul><li> Coexistencia pacífica (1958 ou 62- 1989): distensión das relacións internacionais. </li></ul>

4.
<ul><li>1.2 BLOQUE OCCIDENTAL. </li></ul><ul><li>- Bloque occidental ou capitalista = Europa Occidental e Norteamérica en torno a EEUU. Defínese polo capitalismo, democracia liberal e hexemonía nortemaericana  iniciativas: </li></ul><ul><li>$ Doutrina Truman (1947) : política de contención anticomunista/antisoviética promovida polo presidente de EEUU (Harry Truman) xustificada en nome da defensa do mundo libre. </li></ul><ul><li>$ Plan Marshall (1947) : estratexia de axuda ec para reconstrucción europea. </li></ul><ul><li> Finalidades: crear mercados de USA en outros países e fomentar lazos de dependencia ec, pol e ideolóxica. </li></ul><ul><li> Actuacións: creación da OECE (Organización Europea de Cooperación Ec = precedente da integración europea) e axuda ec durante a década dos 50 a países de Europa Occ., agás países do bloque oriental q o rexeitan, e España, illada por mor de Franco. </li></ul><ul><li> Resultados: reconstrucción ec da Europa occ e beneficios para USA: asegura mercados, consolida hexemonía americana e frea avance comunista en Europa. </li></ul>

5.
<ul><li>$ Creación OTAN (1949): Organización do Tratado do Atlánico Norte = tratado militar de defensa mutua baixo mando de USA  instalación bases militares americanas en Europa. OTAN = 12 membros iniciais (USA, Canadá, GB, Fra, Bel, Hol, Lux, It, Port, Nor, Din e Islandia) + 4 posteriores (Grecia, Turquía, Rep Federal Alemana e España). USA fomentou tamén outros tratados militares e pactos bilaterais, con países asiáticos, latinoamericanos,… no seu cerco á URSS. </li></ul>

6.
<ul><li>1.3 O BLOQUE ORIENTAL OU COMUNISTA. </li></ul><ul><li>O bloque comunista = Europa Oriental e boa parte de Asia. Defínese por comunismo soviético e hexemonía da URSS. Actuacións: </li></ul><ul><li> Democracias Populares (1947) : implantadas en Europa oriental (Polonia, Checoslovaquia, Hungría, Bulgaria e Rumanía), liberada polo Exército Vermello  espallamento revolución e barreira defensiva (telón de aceiro) para a URSS. </li></ul><ul><li> Doutrina Jdánov (1947) : que contesta á doutrina Truman  URSS defensora do anticolonialismo, democracia e mov obreiro  Formación do Kominforn = órgano de coordinación dos partidos comunistas de todo o mundo para estender a rev. </li></ul><ul><li> COMECON (1949) : reacción ao Plan Marshall. COMECON ou CAME (Consello de Axuda Mutua Económica) = 6 membros iniciais: URSS e dem propulares (Pol, Che, Hun, Rum e Bul) + 5 posteriores (Albania, Rep Democrática Alemana, Mongolia, Cuba e Vietnam). Obxectivos: recuperación e cooperación ec  formación dun espazo ec dominado pola URSS. </li></ul><ul><li> Pacto de Varsovia (1955): resposta á entrada da RFA na OTAN. Pacto de Varsovia  defensa mutua baixo mando da URSS  8 membros (URSS, Pol, Chec, Hn, Rum, Bul, Albania, RDA). URSS controla e chega a intervir militarmente neses países (Hungría, 1956, Checoslovaquia, 1968). </li></ul>

9.
<ul><li>1.4 CARREIRA DE ARMAMENTOS. </li></ul><ul><li>- A carreira e armamentos = constante durante toda a guerra fría. </li></ul><ul><li>- Tras USA, outros acceden á bomba nuclear = URSS en 1949, GB, Francia, China… </li></ul><ul><li>- Complexo industrial/militar presiona aos gobernos para manter un alto gasto en defensa  armas cada vez + caras e perfectas: misiles, cada vez de maior alcance e capacidade destructiva. </li></ul><ul><li>- A ONU impulsa un proceso de control de armamentos con algúns resultados: desmilitarización da Antártida e o espazo, Tratado de No Proliferación Nuclear (impedir a outros estados acceder a armamento atómico). </li></ul><ul><li>- Coexistencia pacífica (1962-89) favorece as conferencias de desarme  Acordos SALT e Conferencia de Seguridade e Cooperación Europea en Helsinki (1975). </li></ul>

