1.
s nr. 47
stichting
industrieel
bouwen
nederland
,
Aanleiding genoeg voor
n zicht op de toekomst.
L .J

2.
r ~
De feestelijke bijeenkomst kent diverse onderwerpen:
,
Een presenratie van alle Booostingieden in -door De Meeuw ter beschikking gestelde- wücs.
ochtend: Een kennismarkt: Booostingieden die het lustrum sponsoren presenteren opmerkelijke
producrroepassingen aan hun relaties en srudenren.
(AVA: Alleen tOegankelijk Voor Aangeslotenen bij Booosting).
middag: De prijsuitreiking van Ideeënprijsvraag THE DOOOR, tijdens de lunch.
Een tentoonstelling over 10 jaar Booosting-productontwikkeling.
HET DEBAT over 'De tOekomst van de bouw' . Booosting is nieuwsgierig. Booosting
zoekt -samen met u - naar antwoorden op talloze bouwvragen, telkens weer vanuit haar
doelstelling om middels productOntwikkelingen de kwaliteit van de gebouwde omgeving
te willen blijven verhogen. Heeft 10 jaar Booosting wel zin gehad? Wat vinden de
verschillende bouwgroepen daar nu van? Gaat het Ministerie van Economische Zaken nu
de Booosting-gedachten ondersteunen? Worde de fabrikant straks bouwdeelleverancier?
De aanzet voor HET DEBAT wordt gegeven door Hans de Jonge (Brinkgroep) . De
kritische noot komt van deskundigen, aangevuurd door Gerard Bakker (Ministerie
Economische Zaken). Over ' De waarde van 10 jaar Booosting' wordt gedebatteerd onder
prikkelende leiding van de Hugo Priemus (OTB).
Luister & spreek,
eet & drink
Wees l11~er d,lIl welkol11.
K M!
Donderdag 22 oktOber,
TUD faculteit bouwkunde
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.

3.
1.••._._'.' 0 n t wik k eli n g I 4lD
Bouwmarketing?
Marketing in de bouw is een betrekkelijk jong fenomeen. Zoals
bouwinnovatie sluipend is geweest zo is ook de ontwikkeling van
bouwmarketing relatief traag verlopen.
Producrontwikl<eling en zeker 'projectongebonden productontwikkeling' is sterk gekoppeld aan
behoefres in de markt. Uiteraard zijn er bedrijven die met een actief marketingbeleid en daaruit
volgend actief producrontwikkeling beleid succesvol zijn geweest, zoals Unickk, Rockwool, Akzo
Coatings, Remco, CVK, Trespa en Terca. Kenmerkend is dat deze bedrijven in hun eigen segment
marktleider zijn geworden.
marketingpassief gedrag
Er zijn echter véél meer voorbeelden van bedrijven die zich marketingpassief gedragen. De lange
levenscycli in de bouw maken het kennelijk mogelijk dit zonder al te grote kleerscheuren te doorstaan,
maar er zijn talloze voorbeelden van bedrijven die de wrange vruchten van een te ahvachtende houding
hebben geplukt. Zoals Etemite, die de anti-asbest lobby zwaar onderschatte en te laat een alternatief
vond, of Opstalal1, als eerste op de markt met dakelementen, maar dat de leidende positie moest afstaan
door een te defensieve houding.
strategi sch geori ënteerde acti vi tei t
Is het trouwens niet merkwaardig dat bedrijven die de rop eenmaal bereikt hebben vaak vervallen in
risicomijdend gedrag? In plaats van door re gaan met het zoeken naar en grijpen van marktkansen
(waarmee ze succes hadden) en daarmee het verleggen van grenzen, richten zij de aandacht op behoud
van wat ze reeds hebben bereikt.
Marketing is mijns inziens (en er zijn veel inzichten) een strategisch georiënteerde activiteit die is
gericht op het kiezen van een marktaanpal< alsmede het scheppen van vootwaarden en instrumenten
om het verkoopproces efficiënt en effectief te laten verlopen en om de verkoopdoelstellingen en -
resultaten af te stemmen op de bedrijfsdoelstellingen en overige bedrijfsactiviteiten.
Een hele mond vol, maar het maakt duidelijk dat marketing niet alleen om het verkoopproces gaat.
Het gaat niet om de voetbalwedstrijd en eigenlijk ook niet om de tactiek, maar wel om de activiteiten
die leiden rot het bepalen van een geschikce tactiek en daarmee het bereiken van het wedstrijd- en
clubdoel (winnen, publiek binden).
Ik zie bouwmarketing na consumentenmarketing (vanaf ca 1900) en de daaruit voortgekomen
verbijzondering naar 'industriële' of 'business to business'-marketing (vanaf ca 1950) als een nieuwe
tal< van sport (vanaf ca. 2000) en kom hier in een volgende nieuwsbrief zeker inhoudelijk op terug.
Duidelijk is dat bouwmarketing nog betrekkelijk jong is en voornamelijk actief wordt bedreven door
een elitair aantal industriële bouwbedrijven. Een veel grotere groep bedrijven vertoont slechts
kenmerken van marketinggedrag en vindt daarmee van zichzelf dat zij marktgericht zijn. Ga maar bij
u zelf na, u bent roch ook marktgericht?
Jos Lichtenberg, Bestuurslid Booosting, directeur A+ Bouwinnovatie

