3. 17. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
17. ve 18. Yüzyılda Osmanlı Devleti doğuda İran, batıda
Avusturya,Lehistan Rusya ve Venedik ile savaşmıştır. Bu devletleri aklımızda
kalması için V-A-R-İ-L olarak kodlayabiliriz. Osmanlı Devleti padişahları bu
dönemde devletin kötü gidişini durdurmak için çalışmış, fakat devleti kötü
gidişten kurtaramamıştır.
OSMANLI İRAN İLİŞKİLERİ:
1590’da yapılan Ferhat Paşa Antlaşması’nın bozulması ile IV:Murat
zamanında İran üzerine sefere çıkılıyor. Revan ve Bağdat ele geçiriliyor. İran ile
1639’da Kasr-ı Şirin Antlaşması imzalanıyor. Bu antlaşma ile Bağdat
Osmanlılarda kaldı. Revan ve Azerbaycan ise İran’da kaldı.
Kasr-ı Şirin Antlaşması’nın Önemi:
Kasr-ı Şirin Antlaşması ile bugünkü Türkiye İran sınırı belirlenmiştir.
Not: İran ile 1611’de Nasuh Paşa Antlaşması,1618’de Serav
Antlaşması imzalanmıştır.
4. OSMANLI-AVUSTURYAOSMANLI-AVUSTURYA
İLİŞKİLERİ:İLİŞKİLERİ:
Osmanlı Avusturya savaşları Mohaç Meydan Savaşı sonrasıOsmanlı Avusturya savaşları Mohaç Meydan Savaşı sonrası
Macar topraklarının alınarak Osmanlı Devleti’nin Avusturya ile komşuMacar topraklarının alınarak Osmanlı Devleti’nin Avusturya ile komşu
olması ile başlamıştır. Avusturyalılar Kanuni zamanında Osmanlılaraolması ile başlamıştır. Avusturyalılar Kanuni zamanında Osmanlılara
verdiği vergiyi daha sonraki zamanlarda vermemek istememesi sonundaverdiği vergiyi daha sonraki zamanlarda vermemek istememesi sonunda
Osmanlı-Avusturya üzerine sefere çıktı. 1596’daOsmanlı-Avusturya üzerine sefere çıktı. 1596’da Haçova MeydanHaçova Meydan
SavaşıSavaşı’nda Avusturya bozguna uğratıldı. ve 1606’da’nda Avusturya bozguna uğratıldı. ve 1606’da ZitvatorukZitvatoruk
AntlaşmasıAntlaşması imzalanmıştı. Bu antlaşmaya göre Osmanlıların 1533’deimzalanmıştı. Bu antlaşmaya göre Osmanlıların 1533’de
İstanbul Antlaşması ile kazandığı üstünlük elinden alındı. Avusturya kralıİstanbul Antlaşması ile kazandığı üstünlük elinden alındı. Avusturya kralı
tekrar Osmanlı padişahına eşit sayıldı. Avusturya savaş tazminatı ödedi.tekrar Osmanlı padişahına eşit sayıldı. Avusturya savaş tazminatı ödedi.
Avusturyalıların verdiği vergi kaldırıldı. Eğri,Kanije ve Estergon kaleleriAvusturyalıların verdiği vergi kaldırıldı. Eğri,Kanije ve Estergon kaleleri
Osmanlı’da kaldı.Osmanlı’da kaldı.
Zitvatoruk Antlaşması ile sağlanan barış ortamı 1662’de bozuluyor.Zitvatoruk Antlaşması ile sağlanan barış ortamı 1662’de bozuluyor.
Bunun üzerine Köprülü Fazıl Ahmet Paşa sefere çıkarak Uyvar Kalesi’niBunun üzerine Köprülü Fazıl Ahmet Paşa sefere çıkarak Uyvar Kalesi’ni
alıyor ve 1664’dealıyor ve 1664’de Vasvar AntlaşmasıVasvar Antlaşması imzalanıyor. Bu antlaşma ile Uyvarimzalanıyor. Bu antlaşma ile Uyvar
Kalesi Osmanlılarda kalıyor. Avusturya savaş tazminatı ödüyor ve Erdel’inKalesi Osmanlılarda kalıyor. Avusturya savaş tazminatı ödüyor ve Erdel’in
içişlerine karışması engelleniyor.içişlerine karışması engelleniyor.
5. OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ:OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ:
Osmanlılar Kırım’ı alınca Lehistan ile sınır komşusuOsmanlılar Kırım’ı alınca Lehistan ile sınır komşusu
olmuştur. Lehistan’ın Boğdan içişlerine karışması üzerineolmuştur. Lehistan’ın Boğdan içişlerine karışması üzerine II.II.
Osman (Genç Osman)Osman (Genç Osman) zamanında 1621 yılında Hotin Seferi’nezamanında 1621 yılında Hotin Seferi’ne
çıkılıyor. Bu sefer sonucunda Lehistan ile 1621’deçıkılıyor. Bu sefer sonucunda Lehistan ile 1621’de HotinHotin
AntlaşmasıAntlaşması imzalanıyor.imzalanıyor.
IV. MehmetIV. Mehmet zamanında Lehistan ile yapılan savaşlarzamanında Lehistan ile yapılan savaşlar
sonunda 1672’desonunda 1672’de Bucaş AntlaşmasıBucaş Antlaşması imzalanıyor. Bu antlaşmaimzalanıyor. Bu antlaşma
ile Podolya Osmanlı’ya verilecek. Lehistan her yıl vergiile Podolya Osmanlı’ya verilecek. Lehistan her yıl vergi
verecek ve Ukrayna’dan çekilecekti.verecek ve Ukrayna’dan çekilecekti.
Bucaş Antlaşması’nın Önemi:Bucaş Antlaşması’nın Önemi:
Osmanlı Devleti’nin batıda(Avrupa’da) topraklarınaOsmanlı Devleti’nin batıda(Avrupa’da) topraklarına
toprak kattığı son antlaşmadır.toprak kattığı son antlaşmadır.
6. II.VİYANA KUŞATMASI VEII.VİYANA KUŞATMASI VE
KARLOFÇA ANTLAŞMASI (1683-1699)KARLOFÇA ANTLAŞMASI (1683-1699)
Sebepleri:Sebepleri: Avusturya sınırları içinde yaşayan MacarlaraAvusturya sınırları içinde yaşayan Macarlara
iyi davranmıyor. Ağır vergiler ödettiriyordu. Bu yüzdeniyi davranmıyor. Ağır vergiler ödettiriyordu. Bu yüzden
Macarlar ayaklandı ve Osmanlı Devleti’nden yardım istedi.Macarlar ayaklandı ve Osmanlı Devleti’nden yardım istedi.
IV. Mehmet zamanında Merzifonlu Kara Mustafa PaşaIV. Mehmet zamanında Merzifonlu Kara Mustafa Paşa
komutasındaki bir ordu 1683’de Avusturya üzerine seferekomutasındaki bir ordu 1683’de Avusturya üzerine sefere
çıkıyor. Viyana kuşatması iki ay sürüyor. Bu sırada Papanınçıkıyor. Viyana kuşatması iki ay sürüyor. Bu sırada Papanın
öncülüğünde Almanya,Avusturya,Lehistan ordusundanöncülüğünde Almanya,Avusturya,Lehistan ordusundan
oluşturulan bir Haçlı ordusu oluşturuluyor. Avrupa’dan gelenoluşturulan bir Haçlı ordusu oluşturuluyor. Avrupa’dan gelen
yardım üzerine Osmanlı Devleti kuşatmayı kaldırmak zorundayardım üzerine Osmanlı Devleti kuşatmayı kaldırmak zorunda
kalıyor.kalıyor.
Viyana yenilgisiyle Osmanlı Devleti’nin batıda ilerlemesiViyana yenilgisiyle Osmanlı Devleti’nin batıda ilerlemesi
son buldu. Bundan sonra alınan topraklar birer birerson buldu. Bundan sonra alınan topraklar birer birer
kaybedilmeye başladı.kaybedilmeye başladı.
