قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام

1. ‫ُ‬ ‫قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ پهريون)‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫ُ‬ ‫وورث سليمان دائود و قال يا ايها الناس علمنا منطق الطير وائو تينا من ڪل شيِء ان هذا لهو الفضل المبين.‬ ‫ُ‬ ‫(سوره النمل). ۽ جانشين بڻيو سلليمان ع، دائود ع جو ۽ فرمايائون اي ماڻهئو! اسانکي سيکاري وئي آهي پکين جي‬ ‫.“ٻولي ۽ اسان کي عطا ڪئي ويون آهن هر قسم جون شيون، بيشڪ اهائي ظاهر بُزرگي آهي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت سليمان ع کي حضرت دائود ع جي نبوت ۽ ملڪ جو وارث بڻايو. (هتي آيت ۾ مال جي وراثت‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مراد ڪانهين) ڇو جو حضرت دائود ع جا سليمان ع کان عالوه به گهڻائي پُٽ هئا جيڪيدونياوي مال ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حصيدار هئا، صرف سليمان ع مال جا وارث نه هئا ان الِء به ته اصحاب سڳورن جو هڪ گهڻو تعداد اهو ثابت ٿو‬‫ُ‬ ‫.)ڪري ته نبي صلعم جن فرمايو ته” اسان ڪنهن کي وارث نه بڻائيند آهيون اسان جو ڇڏيل صدقه هوندو آهي‬ ‫سليمان ع جو شجره نسب هن ريت آهي” سليمان ع بن دائود ع، بن ايشا، بن عويد، بن سلمون، بن نخشون، بن‬ ‫ُ‬ ‫عميناداب، بن ارم، بن حصرون، بن فارص، بن يهودا، بن يعقوب ع، بن اسحاق ع، بن ابراهيم ع، بن ابوالربيع نبي ابن‬ ‫.)نبي (ابن عساڪر‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫1 ‪Page‬‬

2. ‫ايها الناس علمنا منطق الطير وائو تينا من ڪل شيِء“ حضرت سليمان ع پکين جي گفتگو ُٻڌي سمجهي ويندا ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.هئا ته هو هڪ ٻئي کي ڇا ٿا چون ۽ انهن جي چهڪڻ جو مقصد يا ارادو ڇا آهي‬ ‫ُ‬ ‫حافظ ابوبڪر بيهقي نقل ٿو ڪري ته ابو مالڪ رح بيان ڪيو ته” حضرت سليمان ع بن دائود ع هڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جهرڪ جي ڀرسان گذريا جهن جهرڪيَء جي گرد المارا پئي ڏنا، پاڻ ع پنهنجي ساٿين کي ماطب ٿي چوڻ لڳا ته”‬ ‫خبر اٿو ته هي جهرڪيَء کي ڇا پيو چوي؟ ساٿين عرض ڪيو ته اي اهلل ج جان نبي ع، توهان ئي ُٻڌايو، پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫فرمائڻ لڳا” هو جهرڪيَء کي پنهنجي نفس جي مقصد الِء دعوت پيو ڏئي ۽ چويس پيو ته هوَء ان (جهرڪ) سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شادي ڪري ته هو ان کي دمشق جي گهرن ۾ جنهن ۾ هوَء چاهي رکندو.“ حضرت سليمان ع فرمايو ته دمشق‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا گهر پٿرن جا آهن ۽ انهن ۾ ڪير به رهي نٿو سگهي ۽ هر اهڙو پيغام نڪاح ڏيڻ وارو ڪوڙو آهي. ابن‬ ‫ُ‬ ‫عساڪر، ابو قاسم زاهر کان، انهن امام بيهقيَء کان انهن ئي لفظن ۾ روايت ڪيو آهي ته اهڙيَء طرح پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سڀني حيوانن کان عالوه مختلف قسمن جي مخلوق جو ٻوليو سمجهندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫وحشر لسليمان جنوده من ... عبادڪ الصالحين. (سوره النمل)” ۽ ڏنا ويا سليمان کي جنن جا لشڪر، انسان ۽ ”‬ ‫ُ‬ ‫پکين مان، بس هو نظم و ضبط جا پابند آهن. ايستائين جو جڏنهن هو گذريا ڪيوڙين (ڪيليون يا ماڪوڙا) جي‬ ‫ِ‬ ‫واديَء مان ته هڪ ڪيلي (ڪيوڙي) چوڻ لڳي اي ڪيليئو! داخل ٿي وڃو پنهنجن ٻرن ۾، ڪٿي ڪچلي نه‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏي توهان کي سليمان ع ۽ انهن جو لشڪر ۽ ان کي خبر ئي نه پوي (ته توهان مٿان ڇا گذريو) ته سليمان‬ ‫ُ‬ ‫مشڪيو ۽ کلي پيو ان جي ڳاله ڪرڻ سان ۽ چوڻ لڳو ع مهنجا مالڪ ج! مونکي توفيق ڏي ج ته مان ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شڪر ادا ڪريان تهنجي ج نعمت جو جيڪا تو ج مونکي ڏني ۽ مهنجي وادين (مائٽن) تي، ته مان اهي نيڪ‬ ‫ڪم ڪريان جن کي تون ج پسند ڪرين ۽ شامل ڪر ج مونکي پنهنجي ج رحمت جي ڪري پنهنجي ج‬ ‫.