4.
_W.t·~i'i,I·_L___n,-,--,-i_e_u_w_s__-----,
Foruilldiscussie materi aal kunde in het
architectuuronderwijs en expo
- Op vrijdag 18 september wordt er een forumdiscussie georganiseerd over mareriaalkunde in her
archirectuuronderwijs, in het Audirorium NAi, van 15.00 tor 17.00 uur, mer als discussieleider
ir. Carofine lV'Uit, hoofdredacteur van Architectuur & BOUWEN.
Tevens kunt u de resultaten zien van de workshop 'Blitz Beton', die op initiatief van ENC!, 5tyloJ
en het NAi is gellOuden. 25 studenten Bouwkunde TUD hebben zich o.l.v. Peter W'ilson verdiept in
de architectonische mogelijldleden van beton. Hij liet hen van achter naar voren werken: eerst maken,
dan analyseren. De olltwerpopgave betrof woongebollwen en parkeergarages voor de Kop van Zuid
re Rotterdam.
?
Nadere informatie bij ENe!, Hans KöhneT 073-640.1251
NAM.. t
BEDRIJF
I I
AnRLS
['05r(:ou1'. VOONPI.Axrs
TElEFOON
o Viert op donder ag 22 oktOber 1998 het lO-jarig bestaan van ooosting nee
op de TU Delft van: (P(/g. 01-02 en 05-0ó) Booosting
o 10.30 tot 12.30 llur Kennismarkt met personen. (AVA)
o 12.30 tot 17.00 uur HET DEBAT over 'D~ ;oekomst van de bouw'
met petsonen. (VOOR IEDEREEN)
Postbus 10197
o Komt op woensdag 18 november 1998 naat de Saint-Roch Glas bijeenkomst 3004 AD Rotterdam
te Auvelais, België van 9.00 tot 18.00 UUl' met personen. (AVA)
o Komt op donderdag 10 december 1998 naar de Zink-bijeenkomst van 9.00
tOt 18.00 uur in DarteIn, Duitsland met personen. (AVA)
o Wil graag aansluiten op het Internet-netwerk van B.oo,lSting
(WWW.OOO.NLlBOOOSTING) Dit geldt Alleen voor Aangeslotenen.
E Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosting.
.J

5.
(vervolg vall pag. 0/-02) ,
Programma 1(j Booosting
OCH TEN D PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM M A
10:30 Ontvangst
11 :00 Kennismarkt
Innovatieve producttoepassingen van enkele Booostingleden die '10 jaar Booosting'
sponsoren, met hun relaties en studenten.
Het ochtendprogramma is Alleen Voor Aangeslotenen bij Booosting.
(AVA)
Welkom en ontvangst met broodjeslunch Q)
+-'
Prijsuitteiking Ideeënprijsvraag THE DOOOR u
'"
'-
Expositie' 10 jaar Productontwikkeling' +-'
V>
c:
o
u
V>
13:30 Opening HET DEBAT 'De toekomst van de bouw' '"
door irJouke Post, Voorzitter van Booosting ...
0>
13:40 'Productontwikkeling in een snel veranderende bouwmarkt'
door prof. ir Hans deJonge, Hoogleraar Vastgoedbeheer en -ontwikkeling
TU Delft en Bestuursvoorzitter Brink Groep
14:10 'Productontwikkeling en haar kansen in het toekomstig IFD-beleid van de
overheid' door drs Gerard Bakker, Hoofd Bouw (Directie Chemie,
Bedrijfsvoering, Bouw) van het Ministerie van Economische Zaken.
In gesprek met een architect, een aannemer, een producent en een consultant.
14:45 Pauze
15:15 'De waarde van 10 jaar Booosting'
Een debat in drie ronden onder leiding van prof. d" ir Hugo Priemus,
Directeur Onderzoeksinstituut OTB.
Hugo Priemus discussieert met een panel van deskundigen en deelnemers.
Prof. ir Jan Westra weegt als 'wijze scheidsrechter' ter afSluiting de gehoorde
argumenten.
16:00 Afsluiting met een feestelijke borrel
Het middagprogramma is toegankelijk voor iedereen.
Dankzij de sponsors zijn er voor u geen kosten verbonden aan deze dag. Hartelijk dank aan:
ABT, BDA, BRS STAAL WERKEN, VAN CAMPEN BENDINGS, CVK KALKZANDSTEEN,
D3BN DEN HAAG, HOESCH BOUWSYSTEMEN, KONINKLIJKE HOOGOVENS,
DE MEEUW OJRSCHOT, POLYNORM, REYNOLDS ARCHITECTUURSYSTEMEN,
ROCKWOOL, T.G.M, WENTZEL & ZOON
L .J

