1. KAZDAĞLARI’ NIN DOĞAL, ARKEOLOJİK, TARİHİ ve KÜLTÜREL KAYNAKLARI Doç. Dr. Abdullah SOYKAN Balıkesir Üniversitesi Coğrafya Bölümü IdaMark Manastırhan- Edremit/BALIKESİR 18. 03. 2011

2. Troya Atı Masalı

3. Acaba Truva Savaşı “Güzel Helen” için mi yapılmıştı? Öyle olsa Girit’ten Makedonya’ya kadar bütün güçler birleşip yıllarca Anadolu’nun kapısında savaşırlar mıydı? Böyle olsa neden Troya’yı savunmaya Hititler bile gelmiş olsun ki? Yoksa Helen, Anadolu’ nun, Biga Yarımadası’nın ya da Kazdağları’nın güzelliklerini, zenginliklerini mi temsil ediyordu?

4. Ayazma, Evciler - Bayramiç - ÇANAKKALE Paris, Hera – Athena - Afrodit

5. Troya Savaşı Komutanları Birleşik kuvvetlerin bu Anadolu’ ya ilk gelişleri olabilirdi, Ama biz son olmadığını Kimmerler’ in Lidya’ yı istilasından, Büyük İskender’ in Doğu Seferinden, Haçlı Seferlerinden ve Çanakkale Savaşlarından biliyoruz. Bugün gelenler kimler? Eldoradogold ve Teck Cominco (Kanada), Rio Tinto (İngiliz-ABD-Avustralya) Yani çok uluslu şirketler. Niçin Anadolu’ ya geliyorlar?

6. Altın, insanlar arasında önemli bir "değer ölçüsü"dür. Petrol, "karaaltın", zeytinyağı, "yeşilaltın"dır. “Altın kalpli” Devletlerin zenginliği “altın rezevleri” ile orantılıdır. Altın, stratejik bir maden olup, 8 000 yıldır bilinmektedir.

7. Bolluğun ve zenginliğin adı: “Turkish Delight”

8. O2 ölçüm merkezleri Scripps O2/N2 Network istasyonları ALT Alert, Northwest Territories, Canada CBA Cold Bay, Alaska, USA NWR Niwot Ridge, Colorado, USA (Geçici) LJO La Jolla, California, MLO Mauna Loa, Hawaii, USA KUM Cape Kumukahi, Hawaii, USA SMO Cape Matatula, American Samoa, USA CGO Cape Grim, Tasmania, Australia MCQ Macquarie Island, Australia (Geçici) PSA Palmer Station, Antarctica SPO South Pole Station, Antarctica

9. Avrupa The flask samples for precision O2/N2 measurements are collected at 6 ground-based stations (Jungfraujoch (CH), Puy-de-Dôme (F), Lutjewad (NL), Schauinsland (D), Hegyhatsal (HU), Mace Head (IRL)) as well as at 6 vertical profile stations (Orléans (F), Griffin (UK), Jena (D), Schauinsland (D), Hegyhatsal (HU), Poland site).

10. Şahindere Kanyonu

11. Şahindere Kanyonu

12. Şahindere Kanyonu

13. Kazdağları’ nın sahip olduğu doğal ortam özellikleri, anakaya, yerşekli, yerüstü ve yer altı su kaynakları, iklim, bitki örtüsü ve hayvan varlığı özelliklerinin bir araya getirdiği coğrafi durumun sonucudur.

14. B i g a Y a r ı m a d a s ı 8 140 km² K a z d a ğ l a r ı

16. Susuz Dağı B İ G A Eybek Dağı Katran Dağı Gürgen Dağı 8 140 km² Kazdağı Y A R I M A D A S I Çanakkale Boğazı 1 012 km² Dede Dağı Dikit Dağı Edremit Körfezi EGE DENİZİ

17. Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesi’ni Birbirinden ayıran, antik çağlarda “İda Dağı” olarak anılan Kazdağları, (Karataş T. 1774 m.) Biga Yarımadası’nın en yüksek kütlesidir. Ida Dağı kütlesi Eski çağ kaynaklarında da bir dağ silsilesinin ismi olup, en yüksek tepesi Gargaron veya Gargaros’ tur. Kazdağları silsilesi kabaca NE-SW doğrultusunda 75-80 km uzunluğunda ve N-S istikametinde ise 35-40 km genişliğindedir. Bu ölçüler dahilindeki Kazdağları’nın alanı yaklaşık olarak 1 012 km² dir.