10.
2. GUERRA FRÍA (1947-1962) <ul><li>2.1 A GUERRA FRÍA. </li></ul><ul><li>As relacións internacionais durante a Guerra Fría  3 trazos principais: </li></ul><ul><li>a) Confrontación bipolar entre 2 superpotencias (USA e URSS)  3 efectos: </li></ul><ul><li> Zonas de influencia exclusiva de cada potencia  reparto nacido en Postdam  2 Bloques  URSS: Europa oriental. USA: Europa occ, Xapón e América  imposición de teoría de soberanía limitada que impide a calquera país abandonar o bloque. </li></ul><ul><li> Forzan o aliñamento nos 2 bloques dos demais estados con poucas excepcións neutrais  países non aliñados do 3º Mundo. </li></ul><ul><li> Instrumentalizan para os seus fins e intereses os organismos internacionais (ONU por veto). </li></ul><ul><li>b) Guerra fría = enfrontamento non bélico de hostilidade controlada e tensión intermitente  conflictos localizados sen guerra directa USA-URSS por ameaza nuclear  equilibrio de terror = a seguridade de destrución total mutua ( e do mundo)  frea choque bélico directo. </li></ul>

11.
<ul><li>c) Enfrontamento ideolóxico entre 2 sistemas sociais incompatibles e antagónicos, que manipula á opinión pública cunha propaganda desmesurada nos medios de comunicación e cae en excesos histéricos  anticomunismo norteamericano do senador Mac Carthy  caza de bruxas = persecución e proceso de sospeitosos comunistas. </li></ul>

12.
<ul><li>2.2 FOCOS DE CONFRONTACIÓN. </li></ul><ul><li>Escenarios de confrontación = focos de tensión localizada: </li></ul><ul><li> Bloqueo de Berlín (1948-49): 1º estoupido grave da guerra fría. </li></ul><ul><li> Raíz do problema : a) Discrepancia dos aliados sobre o destino de Alemaña. b) Presencia occidental en Berlín, emprazada na zona soviética de ocupación de Alemaña. </li></ul><ul><li> Escalada e crise : decisión aliada (USA, Fra, GB) de crear un estado alemán occ sen acordo ruso  URSS pecha comunicacións e bloquea Berlín occ  resposta aliada: ponte aérea para suministrar Berlín occ. </li></ul><ul><li> Resultado e consecuencias : a) directo: fracaso soviético, que termina levantando o bloqueo. b) indirecto: creación da Alemaña Occ = RFA (República Federal de Alemaña) a partir das zonas de ocupación americana, británica e francesa  creación da RDA (República Democrática Alemana)  creación OTAN  creación COMECON. </li></ul>

13.
<ul><li> Guerra de Corea (1950-53): 1ª guerra localizada na guerra fría. </li></ul><ul><li> Raíz do problema : a) Ocupación de Corea (posesión xaponesa) trala derrota de Xapón por USA e URSS en 1945. </li></ul><ul><li>b) División en 2 estados: Corea Norte comunista e Corea Sur capitalista en 1948. c) Triunfo da revolución comunista en China en 1949. </li></ul><ul><li> Escalada e guerra : Corea N ataca e ocupa o sur en 1950  USA intervén baixo bandeira da ONU: repele agresión e invade o norte  reacción da China comunista: contraataque ata paralelo 38º  fin da guerra en 1953. </li></ul><ul><li> Resultado e consecuencias : a) directo: un millón de mortos e mesma fronteira tras 3 anos de guerra. b) indirecto: RFA entra na OTAN  creación Pacto de Varsovia e ingreso RDA  reconstrución ec de Xapón por USA como barreira de contención ante a China comunista en Asia. </li></ul>

14.
<ul><li> Nacionalización da Canle de Suez (1956): traslada confrontación bipolar ao 3ª Mundo. </li></ul><ul><li> Raíz do problema: nacionalismo árabe anticolonial de Nasser (presidente Exipto) e proxecto de construción do encoro de Assuán  créditos occidentais para o proxecto en función do aliñamento internacional de Nasser. </li></ul><ul><li> Escalada e guerra: Negativa de créditos occ  Nasser nacionaliza Canle de Suez, erosionando os intereses anglofranceses na Canle  GB e Francia (con apoio militar de Israel) ocupan a Canle en contra da resolución da ONU  ameaza atómica da URSS e abstención de USA  retirada de GB e Francia. </li></ul><ul><li> Resultados: a) directos: nacionalización da Canle por Exipto e construción do encoro de Assuán, b) indirectos: </li></ul><ul><li>- manifesta declive europeo e hexemonía de URSS e USA. - Medra a influencia da URSS no mundo árabe. </li></ul><ul><li>- 1º triunfo internacional do 3º Mundo. </li></ul>