6.
r
@] ,
Prijsvraag TH~ DOOOR
HET DEBAT wordt op donderdag 22 okrober geopend met de bekendmaking
van het winnende teanl van Ideeënprijsvraag THE DOOOR, die is uitgeschreven
onder het motro 'De typemachine werd computer. Van lelijk eendje tot sierlijke zwaan. '
De prijsuitreiking voor het ontwerp van de moderne entree zal geschieden om 12.30
uur door de voorzitter van de jury, die wordt vertegenwoordigd door:
Friso Kramer, ontwerper; Pierre Leijendeckers, installatie-adviseur; Pieter de Mos,
hoofdredacteur 'Renovatie en Onderhoud'; Han Michel, directeur
woningbomvvereniging 'De Principaal' Amsterdam; Henk van Laarhoven, architect
H.J. Henket Architecten; Jolanda Steenhouwer, secretariaat Booosting.
Tentoonstelling '10 jaar Booosting
productontwikkeling'
10 jaar geleden is Booosting opgericht met een tentoonstelling van 10 productontwikkelingen. Een
aantal producten 'van toen' heeft het niet gehaald. Andere ontwikkelingen zijn via heel verschillende
paden wel rot productie gekomen. Deze' 10 van Toen' vormen het uitgangspunt van de tentoon-
stelling '10 jaar Booosting-producrontwikkeling', maar het is bij 'die tien' uiteraard niet gebleven.
Gerangschikt naar functie, beeld of systematiek zijn er ook andere interessante bouwproduct-
ontwikkelingen te zien die in de loop der tijd door andere Booostingieden zijn ontwikkeld.
De '10 van Toen' zijn:
Glasconstructie, Mick Eekhout
Cunain glass, Jan WestJ'a, Maarten Wi!lemJ~ GE Plastics;
Polace, Jan Westra, Maarten Wittems, Polaroid;
Flexittnt, Mick Eekhout, Van Ho/steijn 6- Kemna;
Gevelpaneel voor woningen, Jan Brouwer, Jaap Koning, GE Plastics;
Media-eenheid, Landmark, BOA, Schlumberger, Hotec;
Bouwsysteem voor werkplekken, Cepeud, Van Dam, Bas Pntyser, Ahrend;
Verhoogde vloer, Krupe Bomatex, Peter de Wolft Van der Hoeven 6- Rosdorffi
Prefab badcel, Bntynuet Deuren, Fram van der Toorn;
Verplaatsbare natte cel, Archipel Ontwerpers, Fortbouw.
De tentoonstelling IS te bezicluigen van
donderdag 22 tot en met vrijdag 30 okrober
op de TUD, faculteit Bouwkunde.
bouwsysteem voor werkplekken ~
L

7.
• (AVA) ,
Aankondiging glasbijeenkomst Saint-Roch Glas op woensdag 18 november
1998 van 9.00 tot 18.00 uur te Auvelais (België)
dri j ft op
Op woensdag 18 november heeft u de mogelijkheid de glasfabrieken
van Saint-Roch te Auvelais in België te bezoeken.
In de grootste floatglasfabriek van Europa alle zintuigen open voor uitgebreide informatie over:
• De productie van floatglas;
• De productie van gelaagd veiligheidsglas;
• De aJlernieuwste opdamptechnieken van metaal coatings op glas.
DageJijks verandert 650 ton zand in transparant floatglas van verschillende diktes. Twee of meer van
deze glasbladen van 6 x 3 meter worden door middel van kunststoffolies aan elkaar verlijmd tot gelaagd
tot veiligheidsglas. In de aJlernieuwste magnetron worden glasplaten voorzien van ultradunne meraal-
lagen, die het glas extra thermische en/ofzonwerende eigenschappen geven. De magnetroncoater heeft
aan glas veel nieuwe dimensies en (tot voor kort nog onbereikbaar) mogelijkheden gegeven. Aan de
stormachtige ontwikkelingen op dir gebied is nog lang geen einde gekomen.
Aansluitend is er een rondleiding in de naast-gelegen fabriek Securit 2000 gepland. Hier wordt
veiligheidsglas voor auto's geproduceerd.
Ook zin in een boeiende glasdag? Imchrijven via de antwoordkaart.
Her programma duurt van 9.00 tot 18.00 uur. Uitgebreide informatie over programma en
gezamenlijk vervoer ontvangt u na inschrijving.
Geïnteresseerd in deelname? Inschrïving via de antwoordkaart.
Het maximaal aantal deelnemers is 25. Alleen Voor Aangeslotenen.
L .J