7. Karlofça AntlaşmasıKarlofça Antlaşması
Osmanlı ordusunun Viyana’da yenilmesiOsmanlı ordusunun Viyana’da yenilmesi
üzerine Avrupa devletleri harekete geçti. Türkleriüzerine Avrupa devletleri harekete geçti. Türkleri
Avrupa’dan atabilmek için Papanın desteğiyleAvrupa’dan atabilmek için Papanın desteğiyle
KutsalKutsal İttifakİttifak oluşturuldu. Bu ittifakaoluşturuldu. Bu ittifaka
Avusturya,Lehistan,Venedik,Malta ve RusyaAvusturya,Lehistan,Venedik,Malta ve Rusya
katıldı. Bu devletler ayrı ayrı oluşturduklarıkatıldı. Bu devletler ayrı ayrı oluşturdukları
cephelerle Osmanlı Devleti’ne saldırdılar. 16 yılcephelerle Osmanlı Devleti’ne saldırdılar. 16 yıl
süren savaştan sonra 1699’dasüren savaştan sonra 1699’da KarlofçaKarlofça
AntlaşmasıAntlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile;imzalandı. Bu antlaşma ile;
1.Macaristan,Erdel ve Hırvatistan’ın bir1.Macaristan,Erdel ve Hırvatistan’ın bir
bölümü Avusturya’ya,bölümü Avusturya’ya,
2.Mora ve Dalmaçya kıyıları Vened2.Mora ve Dalmaçya kıyıları Vened
Karlofça Antlaşması’nın Önemi:iklilere,Karlofça Antlaşması’nın Önemi:iklilere,
3.Podolya ve Ukrayna Lehistan’a bırakıldı.3.Podolya ve Ukrayna Lehistan’a bırakıldı.
Srbija ,Sremski
Karlovci
(Karlowitz,
Carlowitz, Karlóca,
Karlofça)
8. Karlofça Antlaşması’nın Önemi:Karlofça Antlaşması’nın Önemi:
1.Osmanlı Devleti’nin batıda ilk toprak kaybettiği antlaşmadır.1.Osmanlı Devleti’nin batıda ilk toprak kaybettiği antlaşmadır.
2.Osmanlıların Avrupa’dan atılabileceği düşüncesi ortaya2.Osmanlıların Avrupa’dan atılabileceği düşüncesi ortaya
çıkmıştır.çıkmıştır.
3.Osmanlı Devleti batı orduları karşısında ciddi kaçışlar3.Osmanlı Devleti batı orduları karşısında ciddi kaçışlar
yapmıştır.yapmıştır.
4.Karlofça Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti’nde4.Karlofça Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti’nde
Duraklama Dönemi bitip Gerileme Dönemi başlamıştır.Duraklama Dönemi bitip Gerileme Dönemi başlamıştır.
Osmanlı Devleti arasındaOsmanlı Devleti arasında İstanbul Antlaşmasıİstanbul Antlaşması imzalanmıştır.imzalanmıştır.
Bu antlaşmaya göre;Bu antlaşmaya göre;
1.Azak kalesi ve çevresi Ruslara bırakıldı.1.Azak kalesi ve çevresi Ruslara bırakıldı.
2.Rusya İstanbul’da sürekli bir elçi bulundurabilecekti.2.Rusya İstanbul’da sürekli bir elçi bulundurabilecekti.
9. 17. YÜZYILDA OSMANLI17. YÜZYILDA OSMANLI
DEVLETİ’NDEKİ İÇ İSYANLARDEVLETİ’NDEKİ İÇ İSYANLAR
17. yy da iç isyanlar 3’e ayrılır.17. yy da iç isyanlar 3’e ayrılır.
1.İstanbul (Kapıkulu) İsyanları1.İstanbul (Kapıkulu) İsyanları
2.Eyalet İsyanları2.Eyalet İsyanları
3.Celâli (Anadolu) İsyanları3.Celâli (Anadolu) İsyanları
10. 1.İSTANBUL (KAPIKULU)1.İSTANBUL (KAPIKULU)
İSYANLARI:İSYANLARI:
Sebepleri:Sebepleri:
1.Askerlere culüs bahşişi dağıtılmaması.1.Askerlere culüs bahşişi dağıtılmaması.
2.Ulufe(maaş) dağıtımındaki aksaklıklar.2.Ulufe(maaş) dağıtımındaki aksaklıklar.
3.Sık sık padişah ve sadrazam değişikliği3.Sık sık padişah ve sadrazam değişikliği
sonucu merkezi otoritenin bozulması.sonucu merkezi otoritenin bozulması.
