SlideShare a Scribd company logo
1 of 67
Download to read offline
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 114 oktober 2015
Pensioen
Van harde toezegging tot fata morgana?
Alumnivereniging van Registeraccountants van
de Erasmus Universiteit Rotterdam
14 oktober 2015
Jos Berkemeijer AAG, Voorzitter Pensioencommissie NVOG
AUDITING.NL
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 214 oktober 2015
AUDITING.NL
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 314 oktober 2015
Zekerheid het einde…
Wat is zekerheid?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 414 oktober 2015
97,5% zekerheid betekent :
1. Dat als mijn pensioen € 10.000 p/j bedraagt,
daarvan € 9.750 ook echt zeker is
2. Dat het 97,5% zeker is dat ik mijn pensioen
van € 10.000 p/j ook echt volledig krijg
3. Dat mijn pensioenfonds met 97,5% zekerheid voorkomt dat de
dekkingsgraad binnen 1 jaar onder de 100% terecht komt
4. Dat mijn pensioenfonds gemiddeld 1 keer in de 40 jaar een
dekkingsgraad van minder dan 100% heeft
97,5%
Agenda
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 514 oktober 2015
1. Pensioen Toen
2. Pensioen Nu
3. Pensioen Analyse
4. Risicodenken
5. Nieuw Pensioenstelsel
6. Pensioen Straks, ISDC
7. Tenslotte
Pensioen Toen
Hoe het begon en groeide…
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 614 oktober 2015
− 1845: Spoorwegpensioenfonds
− 1889: Bismarck; staatspensioenfonds Duitsland
Alleen mannen vanaf 70 jaar, later 65
− 1881: Stork Pensioenfonds
− 1898: Eerste echte OPF Nederl. Gist- & Spiritusfabriek
Diensttijdsysteem
− 1917: Eerste BPF ‘Coöperatief Verzekeringsfonds’
werknemers van de zuivelfabrieken; Leeuwarden
− 1949: Wet Verplichte deelneming in een Bedrijfspensioenfonds
− 1952: Invoering Pensioen- en spaarfondsenwet
− 1957: Invoering AOW
− 1972: Wet verplichte deelneming BPF
Pensioen Toen
De verbouw…
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 714 oktober 2015
− 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon
− 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers
− 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen
− 2006: Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65 1/12 jaar
− 2007: Invoering Pensioenwet (Transparantie & Zekerheid)
− 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar
− 2012: Invoering Ultimate Forward Rate voor Verplichtingen
− 2013: Kortingen, meer korting dreigt
− 2013: AOW- leeftijd van 65 jaar naar 65 jaar en 1 maand
− 2015: AOW getrapt naar 67 jaar; vanaf 2022: gekoppeld aan leeftijdsverwachting
− 2016: Algemeen pensioenfonds (APF) ?
Pensioen Toen
Solidariteit staat onder druk…
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 814 oktober 2015
Pensioen Toen
Maatschappij 1950…
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 914 oktober 2015
Pensioen Nu
Maatschappij 2015…
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1014 oktober 2015
Pensioen Nu
Maatschappelijk en Economisch Perspectief
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1114 oktober 2015
• Aanhoudende economische crisis
• Laag renteniveau, meer beleggingsrisico’s
• Wereldwijd oplopende schuld, risico van hyperinflatie
• Onvoldoende arbeidsparticipatie, hoge werkeloosheid
• De gemiddelde levensduur blijft toenemen
• De samenleving vergrijst, ontgroent en diversifieert
• Toenemende behoefte: Arbeidsmobiliteit en arbeidsflexibiliteit
• Fiscalisering pensioenen
• Internationalisatie, Europa, meer toezicht, strengere wetgeving
Pensioen NU
Pensioencontext is veranderd…. Pensioendialoog
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1214 oktober 2015
− Individualisering
− Communicatie, Moderne media
Pensioen NU
Dekkingsgraad ontwikkeling
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1314 oktober 2015
Pensioen NU
Dekkingsgraad samenstelling
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1414 oktober 2015
Pensioen NU
Dekkingsgraad en UFR verlaging
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1514 oktober 2015
2015K1 2015k2 Ult 2015 Ult. 2020
Beleidsdekkingsgraad 109% 107% 105% 102%
Marktwaarde Dekkingsgraad 103% 109%
Na verlaging UFR van 4,2% naar 3,3%
Pensioen NU
Indexatie 2007-2015K2
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1614 oktober 2015
Pensioen NU
Beleggingsresultaten Pensioenfondsen 2007-2014
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1714 oktober 2015
Risico
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Rekenkundig Meetkundig (SD)
Gemiddeld totaal 3% -15% 16% 8% 2% 10% 5% 12% 5,0% 4,6% 10%
TV <10 mln 2% -18% 23% 7% -1% 3% 5% 14% 4,6% 4,0% 12%
10 mn < TV <100 mln 1% -22% 16% 9% -1% 12% 4% 11% 3,8% 3,2% 12%
100 mn < TV <1000 mln 2% -17% 16% 8% 1% 10% 5% 10% 4,4% 3,9% 10%
100 mn < TV <5000 mln 3% -17% 18% 8% 0% 12% 6% 12% 5,3% 4,8% 11%
TV >5000 mln 5% -5% 10% 6% 4% 9% 3% 19% 6,4% 6,2% 7%
GemiddeldBeleggingsrendementen
Grote pensioenfondsen (> € 5 mlrd) behalen gemiddeld een beter rendement met minder risico
TV = Technische voorziening
Pensioen NU
Beleggingsresultaten ABP & PFZW 1993-2014
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1814 oktober 2015
Backward Moving Average
(Compound Interest) (Compound Interest)
Year Return 10 Year 5 Year 3 Year Year Return 10 Year 5 Year 3 Year
1993 15,8% 8,6% 8,6% 11,0% 1993 16,5%
1994 0,0% 7,6% 6,7% 7,6% 1994 -1,0%
1995 13,1% 8,0% 9,1% 9,4% 1995 16,4% 10,3%
1996 15,9% 8,8% 10,3% 9,4% 1996 11,8% 8,8%
1997 18,4% 10,1% 12,4% 15,8% 1997 11,9% 10,9% 13,3%
1998 15,8% 10,5% 12,4% 16,7% 1998 12,9% 10,2% 12,2%
1999 22,7% 11,8% 17,1% 18,9% 1999 10,0% 12,6% 11,6%
2000 3,4% 12,0% 15,1% 13,7% 2000 3,2% 9,9% 8,6%
2001 -6,0% 10,3% 10,3% 6,0% 2001 -0,7% 7,3% 4,1%
2002 -7,3% 8,7% 5,1% -3,4% 2002 -7,2% 7,1% 3,4% -1,7%
2003 15,0% 8,6% 4,9% 0,1% 2003 11,0% 6,6% 3,0% 0,8%
2004 10,9% 9,7% 2,8% 5,7% 2004 11,2% 7,8% 3,3% 4,6%
2005 16,4% 10,1% 5,3% 14,1% 2005 12,8% 7,5% 5,1% 11,7%
2006 10,2% 9,5% 8,7% 12,5% 2006 9,5% 7,3% 7,2% 11,2%
2007 7,1% 8,4% 11,9% 11,2% 2007 3,8% 6,5% 9,6% 8,6%
2008 -20,5% 4,4% 3,9% -2,1% 2008 -20,2% 2,8% 2,6% -3,2%
2009 17,6% 4,0% 5,1% 0,0% 2009 20,2% 3,7% 4,2% -0,1%
2010 12,6% 4,9% 4,4% 1,7% 2010 13,5% 4,7% 4,4% 2,9%
2011 8,4% 6,4% 4,1% 12,8% 2011 3,3% 5,1% 3,1% 12,1%
2012 13,4% 8,5% 5,3% 11,4% 2012 13,7% 7,3% 5,0% 10,1%
2013 3,7% 7,4% 11,0% 8,4% 2013 6,2% 6,8% 11,2% 7,6%
2014 15,5% 7,9% 10,6% 10,7% 2014 14,5% 7,1% 10,1% 11,4%
Period 1993 - 2014
Compound mean 8,7% 7,5%
Arithmetic mean 9,2% 8,5% 8,4% 8,7% 7,9% 6,2% 6,8% 7,2%
Risk (SD) 7,3% 1,7% 3,0% 4,6% 9,1% 1,6% 3,4% 5,1%
Lowest Return -20,5% 4,0% 2,8% -3,4% -20,2% 2,8% 2,6% -3,2%
Pension Fund 'PFZW' Pension Fund 'ABP'
Backward Moving Average
Vervang 1-jarig risicokader
door een 5 jarig risicokader
Pensioen NU
Beleggingsresultaten ABP & PFZW 1993-2014
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1914 oktober 2015
Alternatief..
Zelf beleggen?
Succes!
Pensioen Analyse
De nieuwe economische realiteit: Lage rente
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2014 oktober 2015
Pensioen Analyse
Reële rente… Sparen?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2114 oktober 2015
Pensioen Analyse
Nederland wordt steeds ouder
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2214 oktober 2015
Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder
I. Bij de invoering van de AOW in 1957
II. Anno 2013
III. in 2040 (prognose)
: ….%
: ….%
: ….%
Pensioen Analyse
Nederland wordt steeds ouder
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2314 oktober 2015
Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder
I. Bij de invoering van de AOW in 1957
II. Anno 2015
III. in 2040 (prognose)
: 9%
: 18%
: 26%
Pensioen Analyse
Inschatting Toekomstige Levensverwachting
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2414 oktober 2015
Levensverwachting
N e d e r l a n d
Verwachting
Pensioen Analyse
Langer Leven: AOW Consequenties
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2514 oktober 2015
U bent geboren: U krijgt AOW in: Uw leeftijd als uw
AOW start is:
na 31 oktober 1949 en voor 1 oktober
1950
2015 65 + 3 maanden
na 30 september 1950 en voor 1 juli 1951 2016 65 + 6 maanden
na 30 juni 1951 en voor 1 april 1952 2017 65 + 9 maanden
na 31 maart 1952 en voor 1 januari 1953 2018 66
na 31 december 1952 en voor 1
september 1953
2019 66 + 4 maanden
