2. Binh pháp Tôn T sưu t m by Bùi Đ c Dương
B n b ng tre th i Càn Long.
Tôn T binh pháp (ch Hán: 孫子兵法 / 孙子兵法; Pinyin: Sūnzĭ Bīngfǎ; WG: Sun1 Tzu3 Ping1 Fa3; ti ng
Anh:Sun Tzu's The Art of War) còn đư c g i là Binh pháp Ngô Tôn T , là sách chi n lư c chi n thu t ti ng
Hoa do Tôn Vũ so n th o vào năm 512 TCN đ i Xuân Thu, không ch đ t n n móng cho binh h c truy n
th ng, mà còn sáng t o nên m t h th ng lý lu n quân s hoàn ch nh đ u tiên trong l ch s nhân lo i. B i
v y Binh pháp Tôn T đư c tôn xưng là Tuy t tác binh thư hàng đ u c a th gi i c đ i. M t khác, tuy là m t
b binh thư, nhưng t m nh hư ng c a Binh pháp Tôn T l i không ch gi i h n trong lĩnh v c quân s , mà
còn có th áp d ng vào nh ng lĩnh v c khác như kinh t h c, th d c th thao, khoa h c,… [1]
Tôn T binh pháp cũng đư c áp d ng trong gi i kinh doanh và chi n lư c.[2][3]
L ch s
Cu n "Tôn T binh pháp" do Tôn Vũ dâng lên Ngô vương H p Lư là cu n binh pháp hoàn ch nh, đư c
vi t vào năm 512 trư c Công nguyên. Theo S ký và theo lu n bàn v Tôn T c a Tào Tháo, đ u có ghi
chép rõ ràng v 13 chương sách c a Tôn Vũ. T đ i nhà Đư ng, nhà T ng v sau, xu t hi n khá nhi u
thuy t l m l c đ i v i cu n Tôn T binh pháp. B i vì t sau đ i nhà Tuỳ cu n binh pháp này đã b th t
truy n. đ i nhà Thanh ngư i ta hi u Tôn T binh pháp và Tôn T n binh pháp là cùng m t cu n
sách, Tôn Vũ và Tôn T n cũng là m t ngư i, th m chí còn cho r ng ch có Tôn T n mà không có Tôn Vũ.
Năm 1957 khi Quách Hóa Như c vi t v Binh pháp Tôn T còn d n l i Đ M c cho r ng: Binh pháp Tôn
T có 82 bài và 9 quy n hình v c ng v i cu n "Ngô Vi t Xuân Thu" ghi chép các câu h i và tr l i
c a Tôn Vũ v i vua Ngô. Truy n đ n đ i Tam Qu c, đư c Tào Tháo ch n l a, g t s a, biên t p và chú
thích, b ch th a, chép nh ng ph n tinh tuý và x p thành 13 thiên, t c là cu n "Tôn T " lưu truy n đ n
ngày nay. Và kh ng đ nh Tào Tháo đã gi l i nh ng n i dung ch y u c a "Tôn T ", đó là m t c ng hi n
không th lu m đư c [4].