8.
r
(AVA) ,
Aankondiging Zinkbijeenkomst op donderdag la december 1998 in Datteln
(Duitsland) van 9.0 tot 18.00 uur
li fi1 ~o
Bouwmetaal wordt bouwproduct
Booostingbenjamin Wentze7 & Zoon stelt zich op woensdag 10
december actief op met de organisatie van een zinkdag in haar
fabriek Rheinzink in Datteln in Duitsland.
De dag staat in het teken van techniek, kosten,
milieu en imago. Zink wil af van haar negatieve
imago. Zink wordt ten onechte ondergewaar-
deerd en gemeden. U zult antwoord krijgen op
vragen over de vele toepassingsmogelijkheden
van zink. Aan het eind van de dag zal blijken dat
zink wel degelijk met zijn tijd is meegegaan. Nu
de gebruikers nog.
~bedieningsgebouw Oostersluis Groningen:
voorbeeld van zinkvouwwerk, architect
René van Zuuk
PRO G RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MAP ROG RAM MA
• Ontwikkelingen in zinkvetwerking, met
introductie van Wentzel & Zoon en een
rondleiding door de productiehallen.
• Ontwerpen in zink, met bezoek aan een
ptoject in uitvoering en een project reeds
in gebruik, met toelichting van de
architect.
• Onderzoek naar de relatie 'zink en
milieu', met een discussie onder leiding
van een milieu-adviseur.
Wilt u ook meer weten over dit duurzaam bouwmetaal? Inschrijven kan via de antwoordkaart. Na
ontvangst van uw aanmelding zenden wij u nadere informatie over ptogramma en vetvoer.
Het maximaal aantal deelnemers is 40. Alleen Voor Aangeslotenen
Geïnteresseerd in deelname? Inschri'vin via de antwoordkaart.
L .J

9.
• ,
Verslag van de presentatie van Project XX in Den Haag op 3 juni 1998
door gebruik van onschadelijk en
lld:~C;lllK;,C
praktijk is echter anders. Veel van de huidige
bouwmaterialen kennen een levensduur van 75 jaar, de gebruiksduur van een kantoorpand is echter
veel korter äoor veel wijzigingen in vraag en gebruikersbehoefren. De geschatte hoeveelheid
sloopafval is in 2002 ruim f 12 miljoen ton.
Vanuit deze wetqlschap is Project XX ontstaan. Het uitgangspunt is, dat het kantoorpand na twinrig
(XX) jaar zonder al te veel milieuschade kan worden ontmanteld en de on erdelen die hierbij
vrijkomen worden hergebruikt, gerecycled of teruggegeven aan de natuur.
XX is een gebouw dat na 19 1/2 jaar gaat brommen en verkleuren als teken dat het einde nadert. De
gebruikers pakken hun koffers wdat het gebouw op de 20e verjaardag veilig instort en vergruist. Als
dat plan lukt resten er nog slechts enkele hoopjes zand, grint, water en een plasje aardolie. Het mooiste
wu natuurlijk zijn als het gebouw gewoon in stof uiteen wu vallen. Dat dit niet helemaal zal lukken,
weet Jouke Post, Post Ter AvestArchitecten (voorzitter van Booosting en initiatiefnemer) maar al te goed.
Het gaat om het doel en de gedachte er achter en vooral om de ontwikkeling.
v:
Wereldhave N. is opdrachtgever en investeert in XX om diverse redenen. 'Gijs Verweij vertelt dat
klassiek beleggen i onroerend goed niet meer mogelijk is. Een belegger moet veel meer diensten
kunnen verlenen om op de veranderende markr(omstandigheden) en functioneJe veroudering van
gebouwen te kunnen inspelen. Jaarlijks worden grote hoeveelheden goede bouwmaterialen met het
verbouwen weggegooid. Bovendien stijgen de kosten van ombouw, sloop en renovatie.
L .J
IJ

