Korleis kombinere statleg vern og
lokalt handlingsrom?
Møte i Felles Kontaktutval for Breheimen-Mørkridsdalen
Lom 18. Februar
Eivind Brendehaug,
Vestlandsforsking

Disposisjon
• Lokal forvaltningsforsøka
• Er både heilskapleg forvaltning og lokal handlingsrom
mogleg?
• Forvaltningsmodellar: både statleg, samforvaltning,
privat og lokalsamfunn forvaltning
• Kva kan vi ta med frå verneplanprosessen?
• Oppsummering

Lokal forvaltning, evaluering av
NIBR
• ”Hovedkonklusjonen er at lokale
forvaltningsmyndigheter i hovedsak ivaretar de
formelle krav og oppgaver som ligger til en
forvaltningsmyndighet. De behandler de saker de skal,
de har forvaltningsplaner og de har gjennomført
informasjonstiltak”.
• MEN:
– mangel på sanksjonsmuligheiter overfor kommunar som bryt forskrift
– interkommunalt samarbeid som rådgivande er ikkje sterkt nok til å
styre kommunal praksis – svake vilkår for heilskapleg forvaltning
– deltaking frå ulike involverte partar
– mekanismar for konflikthandsaming
– kompetanse, rettleiing, dokumentasjon og kontroll

Evaluering av lokal forvaltning forsøka
Statleg heilskapleg vern kontra lokalt handlingsrom
• Kommunar som har utøvd
• Kommunar som har forvalta
lokalt handlingsrom vert
verneområdet i samsvar med
oppfatta å drive på kanten av
verneformål, retningsliner og
statleg vernepolitikk:
forvaltningsplan opplever lite
– Kommunen sin rolle: Den
handlingsrom:
autonome kommunen
– Kommunen sin rolle:
Effektuering av statleg vern
Den autonome
kommunen
Effektuerings-
kommunen

Kan det vere eit både og?
• Kan ein både ha ein statleg vernepolitikk og eit lokalt
handlingsrom?
– Eit pluss-sum spill, og ikkje nødvendigvis eit null-sum spill !
• Ja, men det er avhengig av:
– Korleis det lokale handlingsrommet vert nytta
– Korleis ein kombinerar vernepolitikk og anna politikk
– Korleis samhandlinga mellom kommune og stat vert organisert
• Aurland/Nærøyfjorden: verneplanprosess
• midt på 1990-talet
• Kommunal handlingsplan for naturforvaltning:
– Revurdering av ”vårt forhold til staten”.
– Aurland Naturverkstad foreslege oppretta:
• kompetanseorganisasjon for landskapsforvaltning

Nyskaping lokalt og i statleg politikk
• Aurland har utvikla sin • Endringar i statleg politikk:
kapasitet og kompetanse på 1. Riksantikvaren: VSP
Kulturminne
forvaltning og verdiskaping
2. Innovasjon Norge:
basert på natur- og
Geoturismeprosjekt
kulturarven:
3. KRD: Småsamfunnsatsinga
– Aurland Natur- og Kulturarv
4. Dir. Naturforvaltning: VSP
oppretta i år 2000
Naturarven
– Mange studiebesøk til
5. Tilskot til jordbruket i
kontinentet
Verdsarvområda
– Nærøyfjorden Verdsarvpark i
2008
– Aurland Næringshage: småskala • Meir enn naturvernlov og
næring
verneforskrift
• Har dermed styrka det lokale
handlingsrommet:
– Vi har gått frå konflikt til
partnarskap!