İstanbul isyanlarının ilki Fatih zamanındaİstanbul isyanlarının ilki Fatih zamanında
çıkmıştır. II.Osman’ın ilk kez Yeniçeri Ocağı’nıçıkmıştır. II.Osman’ın ilk kez Yeniçeri Ocağı’nı
kaldırma fikrini ortaya atması onun hayatına malkaldırma fikrini ortaya atması onun hayatına mal
olmuştur.olmuştur.
Not:Not: En şiddetli İstanbul isyanları Genç OsmanEn şiddetli İstanbul isyanları Genç Osman
zamanında olmuştur.zamanında olmuştur.
11. 2.EYALET İSYANLARI2.EYALET İSYANLARI
İç olaylar,doğudakiİç olaylar,doğudaki
karışıklıklar ve batıkarışıklıklar ve batı
karşısındaki savaşlarınkarşısındaki savaşların
meydana getirdiği otoritemeydana getirdiği otorite
boşluğundanboşluğundan
faydalanarak,bağlı eyaletlerfaydalanarak,bağlı eyaletler
isyan etmiştir. Bu isyanlarisyan etmiştir. Bu isyanlar
içinde en önemlileri,içinde en önemlileri,
Eflâk,Boğdan,ve ErdelEflâk,Boğdan,ve Erdel
isyanlarıdır.isyanlarıdır. Haritada Boğdan sarı renkle, bugünkü Romanya'nın geri
kalan kısımları mavi renkle gösterilmiştir. Boğdan'ın siyah
çizginin batısında kalan kısmı bugünkü Romanya'ya aittir.
Doğusunda kalan kısmı ise bugünkü Moldova'yı oluşturur.
12. 3.CELALİ (ANADOLU) İSYANLARI3.CELALİ (ANADOLU) İSYANLARI
Sebepleri:Sebepleri:
1.Vergi toplamadaki adaletsizlikler.1.Vergi toplamadaki adaletsizlikler.
2.Savaşların uzaması ve savaşlardaki2.Savaşların uzaması ve savaşlardaki
başarısızlıklar.başarısızlıklar.
3.Merkezi yönetimin bozulması.3.Merkezi yönetimin bozulması.
4.Padişahların yetişemeden başa geçmesi.4.Padişahların yetişemeden başa geçmesi.
5.Tımar sisteminin bozulması.5.Tımar sisteminin bozulması.
6.Maliyenin bozulması.6.Maliyenin bozulması.
Celali isyanları Yavuz Sultan Selim zamanındaCelali isyanları Yavuz Sultan Selim zamanında
başlamıştır. En önemli Celali isyanları;Karayazıcı,Delibaşlamıştır. En önemli Celali isyanları;Karayazıcı,Deli
Hasan,Canbolat oğlu,Kalender oğlu ve Katırcı oğlununHasan,Canbolat oğlu,Kalender oğlu ve Katırcı oğlunun
çıkarmış olduğu isyanlardır.çıkarmış olduğu isyanlardır.
Celali isyanlarının bastırılmasında IV. Murat,Celali isyanlarının bastırılmasında IV. Murat,
Kuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa çok sertKuyucu Murat Paşa ve Tiryaki Hasan Paşa çok sert
tedbirlere başvurmuşlardır.tedbirlere başvurmuşlardır.
CELALİ-ANADOLU
İSYANLARI
13. İÇ İSYANLARIN SONUÇLARIİÇ İSYANLARIN SONUÇLARI
1.Merkezi otorite ve güven1.Merkezi otorite ve güven
bozuldu.bozuldu.
2.Anadolu’da ve merkezde2.Anadolu’da ve merkezde
ekonomik hayat durgunlaştı.ekonomik hayat durgunlaştı.
3.Üretim azaldı. Gıda3.Üretim azaldı. Gıda
maddelerinin fiyatları arttı.maddelerinin fiyatları arttı.
4.Köylülerin bir bölümü4.Köylülerin bir bölümü
topraklarını terk ederek kenttopraklarını terk ederek kent
merkezlerine göç etti.merkezlerine göç etti.
5.Yeniçeriler devlet işlerine5.Yeniçeriler devlet işlerine
karışmaya başladılar.karışmaya başladılar.