na 31 augustus 1953 en voor 1 mei 1954 2020 66 + 8 maanden
na 30 april 1954 en voor 1 januari 1955 2021 67
Pensioen Analyse
Langer Leven: AOW Prognose Lange Termijn
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2614 oktober 2015
AOW-leeftijd wordt
afhankelijk van
levensverwachting
Pensioen Analyse
AOW Prognose Lange Termijn, Alternatieve Visie
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2714 oktober 2015
Pensioen Analyse
Dekkingsgraadpercentielen volgens DNB…
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2814 oktober 2015
Vragen..
1. Dan maar alles in 100% Zakelijke Waarden (ZW) ?
2. Hoe zou een 60-jarige prognose er uit zien?
Pensioen Analyse
FTK en de UFR Fata Morgana
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2914 oktober 2015
‒ Te complex
‒ Te veel regels
‒ Te ver van de markt af
‒ Te beperkend voor
bestuurders
Huidig Toezichtraamwerk (FTK) faalt
Pensioen Analyse
Effecten nieuw ingevoerde FTK
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3014 oktober 2015
1. Stijging van Vereist Eigen Vermogen (VEV) van 121% naar 125%
2. Strengere voorwaarden Indexatie
• Vanaf 110% dekkingsgraad en ‘toekomstbestendig’
• Inhaalindexatie en ongedaan maken van kortingen
Pas boven vereiste dekkingsgraad voor 1/5 deel
3. Eerder korten
Bij onvoldoende herstelkracht direct korten (10 jaar spreiding)
4. Kostendekkende premie mag gedempt worden
Verschil tussen feitelijke en kostendekkende premie eind 2015 : € 13,6 mld.
5. Haalbaarheidstoets
• Nieuw criterium: “Pensioenresultaat” o.b.v. 60jaar vooruit kijken
Kernvraag: Meer of minder zekerheid?
Zekerheid
Zekerheid
Zekerheid
Pensioen Analyse
Communicatie: Hoe het niet moet…..
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3114 oktober 2015
2007 2009 2013
Indexatielabel
Pensioen Analyse
Wet Pensioencommunicatie
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3214 oktober 2015
• Wet Pensioencommunicatie
- Pensioenprognose: verwacht, pessimistisch, optimistisch….@#%#@?
- Kan tenminste 75% van de deelnemers vertellen hoe hoog zijn pensioen is?
Nobody Knows
• Wet Optimalisering wettelijk kader voor premieovereenkomsten
Is er ook maar iemand die mij binnen een uur kan uitleggen wat er nu eigenlijk gebeurt
met mijn pensioen als ik mijn pensioen 10 jaar van te voren fasegewijs ga inkopen, terwijl
ondertussen mijn oude pensioenopbouw doorgaat, mijn pensioen- en AOW-datum
verschuift, de rente- en rendementen jaarlijks variëren, er ook nog jaarlijks pensioen-
kortingen, -opslagen en gedeeltelijke indexaties plaatsvinden en ik ook nog eens
gedurende die 10 jaar bij verschillende werkgevers in dienst treedt.
KANSLOOS
Pensioen Analyse
Wet Pensioencommunicatie
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3314 oktober 2015
Niet
IF[rendement ~ N(μ=3%, σ = 4%)] THEN [P[Pensioen>1000] = 50%, P[Pensioen<500] = 5% ]
Maar
IF[rendement=3%] THEN [Pensioen = 1000]
IF[rendement=1%] THEN [Pensioen = 500]
Wie snapt
dit?
Pensioen Analyse
Pensioenzekerheid?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3414 oktober 2015
• ‘MijnPensioen’ = € 50.000
• Leeftijd 60 jaar
• Wat is ‘MijnPensioen’ over 15 jaar?
Afwegingen
• Dekkingsgraad
• Lage rente
• Meer zekerheid? (EIOPA)
• Inflatie
• ………
Pensioen Analyse
Zekerheid: Rendementszekerheid
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3514 oktober 2015
Pensioen Analyse
Zekerheid: Rendementszekerheid
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3614 oktober 2015
Pensioen Analyse
Zekerheid: Rendementszekerheid
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3714 oktober 2015
Pensioen Analyse
Lange termijn zekerheid
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3814 oktober 2015
Pensioen Analyse
Herstel van Vertrouwen? Zekerheid!
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3914 oktober 2015
Vertrouwen ≠ Ex Ante Zekerheid
Vertrouwen = Ex Post Zekerheid
Pensioen Analyse
Herstel van Vertrouwen? Transparantie!
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4014 oktober 2015
Vertrouwen = F(Transparantie, Opleidingsniveau)
Pensioen Analyse
Meer zekerheid, meer herstel van vertrouwen?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4114 oktober 2015
Conclusie?
• Pensioenzekerheid is een Fata Morgana
• Lange termijn Pensioenzekerheid bestaat niet
• Blijven vasthouden aan Pensioenzekerheid heeft hoge prijs
Hoog vereist eigen vermogen, weinig indexatieperspectief, stijgende premies
• Over de verre toekomst, vele tientallen jaren vooruit, kan niemand wetenschappelijk
noch gedragsmatig iets relevants beweren dat steek houdt.
Door pensioenzekerheid als eis op te geven …..
wordt de kans op een hoger pensioen zekerder
Risicodenken
Wat is risico? Risico’s schatten…..
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4214 oktober 2015
Hoeveel bubbels zitten er in een fles Champagne?
?
Risicodenken
Wat is risico? Markowitz benadering
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4314 oktober 2015
Risico = σ
X ~ N(μ,σ2)
Risicodenken
Wat is risico?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4414 oktober 2015
Wat is het meest risicovol?
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Koers A Koers B
Nassim Nicholas Taleb
Black Swans
Antifragile
Risicodenken
Spread = Risico?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4514 oktober 2015
Risicodenken
Risicohouding….
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4614 oktober 2015
Je mag blind twee pensioeneieren pakken uit slechts één mandje.
Welk mandje kies je?
Het nominaal mandje links of het reële mandje rechts?
Risicodenken
Modellen: Evaluatie door Guus Boender (†)
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4714 oktober 2015
Bron: De Actuaris : Uitspraken Guus Boender (1955 – 2014)
• We hebben de pech dat deze crisis sinds
2009 buiten de waaier van duizend is gevallen
• Een model kan geen rekening houden met
dingen die nog niet zijn gebeurd.
• Niet-normale verdelingen
komen vaker voor dan we dachten
• De staart van de kansberekening is dikker dan waarmee we rekenden in de modellen.
• Beschouw modellen nooit als absolute waarheid
Risicodenken
Modellen: Lineair denken
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4814 oktober 2015
• Input = Output
• De toekomst is een lineaire extrapolatie van het verleden
• ‘Mean reversion’
• ‘Herding’
• De beste schatter voor morgen is vandaag
• Als we maar ‘Supervisory Compliant’ zijn…..
Think Different
Risicodenken
Vooruitkijken? Geïnformeerde Besluitvorming
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4914 oktober 2015
• Voorspellingen
• ‘Beliefs’
• Risico’s begrijpen
• ‘Informed Decision taking’
• ‘In Control’
• ‘Countervailing Power’
1
2 N(μ,σ2) NL(μ,σ2,B,T)
• Stochastisch
• ‘Random’
• ‘Behavioral Rules’
• ‘Tail Risks’
Risicodenken
Behavioral Economic Stress Testing (BEST)
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5014 oktober 2015
1. Oude modellen
- Asset Classes
- Scenario’s o.b.v.
expert inschattingen
2. BEST Model
- Asset Classes
- Economische Data
+ =
+ =
Wetenschappelijke
Gedragseffecten
1. Banken
2. Consumenten
3. Markten
A. Meer zeggingskracht
B. Beter begrip
C. In Control
Beliefs
BEST gevolg:
Risicodenken
Macro-economic & Geopolitical risk
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5114 oktober 2015
Risicodenken
De prijs van zekerheid, Risico? → Kapitaliseren 
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5214 oktober 2015
Nieuw Pensioenstelsel
SER-Advies: Beoordeling varianten
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5314 oktober 2015
Variant IV Uitwerken…
Echter, Variant IV is gebaseerd op
1. (nominale) zekerheid
2. het moeten inkopen van annuïteiten
Oude wijn in nieuwe zakken
Nieuw Pensioenstelsel
Doorsneepremie
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5414 oktober 2015
• Doorsneepremie is onderdeel van Arbeidsvoorwaarden
• Verantwoordelijkheid ligt bij Sociale Partners
• Gepensioneerden zijn geen ‘belanghebbenden’
• Sociale verantwoordelijkheid gepensioneerden
• Los eerst doorsneepremieproblematiek op
en voer daarna nieuw pensioenstelsel in
Doorsneesystematiek
Nieuw Pensioenstelsel
Waaraan moet een nieuw pensioenstelsel voldoen?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5514 oktober 2015
Doelstelling: Herstel van vertrouwen
1. Handhaving solidariteit
• Collectief beleggen