Heilskapleg vern og lokalt handlingsrom
Nyskapings- Den autonome
kommunen
kommunen
Effektuerings-
kommunen

Regionalparkmodell
• Ein partnarskapsavtale mellom kommunar, bedrifter,
organisasjonar, fylke og stat etter modell frå dei
franske regionalparkane:
– Eit definert område/landskap
– Eit avtale dokument (Charter) som viser kvalitetsprofilen
– Tematiske lokale satsingar:
• Næringsutvikling basert på natur og kulturarven
• Nettverk og identitetsbyggande tiltak
• Profilering innad og utad
• Føremål: Forplikte staten saman med kommune,
fylkeskommune og lokalt/regionalt næringsliv og
friviljug sektor

Forvaltningsmodellar
• Dei store historiske liner i forvaltninga av areal:
• 1. Lokal forvaltning
• 2. Statleg naturvern periode frå 1962
• 3. I løpet av 1990-talet: erkjenning av at:
– ”Staten klarer ikkje dette aleine – staten er avhengig av både andre
statlege organ, kommunar og andre lokale for å sikre verneverdiane”
• ”Ein av dei største nyskapingane i styring av verna område
er erkjenninga av sosiale aktørar si rolle, verdifulle kapasitet
og relative fordel i forhold til statlege styresmakter” ( A.
Kothari, medlem i World Commission on Protected Areas)
• Samarbeidsforvaltning definert som:
”…..offentleg oppretta verneområdar kor
avgjerdsmynde er delt mellom statlege aktørar
og andre partnarar, inkludert urbefolkning og
lokalsamfunn, og/eller NGO og individuelle og
privat sektor organisasjonar” (Boka Managing Protected Areas)

Forvaltningsmodeller og underkategorier

Eksempel: Cairngorms National Park,
Skottland
• Ligg i norduastre Skottland - etablert 2003
Største nasjonalparken i GB, 3.800 km2 (litt
•
større enn den største nasjonalparken vår,
Hardangervidda)
• Inneheld landsby (Aviemore, 2.400 innb.) og
næringsverksemd (landbruk, turisme)
Nasjonalpark styret:
10 nasjonale medlemmer
10 medlemmer foreslått
av lokale styresmakter
5 valgte medlemmer av
stemmeberettiget lokalt

Verneplanprosessen i Breheimen
• Korleis har dialogen bidrege til å skape løysingar?
• God dialog og prosess bidrege til:
– Informasjon og kunnskap om lokale forhold avgjerande for å utforme
verneplanen
– Handlingsrom for tilpassing av vernet til lokale behov og interesser
• Resultatet av prosessen, verneplanen, gir dykk ein
god posisjon ifht. DN/MD

Kjenneteikn ved
samarbeidsforvaltning
• Deltakarane med ulik kompetanse, perspektiv
og interesser der alle har ei rolle
• Deler visse interesser/mål og strategiar
• Sosialt engasjement, møteplassar og
eksperimentering kor sosial læring og endring
går føre seg – ikkje statisk
• Organisering har til oppgåve å sørgje for at
mangfaldet og ulikskapen vert ein styrke, og
• Avgjersle vert teken ut frå ein dialog/samtale,
men likevel på ein regelstyrt måte
(gjennomsiktleg demokratisk)

Møte og kommunikasjonsform
Fritt etter: S. Bryn, Nansenskolen

Andre røynsler
• Skjåk bygdealmenning
• Lokal forvaltning av Reinheimen
• Lom og Luster sin forvaltning av fjella før vern
• Kommunane sin forvaltning av mindre verneområde
• Statleg forvaltning med lokal deltaking i Jostedalsbreen
og Jotunheimen

Drøft meir enn forvaltningsmodell
1. Tilpassing/tilrettelegging av anna statleg politikk for å
stimulere til lokal bruk av områda
2. Lokal mobilisering, kompetanseutvikling og kapasitet for
ivaretaking av natur- og kulturverdiane
3. Forvaltningsmodell:
– korleis skape heilskapleg forvaltning – korleis unngå sårbare små
kompetansemiljø?
– korleis stimulere til lokalt eigarskap, deltaking og lokalt
handlingsrom
• Forslag til strategi:
– Synleggjere kompetanse, erfaring og praksis som ledd i ei
kvalifisering til lokal forvaltning
– Eitt forslag til forvaltningsmodell vil gjere det vanskeleg for DN/MD
å gå imot dette – kan regionalparkmodellen gi bidrag?
– Kommunar kan invitere med staten og evt. fylke i lokal forvaltning?