“نيڪ ٻانهن ۾‬ ‫سبحان اهلل! هن آيت ۾ اهلل ج پنهنجي نيڪ ٻانهين ۽ نبي سليمان ع جي باري ۾ ُٻڌائي پيو ج ته هڪ ڏينهن پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ع پنهنجي الئو لشڪر سميت روانا ٿي ويا، ان لشڪر ۾ جن، ماڻهون پکي غرض هر قسم جا چرند پرند ۽ مخلوق‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هئي. جن انسان ساڻن ع گڏ هلي رهيا هئا ۽ پکي مٿان اڏمي پنهنجي پرن سان لشڪر مٿان پاڇو ڪندا وڃي رهيا‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫هئا، شروع کان آخر سمورو لشڪر وڏي سوڪون ۽ منظم طريقي سان پکين جي پرن جي ڇانو ۾ پنهنجي منزل‬ ‫ُ‬ ‫مقصود طرف روان هو هر ماڻهون پنهنجي پنهنجي جڳه تي روان هو ته ڪير اڳيا وڌڻ جي گستاخييا پويا رهجڻ‬ ‫ُ‬ ‫..۾ڪوتاهي نه ڪري، ايستائين جو اهڙي واديَء ۾ پُهتا جتي ڪيليون رهنديون هيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت وهب رضيه ذڪر ڪن ٿا ته بقول سليمان ع انهن جو گذر طائف جي هڪ واديَء وٽان ٿيو هو، پاڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ تخت تي هئا جنهن کي هوا اڏري رهي هئي، جنهن ڪيوڙيَء ٻي ڪيوڙيَء کي خبردار ڪيو هو ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيليَء جو نالو”جرسا“ هو ۽ اها ”بنوالشيعبان“ جي قبيلي سان تعلق رکندي هئي. سند بقول هيَء ڪيوڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫(ڪيلي) قد ڪاٺ ۾ بگهڙ جيتري هئي ۽ منڊي هئي ( وهب جو هي قول محل نظر آهي) ڇو جو سياق ڪالم‬ ‫ُ‬ ‫مان اندازو ٿو ٿئي ته حضرت سليمان ع ٻين گهوڙي سوارن ۽ لشڪرن پاڻ ع به هڪ گهوڙي تي سوار ٿي سفر‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫2 ‪Page‬‬

3. ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري رهيا هئا نه ڪه ڪنهن ا_ندڙ تخت تي، جيئن ته ڪن ماڻهن جو خيال آهي ڇو جو جي واقعي اهڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫صورت حال هجي ها ته ڪيليَء جي لتاڙجي وڃڻ جون سڀئي شيون هجن ها. مثال جانور، گهوڙا، اٺ، کائڻ پيئڻ‬ ‫.جو سامان، خيمان، چوپايا، پکي ۽ ٻيون گهڻيون شيون. انشا اهلل تفصيل اڳيان ايندو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مقصد اهو ته حضرت سليمان ع ڪيليَء جي گفتگو سمجهي ويا هئا ۽ هو پنهنجي قوم کي پاڻ بچاُء ڪرڻ جي‬ ‫ُ‬ ‫تلقين ڪري رهي هئي اها گفتگو ُٻڌي پاڻ ع خوشيَء ۾ پئي ماپيا ڇو جو اهلل ج کين ع هڪ اهڙي نعمت سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.نوازيو هو جنهن کان ٻيا سڀئي ماڻهون محروم هئا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪي ماڻهون چون ٿا ته حضرت سوليمان ع کان پهرئين تمام جانور انسانن سان گفتگو ڪري سگهندا هئا.