• Langlevenrisico delen
2. Geen toekomstige (schijn)zekerheid meer
3. Optimalisatie rendement,
gegeven maximale volatiliteit
4. Eenvoudig te communiceren
5. Zicht op ontwikkeling eigen pensioengeld
6. Bestuurbaar en uitvoerbaar
7. Eenvoudige waardeoverdracht
8. Lage kosten
Nieuw Pensioenstelsel
Opsplitsen in DC- en uitkeringsfase is suboptimaal
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5614 oktober 2015
Karakteristiek van DC Varianten
(inclusief Variant IV)
20 jaar Pensioendatum
DC Pensioenuitkering
Aankoop Pensioen (annuïteit)
- Rente? Risico?
- Overgangsconstructies (gepruts)
Afbouw beleggingsrisico en dus rendement (!)
Nieuw Pensioenstelsel
Solidariteit: collectief beleggen
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5714 oktober 2015
Actieven
+
Gepensioneerden
=
Totaal
Duration = 31
Duration = 9
Duration = 21
Nieuw Pensioenstelsel
Lifecycle is suboptimaal en kost rendement
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5814 oktober 2015
Premie € 1.000 p/j (netto)
Startleeftijd 20 jaar
Pensioenleeftijd 67 jaar
Collectief beleggen € 6.555 100%
KPN-Lifecyle € 5.779 88%
Rendement Collectief beleggen voor alle leeftijden
Rendement
Aandelen 5% 50% 2,5%
Obligaties 1% 50% 0,5%
Collectief beleggen 3,0%
Rendement Lifecycle voor leeftijd 20
Rendement
Aandelen 5% 90% 4,5%
Obligaties 1% 10% 0,1%
Collectief beleggen 4,6%
Rendement Lifecycle voor leeftijd 67
Rendement
Aandelen 5% 0% 0,0%
Obligaties 1% 100% 1,0%
Collectief beleggen 1,0%
Jaarlijks pensioen
Nieuw Pensioenstelsel
Solidariteit; Waarom langlevenrisico delen?
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5914 oktober 2015
Pensioen Straks, Individueel Solidair DC (ISDC)
Joke gaat kiezen
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6014 oktober 2015
Joke 64 jaar, gaat binnenkort met pensioen,
Pensioen: € 50.000 p/j
Joke mag kiezen (!)
A. Joke blijft in huidig pensioentoezichtkader met (schijn)zekerheid
Verwacht reëel pensioen van Joke over 10 à 15 jaar: € 25.000
B. Joke krijgt de contante waarde van haar pensioenverplichtingen
op haar persoonlijke pensioenrekening gestort:
€ 700.000 = 14 * 50.000
EN
Pensioen Straks, ISDC
Joke gaat kiezen
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6114 oktober 2015
1. Er is geen zekerheid meer, maar wel beleggings- en langleven-solidariteit
2. Ex post langleven solidariteit
Jaarlijks wordt het pensioenrekeningsaldo van Joke’s overleden collega’s in het
pensioenfonds ‘actuarieel juist’ verdeeld over de overlevenden.
3. Ex post beleggingssolidariteit
Het totaal van alle pensioenrekeningen van het pensioenfonds wordt collectief belegd.
De opbrengsten worden naar rato van de pensioenrekeningen verdeeld onder de
deelnemers op basis van het gemiddelde rendement van het fonds.
Minder streng FTK, beter rendement!
4. Jaarlijks mag Joke binnen grenzen zelf bepalen hoeveel ouderdomspensioen zij opneemt.
5. Sociale partners stellen de premie voor Joke en haar collega’s zodanig vast dat die bij een
prudent vastgesteld ‘beoogd rendement’ een goed pensioen kan opbouwen
6. De premies die Joke en haar werkgever voor haar ouderdomspensioen betalen, worden
onder aftrek van kosten volledig op haar persoonlijke pensioenrekening bijgeschreven
Wat zal Joke kiezen?
Pensioen Straks, ISDC
Aandachtspunten actuariële uitwerking
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6214 oktober 2015
1. Ex Post Langleven solidariteit
1. Jaarlijks risicopremie bijschrijven op de rekening
2. Jaarlijks beoogd rendement bijschrijven op de rekening (optioneel)
3. Jaarlijks resultaat op alle onderdelen (sterfte, interest , kosten) bepalen en
verdelen overeenkomstig saldo van de rekening
2. Ex post Beleggingssolidariteit
Eén beleggingsportefeuille, één rendement voor alle deelnemers, buffers,
middeling, geen life cyle, geen splitsing opbouw- en uitkeringsfase
3. Jaarlijkse maximum uitkering.
Uitkering bepalen door het saldo van de spaarrekening te delen door de
actuariële koopsom o.b.v. (1) ‘beoogd’ of (2) ‘verwacht’ rendement’ en
toekomstige sterfteverwachting en kostenopslagen.
Pensioen Straks, ISDC
Voorbeeld
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6314 oktober 2015
50,000€
14.07
703,500€
2015
67
67
Inbrengwaarde uit oude pensioenregeling 703,500€
-€
3%
52,541€
3%
0%
100%
0%
AG 2014
ISDC Simulatie (Netto)
Contante waarde factor volgens Pensioenfonds
Contante waarde bestaand pensioen
Beoogd pensioen, herrekend op 3%
Start Kalenderjaar
ISDC Pensioenregeling
Waardebepaling Bestaand (DB) pensioen
Beoogd rendement
Opgebouwd (gefinancierd) pensioen
Jaarpremie
Pensioenleeftijd man
Prognosetafel
Werkelijk rendement
Volatititeit werkelijk rendement
Werkelijke sterftequote
Volatitilteit werkelijke sterftequote
Startleeftijd (Man)
Rendements- & sterfteveronderstellingen
Pensioen Straks, ISDC
Vereenvoudigd voorbeeld, netto, alleen OP
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6414 oktober 2015
Jaar Leeftijd BeleggingssaldoPremie Uitkering Beleggingssaldo Rendement Sterftequote
leeftijd Primo premie Sterfte Rendement Ultimo
2015 67 703500 0 -52541 9825 20617 681401 3.00% 100.00%
2016 68 681401 0 -52541 10311 19969 659140 3.00% 100.00%
2017 69 659140 0 -52541 10748 19315 636663 3.00% 100.00%
2018 70 636663 0 -52541 11072 18651 613845 3.00% 100.00%
2019 71 613845 0 -52541 11739 17987 591030 3.00% 100.00%
2020 72 591030 0 -52541 12370 17323 568181 3.00% 100.00%
2021 73 568181 0 -52541 12874 16653 545167 3.00% 100.00%
2022 74 545167 0 -52541 13545 15984 522154 3.00% 100.00%
2023 75 522154 0 -52541 14180 15313 499106 3.00% 100.00%
2024 76 499106 0 -52541 14989 14647 476202 3.00% 100.00%
2025 77 476202 0 -52541 15917 13989 453567 3.00% 100.00%
2026 78 453567 0 -52541 16762 13337 431125 3.00% 100.00%
2027 79 431125 0 -52541 17490 12687 408761 3.00% 100.00%
2028 80 408761 0 -52541 18494 12049 386762 3.00% 100.00%
2029 81 386762 0 -52541 19712 11428 365361 3.00% 100.00%
2030 82 365361 0 -52541 20511 10812 344143 3.00% 100.00%
Resultaatbijschrijving
Pensioenbeleggingsrekening
2058 110 65644 0 -52541 47798 3094 63995 3.00% 100.00%
2059 111 63995 0 -52541 48050 3075 62579 3.00% 100.00%
2060 112 62579 0 -52541 48258 3061 61357 3.00% 100.00%
2061 113 61357 0 -52541 48414 3049 60278 3.00% 100.00%
2062 114 60278 0 -52541 48487 3037 59261 3.00% 100.00%
2063 115 59261 0 -52541 48396 3020 58135 3.00% 100.00%
2064 116 58135 0 -52541 47909 2986 56488 3.00% 100.00%
2065 117 56488 0 -52541 46404 2904 53255 3.00% 100.00%
2066 118 53255 0 -52541 42197 2692 45603 3.00% 100.00%
2067 119 45603 0 -52541 30700 2127 25888 3.00% 100.00%
2068 120 25888 0 -52541 -608 597 0 3.00% 100.00%
Pensioen Straks, ISDC
Conclusies
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6514 oktober 2015
 Geen generatievraagstukken meer
 Geen verkeerde verwachtingen meer
 Geen schijnzekerheid meer
 Geen ingewikkelde communicatie meer
 Geen (inhaal) indexatieproblematiek meer
 Geen discussie meer over de premie
(kostendekkend, holidays, demping, doorsneepremie)
 Geen ingewikkeld FTK meer
 Eigen Vermogen wordt toegerekend aan individuele deelnemers
 Minder kosten, meer transparantie, betere communicatie
 We kunnen weer gewoon aan het werk….
Pensioen Straks, ISDC
Toetsing ISDC
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6614 oktober 2015
Variant IA Variant IB Variant II Variant III Variant IV Variant V
Uitkerings-
overeenkomst
met degressieve
opbouw
Voorwaardelijke
uitkerings-
overeenkomst
met degressieve
opbouw
Nationale
pensioenregeling
Persoonlijk
pensioen-
vermogen met
vrijwillige
risicodeling
Persoonlijk
pensioen-
vermogen met
collectieve
risicodeling
ISDC
Persoonlijk
pensioen-
vermogen met
collectieve
risicodeling
zonder zekerheid
Pensioenresultaat 0/+ + 0/+ - + + +
Aansluiting op maatschappelijke trends 0 0/+ - + + + +
Macro economische effecten 0/+ + 0 0 + +
Transitie - - - - - - - - - 0
Begrijpelijkheid, Simpelheid - - - - - - - - + +
Bestuurbaarheid regeling door bestuur - - - 0 0 +
Lage uitvoeringskosten - - - - - - 0 + + +
Herstel van vertrouwen - - - - - - - - +
Varianten Uitkeringsregelingen Varianten personlijk Pensioenvermogen
SER-Advies en ISDC
Toets (met name) op
1. Simpelheid
2. Herstel van vertrouwen
Tenslotte
Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6714 oktober 2015
Pensioenzekerheid is een Fata Morgana
Werk aan de winkel