Tháng 4 năm 1972, hai cu n sách Tôn T binh pháp (Tôn Vũ) và Tôn T n binh pháp đ ng th i tìm th y
trong m t ngôi m c t th i nhà Hán t nh Sơn Đông, Trung Qu c. Tháng 7 năm 1978, cu n Tôn T
binh pháp cũng đư c tìm th y trong m t ngôi nhà Thanh H i Trung Qu c, nh ng ng nh n kéo dài v
cu n Tôn T binh pháp b y gi m i đư c làm rõ. [5]
T trư c tháng 4 năm 1972, b n Tôn T binh pháp đư c lưu chuy n cho là c nh t, đó là b n kh c
đ i T ng. Vào cu i đ i nhà Hán đã đư c Tào Tháo chú gi i, sau đó là M nh Th nhà Lương, Lý
Thuyên nhà Đư ng, Đ M c, Tr n H o , Gi Lâm, Mai Nhiêu Th n nhà T ng, Vương Tri t, Hà Diên
Tích và Trương Dư. Trong đó b n chú gi i c a Tào Tháo là có giá tr hơn c . Đ n năm 1957,Thư ng
tư ng Quách Hóa Như c (Trung Qu c) đã vi t l i Tôn T binh pháp theo th văn ngày nay, d a vào b n
kh c đ i nhà T ng và có tham kh o b n Tôn T trong T b tùng san th i Gia Tĩnh nhà Minh. Nh ng b n
này có 13 bài (thiên): Bài 1 K , bài 2 Tác chi n, bài 3 Công mưu, bài 4 Quân hình, bài 5 Binh th , bài 6 Hư
2
3. Binh pháp Tôn T sưu t m by Bùi Đ c Dương
th c, bài 7 Quân tranh, bài 8 C u bi n, bài 9 Hành quân, bài 10 Đ a hình, bài 11 c u đ a, bài 12 Ho công,
bài 13 D ng gián. Sau khi d ch Quách Hóa Như c chia thành 13 bài là: 1 Bàn v chi n tranh, 2 Ti n công
chi n, 3 T c quy t chi n, 4 V n đ ng chi n, 5 Ch đ ng tính, 6 Linh ho t tính, 7 Đ a hình, 8 S d ng gián
đi p, 9 Phán đoán tình hu ng, 10 Ho công, 11 Qu n lý giáo d c, 12 Quan h ch huy, 13 Tu dư ng c a
tư ng soái, r i l i chia thành 108 đo n.
T năm 1972 v sau (khi đã có b n "g c" Binh pháp Tôn T đ i Hán) có nhi u hình th c vi t v cu n
sách này nh m giúp cho ngư i đ c d hi u, nhưng v n d a trên nguyên t c b n d ch c a Quách Hóa
Như c, r i đ i chi u s a theo b n đ i Hán. B n c a Mã Nh t Phu vi t theo 13 thiên c a Tôn Vũ, m i thiên
có 3 ph n là b n g c, di n gi i (d a theo Quách Hóa Như c) và l i bình. B n c a Đ c Thành l i biên t p
theo ba m c l n; 1, Tôn T binh pháp d n nh p ; 2, Tôn T binh pháp ng d ng; 3, Tôn T binh pháp
nghiên c u
K t bài vi t c a Tào Tháo đã có đ n vài trăm ngư i tham gia. K t th k 7, Binh pháp Tôn T đã
vào Nh t B n do s th n đưa v , không lâu truy n đ n Tri u Tiên, đ n th k 18 truy n vào châu Âu qua
các qu c gia Pháp, Anh, Đ c mà lan kh p toàn th gi i.[6]
T m nh hư ng
nh hư ng ngoài ph m vi Trung Qu c
Binh pháp Tôn T đư c du nh p vào Nh t B n ngay t th k 6, nhưng chưa ph i là tr n b . Ngư i có công
l n nh t trong vi c đưa Binh pháp Tôn T đ n Nh t B n chính là h c gi ngư i Nh t Kibi Makibi (Cát Bi Chân
Bi, 693-775). Vào năm 716, khi ông đư c phái đ n Trung Qu c đ h c t p th ch nhà Đư ng. Sau 19 năm
h c t p các lo i kinh, s , h c thuy t Trung Hoa, ông đã mang theo r t nhi u sách kinh đi n c a Trung
Qu c v Nh t B n, trong đó có c Binh pháp Tôn T . Sau khi vào Nh t B n cu n sách đã t o nên m t s c
nh hư ng to l n, và tr thành lý thuy t ch đ o quân s ch y u c a Nh t B n. Trong đó n i ti ng nh t là h c
gi Oe no Masafusa (Đ i Giang Khuông Phòng). Cu n Đ u chi n kinh do ông biên so n đư c coi là trư c tác
lý lu n quân s đ u tiên trong l ch s Nh t B n. Tác ph m này ch u nh hư ng sâu s c c a Binh pháp Tôn
T , là m t "ki t tác b t h " dung hoà binh pháp Trung Qu c c đ i v i n n quân s Nh t B n.
T i phương Tây Binh pháp Tôn T đư c du nh p đ n Pháp đ u tiên. Vào năm 1772, cha đ o Joseph Marie
Amiot đã phiên d ch và xu t b n cu n sách t i Paris v i tên g i Ngh thu t quân s Trung Qu c, trong đó có
"13 chương binh pháp Tôn T ", đã gây đư c ti ng vang l n.