18. Homeros İlyada’sında Zeus ile Hera’nın buluşmasını anlatırken şu dizeler geçer: “...Safranlardan, sümbüllerden tatlı bir halı/Uzanıverdi ikisi de halının üstüne...” Crocus gargaricus Herbert subsp. gargaricus LR(nt)

19. Dizelerde bahsedilen safran (çiğdem) ve sümbüller gerçekten de burada yetişir, ismi de Gargaros tepesinin adıyla anılır: Crocus gargaricus (Gargaros çiğdemi). Crocus gargaricus Herbert subsp. gargaricus LR(nt)

21. ANTİK KAYNAKLARDA IDA (KAZ DAĞI) IDA Luwi, Karia ve Grek dillerinde “orman, ağaç, tahta, odun” anlamı taşımaktadır. IDAIA Ida dağının nymphesidir (peri). OKEANOS ve TETHYS’in kızları, Irmak tanrısı SKAMANDROS’un karısıdır. Oğlu TEUKROS Troas bölgesinin ilk hükümdarıdır.

22. HOMEROS “…HAYVANLARIN ANASI, KAYNAĞI BOL IDA…” “…ÇOK PINARLI IDA…” Homeros, Ilias, VIII.47; XIV.283; XV.151 MÖ 8. yy

23. Kazdağları adı batıda Dikit ve Dededağı, ortada esas Kazdağı, doğuda Eybek Dağı, kuzeydoğuda Gürgen, Kocakatran, Küçükkatran ve Susuz (Sakar Dağı) dağlarından oluşan kütleye verilen isimdir. Güneyde Edremit Körfezi, doğuda Zeytinli Çayı, kuzeyde K. Menderes Çayı ve batıda Mıhlı Çayı arasında kalan esas Kazdağı (1774 m.) jeolojik ve jeomorfolojik özellikleri itibarı ile diğerlerinden kolaylıkla ayrılır.

25. Edremit Körfezi’nden Esas Kazdağı

26. K. Menderes

27. Zeytinli Çayı Vadisi

28. Mıhlı Çayı

33. Kazdağı veya Kazdağları isimleri; “Bitişik kelimelerin yazımı” Prof. Dr. Zeynep Korkmaz, Ortaöğretim Dil ve Anlatım 10. sınıf Ders Kitabı, s. 11 Devlet Kitapları I. Baskı 2006, “Oluşumlarına göre bileşik kelimeler - Anlam kayması yoluyla oluşanlar.” Prof. Dr. Feyza HEPÇİLİNGİRLER, Öğretmenler ve Öğrencilere Türkçe Dilbilgisi, Remzi Kitapevi, s. 19, I. Baskı, Ekim 2004,

34. “Şehir, kent, köy, mahalle, DAĞ, tepe, deniz, göl, ırmak, su v.b. kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması veya belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır.” Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu, s. 20-23, 24. Baskı, 2005, Kazdağları ile Kazdağı kelimeleri birbirine karıştırılmamalıdır. Çünkü ifade ettikleri coğrafi mekanlar farklıdır.

35. Esas Kazdağı kütlesinin güney yüzü, Zeytinli Çayı’ndan Altınoluk yerleşiminin batısına kadar olan (Damla T.) bölümü ile bu bölümün zirveye kadar olan yükseklikleri (Yaklaşık 21450 ha.), 17.04.1993 tarih ve 21555 sayılı resmi gazetede yayınlanan 93/4243 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park ilan edilmiş ve koruma altına alınmıştır.

36. KAZDAĞI MİLLİ PARKI

38. (Yiğitbaş ve Diğ. 2006)

40. Au BİGA YARIMADASI ZUHURLARI Cu,Pb, Zn,Ag Atinalı’ların, Miken’lerin, Aka’lıların bildiğini Osmanlı’lar da biliyordu; Cumhuriyet Türkiye’si de. Yakın zaman önce MTA ve İTÜ işbirliği ile yapılan bir tarama çalışması Biga Yarımadası’nın yeraltı zenginliklerinin ne kadar çeşitli ve bol olduğunu ortaya koymuştu. Sb Hg Mo, W Fe Mn

41. K a z d a ğ l a r ı 41 fondaki foto http://wowturkey.com/forum/ dan alınmıştır 03.11.2007 Çanakkale MARÇEP

42. Kazdağı Milli Parkı içerisinde Kazdağı’nın üç önemli zirvesi yer alır ( Karataş T. 1774 m, Babadağı T. 1765 m, Sarıkız T. 1726 m.). Türkiye’nin diğer dağlarına oranla, ilk bakışta çok fazla sayılamayacak bir yükseltiye sahiptir.