More Related Content

What's hot

Presentatie economische impact Campus Zeeland
Presentatie economische impact Campus ZeelandPresentatie economische impact Campus Zeeland
Presentatie economische impact Campus ZeelandDick van der Wouw
 
Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...Jeroen Oversteegen
 
Hypotheekbond rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond   rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...Hypotheekbond   rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...Jeroen Snijder
 
IT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in België
IT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in BelgiëIT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in België
IT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in BelgiëACA IT-Solutions
 
IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)
IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)
IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)ACA IT-Solutions
 
Een zeker pensioen in een onzekere wereld
Een zeker pensioen in een onzekere wereldEen zeker pensioen in een onzekere wereld
Een zeker pensioen in een onzekere wereldJos Berkemeijer
 

What's hot (6)

Presentatie economische impact Campus Zeeland
Presentatie economische impact Campus ZeelandPresentatie economische impact Campus Zeeland
Presentatie economische impact Campus Zeeland
 
Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond - rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
 
Hypotheekbond rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond   rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...Hypotheekbond   rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
Hypotheekbond rapport hersteladvies - nieuwe software - ontwoekertool voor ...
 
IT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in België
IT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in BelgiëIT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in België
IT MATCH: Vastgoedfinanciering voor zelfstandigen / freelancers in België
 
IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)
IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)
IT MATCH: Pensioen voor zelfstandigen (België)
 
Een zeker pensioen in een onzekere wereld
Een zeker pensioen in een onzekere wereldEen zeker pensioen in een onzekere wereld
Een zeker pensioen in een onzekere wereld
 

Similar to Pensioen, van harde toezegging tot fata morgana?

2014 11 boordtabellenset 2014 2015 def voor pers
2014 11 boordtabellenset 2014   2015 def voor pers 2014 11 boordtabellenset 2014   2015 def voor pers
2014 11 boordtabellenset 2014 2015 def voor pers lon_holtzer
 
Pensioen Update | NVOG Presentatie | Jos Berkemeijer
Pensioen Update | NVOG Presentatie | Jos BerkemeijerPensioen Update | NVOG Presentatie | Jos Berkemeijer
Pensioen Update | NVOG Presentatie | Jos BerkemeijerJos Berkemeijer
 
Presentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&F
Presentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&FPresentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&F
Presentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&FSyntrus Achmea Real Estate & Finance
 
de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014
de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014
de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014Paul Verschueren
 
Executive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos Martens
Executive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos MartensExecutive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos Martens
Executive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos MartensFlevum
 
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme   prioriteiten voor 25 meiGedurfd realisme   prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 meiFrederic Heymans
 
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme   prioriteiten voor 25 meiGedurfd realisme   prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 meiItinera Institute
 
Uitdagingen op de arbeidsmarkt
Uitdagingen op de arbeidsmarktUitdagingen op de arbeidsmarkt
Uitdagingen op de arbeidsmarktGuy Verbrugghe
 
Vlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc Devos
Vlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc DevosVlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc Devos
Vlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc DevosVlerick Business School
 
Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015
Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015
Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015marcvanvugt
 
De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)
De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)
De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)Bedrijfsverzekeraar
 
Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015
Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015
Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015CNV Vakcentrale
 
Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015
Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015
Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015Mike de Groot
 
Concept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNV
Concept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNVConcept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNV
Concept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNVCNV Vakcentrale
 

Similar to Pensioen, van harde toezegging tot fata morgana? (17)

2014 11 boordtabellenset 2014 2015 def voor pers
2014 11 boordtabellenset 2014   2015 def voor pers 2014 11 boordtabellenset 2014   2015 def voor pers
2014 11 boordtabellenset 2014 2015 def voor pers
 
Pensioen Update | NVOG Presentatie | Jos Berkemeijer
Pensioen Update | NVOG Presentatie | Jos BerkemeijerPensioen Update | NVOG Presentatie | Jos Berkemeijer
Pensioen Update | NVOG Presentatie | Jos Berkemeijer
 
Presentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&F
Presentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&FPresentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&F
Presentatie Lunch & Learn Hypotheken 17 september 2015 Syntrus Achmea RE&F
 
de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014
de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014
de markt van de private arbeidsmarktintermediairs in BELGIE in 2014
 
Langleven trends Curacao_v0 4_final
Langleven trends Curacao_v0 4_finalLangleven trends Curacao_v0 4_final
Langleven trends Curacao_v0 4_final
 
Executive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos Martens
Executive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos MartensExecutive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos Martens
Executive | 131212 | Eindejaarsmeeting en borrel | Presentatie | Jos Martens
 
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme   prioriteiten voor 25 meiGedurfd realisme   prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 mei
 
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme   prioriteiten voor 25 meiGedurfd realisme   prioriteiten voor 25 mei
Gedurfd realisme prioriteiten voor 25 mei
 
Lunch & learn presentatie website
Lunch & learn presentatie websiteLunch & learn presentatie website
Lunch & learn presentatie website
 
Uitdagingen op de arbeidsmarkt
Uitdagingen op de arbeidsmarktUitdagingen op de arbeidsmarkt
Uitdagingen op de arbeidsmarkt
 
Vlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc Devos
Vlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc DevosVlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc Devos
Vlerick HR day 2013: Vergrijzing - Marc Devos
 
Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015
Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015
Sheets seminar VV&VH en Profisc 3 november 2015
 
Zanders seminar pensioenfondsen - Gerbert van Grootheest
Zanders seminar pensioenfondsen - Gerbert van GrootheestZanders seminar pensioenfondsen - Gerbert van Grootheest
Zanders seminar pensioenfondsen - Gerbert van Grootheest
 
De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)
De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)
De bedrijfsverzekeraar pensioenadviesbureau op weg naar 67 (2)
 
Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015
Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015
Arbeidsvoorwaardennota definitief december 2015
 
Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015
Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015
Verwijderde CED jaarverslag 2014 2015
 