B n d ch ti ng Anh đ u tiên c a Binh pháp Tôn T đư c xu t b n vào năm 1904. T i phương Tây, Anh là
nư c nghiên c u nhi u nh t v Binh pháp Tôn T . Trong s các b n d ch ngo i văn c a cu n sách này,
nh ng b n d ch ti ng Anh, do Anh xu t b n cũng có t m nh hư ng r ng nh t.
Năm 1910, Binh pháp Tôn T đư c Bruno Nnavvrra d ch sang ti ng Đ c và xu t b n t i Berlin v i nhan
đ Tác ph m bàn v chi n tranh c a các binh gia c đi n Trung Qu c. M t Chuyên gia lý lu n quân s n i
3
4. Binh pháp Tôn T sưu t m by Bùi Đ c Dương
ti ng c a Đ c là Carl von Clausewitz cũng ch u nh hư ng sâu s c c a Binh pháp Tôn T , đi u này th hi n
r t rõ trong tác ph m Bàn v chi n tranh (Von Kriege) c a ông.
Vi c nghiên c u Binh pháp Tôn T t i Hoa Kỳ di n ra khá mu n, sau khi Chi n tranh th gi i th 2 ch m d t
m i b t đ u. Cùng v i s phát tri n c a khoa h c k thu t, khi n cho hình th c và quy lu t tác chi n truy n
th ng đã có s thay đ i to l n. H th ng lý lu n quân s truy n th ng c a châu Âu tr nên l i th i, th
nhưng Binh pháp Tôn T v i n i hàm tri t lý quân s uyên thâm, đã thu hút s chú ý c a các chuyên gia chi n
lư c phương tây, giúp h tìm ra đáp án đ gi i quy t các v n đ th c t . S trư ng s nghiên c u chi n lư c
thu c đ i h c qu c phòng Hoa Kỳ là John Collins trong tác ph m Đ i chi n lư c: nguyên t c và th c
ti n (Grand Strategy Principles and Practices) xu t b n năm 1973 đã vi t như sau: Tôn T là m t nhân v t vĩ
đ i đã t o l p nên h tư tư ng chi n lư c đ u tiên c a th i c đ i ... Cho đ n t n ngày nay, v n không ai có
đư c trình đ nh n th c sâu s c đ n th v các m i quan h tương tác, các v n đ c n nghiên c u và nh ng
nhân t ràng bu c đ i v i chi n lư c. Ph n l n các quan đi m c a ông v n gi tr n v n giá tr trong th i đ i
ngày nay[7].
nh hư ng trên lĩnh v c quân s
T gi a th k 20, các chuyên gia quân s phương Tây đã thư ng xuyên v n d ng tư tư ng Tôn T đ
nghiên c u các v n đ quân s . Trong nhi u tác ph m n i ti ng v quân s , t Chi n lư c lu n (Strategy)
c a Sir Basil Henry Liddell Hart, Đ i chi n lư c (The Great Strategy) c a John M. Collins, cho đ n Ch huy tác
chi n (Game Plan: A Geostrategic Framework For the Conduct of the U.S-Soviet Contest) c a Zbigniew
Kazimierz Brzezinski, đ u có th nh n ra nh hư ng c a tư tư ng Tôn T . Nhi u quan đi m trong Binh pháp
Tôn T , như chi n lư c th ng l i tr n v n là không c n đánh mà khu t ph c đư c k đ ch, quan đi m th n
tr ng đ i v i chi n tranh (th n chi n) và h n ch chi n tranh, quan đi m đánh b ng th đo n ngo i giao (ph t
giao) chú tr ng liên minh chi n lư c, càng ch ng t giá tr quý báu trong xu th hoà bình và phát tri n hi n
nay.