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع پوِء انهن کان انسانن سان گفتگو نه ڪرڻ جو عهد(قسم) ورتو ۽ اهي پوِء هميشه الِء خاموش‬ ‫ڪيا ويا جنهن ڪري ان عهد جي ڪري هو هاڻ ماڻهن سان گفتگو نٿا ڪن. ( اهو قصو محض جهالت جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پئداوار آهي، جي ان کي سچ به مڃجي ته سليمان ع جن جي ڪا خصوصيت ئي نه رهي ها ته هو اڪيال اهي‬ ‫ُ‬ ‫ٻوليون سمجهندا هئا ۽ سوليمان ع کان عالوه ٻين ماڻهن سان جانورن جي ڳاله ٻوله ڪرڻ ۾ ڪابه مصلحت نظر‬ ‫نٿي اچي) واهلل اعلم.”اهلل ج مونکي شڪر ڪرڻ جي توفيق ڏي“ تڏنهن ته سوليمان ع ڪيليَء جي ڳاله ُٻڌي اهلل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ج بارگاه ۾ دعا ڪئي هئي‬ ‫ان اشڪر نعمتڪ التي انعمت علي و علي والدي و ان اعمل صالحا ترضاه و ادخلني برحمتڪ في عباديڪ ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الصالحين” اها دعا آهي جيڪا سوليمان ع اهلل کان گهري” اي اهلل ج مونکي انهننعمتن تي شڪر ڪرڻ جي‬ ‫توفيق ڏي جن سان تو مونکي نوازيو آهي مونکي ٻين ماڻهن جي ڀيٽ ۾ خصوصيت عطا ڪري مملڪت، نبوت‬ ‫۽ جانورن جي ٻولين جي سمجه کان نوازيو. مونکي عمل صالح ڪرڻ جي توفيق ڏي ۽ پنهنجي نيڪ ٻانهن سان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.گڏ مهنجو حشر ڪر“ اهلل ج سندن دعا قبول ڪئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫والدين مان مراد دائود ع ۽ سندن ماُء آهن. سليمان ع جي والده ماجده تمام عبده ۽ صالح خاتون هيون. جيئن‬ ‫سنيد بن دائود، يوسف بن محمد بن المنڪدر کا، هو پنهنجي پيُء کان هو حضرت جابر رضيه کان روايت ڪن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ته حضور صلعم جن فرمايو ته” سوليمان بن دائود ع جي والده ماجده چين ته اي مهنجا ٻچا! رات جو گهڻو نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سومهندو ڪر، ڇو جو رات جو گهڻو سمهڻ قيامت جي ڏينهن محتاج بڻائي ٿو ڇڏي‬ ‫ُ‬ ‫.قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٻيو)تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫ابن ماجه پنهنجن چئني مشائخ کان انهن ئي لفظن سان انهيَء سند کي روايت ڪيو آهي. عبدالرزاق، معمر کان، ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هو زهري کان روايت ڪندي فرمائي ٿو ته” حضرت سليمان ع بن دائود ع ۽ سندن ساٿي ”دعا استسقاء“ الِء نڪتا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيوڙي پنهنجي هڪ ٽنگ کڻي بارش اچڻ الِء دعا پئي گهري. اهو ڏسي پاڻ ع پنهنجن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ساٿين کي چوڻ لڳا ته” واپس هلو توهان جي بارش جي دعا قبول ٿي وئي. ان ڪيوڙيَء پهرئين بارش جي دعا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫گهري آهي ۽ اها اهلل ج ڀرفان قبول ٿي چڪي آهي‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫3 ‪Page‬‬

4. ‫ُ‬ ‫ابن عساڪر چوي ٿو ته هي حديث مرفوعا” به ذڪر ٿيل آهي پر هن حديث ۾ حضرت سليمان ع جو نالو‬ ‫ڪونهين، حضرت ابو هريره رضيه کان روايت آهي ته ته مون حضور صلعم جن کي اهو چوندي ُٻڌو ته” نبين‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عليهما سالما مان هڪ نبي ع ماڻهن جي معيت ۾(سان گڏ) اهلل ج کان بارش جي دعا ڪرڻ الِء ٻاهر نڪتو ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته اوچتو ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيلي پنهنجي ٽنگ کڻي اهلل ج کان بارش جي دعا گهري رهي هئي، اهلل ج ان ان‬ ‫ُ‬ ‫”نبي ع فرمايو” واپس هلو! هن ڪيليَء جي طفيل توهانجي بارش جي دعا ُٻڌي وئي آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سدي رح فرمائين ٿا ته” عهد سليمانيَء ۾ ماڻهون ڏڪر ۾ مبتال ٿي ويا هئان پاڻ ع ماڻهن کي حڪم ڏنو ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫شهر کان ٻاهر نڪرن ( ته بارش الِء دعا گهرجي) ته ڇا ٿا ڏسن ته هڪ ڪيلي آهي جيڪ پنهنجي ٽنگ مٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري بيٺي آهي ۽ دعا پئي گهري ته” اي اهلل ج! مان توهنجي ج مخلوق جو هڪ فرد آهيان، توهنجي ج فضل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.