Concept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNV
Concept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNVConcept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNV
Concept Arbeidsvoorwaardennota 2015 CNV
 

More from Jos Berkemeijer

Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023
Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023
Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023Jos Berkemeijer
 
Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022
Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022
Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022Jos Berkemeijer
 
Rethinking Actuarial Principles 2019
Rethinking Actuarial Principles 2019Rethinking Actuarial Principles 2019
Rethinking Actuarial Principles 2019Jos Berkemeijer
 
Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...
Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...
Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...Jos Berkemeijer
 
NVOG Bijpraatmiddag Thema Pensioenen
NVOG  Bijpraatmiddag  Thema PensioenenNVOG  Bijpraatmiddag  Thema Pensioenen
NVOG Bijpraatmiddag Thema PensioenenJos Berkemeijer
 
Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...
Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...
Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...Jos Berkemeijer
 
Leadership & Actuaries | Actuarieel Podium | Presentation by Jos Berkemeijer
Leadership & Actuaries | Actuarieel Podium  | Presentation by Jos BerkemeijerLeadership & Actuaries | Actuarieel Podium  | Presentation by Jos Berkemeijer
Leadership & Actuaries | Actuarieel Podium | Presentation by Jos BerkemeijerJos Berkemeijer
 
NVOG pensioenupdate Q3 2015
NVOG pensioenupdate Q3 2015 NVOG pensioenupdate Q3 2015
NVOG pensioenupdate Q3 2015 Jos Berkemeijer
 
Understand and manage micro and macro economic risk - iir conference - jos ...
Understand and manage micro and macro economic risk  -  iir conference - jos ...Understand and manage micro and macro economic risk  -  iir conference - jos ...
Understand and manage micro and macro economic risk - iir conference - jos ...Jos Berkemeijer
 
Behavioral Economic Scenario Stress Testing
Behavioral Economic Scenario Stress TestingBehavioral Economic Scenario Stress Testing
Behavioral Economic Scenario Stress TestingJos Berkemeijer
 
Pensioen Update november 2014 NVOG
Pensioen Update november 2014 NVOGPensioen Update november 2014 NVOG
Pensioen Update november 2014 NVOGJos Berkemeijer
 
Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans
Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans  Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans
Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans Jos Berkemeijer
 
Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?
Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?
Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?Jos Berkemeijer
 
Pensioen, Reëel en Nominaal Plus
Pensioen, Reëel en Nominaal Plus Pensioen, Reëel en Nominaal Plus
Pensioen, Reëel en Nominaal Plus Jos Berkemeijer
 

More from Jos Berkemeijer (20)

Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023
Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023
Veranderingen op de pensioenmarkt - Presentatie Jos Berkemeijer 2023
 
Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022
Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022
Demo Evenwichtige Pensioentransitie Jos Berkemeijer 2022
 
Rethinking Actuarial Principles 2019
Rethinking Actuarial Principles 2019Rethinking Actuarial Principles 2019
Rethinking Actuarial Principles 2019
 
Zero Risk Innovation
Zero Risk InnovationZero Risk Innovation
Zero Risk Innovation
 
Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...
Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...
Risicomanagement Sociale Zekerheid | VSZ intermediairdagen 2018 presentatie j...
 
NVOG Bijpraatmiddag Thema Pensioenen
NVOG  Bijpraatmiddag  Thema PensioenenNVOG  Bijpraatmiddag  Thema Pensioenen
NVOG Bijpraatmiddag Thema Pensioenen
 
Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...
Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...
Achmea Gepensioneerden Vereniging | Tilburg | Presentatie Jos Berkemeijer 1 d...
 
Leadership & Actuaries | Actuarieel Podium | Presentation by Jos Berkemeijer
Leadership & Actuaries | Actuarieel Podium  | Presentation by Jos BerkemeijerLeadership & Actuaries | Actuarieel Podium  | Presentation by Jos Berkemeijer
Leadership & Actuaries | Actuarieel Podium | Presentation by Jos Berkemeijer
 
NVOG pensioenupdate Q3 2015
NVOG pensioenupdate Q3 2015 NVOG pensioenupdate Q3 2015
NVOG pensioenupdate Q3 2015
 
Understand and manage micro and macro economic risk - iir conference - jos ...
Understand and manage micro and macro economic risk  -  iir conference - jos ...Understand and manage micro and macro economic risk  -  iir conference - jos ...
Understand and manage micro and macro economic risk - iir conference - jos ...
 
Behavioral Economic Scenario Stress Testing
Behavioral Economic Scenario Stress TestingBehavioral Economic Scenario Stress Testing
Behavioral Economic Scenario Stress Testing
 
Pensioen Update november 2014 NVOG
Pensioen Update november 2014 NVOGPensioen Update november 2014 NVOG
Pensioen Update november 2014 NVOG
 
Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans
Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans  Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans
Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans
 
Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?
Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?
Innovatie Pensioen & Verzekeringen: Nieuwe wetgeving, Bedreiging of Kans?
 
Pensioen, Reëel en Nominaal Plus
Pensioen, Reëel en Nominaal Plus Pensioen, Reëel en Nominaal Plus
Pensioen, Reëel en Nominaal Plus
 
PPI Kans of Bedreiging?
PPI Kans of Bedreiging?PPI Kans of Bedreiging?
PPI Kans of Bedreiging?
 
Vergrijzing
Vergrijzing Vergrijzing
Vergrijzing
 
Gold as Investment
Gold as InvestmentGold as Investment
Gold as Investment
 
Pensioen in Perspectief
Pensioen in PerspectiefPensioen in Perspectief
Pensioen in Perspectief
 
Pensioen 2.0
Pensioen 2.0 Pensioen 2.0
Pensioen 2.0
 

Pensioen, van harde toezegging tot fata morgana?