43. Karataş T.1774 Babadağı T.1766 Sarıkız T.1725

44. Güneyde Edremit Körfezi, kuzeyde K.Menderes Çayı’nın Yukarı Havzası,doğuda Zeytinli ve batıda Mıhlı Çayı vadilerinin meydana getirdiği derin çukurluklar arasında bulunuşu bu kütleye büyük bir nispi yükselti ve dolayısıyla heybetli bir görünüş kazandırmaktadır.

45. Kazdağı Göknarı başta olmak üzere Kazdağı’nda endemik tür sayısı 32 dir. Kazdağı’nda yaşayan Türkiye’nin endemik tür sayısı ise 78 dir. 800 takson olduğu bilinen Kazdağı’nda 5 açık tohumlu ağaç (ibreli), 38 de kapalı tohumlu ağaç (geniş yapraklı) türü bulunur.

46. Kaz DağıAvrupa kıtasının en önemli bitki alanlarından biridir Yaklaşık 800 taksonun kayıtlı olduğu Kaz Dağı florasında, 32’u. yalnızca bu dağa özgü olmak üzere en az 78 ülke çapında endemik ve nadir bitki yer alır.

47. Botaniğin babası olarak bilinen Theoprastus’un “Bitkiler Üzerine” yaptığı çalışmalardan alınan toplam 903 adet alıntı İda dağı (Kaz Dağı) ile bağlantılı olup, şimdiye kadar tek bir dağ için alınan en büyük bitki alıntı sayısını oluşturmaktadır.

48. Kaz Dağı florasında 3 farklı bitki coğrafya bölgesi elemanları yayılış gösterir Kaz Dağı florası %24 oranında Akdeniz floristik elemanı, %17,6 oranında Avrupa-Sibirya elemanı ve %1,3 oranında da İran-Turan elemanı içerir.

49. Farmakolojinin babası olan Dioscorides, çok iyi tanınan “De Materia Medica” (Tıbbi Materyaller) isimli kitabında, Kaz Dağı’ndaki, İda ahududusu (Rubus idaeus) ve İda kökü (Ruscus hypoglossum)’nün tıbbi özelliklerini tanımlamaktadır

52. Troya atının yapıldığı Kazdağı köknarının bilimsel adı Abies nordmanniana subsp. equi-trojani’dir. Göknar

53. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinde gemileri Haliç’e indirmek için kullandığı kızakları Kazdağı göknarından yaptırmıştır.

54. Kızılçam Karaçam Kestane Kayın

55. Kazdağları’nın Endemik ve Nadir Bitkileri

62. Endemik bitkilerinden bir bölümü antik Troya kent ve uygarlığından isimlerini almışlardır. Achillea fraasii vartrojana Digitalis trojana Sideritis trojana Ferulago trojana Armeria trojana Carduus nutans subsp. trojanus Galium trojanum

63. Bazı endemik bitkiler Kazdağı’nın antik dönem ve günümüzdeki ismiyle isimlendirilmişlerdir Erysimum idae Jasione idaea Astragalus idae Ferulago idae Hieracium idae Hypericum kazdaghensis

64. Yine mitolojide “canavarlar anası ida” olarak betimlenen Kazdağları’ nın bir bölümünün Milli Park ilanı ve avlanmanın yasaklanması ile birlikte, yaban hayvanı popülasyonlarında gözle görülür artışlar olmuştur. Bilinen en önemli hayvan türleri; ayı, domuz, kurt, karaca, tilki, porsuk, sansar vb.dir.

65. Karaca Ayı Engerek Küçük Sıvacı

66. Toplam 21 omurgalı hayvan türünün yaşadığı Kazdağı’nda 82 de kuş türü mevcuttur. Bölgede yapılan araştırmada 10-15 yıl öncesine kadar sırtlan ve vaşak gibi hayvanlar görülmesine rağmen, bugün bu türlerin tükendiği anlaşılmıştır. Ayı, kurt ve karaca gibi türler de risk altındadırlar.