16.
<ul><li>2.3 O PASO Á DISTENSIÓN. </li></ul><ul><li>2 conflictos marcan o paso da guerra fría á coexistencia pacífica: </li></ul><ul><li> Construción muro de Berlín (1961): prosperidade de Berlín Occ. atrae a un gran fluxo de inmigrantes de Berlín Or.  reacción RDA = peche da fronteira e construción do muro  Occidente critica o muro da vergoña. </li></ul><ul><li> Crise dos misiles de Cuba (1962): crise + peligrosa de toda a guerra fría. </li></ul><ul><li> Raíz do problema: a) rev cubana de 1959  réxime de Fidel Castro  adopción política socialista. b) USA non tolera eses cambios no Caribe  bloqueo ec á illa e intento de invasión (Bahía Cochinos, 1961). </li></ul><ul><li> Escalada e crise: URSS apoia a Cuba  instalación segreda de misiles nucleares en Cuba apuntando a USA  USA pon cerco á illa e declara a alerta militar  URSS en alerta militar  ultimátum estadounidense  negociación: retirada misiles e compromiso USA de non agresión a Cuba. </li></ul><ul><li> Consecuencias: a) directas: bloqueo ec americano a Cuba (ata hoxe)  aliñamento de Cuba no bloque oriental, b) indirectas: manifesta necesidade de distensión e negociación  coexistencia pacífica </li></ul>

18.
3. DISTENSIÓN E COEXISTENCIA PACÍFICA (1962-1989) <ul><li>3.1 FACTORES DE DISTENSIÓN. </li></ul><ul><li>A guerra fría nos anos 50 dá paso a unha distensión nos 60 = coexistencia pacífica. Factores: </li></ul><ul><li>a) Os novos dirixentes das superpotencias favorecen o cambio: </li></ul><ul><li> Na URSS Nikita Kruschev dirixe a desestalinización que culmina no XX Congreso do PCUS en 1956 (tras morte Stalin no 53)  repercusións na pol internacional que non evitan conflictos pero afirman o respeto mutuo das diferencias entre as 2 superpotencias, a non inxerencia e a procura de compromisos negociados. </li></ul><ul><li> En USA, John F. Kennedy (1960-63) defende na Nova Fronteira un programa de renovación que compatibiliza a hexemonía norteamericana con solucións pacíficas e flexibilidade negociadora e promete pol + éticas ( alianza para o progreso de Latinoamérica ). </li></ul>

19.
<ul><li>b) Irrupción do Terceiro Mundo na escena internacional  non aliñamento en ningún dos 2 bloques, o que non lles evita ser escenario da confrontación bipolar. </li></ul><ul><li>c) Outro factor contribúen ao novo clima internacional: </li></ul><ul><li> Debilitamento da cohesión e maior pluralidade en cada bloque  </li></ul><ul><li>- no bloque occ: formación da CEE e a ostopolitik (boas relacións cos países do leste) do chanceler da RFA Willy Brandt. </li></ul><ul><li>- no bloque comunista: ruptura chino-soviética tras morte de Stalin  deiverxencias ideolóxicas  maoísmo en China </li></ul>

20.
<ul><li>3.2. CONFLICTOS BÉLICOS. </li></ul><ul><li>Outros 2 conflitos evolucionan ao longo de todo o periodo provocando guerras localizadas: </li></ul><ul><li> Conflito de Oriente Medio (desde 1948) = problema rexional internacionalizado, aínda aberto. </li></ul><ul><li> Raíces : </li></ul><ul><li>1. Sionismo: asentamento de xudeus en Palestina (colonia británica) na 1ª metade S.XX. </li></ul><ul><li>2. Desprazamento de poboación palestina por colonos xudeus. </li></ul><ul><li>3. Aspiración sionista a un Estado xudeu en Palestina. </li></ul><ul><li> Escalada e guerra : </li></ul><ul><li>a) 1ª guerra arabo-israelí : en 1948 a ONU divide Palestina en 2 estados, un xudeu e un palestino  palestinos e estados árabes non ceptan partición  guerra entre árabes e israelíes  triunfo militar xudeu, que amplia o seu estado  Exipto ocupa a franxa de Gaza e Xordania Cisxordania  palestinos quedan sen territorio propio  fundación en 1964 da OLP (Organización para a Liberación de Palestina). </li></ul>