  • 1. Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 114 oktober 2015 Pensioen Van harde toezegging tot fata morgana? Alumnivereniging van Registeraccountants van de Erasmus Universiteit Rotterdam 14 oktober 2015 Jos Berkemeijer AAG, Voorzitter Pensioencommissie NVOG
  • 2. AUDITING.NL Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 214 oktober 2015
  • 3. AUDITING.NL Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 314 oktober 2015 Zekerheid het einde…
  • 4. Wat is zekerheid? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 414 oktober 2015 97,5% zekerheid betekent : 1. Dat als mijn pensioen € 10.000 p/j bedraagt, daarvan € 9.750 ook echt zeker is 2. Dat het 97,5% zeker is dat ik mijn pensioen van € 10.000 p/j ook echt volledig krijg 3. Dat mijn pensioenfonds met 97,5% zekerheid voorkomt dat de dekkingsgraad binnen 1 jaar onder de 100% terecht komt 4. Dat mijn pensioenfonds gemiddeld 1 keer in de 40 jaar een dekkingsgraad van minder dan 100% heeft 97,5%
  • 5. Agenda Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 514 oktober 2015 1. Pensioen Toen 2. Pensioen Nu 3. Pensioen Analyse 4. Risicodenken 5. Nieuw Pensioenstelsel 6. Pensioen Straks, ISDC 7. Tenslotte
  • 6. Pensioen Toen Hoe het begon en groeide… Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 614 oktober 2015 − 1845: Spoorwegpensioenfonds − 1889: Bismarck; staatspensioenfonds Duitsland Alleen mannen vanaf 70 jaar, later 65 − 1881: Stork Pensioenfonds − 1898: Eerste echte OPF Nederl. Gist- & Spiritusfabriek Diensttijdsysteem − 1917: Eerste BPF ‘Coöperatief Verzekeringsfonds’ werknemers van de zuivelfabrieken; Leeuwarden − 1949: Wet Verplichte deelneming in een Bedrijfspensioenfonds − 1952: Invoering Pensioen- en spaarfondsenwet − 1957: Invoering AOW − 1972: Wet verplichte deelneming BPF
  • 7. Pensioen Toen De verbouw… Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 714 oktober 2015 − 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon − 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers − 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen − 2006: Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65 1/12 jaar − 2007: Invoering Pensioenwet (Transparantie & Zekerheid) − 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar − 2012: Invoering Ultimate Forward Rate voor Verplichtingen − 2013: Kortingen, meer korting dreigt − 2013: AOW- leeftijd van 65 jaar naar 65 jaar en 1 maand − 2015: AOW getrapt naar 67 jaar; vanaf 2022: gekoppeld aan leeftijdsverwachting − 2016: Algemeen pensioenfonds (APF) ?
  • 8. Pensioen Toen Solidariteit staat onder druk… Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 814 oktober 2015
  • 9. Pensioen Toen Maatschappij 1950… Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 914 oktober 2015
  • 10. Pensioen Nu Maatschappij 2015… Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1014 oktober 2015
  • 11. Pensioen Nu Maatschappelijk en Economisch Perspectief Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1114 oktober 2015 • Aanhoudende economische crisis • Laag renteniveau, meer beleggingsrisico’s • Wereldwijd oplopende schuld, risico van hyperinflatie • Onvoldoende arbeidsparticipatie, hoge werkeloosheid • De gemiddelde levensduur blijft toenemen • De samenleving vergrijst, ontgroent en diversifieert • Toenemende behoefte: Arbeidsmobiliteit en arbeidsflexibiliteit • Fiscalisering pensioenen • Internationalisatie, Europa, meer toezicht, strengere wetgeving
  • 12. Pensioen NU Pensioencontext is veranderd…. Pensioendialoog Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1214 oktober 2015 − Individualisering − Communicatie, Moderne media
  • 13. Pensioen NU Dekkingsgraad ontwikkeling Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1314 oktober 2015
  • 14. Pensioen NU Dekkingsgraad samenstelling Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1414 oktober 2015
  • 15. Pensioen NU Dekkingsgraad en UFR verlaging Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1514 oktober 2015 2015K1 2015k2 Ult 2015 Ult. 2020 Beleidsdekkingsgraad 109% 107% 105% 102% Marktwaarde Dekkingsgraad 103% 109% Na verlaging UFR van 4,2% naar 3,3%
  • 16. Pensioen NU Indexatie 2007-2015K2 Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1614 oktober 2015
  • 17. Pensioen NU Beleggingsresultaten Pensioenfondsen 2007-2014 Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1714 oktober 2015 Risico 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Rekenkundig Meetkundig (SD) Gemiddeld totaal 3% -15% 16% 8% 2% 10% 5% 12% 5,0% 4,6% 10% TV <10 mln 2% -18% 23% 7% -1% 3% 5% 14% 4,6% 4,0% 12% 10 mn < TV <100 mln 1% -22% 16% 9% -1% 12% 4% 11% 3,8% 3,2% 12% 100 mn < TV <1000 mln 2% -17% 16% 8% 1% 10% 5% 10% 4,4% 3,9% 10% 100 mn < TV <5000 mln 3% -17% 18% 8% 0% 12% 6% 12% 5,3% 4,8% 11% TV >5000 mln 5% -5% 10% 6% 4% 9% 3% 19% 6,4% 6,2% 7% GemiddeldBeleggingsrendementen Grote pensioenfondsen (> € 5 mlrd) behalen gemiddeld een beter rendement met minder risico TV = Technische voorziening
  • 18. Pensioen NU Beleggingsresultaten ABP & PFZW 1993-2014 Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1814 oktober 2015 Backward Moving Average (Compound Interest) (Compound Interest) Year Return 10 Year 5 Year 3 Year Year Return 10 Year 5 Year 3 Year 1993 15,8% 8,6% 8,6% 11,0% 1993 16,5% 1994 0,0% 7,6% 6,7% 7,6% 1994 -1,0% 1995 13,1% 8,0% 9,1% 9,4% 1995 16,4% 10,3% 1996 15,9% 8,8% 10,3% 9,4% 1996 11,8% 8,8% 1997 18,4% 10,1% 12,4% 15,8% 1997 11,9% 10,9% 13,3% 1998 15,8% 10,5% 12,4% 16,7% 1998 12,9% 10,2% 12,2% 1999 22,7% 11,8% 17,1% 18,9% 1999 10,0% 12,6% 11,6% 2000 3,4% 12,0% 15,1% 13,7% 2000 3,2% 9,9% 8,6% 2001 -6,0% 10,3% 10,3% 6,0% 2001 -0,7% 7,3% 4,1% 2002 -7,3% 8,7% 5,1% -3,4% 2002 -7,2% 7,1% 3,4% -1,7% 2003 15,0% 8,6% 4,9% 0,1% 2003 11,0% 6,6% 3,0% 0,8% 2004 10,9% 9,7% 2,8% 5,7% 2004 11,2% 7,8% 3,3% 4,6% 2005 16,4% 10,1% 5,3% 14,1% 2005 12,8% 7,5% 5,1% 11,7% 2006 10,2% 9,5% 8,7% 12,5% 2006 9,5% 7,3% 7,2% 11,2% 2007 7,1% 8,4% 11,9% 11,2% 2007 3,8% 6,5% 9,6% 8,6% 2008 -20,5% 4,4% 3,9% -2,1% 2008 -20,2% 2,8% 2,6% -3,2% 2009 17,6% 4,0% 5,1% 0,0% 2009 20,2% 3,7% 4,2% -0,1% 2010 12,6% 4,9% 4,4% 1,7% 2010 13,5% 4,7% 4,4% 2,9% 2011 8,4% 6,4% 4,1% 12,8% 2011 3,3% 5,1% 3,1% 12,1% 2012 13,4% 8,5% 5,3% 11,4% 2012 13,7% 7,3% 5,0% 10,1% 2013 3,7% 7,4% 11,0% 8,4% 2013 6,2% 6,8% 11,2% 7,6% 2014 15,5% 7,9% 10,6% 10,7% 2014 14,5% 7,1% 10,1% 11,4% Period 1993 - 2014 Compound mean 8,7% 7,5% Arithmetic mean 9,2% 8,5% 8,4% 8,7% 7,9% 6,2% 6,8% 7,2% Risk (SD) 7,3% 1,7% 3,0% 4,6% 9,1% 1,6% 3,4% 5,1% Lowest Return -20,5% 4,0% 2,8% -3,4% -20,2% 2,8% 2,6% -3,2% Pension Fund 'PFZW' Pension Fund 'ABP' Backward Moving Average Vervang 1-jarig risicokader door een 5 jarig risicokader
  • 19. Pensioen NU Beleggingsresultaten ABP & PFZW 1993-2014 Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 1914 oktober 2015 Alternatief.. Zelf beleggen? Succes!
  • 20. Pensioen Analyse De nieuwe economische realiteit: Lage rente Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2014 oktober 2015
  • 21. Pensioen Analyse Reële rente… Sparen? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2114 oktober 2015
  • 22. Pensioen Analyse Nederland wordt steeds ouder Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2214 oktober 2015 Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder I. Bij de invoering van de AOW in 1957 II. Anno 2013 III. in 2040 (prognose) : ….% : ….% : ….%
  • 23. Pensioen Analyse Nederland wordt steeds ouder Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2314 oktober 2015 Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder I. Bij de invoering van de AOW in 1957 II. Anno 2015 III. in 2040 (prognose) : 9% : 18% : 26%
  • 24. Pensioen Analyse Inschatting Toekomstige Levensverwachting Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2414 oktober 2015 Levensverwachting N e d e r l a n d Verwachting
  • 25. Pensioen Analyse Langer Leven: AOW Consequenties Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2514 oktober 2015 U bent geboren: U krijgt AOW in: Uw leeftijd als uw AOW start is: na 31 oktober 1949 en voor 1 oktober 1950 2015 65 + 3 maanden na 30 september 1950 en voor 1 juli 1951 2016 65 + 6 maanden na 30 juni 1951 en voor 1 april 1952 2017 65 + 9 maanden na 31 maart 1952 en voor 1 januari 1953 2018 66 na 31 december 1952 en voor 1 september 1953 2019 66 + 4 maanden na 31 augustus 1953 en voor 1 mei 1954 2020 66 + 8 maanden na 30 april 1954 en voor 1 januari 1955 2021 67