10.
• ,
F ram tJarrHer.wijnen, ABT over de constructie:
• De fundering bestaat uit prefab betonnen palen met daarom heen gestorte betonnen balken. (de
funder·ng is ontworpen in staal, uit kostenovetwegingen is gekozen voor beton).
• Een skelet van vierkante houten kolommen en onderspannen balken. De kolomafst<ind kent een
grid van 5 x 6 meter. Het toegepaste hout is Kerto. Dit is verlijmd vuren- enJof grenenhout met een
buig-, trekSterkte en afschuifsterkte die twee maal zo hoog is als normaal. Er zijn drie velden te
overspannen en daarom vier steunpunten (à la Palladio).
• De begane grondvloer bestaat uit kanaalplaten van granulaatbeton met schelpenisolatie.
• De eerste verdiepingsvloer is gevuld met zand, verend opgelegd op gordingen. In de lengterichting
bevinden zich onderspannen liggers en vloerelementen van houten gordingen en triplexplaat.
• Het dal< bestaat eveneens uit onderspannen balken waarop een houtvezel-betonplaat ligt en 15 cm
steenwol. Mogelijk komt hierop een vegetatiedai<.
• Lucht wordt afgezogen via kartonnen kanalen.
Installatie-adviseur Prof ir P. Leijendeckers gaat In op het
installatie-ontwerp van 'de verbeterde klimaatgevel'. Achter
een volledig glazen gevel van drielaags glas hangt een screen
(weefsel).-Dit is een verosol-scherm dat variabel is in doorzicht,
een gordijn dat omhoog en omlaag kan rollen. Uit de hierdoor
gevormde spouw wordt de warme lucht afgezogen. Doel was de
instalÎaties te-beperken. Er wordt dan ~ok niet verwarmd, alleen
gekoeld. Koelconvectoren dragen zorg voor een natuurlijke ............, - - - - -Vj
circulatie op basis van het warmte-aanbod in de ruimte zelf. De
warmte die intern vrijkomt wordt gebruikt om de ventilatie-
lucht voor te verwarmen. Het voordeel is warmtet-erugwinning
(verwarmen lucht en aandrijven apparatuur) en vrije koeling (het
koeleffect van Cle verse lucht wordt gebruikt om de
koelconvectoren aan te drijven). De isola,tiewaarde van XX is zeer
goed: de EPG-waarde is 1.0 (normale eis voor kantoren is 1.9), Adetai 1 gevel XX
de U-waarde is ook laag: 0.).
Met hulp van de St'Vis door WE-adviseurs een eco-kwantum-analyse van het gebouw gemaal<t, om
een concreet inzicht te krijgen in de gevolgen van de totale milieubelasting, deze blijkt iets meer dan
50% van die van traditionele gebouwen te zijn.
XX moet een aanzet zijn voor de toelmmst, voor locaties die niet meer voor eeuwig een bestemming
krijgen, maar voor bellerkte tijd uitgegeven worden. De gekozen oplossing voor hergebruik en
tijdelijkheid maakt het mogelijk snel te reageren op aangeboden bouwopgaven, al dan niet als
financieelleaseconcept. Het team ondersteunt deze flexibiliteit: een 1/2 jaar conceptvorming, een jaar
planuitwerking en een 1/2 jaar bouwensamen op zoek naar flexbuildings voor flexwerkers.
Bijzonder ijetail was dat diezelfde middag de eerste paal werd geslagen op het Delftech Park, naast de
TU te Delft. De aannemer is BA/I{RotterCiam Den Haag. De oplevering is gepland rond Kerst van
dit jaar.
Jolanda Steenhouwer, secretariaat Booosting
.....
L Wilt u het alvast een virtueel voorproefje? Bestel dan de XX-video bij het secretariaat. (f 25 incl. B. T. W) ...I

11.
,
Al. 1 1 998
woensdag 18 november Saint-Roch Glas te Auvelais, België (AVA)
donderdag 10 december Zink-bijeenkomst te Datteln, Duitsland (AVA)
in het kader van 10 jaar Büoo stlng
donderdag 22 oktober ochtend: Kennismarkt (AVA)
middag: Prijsuitreiking Ideeënprijsvraag THE DOOOR
Opening tentoonsteUing '10 jaar productontwikkeling'
HET DEBAT over 'De toekomst van de bouw'
wijziging datum De 2e Raad van Adviessessie van Mick Eekhout,
gepland op zondag 13 september 1998, wordt helaas verplaatst naar een nog
nader re bepalen datum larer in dit jaar. Wij houden u op de hoogte.
C/I.VA) SfIIIIt votn' Alleen Voor Aangeslotenen
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
In mei 1988 is de Srichting Industrieel Bouwen Nederland,
booosting
stichting
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd iniriatief van
industrie, omwerpers en architecten. De voornaamste doelsrelJing
industrieel van Booosting is her bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
bouwen toepassen van industrieel re vervaardigen bouwproducren en gebouwdelen, ter verhoging
nederland van de kwalireir van de gebouwde omgeving. Op de anrwoordkaart kum u aangeven of
•••••••••• u geïmeresseerd bem in meer informatie over de acrivireiren van Booosring.
_~J.!.i.W"d. ____c_o_l_o_f_o_n__ ----.l - - - = =
Hoogmadestraat 57 postbus 10197 3004 AD Rotterdam
010 4156304 010 4157409 paarch@WXs.nl
hom http://www.OOO.nl/booosting
Jolanda Steenhouwer,
bereikbaar: di en wo van 9.00 tor 17.00 uur en op do van 9.00 tOt 13.00 uur
Jolanda Steenhouwer
Vo Patricia Brouwer Design
D Drukkerij Hans Truijen
.I M van Eijk, Pieter de Mos, A. Klotz, Migie! van de,. Palen,
Ee/kc Pouwer
. oorzittcr Jouke Post Post Ter Avest Architecten
Vke rzitt r Eric VreedenbU1-gh Archipel Ontwerpers
e r t Jan van der Woord TU Delft
Pcnl'ing n stc Johan Riezebos CVK Kalkzandsteen
Lid Jos Lichtenberg BuroA+
L· Henk van Laarhoven Hubert-Jan Henket Architecten
Lid Jaap Koning Jaap Koning Industrial Design
~
L .J
11