70. Milli Park sınırları içerisindeki sayısız pınarlardan en önemlileri arasında; Kırlangıç Pınarı, Çiriş ve Elma Pınarları, Ekşisu Pınarı, Kozlu ve Yenicesu pınarları, Kartal Pınarı, Yurt Pınarları, Pınarbaşı Pınarı, Kirazlı Pınarı ve Aksu Pınarı sayılabilir. Milli Park’ın önemli akarsuları arasında; Zeytinli Çayı, Kızılkeçili Çayı, Ihlamur Dere, Güre Çayı, Kuru Dere, Manastır Çayı, İskele Dere ve Şahin Dere sayılabilir.

74. Şahindere Mıhlı Kızılkeçili Hasanboğuldu

75. Dalaksuyu Padişah Pınarı Sutüven Şahindere

77. Kazdağları Tatlısu Kaynaklarının Oluşum Modeli

79. Milli Park’ın yakın çevresinde çok sayıda antik kent bulunmaktadır. Troya savaşlarından önce kurulmuş, Antandros, Adramyttion ve Assos (Behramkale) en önemlileridir. Yine Thebe, Killa, Khrysa, Anderia, Autaudros, Pedesos ve Astrya Milli Park’a yakın antik yerleşimlerdir.

83. Antandros kenti M.Ö. 7. yy da Pergoslar tarafından kurulmuş, askeri önemi olan bir yerleşmedir. 215 m yüksekliğindeki tepede kalesi olan kentin deniz kıyısına kadar uzanan oldukça geniş bir yerleşme sahası vardır. M.Ö. 6. yy başlarında Lidyalılar’ın, sonlarında ise Persler'in eline geçmiştir. Denizden gelen saldırılara karşı önemli konumda olması nedeniyle sürekli el değiştirmiştir.

84. Büyük İskender'in ölümünden sonra Bergama Krallığı'nın, M.Ö. 1. yy da Roma'nın ardında da Bizans İmparatorluğu'nun hakimiyetine girmiştir. Bizans Asyası'nın şehir ve piskoposlukları içinde Antandros'ta ün yapmış kentlerdendir.

86. 13. yy sonları, 14. yy başlarında Balıkesir havalisinde kurulan Karasi Beyliği ile Türklerin yerleşme sahası olma özelliği kazanan saha, 1345'te Balıkesir ve Edremit'i Orhan Bey'in alması ve oğlu Süleyman Paşa'ya vermesi ile kesin olarak Osmanlı'ların eline geçmiştir.

87. Yerleşim birimlerinin bir kısmı Türkler tarafından, bir kısmı ise çoğunluğu Rumlar'dan oluşan halkın arasına Türkler'in yerleşmesiyle kurulmuştur. Nitekim Çamlıbel ve Avcılar gibi köyler, 17 ve 18. yy larda Türk ve Rum halkın bir arada yaşadığı köylere tipik örnek oluştururlar.

89. Yaklaşık 400 yıllık bir geçmişe sahip olan Altınoluk da (Çam Mahallesi) Türkler tarafından kurulmuş bir yerleşmedir. Diğer taraftan Fatih Sultan Mehmet'in donanması için kereste ve kızak hazırlatmak amacıyla Toroslar'dan Türkmen aşiretler getirmesiyle kurulan köylere de rastlanır.

90. Kazdağı mitoloji ve kültürel değerler bakımından son derece zengindir. Mitolojik açıdan, Truva Kralı’nın oğlu Paris’in bu dağda çobanlık yapması, Zeus’dan aldığı görev ile Tanrıçalar arasında düzenlenen ilk güzellik yarışmasında Afrodit’i seçmesi, Helena’yı kaçırması ve bu nedenle 10 yıl süren Truva Savaşları’nın başlaması büyük önem taşımaktadır.

93. Kazdağı Milli Parkı’nın kültürel değerleri arasında Türkmen, Yörük ve Sarıkız kültürleri ayrı bir önem taşımaktadır. Tahtakuşlar’daki Etnografya Müzesi, Avcılar’daki Dedepınarı, Kızılkeçili’deki Hasanboğuldu, Çamlıbel’de Dilek Dede ve Kavlaklar’daki Garip Dede, Sarıkız Tepe ve Babadağı bu kültürlerin birer yansımalarıdır.

100. Ve Kutsal Zeytin Ağacı…