14. 17. YÜZYIL YENİLİK
HAREKETLERİ
II. OSMAN (GENÇ OSMAN)
*Yeniçeri Ocağı’nın bozulduğunu
gören ve bu ocağı kaldırma fikrini ilk kez
ortaya atan kişi Genç Osman’dır. Fakat
bunu hayatıyla ödemiştir.
*İçki yasağı koyup uymayanları
cezalandırmıştır.
*Sarayın halka açılmasını sağlamak için ilk
defa saray dışından evlenen Osmanlı
padişahıdır.
*Şeyhülislam, ulema ve din adamlarının
yetkilerini sınırlandırmıştır
15. IV. MURAT YENİLİKLERİIV. MURAT YENİLİKLERİ
*Celali isyanlarını baskı ve*Celali isyanlarını baskı ve
şiddet yoluyla bastırmıştır.şiddet yoluyla bastırmıştır.
*Tütün ve içki yasağı koyarak*Tütün ve içki yasağı koyarak
uymayanları cezalandırmıştır.uymayanları cezalandırmıştır.
*Maliyeyi ve orduyu düzeltmeye*Maliyeyi ve orduyu düzeltmeye
çalışmıştır.çalışmıştır.
*Devlet adamlarına devletin bozulma*Devlet adamlarına devletin bozulma
sebeplerini içeren raporlarsebeplerini içeren raporlar
hazırlatmıştır. Bunların en önemlisihazırlatmıştır. Bunların en önemlisi
Koçi Bey Risalesidir.Koçi Bey Risalesidir.
16. Koçi BeyKoçi Bey
17. yüzyılda yaşamış bir Türk düşünürdür. IV.17. yüzyılda yaşamış bir Türk düşünürdür. IV.
Murat, bilgi ve tecrübesinden yararlanmak içinMurat, bilgi ve tecrübesinden yararlanmak için
Koçi bey'i kendisine danışman olarak atamıştır.Koçi bey'i kendisine danışman olarak atamıştır.
Koçi Bey yazdığı risalelerde OsmanlıKoçi Bey yazdığı risalelerde Osmanlı
İmparatorluğunda çeşitli makam ve görevlerdekiİmparatorluğunda çeşitli makam ve görevlerdeki
liyakatsizliği, kayırmacılığı sürekli olarakliyakatsizliği, kayırmacılığı sürekli olarak
eleştirmiş ve çözümler önermiştir.eleştirmiş ve çözümler önermiştir.
"Yüksek makamların şunun bunun aracılığı ile"Yüksek makamların şunun bunun aracılığı ile
verilmesi doğru değildir. En bilgilisi hangisi iseverilmesi doğru değildir. En bilgilisi hangisi ise
ona verilmek gerektir... Bir cahilin, sırf eskidirona verilmek gerektir... Bir cahilin, sırf eskidir
diye bir bilgilinin önüne geçmesi haksızlıktır. Bilgidiye bir bilgilinin önüne geçmesi haksızlıktır. Bilgi
ve diyaneti olunca, genç de olsa zarar vermez.ve diyaneti olunca, genç de olsa zarar vermez.
Yaşlı ile genç, bilgi ile marifette eşit oluncaYaşlı ile genç, bilgi ile marifette eşit olunca
yaşlının önüne geçmesi daha doğrudur. Ammayaşlının önüne geçmesi daha doğrudur. Amma
bilgi ve marifetten yoksun olunca 1000 yaşında dabilgi ve marifetten yoksun olunca 1000 yaşında da
olsa halka faydası olmaz. Ve hakkı yanlıştanolsa halka faydası olmaz. Ve hakkı yanlıştan
ayıramaz."ayıramaz."
17. *İlk defa askerlere Cülus bahşişi*İlk defa askerlere Cülus bahşişi
dağıtmayarak maliyeyi düzeltmeyedağıtmayarak maliyeyi düzeltmeye
çalışmıştır.çalışmıştır.
*Valide sultanlarının ve yeniçeri*Valide sultanlarının ve yeniçeri
ağalarının devlete müdahaleleriniağalarının devlete müdahalelerini
engellemiş ve merkezi otoriteyiengellemiş ve merkezi otoriteyi
sağlamaya çalışmıştır.sağlamaya çalışmıştır.