12.
11 ,
Nieuwe participanten
Contactpersoon: Erwin Oeibel
Robin Hood Produkties (RHP) is een buro voor producrontwikkeling in
de architectuur.
RHP ontwikkelt specifieke producten voor een project van een architect.
Tegen de dictawur van vaste maten in wordt, in samenwetking met alle
betrokken partijen, juist dát specifieke alternatief ontwikkeld. Zo worden
gedwongen keuzes voor kant-en-klare producten vermeden en de
Vlaggemanstraat 4A oorspronkelijkheid en identiteit van het ontwerp van de atchitect niet
3038 LD Rotterdam aangetast. Als productontwikkelaar is Erwin Deibel in brede kring
T/F 010-466.3082 continue op zoek naar contact met architecten, nieuwe product-
mogelijkheden en zijn eigen grenzen en sterke kanten: aanleiding genoeg
om zich aan te sluiten bij Booosting.
Enitor Hubm-jan Hmket Architectm
A + Bureau voor Hoesch Bouwsystemm Nederland , Maurer Engituering
Bouwproduktontwikkeling Holec Laagspanning Architecture and Media
ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek Hoogol/et/S Groep Jost Osorio Lobato
Ac7C Architecten m Consultants Hunter Douglas ir Daan Peters
Bureau Angmmt Kömmerlhlg Bmelux Post Ter A vest Architectm
BlesgraafBureau voor BOUlllm 6- milieu J.J Krens Jan Timmers
BDA Groep Krupe Bomatex Tjïtn Design
CD20 Bouwsystnnm De Meeuw Oirschot Tuns + Horsting Architektm
Corsmit Raadgevend Ingmietmbureat. Octatube Space Structures Verburg Hoogeiulijk Architekten
D3BNDmHaag l'ietemllm Hardglas ir Frank van Waes,
hlg. &rel /-l. Dekker Plastica P"zat Buro voor Architektuur
Façade Consulting 6- Engineering Polyb"'ck Atelier Zeinstra, van der Pol
GeNie Consult Polynorm
Goudstikker - de VriesIA CN Retlla Bulkl axys innovations
Ir. A. Hoek CS Bouwkundig Ingmieurs RC System VanBer"'Studio s
Himsch Engineering Rcynolds Architectuursystnnm Koning Industrial Design
&ntoor van de Toekomst Rockwool Landmark Design 6- Techno"'gy
Leylandi Consultancy Saint-Roch Glas 'Neonis
Materia, adviesbureau voor SomfJ Nederland Robin Hood Produkties
materialen m producten Tmpa International TNO Industrie
RGD, Directie Ontwerp 6- Techniek Ubbink Nederland
T. G.M. Technisch Unicom Nederla'ld NWR, Nationale Woningraad
Gevelbouwmanagemmt , Wmtze/ & Zoon Sbl, Staalbouw Instituut
H. de Wit Consultancy Wolvega Panelen St. Aluminium Cmtrum
Ingmieursbureau ZonneveU Zoontj= Beton . VKG, Vermiging van Kunststof
c Gevelekmmten Fabrikantm
l:l AUiana Europe Archi-Konsult VNG, Vermiging Nederlandse
o
Ballast Nedam IGB, Utrecht Archipel Ontwerpers Cnnmtindustrie
1
c Bik Bouwproduktm Architectmbureau Böhtlingk
l3 BRS Staalwerkm Het Archirectm Consort Hogeschool Enschede
.~
Bruynzeel Keukens m &stm Jan Brouwer Associaus Hogeschool Midden-Brabant
.
c Van Campm Bmdings
CVK &lkzandstem
H. Van Dam Fabriek van Plaatwerkm
Bu//hom Architectm m Stedebouwers
CEPEZED
EGM Architecten
TU Delft. vakgroep Bouwtechno"'gie
TU Eindhovm, faculteit Bouwkunde
L .J