nh hư ng đ i v i các lĩnh v c khác
Ngay t th i Chi n Qu c B ch Khuê đã ng d ng tư tư ng c a Tôn T vào lĩnh v c kinh doanh và đ t đư c
nhi u thành t u l n. Sang th i B c T ng, xu t hi n m t tác ph m lý lu n v ngh thu tC vây Kỳ kinh th p
tam thiên (Mư i ba chương kinh đi n đánh c ), mô ph ng theo 13 chương c a Binh pháp Tôn T . T n a sau
th k 20 tr l i đây, xu th ng d ng Binh pháp Tôn T trong nh ng lĩnh v c phi quân s càng tr nên sôi
n i. Trong nh ng năm 50 c a th k trư c, t i Nh t B n đã xu t hi n h c phái qu n lý kinh doanh theo binh
pháp, và nhanh chóng gây nh hư ng trên ph m vi toàn th gi i, hình thành m t trào lưu nghiên c u Binh
pháp Tôn T trong lĩnh v c kinh t . Ngoài ra Binh pháp Tôn T còn đư c nghiên c u dư i nhi u góc đ khác
n a, như tri t h c, y h c, th d c th thao, khoa h c h th ng, lý thuy t quy t đ nh, tâm lý h c, ngôn ng h c,
toán h c, d trù h c, qu n tr hành vi, và đ u có đư c thành qu to l n [8]
ng d ng trong kinh doanh
4
5. Binh pháp Tôn T sưu t m by Bùi Đ c Dương
Nh ng thương nhân n i ti ng th i Tiên T n là Đào Chu Công (Ph m Lãi), B ch Khuê đã bi t ng d ng thành
công Binh pháp Tôn T vào qu n lý kinh doanh.
Bư c vào xã h i hi n đ i, nhi u nư c tư b n phát tri n không h n mà cùng có ý tư ng v n d ng Binh pháp
Tôn T đ c i thi n v n đ qu n lý kinh doanh c a doanh nghi p, gi a th k 20 t i Nh t B n th m chí còn
hình thành m t h c phái kinh doanh b ng binh pháp, v i s c nh hư ng lan to kh p th gi i, hình thành cơn
s t nghiên c u Binh pháp Tôn T trong lĩnh v c kinh t . Nhi u công ty l n th m chí còn tr c ti p s d ng Binh
pháp Tôn T làm giáo trình hu n luy n dành cho các nhân viên qu n lý b c trung tr lên. Theo Th i báo kinh
t th gi i ra ngày 24-1-1983, m t phái đoàn qu n lý doanh nghi p Trung Qu c đi thăm Nh t B n đ tham
kh o kinh nghi m qu n lý doanh nghi p, đã đư c cán b phía Nh t B n gi i thích như sau: Kinh nghi m qu n
lý c a chúng tôi đ u xu t phát t đ t nư c Trung Qu c c a các anh, và t ng cho phái đoàn Trung Qu c m t
cu n sách, th t b t ng , đó chính là Binh pháp Tôn T [9]
Hoa Kỳ cũng đã đem Binh pháp Tôn T ng d ng r ng rãi vào lĩnh v c qu n lý kinh t . Claude S. Gorge trong
tác ph m L ch s tư tư ng qu n lý (The History of Managerial Thoughts) xu t b n năm1972, đã nh n xét v
giá tr to l n c a lý thuy t dùng ngư i trong Binh pháp Tôn T đ i v i v n đ qu n lý doanh nghi p hi n đ i.
Ông vi t r ng: N u mu n tr thành nhân tài v qu n lý, b n nh t đ nh ph i đ c Binh pháp Tôn T . Vào
năm 1979, D. A. Holway trong tác ph m L ch s phát tri n c a tư tư ng qu n lý cũng h t s c ca ng i nh ng tư
tư ng qu n lý kinh t hàm n trong Binh pháp Tôn T , và nh n xét r ng phương pháp phân chia c p b c quân
đ i, đ ng c p tư ng lĩnh trong qu n lý quân s , cách s d ng thanh la, c xí, l a hi u đ chuy n tin t c
ch ng t Tôn T đã bi t cách x lý t t các m i quan h gi a tham mưu và lãnh đ o tr c ti p, và cho r ng lý
lu n t ch c ki u m u cho qu n lý doanh nghi p hi n đ i.[9]
Trong chương K c a Binh pháp Tôn T có vi t. Tư ng lĩnh ph i có các đ c tính (mưu trí), (uy tín), (nhân t ),
(dũng c m), (nghiêm minh). Đ t trong thương trư ng hi n đ i, quan đi m này v n gi nguyên ý nghĩa ch đ o
ph bi n c a nó, ch có đi u chi n trư ng gi đã đ i sang thương trư ng, tư ng lĩnh c a thương trư ng chính
là các doanh nhân.