18. TARHUNCU AHMET PAŞA YENİLİKLERİTARHUNCU AHMET PAŞA YENİLİKLERİ
*IV. Mehmet zamanında sadrazam olan Tarhuncu*IV. Mehmet zamanında sadrazam olan Tarhuncu
Ahmet Paşa özellikle ekonomik aşanda ıslahatlarAhmet Paşa özellikle ekonomik aşanda ıslahatlar
yapmıştır.yapmıştır.
*Osmanlı tarihinde ilk defa bütçeyi hazırlayarak gelir*Osmanlı tarihinde ilk defa bütçeyi hazırlayarak gelir
ve giderleri hesaplamıştır.ve giderleri hesaplamıştır.
*Gereksiz harcamalar ve saray masraflarını kısması*Gereksiz harcamalar ve saray masraflarını kısması
çıkar çevrelerince hoş karşılanmamış ve tahttançıkar çevrelerince hoş karşılanmamış ve tahttan
indirilmiştir.indirilmiştir.
19. KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞAKÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA
YENİLİKLERİYENİLİKLERİ
IV. Mehmet döneminde bazıIV. Mehmet döneminde bazı
şartlar ileri sürerek göreve gelmiştir.şartlar ileri sürerek göreve gelmiştir.
Bu şartlar;Bu şartlar;
1.Sarayın devlet işlerine karışması1.Sarayın devlet işlerine karışması
önlenmelidir.önlenmelidir.
2.Padişaha sunacağı teklifler kabul2.Padişaha sunacağı teklifler kabul
edilmelidir.edilmelidir.
3.Görev yapacağı memurları kendisi3.Görev yapacağı memurları kendisi
belirleyecektir.belirleyecektir.
4.Kendisi hakkındaki şikayetlerde4.Kendisi hakkındaki şikayetlerde
savunması alınmadan kararsavunması alınmadan karar
verilmemesini öne sürmüştür.verilmemesini öne sürmüştür.
Köprülü Mehmet PaşaKöprülü Mehmet Paşa
döneminde ordu disiplin altınadöneminde ordu disiplin altına
alınmış, maliye düzeltilmiş, gereksizalınmış, maliye düzeltilmiş, gereksiz
harcamalar önlenmeye çalışılmıştır.harcamalar önlenmeye çalışılmıştır.
20. KÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞAKÖPRÜLÜ FAZIL AHMET PAŞA
YENİLİKLERİYENİLİKLERİ
*Bütçe açığını kapattı güçlü bir ordu*Bütçe açığını kapattı güçlü bir ordu
hazırlayarak Uyvar kalesini ve Girit adasınıhazırlayarak Uyvar kalesini ve Girit adasını
aldı.aldı.
21. 17. YÜZYIL ISLAHATLARININ17. YÜZYIL ISLAHATLARININ
GENEL ÖZELLİKLERİGENEL ÖZELLİKLERİ
*Avrupa(Batı) örnek alınmadan yapılan*Avrupa(Batı) örnek alınmadan yapılan
ıslahatlardır.ıslahatlardır.
*17. yy ıslahatları köklü çözümlerden uzak baskı ve*17. yy ıslahatları köklü çözümlerden uzak baskı ve
şiddete dayanan düzeltmeler olarak görülmüştür.şiddete dayanan düzeltmeler olarak görülmüştür.
*Özellikle askeri ve ekonomik alanda yenilikler*Özellikle askeri ve ekonomik alanda yenilikler
yapılmıştır.yapılmıştır.
*Yapılan ıslahatlar şahıslara bağlı kalmış,yeniliklere*Yapılan ıslahatlar şahıslara bağlı kalmış,yeniliklere
ve yeni düşüncelere yer verilmemiştir.ve yeni düşüncelere yer verilmemiştir.
Not: 17. yy ıslahatlarının başarısızlığında köklüNot: 17. yy ıslahatlarının başarısızlığında köklü
çözüm düşünülmemesi ve Avrupa’nın örnekçözüm düşünülmemesi ve Avrupa’nın örnek
alınmaması en büyük etkendir.alınmaması en büyük etkendir.
www.ogretmen.infowww.ogretmen.info