13.
· r---------- mijns inziens
,
Wanneer een kikker in een pan van 80°C wordt gegooid is hij op
slag dood; zet hem op met koud water en verhoog de temperatuur
langzamer dan zijn waarnemingsvermogen. dan merkt hij het niet en
wordt hij levend gekookt.
Deze metafoor van relarivering en waameming kwam bij me op roen ik enkele dagen in New York
was. Ik moest sterk denken aan de laatste aflevering van 'Laar op de avond na een korte wandeling'
van de VPRO, waar allerlei sratistische gegevens over mondiale kwesties in een razendsnel tempo
zonder pauze werden opgesomd, gelardeerd mer beelden uit alle hoeken van de wereld. Tijdens de
uitzending begon mijn bevattingsvermogen te duizelen; her wereldbeeld werd mer de minuur
uitgebreider: voedseltekorten en verzuchrgeraJlen; energiebronnenuitpurting; agrarische
ontwikkelingen; ziekte- en sterftecijfers; bevolkingsgroei; rijkste mensen, landen en bedrijven van de
wereld; technologische en informatie-ontwikkelingen; de gehele aardrijkskundige huidige roestand en
de verwachre ontwikkelingen marcheerden in een luttel uurtje voorbij en lieten mij verbijsterd achter.
New York bestaar in alles uit superlatieven en ik voelde
me als een kind op de kermis. Ik bracht er een zakelijk
bezoek, en ook in zaken worden de dingen in een
razendsnel en efficiënt tempo afgehandeld. Mijn
bezoek bracht ik aan een inrernationaal gerichte
marerialen-verzamelaar en over her Nederlandse
bedrijfsleven in het algemeen was hij niet bijster
>- enthousiast. Alles moet hier 'cheap' en architecten
z
hebben helemaal nergens iets voor over. Onder-
handelingen gaan langzaam en Nederlanders doen
overal moeilijk over. Hij begreep er werkelijk niets
van. Dat kJonk bekend. Onze calvinistische kritisch-
tot-op-het-bot-mentalireit is gedrenkt in wantrouwen,
maar wordt nog al eens verward mer gezonde
alertheid. Het aangaan van een risico, her springen in
0.
E
w
het diepe, het groots en meeslepend denken, de
zintuigen en emoties rot de grenzen prikkelen zijn
zaken, die in de Nederlandse cultuur eerder worden tegengehouden dan aangemoedigd. Wij
Nederlanders durven niet zoveel. We kijken eerst eens war de buren doen en dat doen wij dan degelijk
en betrouwbaar na. Wij zijn kampioen in bagatelliseren en afkraken. Dat is jammer, want het versluiert
her onbevooroordeelde waarnemingsvermogen dar nodig is om vooraan te staan bij nieuwe
ontwikkelingen.
En levend gekookt worden is tenslotte ook niet alles.
Els Zijlstra, Materia Adviesbureau voor archirecronische ..eroducr- en materiaalonwikkeling
L ..J

14.
14
,
Verbouw-j ng van
,
'De
Koepel in Breda
Voor het complex van De Penitentiaire
Inrichtingen te Breda (beter bekend als de
Koepelgevangenis) heeft de Directie Ontwerp &
Techniek van de RGD een masterplan ont-
wikkeld, o.a. voor het optimaliseren van de
celcapaci tei t.
Voor de douches van de gedetineerden is in
de koepel een cilindervormige douche-toren
ontwikkeld, als 'een zuil van water'. In de vorm
van een semi-rransparante glazen cilinder zijn zes
douches per bouwlaag in een blokje van zes
ondergebracht in het midden van de cilinder. De
bijbehorende loopruimre bevindt zich dus aa.n de
buitenzijde. De douche-toren is uitwendig
geheel uitgevoerd in glazen bouwstenen.
Rond de voormalige gemetselde waterkelder zijn vier nieuwe recreatierwmten ontworpen in een
halve cirkel. Zij bevinden zich onder de grond in het hart van de koepel. De waterkelder wordt
fitnessruimte. De ruimten worden ontsloten door twee tegenover elkaar liggende trappen in een van
de assen van de koepel en een gang rond de waterkelder. Aan de buitenzijde van de recreatieruimten
komt een servicestrook voor toiletten, pantries, telefooncellen en installatietechnische voorzieningen.
De recreatieruimten worden twee aan twee
gescheiden door (een deels te openen) wand van
glazen bouwstenen. De recreatieruimten en de
gangzone worden afgedekt door een glazen
'dak' op een staalconstructie. Dit beloop bare
transparante dak (en dus vloer in de koepel) is in
feite het raam van de recreatieruimten en draagr,
samen met de glazen wand in hoge mate bij aan
het vermijden van de sfeer van een kelderruimte.
Dit 'dak' manifesteert zich als een licht-
sculptuur, zo is er een relatie met de eveneens
glazen douche-wren. Bij het ontwerp is gezien
het bijzondere en monumentale karakter van de
koepelruimte een hoge mate van abstractie en
' neutraliteit' nagestreefd.
De uirvoering van de recreatieruimten is gestart
in augustus 1998 en wordt naar verwachting in
juni 1999 opgeleverd.
~------------------------------------------------~