  • 26. Pensioen Analyse Langer Leven: AOW Prognose Lange Termijn Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2614 oktober 2015 AOW-leeftijd wordt afhankelijk van levensverwachting
  • 27. Pensioen Analyse AOW Prognose Lange Termijn, Alternatieve Visie Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2714 oktober 2015
  • 28. Pensioen Analyse Dekkingsgraadpercentielen volgens DNB… Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2814 oktober 2015 Vragen.. 1. Dan maar alles in 100% Zakelijke Waarden (ZW) ? 2. Hoe zou een 60-jarige prognose er uit zien?
  • 29. Pensioen Analyse FTK en de UFR Fata Morgana Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 2914 oktober 2015 ‒ Te complex ‒ Te veel regels ‒ Te ver van de markt af ‒ Te beperkend voor bestuurders Huidig Toezichtraamwerk (FTK) faalt
  • 30. Pensioen Analyse Effecten nieuw ingevoerde FTK Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3014 oktober 2015 1. Stijging van Vereist Eigen Vermogen (VEV) van 121% naar 125% 2. Strengere voorwaarden Indexatie • Vanaf 110% dekkingsgraad en ‘toekomstbestendig’ • Inhaalindexatie en ongedaan maken van kortingen Pas boven vereiste dekkingsgraad voor 1/5 deel 3. Eerder korten Bij onvoldoende herstelkracht direct korten (10 jaar spreiding) 4. Kostendekkende premie mag gedempt worden Verschil tussen feitelijke en kostendekkende premie eind 2015 : € 13,6 mld. 5. Haalbaarheidstoets • Nieuw criterium: “Pensioenresultaat” o.b.v. 60jaar vooruit kijken Kernvraag: Meer of minder zekerheid? Zekerheid Zekerheid Zekerheid
  • 31. Pensioen Analyse Communicatie: Hoe het niet moet….. Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3114 oktober 2015 2007 2009 2013 Indexatielabel
  • 32. Pensioen Analyse Wet Pensioencommunicatie Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3214 oktober 2015 • Wet Pensioencommunicatie - Pensioenprognose: verwacht, pessimistisch, optimistisch….@#%#@? - Kan tenminste 75% van de deelnemers vertellen hoe hoog zijn pensioen is? Nobody Knows • Wet Optimalisering wettelijk kader voor premieovereenkomsten Is er ook maar iemand die mij binnen een uur kan uitleggen wat er nu eigenlijk gebeurt met mijn pensioen als ik mijn pensioen 10 jaar van te voren fasegewijs ga inkopen, terwijl ondertussen mijn oude pensioenopbouw doorgaat, mijn pensioen- en AOW-datum verschuift, de rente- en rendementen jaarlijks variëren, er ook nog jaarlijks pensioen- kortingen, -opslagen en gedeeltelijke indexaties plaatsvinden en ik ook nog eens gedurende die 10 jaar bij verschillende werkgevers in dienst treedt. KANSLOOS
  • 33. Pensioen Analyse Wet Pensioencommunicatie Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3314 oktober 2015 Niet IF[rendement ~ N(μ=3%, σ = 4%)] THEN [P[Pensioen>1000] = 50%, P[Pensioen<500] = 5% ] Maar IF[rendement=3%] THEN [Pensioen = 1000] IF[rendement=1%] THEN [Pensioen = 500] Wie snapt dit?
  • 34. Pensioen Analyse Pensioenzekerheid? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3414 oktober 2015 • ‘MijnPensioen’ = € 50.000 • Leeftijd 60 jaar • Wat is ‘MijnPensioen’ over 15 jaar? Afwegingen • Dekkingsgraad • Lage rente • Meer zekerheid? (EIOPA) • Inflatie • ………
  • 35. Pensioen Analyse Zekerheid: Rendementszekerheid Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3514 oktober 2015
  • 36. Pensioen Analyse Zekerheid: Rendementszekerheid Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3614 oktober 2015
  • 37. Pensioen Analyse Zekerheid: Rendementszekerheid Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3714 oktober 2015
  • 38. Pensioen Analyse Lange termijn zekerheid Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3814 oktober 2015
  • 39. Pensioen Analyse Herstel van Vertrouwen? Zekerheid! Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 3914 oktober 2015 Vertrouwen ≠ Ex Ante Zekerheid Vertrouwen = Ex Post Zekerheid
  • 40. Pensioen Analyse Herstel van Vertrouwen? Transparantie! Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4014 oktober 2015 Vertrouwen = F(Transparantie, Opleidingsniveau)
  • 41. Pensioen Analyse Meer zekerheid, meer herstel van vertrouwen? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4114 oktober 2015 Conclusie? • Pensioenzekerheid is een Fata Morgana • Lange termijn Pensioenzekerheid bestaat niet • Blijven vasthouden aan Pensioenzekerheid heeft hoge prijs Hoog vereist eigen vermogen, weinig indexatieperspectief, stijgende premies • Over de verre toekomst, vele tientallen jaren vooruit, kan niemand wetenschappelijk noch gedragsmatig iets relevants beweren dat steek houdt. Door pensioenzekerheid als eis op te geven ….. wordt de kans op een hoger pensioen zekerder
  • 42. Risicodenken Wat is risico? Risico’s schatten….. Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4214 oktober 2015 Hoeveel bubbels zitten er in een fles Champagne? ?
  • 43. Risicodenken Wat is risico? Markowitz benadering Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4314 oktober 2015 Risico = σ X ~ N(μ,σ2)
  • 44. Risicodenken Wat is risico? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4414 oktober 2015 Wat is het meest risicovol? 0 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Koers A Koers B Nassim Nicholas Taleb Black Swans Antifragile
  • 45. Risicodenken Spread = Risico? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4514 oktober 2015
  • 46. Risicodenken Risicohouding…. Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4614 oktober 2015 Je mag blind twee pensioeneieren pakken uit slechts één mandje. Welk mandje kies je? Het nominaal mandje links of het reële mandje rechts?
  • 47. Risicodenken Modellen: Evaluatie door Guus Boender (†) Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4714 oktober 2015 Bron: De Actuaris : Uitspraken Guus Boender (1955 – 2014) • We hebben de pech dat deze crisis sinds 2009 buiten de waaier van duizend is gevallen • Een model kan geen rekening houden met dingen die nog niet zijn gebeurd. • Niet-normale verdelingen komen vaker voor dan we dachten • De staart van de kansberekening is dikker dan waarmee we rekenden in de modellen. • Beschouw modellen nooit als absolute waarheid
  • 48. Risicodenken Modellen: Lineair denken Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4814 oktober 2015 • Input = Output • De toekomst is een lineaire extrapolatie van het verleden • ‘Mean reversion’ • ‘Herding’ • De beste schatter voor morgen is vandaag • Als we maar ‘Supervisory Compliant’ zijn….. Think Different
  • 49. Risicodenken Vooruitkijken? Geïnformeerde Besluitvorming Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 4914 oktober 2015 • Voorspellingen • ‘Beliefs’ • Risico’s begrijpen • ‘Informed Decision taking’ • ‘In Control’ • ‘Countervailing Power’ 1 2 N(μ,σ2) NL(μ,σ2,B,T) • Stochastisch • ‘Random’ • ‘Behavioral Rules’ • ‘Tail Risks’
  • 50. Risicodenken Behavioral Economic Stress Testing (BEST) Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5014 oktober 2015 1. Oude modellen - Asset Classes - Scenario’s o.b.v. expert inschattingen 2. BEST Model - Asset Classes - Economische Data + = + = Wetenschappelijke Gedragseffecten 1. Banken 2. Consumenten 3. Markten A. Meer zeggingskracht B. Beter begrip C. In Control Beliefs BEST gevolg:
  • 51. Risicodenken Macro-economic & Geopolitical risk Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5114 oktober 2015
  • 52. Risicodenken De prijs van zekerheid, Risico? → Kapitaliseren  Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5214 oktober 2015
  • 53. Nieuw Pensioenstelsel SER-Advies: Beoordeling varianten Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5314 oktober 2015 Variant IV Uitwerken… Echter, Variant IV is gebaseerd op 1. (nominale) zekerheid 2. het moeten inkopen van annuïteiten Oude wijn in nieuwe zakken
  • 54. Nieuw Pensioenstelsel Doorsneepremie Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5414 oktober 2015 • Doorsneepremie is onderdeel van Arbeidsvoorwaarden • Verantwoordelijkheid ligt bij Sociale Partners • Gepensioneerden zijn geen ‘belanghebbenden’ • Sociale verantwoordelijkheid gepensioneerden • Los eerst doorsneepremieproblematiek op en voer daarna nieuw pensioenstelsel in Doorsneesystematiek
  • 55. Nieuw Pensioenstelsel Waaraan moet een nieuw pensioenstelsel voldoen? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5514 oktober 2015 Doelstelling: Herstel van vertrouwen 1. Handhaving solidariteit • Collectief beleggen • Langlevenrisico delen 2. Geen toekomstige (schijn)zekerheid meer 3. Optimalisatie rendement, gegeven maximale volatiliteit 4. Eenvoudig te communiceren 5. Zicht op ontwikkeling eigen pensioengeld 6. Bestuurbaar en uitvoerbaar 7. Eenvoudige waardeoverdracht 8. Lage kosten