Đánh giá
Mư i ba chương sách c a cu n Tôn T g m hơn 7.000 ch , quán xuy n tư tư ng và phương pháp c a duy
v t lu n đơn thu n và bi n chính pháp nguyên thu , nêu lên đư c m i quan h ph c t p c a chi n tranh v i
chính tr , ngo i giao, kinh t , hoàn c nh t nhiên, cùng là tác d ng tương h gi a năng đ ng ch quan c a
ngư i d ng binh v i quy lu t khách quan, đi u ki n hi n th c, đ c p m t cách toàn di n quy lu t ph bi n
c a chi n tranh và nguyên t c tr ng y u c a ch đ o chi n tranh.
Binh pháp Tôn T là binh thư s m nh t, vĩ đ i nh t th i c Trung Qu c, mà t xưa đ n nay đư c x p hàng
đ u trong b y t p võ kinh. Ngư i Nh t suy tôn Tôn Vũ là thu t c a binh h c phương đông là thánh đi n binh
h c và là binh thư th i c b c nh t th gi i. Binh pháp c a Tôn Vũ đư c d ch ra nhi u th ti ng nư c ngoài,
5
6. Binh pháp Tôn T sưu t m by Bùi Đ c Dương
châu Âu cũng r t đư c tôn sùng. V minh quân nư c Ph làFriedrich II Đ i Đ đã d ch và kh o c u Binh
pháp Tôn T . Trong chi n tranh Napoléon cũng thư ng đ c Tôn T binh pháp. Các v th ng soái c a Quân
đ i Đ c trong cu c Chi n tranh th gi i l n th nh t cũng nghiên c u ki t tác này.[10] Không nh ng th , Hoàng
đ Wilhelm II nư c Đ c, ngư i đã gây ra cu c Chi n tranh th gi i l n th nh t, sau khi th t b i đư c
đ c binh pháp Tôn T li n than r ng:
"Ti c thay 20 năm trư c đây Tr m không đư c xem cu n sách này" Quách Hóa Như c. sđd. trang
14</ref>
Tháng 8 năm 1990, sau khi Chi n tranh vùng V nh bùng phát, phóng viên Th i báo Los Angeles đ n
ph ng v n T ng th ng George H. W. Bush, phát hi n trên bàn làm vi c c a ông có bày hai cu n sách,
là Hoàng đ Caesar và Binh pháp Tôn T [7]
. Có ngư i nói: Trong cu c Chi n tranh vùng V nh, các s
quan quân đ i Hoa Kỳ đ u mang theo Binh pháp Tôn T . Như v y cho th y cu n binh pháp c đ i có t
2500 năm trư c, trong cu c chi n tranh hi n đ i hoá hôm nay v n phát huy nh hư ng sâu r ng. Danh
tư ng Takeda Shingen (Vũ Đi n Tín Huy n) đư c tôn xưng là "Tôn T " c a Nh t B n. Ông suy tôn Tôn
T là b c th y c a mình, vi t b n câu trong Binh pháp Tôn T lên c tr n, c m t i c a doanh tr i.
"Lúc nhanh thì như gió cu n, lúc ch m rãi như r ng sâu, lúc t n công như l a cháy, lúc phòng ng
như núi đá"[11].