15.
• ,
Tweede en derde tranche
Energieprogramma's
Het Ministerie van Economische Zaken heeft de te komen. Techniekontwikkeling: projecten die
tweede en derde tranche energieprogramma's voor gericht zijn op nieuwe technieken, methoden of
1998 bekend gemaakt op basis van het Besluit systemen die een substantiële bijdrage leveren aan het
Subsidies Energieprogramma's. Voor Booosting- realiseren van besparingen in de nieuw- en bestaande
leden zijn een vijftal programma's relevant: utiliteitsbouw. Tot en met 30 november kunnen
Het Programma Lange Termijn Onderzoeks- aanvragen worden ingediend bij Novem te Utrecht.
programma Gebouwde Omgeving (LTGO) is gericht
op de integratie van energiebesparingsvoorzieningen Besluit subsidies COrreductieplan
in de woning- en utiliteitsbouw. Tot en met 2 Het Besluit subsidies COrreduccieplan is recentelijk
november kunnen aanvragen worden ingediend bij van kracht geworden . Het totale subsidiebedrag
Novem te Utrecht. voor de huidige ronde bedraagt f 232 miljoen. De
Het Programma Woningen is gericht op projecten indieningrermijn loopt van 13 juli 1998 tot en met
voor het verbeteren van de energie-efficiency van 1 februari 1999. De onderwerpen betreffen onder
woningen, zodat binnen 5 à 10 jaar een bijdrage meer demonstratie- en investeringsprojecten op het
wordt geleverd aan de realisatie van de energie terrein van:
efficiency. Voorbeelden van projecten die voor Industriële restwarmtebenutting
subsidie in aanmerking komen zijn: markr- Warmtepompen en geavanceerde warmtekracht
introduktie van warmteterugwininstallaties, onder- koppeling en wp/wkk-combinaties
wek, pral<tijkexperimenten en kennisoverdracht van Duurzame energiebronnen
en over extra isolerende gevelelementen. Tot en met Procesintegratie energie-intensieve industrie
2 november kunnen aanvragen worden ingediend bij Drogen, bai<ken, smelten, membranen
Novem te Sittard. Bouwen hout (opslag van CO 2)
Het Programma Warmtepompen is gericht op De subsidie bedraagt ten hoogste 30% van de
woningbouw, utiliteitsgebouwen en industrie. Tot en rechtstreeks aan het COrreductieproject toe te
met 30 november kunnen aanvragen worden rekenen kosten. Projectaanvragen dienen bij het
ingediend bij Novem te Utrecht. Projectbureau COrreductieplan te Zwolle te
Het Programma Apparaten is gericht op het worden ingediend. De belangrijkste criteria zijn
verbeteren van de energie-efficiency door onderzoek onder andere de mate van energie-besparing (C0 2 -
naar en ontwikkeling van energiezuinige apparaten. reductie) of CO 2 -opslag per geïnvesteerde gulden en
Het programma heeft betrekking op gasgestookte en het herhalingspotentieel. De regeling van het
elektrische apparaten. Tot en met 2 november Ministerie van VROM 'investeringsbijdrage voor
kunnen aanvragen worden ingediend bij Novem te niet-induscriële restwarmte-infrastrucruur' zal op
Sittard. korte termijn worden gepubliceerd.
Het Programma diensten bestaat uit onder meer:
Nieuwbouw utiliteit: onderzoeksprojecten en ?
kennisoverdrachtprojecten die gericht zijn op ont- Voor meer informatie
wikkeling en toersing van hulpmiddelen die gebruikt kunt u contact opnemen
worden om tOt een energie-efficiënt gebouwontwerp met Pouwer & Stevers
010 - 4521122.
L .J
15

16.
• _____________________ II __________~-------- ,
_~J.t.t.~i'iil. _____n_i_e'_u_w__'_s_______'I
Voorbeeldproject Duurzaam
Bouwen: Ot houten aeve,elemente, van het
Hoogheemraadschap van Rijnland te Leiden
holle keramische elementen (lichter a
met rvs-klemmen op de multiplexstr
geventileerde spouw. In de verticale a
van het inwateren van de holle e1eme t
moet er naar worden gestreefd de vers
weer eenvoudig te scheiden zijn: een
De kozijnen zijn gemaakt van Sapupir
bosbeheer garandeert. Ze zijn voorzien
is gasgevuld voor een hoge isolatiewaar
mogelijk daglicht binnen te halen. De
direct gereflecteerd wordt via de daglich
wordt ook optimaal gebruik gemaakt v
een hardglazen ruit
a--J - ~n~fe~1?:fl:t~
ar ~aFen draalrame
lenum. Voordelen
gewerkt om het tot ee oduct te maken, dat elders.~~~~~~~aJ;C~:J,J.tIl..:l~I.D:iO,Q.J41~ll.S._......",",
montagehandelingen n~ zijn op de bouwplaats.
houten
spouwblad
L ________________________________________________ ~