  • 56. Nieuw Pensioenstelsel Opsplitsen in DC- en uitkeringsfase is suboptimaal Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5614 oktober 2015 Karakteristiek van DC Varianten (inclusief Variant IV) 20 jaar Pensioendatum DC Pensioenuitkering Aankoop Pensioen (annuïteit) - Rente? Risico? - Overgangsconstructies (gepruts) Afbouw beleggingsrisico en dus rendement (!)
  • 57. Nieuw Pensioenstelsel Solidariteit: collectief beleggen Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5714 oktober 2015 Actieven + Gepensioneerden = Totaal Duration = 31 Duration = 9 Duration = 21
  • 58. Nieuw Pensioenstelsel Lifecycle is suboptimaal en kost rendement Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5814 oktober 2015 Premie € 1.000 p/j (netto) Startleeftijd 20 jaar Pensioenleeftijd 67 jaar Collectief beleggen € 6.555 100% KPN-Lifecyle € 5.779 88% Rendement Collectief beleggen voor alle leeftijden Rendement Aandelen 5% 50% 2,5% Obligaties 1% 50% 0,5% Collectief beleggen 3,0% Rendement Lifecycle voor leeftijd 20 Rendement Aandelen 5% 90% 4,5% Obligaties 1% 10% 0,1% Collectief beleggen 4,6% Rendement Lifecycle voor leeftijd 67 Rendement Aandelen 5% 0% 0,0% Obligaties 1% 100% 1,0% Collectief beleggen 1,0% Jaarlijks pensioen
  • 59. Nieuw Pensioenstelsel Solidariteit; Waarom langlevenrisico delen? Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 5914 oktober 2015
  • 60. Pensioen Straks, Individueel Solidair DC (ISDC) Joke gaat kiezen Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6014 oktober 2015 Joke 64 jaar, gaat binnenkort met pensioen, Pensioen: € 50.000 p/j Joke mag kiezen (!) A. Joke blijft in huidig pensioentoezichtkader met (schijn)zekerheid Verwacht reëel pensioen van Joke over 10 à 15 jaar: € 25.000 B. Joke krijgt de contante waarde van haar pensioenverplichtingen op haar persoonlijke pensioenrekening gestort: € 700.000 = 14 * 50.000 EN
  • 61. Pensioen Straks, ISDC Joke gaat kiezen Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6114 oktober 2015 1. Er is geen zekerheid meer, maar wel beleggings- en langleven-solidariteit 2. Ex post langleven solidariteit Jaarlijks wordt het pensioenrekeningsaldo van Joke’s overleden collega’s in het pensioenfonds ‘actuarieel juist’ verdeeld over de overlevenden. 3. Ex post beleggingssolidariteit Het totaal van alle pensioenrekeningen van het pensioenfonds wordt collectief belegd. De opbrengsten worden naar rato van de pensioenrekeningen verdeeld onder de deelnemers op basis van het gemiddelde rendement van het fonds. Minder streng FTK, beter rendement! 4. Jaarlijks mag Joke binnen grenzen zelf bepalen hoeveel ouderdomspensioen zij opneemt. 5. Sociale partners stellen de premie voor Joke en haar collega’s zodanig vast dat die bij een prudent vastgesteld ‘beoogd rendement’ een goed pensioen kan opbouwen 6. De premies die Joke en haar werkgever voor haar ouderdomspensioen betalen, worden onder aftrek van kosten volledig op haar persoonlijke pensioenrekening bijgeschreven Wat zal Joke kiezen?
  • 62. Pensioen Straks, ISDC Aandachtspunten actuariële uitwerking Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6214 oktober 2015 1. Ex Post Langleven solidariteit 1. Jaarlijks risicopremie bijschrijven op de rekening 2. Jaarlijks beoogd rendement bijschrijven op de rekening (optioneel) 3. Jaarlijks resultaat op alle onderdelen (sterfte, interest , kosten) bepalen en verdelen overeenkomstig saldo van de rekening 2. Ex post Beleggingssolidariteit Eén beleggingsportefeuille, één rendement voor alle deelnemers, buffers, middeling, geen life cyle, geen splitsing opbouw- en uitkeringsfase 3. Jaarlijkse maximum uitkering. Uitkering bepalen door het saldo van de spaarrekening te delen door de actuariële koopsom o.b.v. (1) ‘beoogd’ of (2) ‘verwacht’ rendement’ en toekomstige sterfteverwachting en kostenopslagen.
  • 63. Pensioen Straks, ISDC Voorbeeld Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6314 oktober 2015 50,000€ 14.07 703,500€ 2015 67 67 Inbrengwaarde uit oude pensioenregeling 703,500€ -€ 3% 52,541€ 3% 0% 100% 0% AG 2014 ISDC Simulatie (Netto) Contante waarde factor volgens Pensioenfonds Contante waarde bestaand pensioen Beoogd pensioen, herrekend op 3% Start Kalenderjaar ISDC Pensioenregeling Waardebepaling Bestaand (DB) pensioen Beoogd rendement Opgebouwd (gefinancierd) pensioen Jaarpremie Pensioenleeftijd man Prognosetafel Werkelijk rendement Volatititeit werkelijk rendement Werkelijke sterftequote Volatitilteit werkelijke sterftequote Startleeftijd (Man) Rendements- & sterfteveronderstellingen
  • 64. Pensioen Straks, ISDC Vereenvoudigd voorbeeld, netto, alleen OP Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6414 oktober 2015 Jaar Leeftijd BeleggingssaldoPremie Uitkering Beleggingssaldo Rendement Sterftequote leeftijd Primo premie Sterfte Rendement Ultimo 2015 67 703500 0 -52541 9825 20617 681401 3.00% 100.00% 2016 68 681401 0 -52541 10311 19969 659140 3.00% 100.00% 2017 69 659140 0 -52541 10748 19315 636663 3.00% 100.00% 2018 70 636663 0 -52541 11072 18651 613845 3.00% 100.00% 2019 71 613845 0 -52541 11739 17987 591030 3.00% 100.00% 2020 72 591030 0 -52541 12370 17323 568181 3.00% 100.00% 2021 73 568181 0 -52541 12874 16653 545167 3.00% 100.00% 2022 74 545167 0 -52541 13545 15984 522154 3.00% 100.00% 2023 75 522154 0 -52541 14180 15313 499106 3.00% 100.00% 2024 76 499106 0 -52541 14989 14647 476202 3.00% 100.00% 2025 77 476202 0 -52541 15917 13989 453567 3.00% 100.00% 2026 78 453567 0 -52541 16762 13337 431125 3.00% 100.00% 2027 79 431125 0 -52541 17490 12687 408761 3.00% 100.00% 2028 80 408761 0 -52541 18494 12049 386762 3.00% 100.00% 2029 81 386762 0 -52541 19712 11428 365361 3.00% 100.00% 2030 82 365361 0 -52541 20511 10812 344143 3.00% 100.00% Resultaatbijschrijving Pensioenbeleggingsrekening 2058 110 65644 0 -52541 47798 3094 63995 3.00% 100.00% 2059 111 63995 0 -52541 48050 3075 62579 3.00% 100.00% 2060 112 62579 0 -52541 48258 3061 61357 3.00% 100.00% 2061 113 61357 0 -52541 48414 3049 60278 3.00% 100.00% 2062 114 60278 0 -52541 48487 3037 59261 3.00% 100.00% 2063 115 59261 0 -52541 48396 3020 58135 3.00% 100.00% 2064 116 58135 0 -52541 47909 2986 56488 3.00% 100.00% 2065 117 56488 0 -52541 46404 2904 53255 3.00% 100.00% 2066 118 53255 0 -52541 42197 2692 45603 3.00% 100.00% 2067 119 45603 0 -52541 30700 2127 25888 3.00% 100.00% 2068 120 25888 0 -52541 -608 597 0 3.00% 100.00%
  • 65. Pensioen Straks, ISDC Conclusies Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6514 oktober 2015  Geen generatievraagstukken meer  Geen verkeerde verwachtingen meer  Geen schijnzekerheid meer  Geen ingewikkelde communicatie meer  Geen (inhaal) indexatieproblematiek meer  Geen discussie meer over de premie (kostendekkend, holidays, demping, doorsneepremie)  Geen ingewikkeld FTK meer  Eigen Vermogen wordt toegerekend aan individuele deelnemers  Minder kosten, meer transparantie, betere communicatie  We kunnen weer gewoon aan het werk….
  • 66. Pensioen Straks, ISDC Toetsing ISDC Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6614 oktober 2015 Variant IA Variant IB Variant II Variant III Variant IV Variant V Uitkerings- overeenkomst met degressieve opbouw Voorwaardelijke uitkerings- overeenkomst met degressieve opbouw Nationale pensioenregeling Persoonlijk pensioen- vermogen met vrijwillige risicodeling Persoonlijk pensioen- vermogen met collectieve risicodeling ISDC Persoonlijk pensioen- vermogen met collectieve risicodeling zonder zekerheid Pensioenresultaat 0/+ + 0/+ - + + + Aansluiting op maatschappelijke trends 0 0/+ - + + + + Macro economische effecten 0/+ + 0 0 + + Transitie - - - - - - - - - 0 Begrijpelijkheid, Simpelheid - - - - - - - - + + Bestuurbaarheid regeling door bestuur - - - 0 0 + Lage uitvoeringskosten - - - - - - 0 + + + Herstel van vertrouwen - - - - - - - - + Varianten Uitkeringsregelingen Varianten personlijk Pensioenvermogen SER-Advies en ISDC Toets (met name) op 1. Simpelheid 2. Herstel van vertrouwen
  • 67. Tenslotte Accountancykring Erasmus Universiteit Rotterdam | Presentatie Jos Berkemeijer | Symetrics©2015 6714 oktober 2015 Pensioenzekerheid is een Fata Morgana Werk aan de winkel

Editor's Notes

  1. Uitspraak van René Descartes
  2. Toevoeging door Jos Berkemeijer
  3. Bor de Wolf
  4. Mijnheer de Raaf
  5. Mijnheer de Raaf