Tôn T binh pháp không ch là b u v t c a văn hoá truy n th ng c a dân t c Trung Hoa, mà còn là
tinh hoa c a văn hoá th gi i, là c a c i tinh th n chung c a nhân lo i. [12] Trong khi d ch Tôn T
binh pháp năm 1957, Quách Hóa Như c tâm s : Văn c c a Tôn T cô đúc n u d ch theo m t
cách đơn gi n thì trúc tr c khó hi u, tuy trung thành nhưng không "đ t". Cho nên m t m t ph i h t
s c trung thành v i nguyên văn, t ng ch t ng câu đ u ph i c gi ý nghĩa cũ c a nó, không th
thêm th t, n u không s hoá ra chú thích. Nhưng, m t m t khác gi t và câu trong gi ng văn di n
t l i ph i b i b thêm cho g n ý, khi n ngư i đ c d hi u. Văn c c a Tôn T , văn g n nghĩa sâu,
nhi u âm đi u, có th nói đ trong vư n s to mùi thơm c a hoa quý, ném xu ng đ t s có
ti ng kêu c a b c vàng. Nhi u t s p đ i nhau, nhi u câu trùng l p th t là đ p khi n ngư i ta
không n và cũng không dám t ý đ làm m t th n s c và âm đi u giàu có c a nó[13]
L i t a do nhóm biên d ch cu n Truy n Tôn T c a Tào Nghiêu Đ c có đo n vi t: Trư c tác "Binh
pháp Tôn T " là b binh pháp kinh đi n hàng đ u th gi i, đư c danh tư ng các th i đ i đ cao,
n c ti ng xưa nay. Tác d ng và giá tr c a nó, không ch h n h p trong ph m vi quân s , mà các
lĩnh v c chính tr , ngo i giao, văn hoá, kinh t , đ u ch u nh hư ng sâu s c.[14]
Mã Nh t Phu đánh giá v binh pháp Tôn T như sau: nh hư ng c a cu n Tôn T không ch gi i
h n lĩnh v c quân s . "Tôn T " là phương lư c tr qu c c a chính tr gia, là t m gương soi c a
nhà tri t h c, là pháp b o c a nhà ngo i giao, là báu v t trong con m t c a văn h c gia; trong
cu c thương chi n k ch li t hi n nay, đó cũng là sách giáo khoa chi n lư c c a nh ng nhà kinh
6
7. Binh pháp Tôn T sưu t m by Bùi Đ c Dương
doanh. V th n kinh doanh Tùng H c a Nh t B n cũng cho r ng, cu n Tôn T là pháp b o thành
công c a ông ta [15]
Binh pháp Tôn T đư c v n d ng r ng rãi trong nhi u lĩnh v c, h p d n đư c s chú ý nghiên c u
c a nhi u nhân sĩ, cu i cùng đã gây thành m t s c nóng Tôn T mang tính toàn c u.
H n ch
Do h n ch c a hi n th c khách quan và m c đ nh n th c đương th i, cu n Tôn T không th
tránh kh i nh ng ch thiên l ch ho c l m l n, như xem nh vai trò binh sĩ, ch chú tr ng đư c l i
mà không đ ý đ n chính nghĩa hay là không chính nghĩa như: cư p bóc thôn xóm, giành l y nhân
l c c a nư c đ ch; m r ng lãnh th , giành l y c a c i nư c đ ch. C n chú ý xem l i nh ng ph n
đó.
Trích d n
Có ngư i nói r ng, phép bi n ch ng c a Tôn Vũ ch khuôn trong lĩnh v c quân s h c, ph m vi
nh h p. Nh n đ nh như v y là thiên l ch, b t c lo i tư tư ng nào, ch c n nó giàu tính tri t h c,
vô lu n nhìn t góc đ nào, đ u có ý nghĩa ch đ o ph bi n. Nhi u v n đ trong 13 thiên Binh
pháp như:
T n công đ ch khi nó không đ phòng, tác chi n m t cách b t ng
T b o v mình đ giành th ng l i
Tránh ch th c đánh vào ch hư
Giành th ng l i theo tình hình c a đ ch
Ra l nh thì dùng văn, tr an thì dùng võ
…
Tuy nói v quân s , nhưng phù h p v i các ngành ngh . m t s nư c có n n kinh t phát tri n,
ngay khi tuy n d ng nhân viên bán hàng, cũng không tách r i n i dung c a Binh pháp Tôn T .
[16]
Câu cu i cùng chương 3 như sau:
故曰:知彼知己,百戰不殆;不知彼而知己,一勝一負;不知彼,不知己,每戰必敗 ("tri b tri k , bách
chi n b t đãi; b t tri b nhi tri k , nh t th ng nh t ph ; b t tri b , b t tri k , m i chi n t t b i")
Bi t ngư i bi t ta, trăm tr n không nguy; không bi t ngư i mà ch bi t ta, m t tr n th ng m t tr n thua;
không bi t ngư i, không bi t ta, m i tr n đ u b i.
Câu này đã đi vào thành ng Trung Qu c và Vi t Nam, r t ph bi n nhưng n i dung có
khác đi:
"Tri k tri b , bách chi n bách th ng" ("Bi t ngư i bi t ta, trăm tr n trăm th ng")
7