21.
<ul><li>b) Nacionalización Canle de Suez (1956): 2ª guerra arabo-israelí  victoria israelí no Sinaí. Retirada final ante ameaza URSS e EEUU. </li></ul><ul><li>c) Guerra dos seis días (1967): ataque estados árabes (Exipto, Xordania, Siria…) a Israel, triunfo israelí, que ocupa Gaza e Cisxordania (estados ocupados)  apoio de USA e Occidente a Israel  apoio soviético á causa árabe. ONU aconsella retirada xudea dos territorios ocupados  negativa israelí  comezo terrorismo palestino. </li></ul><ul><li>d) Guerra de Yon Kippur (1973): os árabes aproveitan festa perdón xudea para atacar Israel  contraofensiva xudea  triunfo Israel  represalia árabe = suba de prezos do petróleo por países da OPEP (Organización de Países Produtores e Exportadores de Petróleo), a maioría árabes  acordos de paz parciais e insuficientes = acordos de Camp David (1978) entre Israel e Exipto, pero sacrificando o futuro palestino. </li></ul>

23.
<ul><li>e) Nos anos 80, guerra civil no Líbano (refuxio de exiliados palestinos)  Israel aproveita guerra para invadir Líbano e cercar e masacrar as milicias palestinas  fuxida a Túnez da OLP. </li></ul><ul><li>Balance actual : fin da guerra fría (1989) elimina a dimensión bipolar, pero continúa o problema rexional  Conferencia de Madrid (1991)  inicia un difícil proceso negociador entre Israel e OLP  </li></ul><ul><li> Recoñecemento mutuo. </li></ul><ul><li> Cesión de territorios a Palestina a cambio de paz. </li></ul><ul><li> Creación Autoridade Palestina (autonomía palestina dentro do Estado de Israel) que inclue Gaza e Cisxordania. </li></ul><ul><li>- Pero terrorismo palestino e intransixencia israelí (represalias militares)  continuación do conflicto ata atualidade </li></ul>

24.
<ul><li> Guerra de Vietnam (1945/1975): conflito + longo da guerra fría. A guerra arrinca coa descolonización de Vietnam e dexenera integrándose no conflito bipolar. </li></ul><ul><li> Raíces do conflito : </li></ul><ul><li>1. Xapón ocupa Indochina (colonia francesa) na IIª Guerra Mundial. </li></ul><ul><li>2. No ano 1945, coa retirada xaponesa, Ho Chi Minh (revolucionario comunista vietnamita) declara a independencia de Vietnam, que Francia non acepta. </li></ul><ul><li>3. Guerra colonial  comunistas vietnamitas derrotan a Francia en 1954. </li></ul><ul><li>4. Conferencia de Xenebra (Suiza) = partición de Vietnam en 2 estados: norte comunista e sur anticomunista (separados por paralelo 17º), en espera dunhas eleccións que unifiquen o país </li></ul>

25.
<ul><li> Escalada e guerra: </li></ul><ul><li>Réxime de Vietnam do Sur (capital: Saigón)  Autoritarismo e negativa a celebrar ás eleccións para a unificación  resistencia da guerrilla comunista do Vietcong  guerra civil entre réxime de Saigón e vietcong. </li></ul><ul><li>Vietnam do Norte apoia a vietcong  USA apoia a Vietnam do sur  intervención militar masiva de USA en 1964  bombardeos masivos (napalm) do norte e extensión da guerra aos estados veciños de Laos e Camboia. </li></ul><ul><li>Dobre fracaso norteamericano: </li></ul><ul><li>1) Militarmente non esmaga ao vietcong e sofre miles de baixas entre os seus soldados. </li></ul>

26.
<ul><li>2. Guerra de Vietnam = 1ª Guerra televisada  brutalidade, ineficacia norteamericana e mortos  opinión pública norteamericana contra a guerra  movemento hippy, manifestacións, sentadas…  retirada paulatina de USA da guerra e comezo de conversas de paz a partir 1970  retirada total de USA en 1973  final da guerra en 1975: triunfo do vietcong (toma de Saigón) e unificación do país. </li></ul><ul><li> Resultado: </li></ul><ul><li>a) Directo: 1ª derrota militar norteamericana da historia  Síndrome de Vietnam. </li></ul><ul><li>b) Indirecto: estraga o prestixio de USA que mingua o intervencionismo militar americano ata Guerra do Golfo (1990). </li></ul>