کان سواِء اسان ڪجه به نٿا ڪري سگهون“ حضور صلعم فرمائين ٿا ته ” اهلل ج ان کي بارش (مينهن) سان نوازيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اڪثر اسالف بيان ڪيو آهي ته حضرت سليمان ع جون هڪ هزار زالون هيون، 330 نڪاح ۾ 330 مدخوله.‬ ‫ُ‬ ‫يعني 330 آزاد ۽ 330 ٻانهيون، ايترين زالن سان قربت ڪرڻ هڪ وڏو ڪم هو. امام بخاري چوي ٿو ته ابوهريره‬ ‫ُ‬ ‫رصيه کان روايت آهي ته نبي صلعم جن فرمايو ته حضرت سليمان ابن دائود ع فرمايو ته مان اڄ رات 30 زالن ڏي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ويندس هر هڪ شاهسوار جي ماُء بڻبي جيڪو راه خدا ۾ جهاد ڪندو. حضرت سليمان ع جي دوست چيو ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫انشااهلل! ليڪن حضرت سليمان ع اهي لفظ ڪونه چيا، صرف هڪ زال پيٽ سان ٿي ۽ ان جو ٻار به هڪ پاسي‬ ‫کان بيڪار هو. حضور صلعم جن چيو ته جي هو ع انشا اهلل چون ها ته 30 ٻار پئدا ٿي ضرور اهلل ج جي راه ۾‬ ‫جهاد ڪن ها. (شعيب ۽ ابو زناد چوي ٿو ته 30 جو انگ وڌيڪ صحيح آهي، ان سند جي اعتبار سان امام بُخاري‬ ‫.)هن حديث کي روايت ڪرڻ ۾ اڪيال آهن‬ ‫ليمان ع فرمايو ته اڄ رات واري واريسان مان‬ ‫ابو يعلي، ابو هريره رضيه سان روايت ڪيو آهي چون ٿا ته” حضرت سُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫330 زالن ڏي ويندس، انهن مان هر هڪ ٻار ڄڻيندي جيڪي اهلل جي راه ۾ تلوار زني ڪندا. پاڻ ع انشا اهلل‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪونه چيائون، ان رات 330 عورتن ڏي ويا صرف هڪ عورت مان ڇوڪري پئدا ٿي ۽ اها به اڌ انسان هئي.‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫4 ‪Page‬‬

5. ‫نبيصلعم جن ارشاد فرمايو ته جي هو ع انشا اهلل چون ها ته هر هڪ عورت ٻار ڄڻي ها جيڪي اهلل ج راه ۾ تلوار‬ ‫ُ‬ ‫هالئين ها . (هن جي سند صحيح جي شرط جي مطابق آ‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٽيون‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ هي پر ان کي صحاح ۾ نقل نه ڪيو ويو آهي‬ ‫ُ‬ ‫ته قصو پئي هليو سليمان ع جي زالن ۽ انهن مان اوالد ٿيڻ جو جنهن کي اڳتي کڻي هلون ٿا. هڪ ٻي حديث‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫امام احمد کان آهي جيڪا هنن به حضرت ابو هريره رضيه کان روات ڪئي آهي چون ٿا ته” حضرت سليمان ع‬ ‫ُ‬ ‫فرمايو ته مان اڄ رات 110 عورتن سان شب باشي ڪندس جنهن مان هر هڪ ٻارڄڻيندي جيڪو راه خدا ۾‬ ‫ُ‬ ‫جهاد ڪندو ۽ پاڻ ع انشااهلل ڪونه چيائون، صرف هڪ عورت کي ٻار ڄائو مگر اهو به پورو ڪونه هو جنهن‬ ‫جو صرف هڪ پاسو موجود هو. نبي صلعم جن فرمايو ته ته جي پاڻ ع انشااهلل چئي ڇڏين ها ته پاڻ ع وٽ 110‬ ‫.)ٻار ٿين ها ۽ هر هڪ راه اهلل ج جهد ڪري ها. (هن حديث کي به روايت ڪرڻ ۾ امام امد به اڪيال آهن‬ ‫ُ‬ ‫هن مليل جُليل حدثن کي ٻئي طرح سان ساڳئي مفهوم ۾ حضرت امام احمد رح حضرت ابو هريرهرضيه کان‬ ‫.روايت ڪيو آهي اهڙيَء ڀرح ان کي شيخئين ۾ عبدالرزاق جي حوالي سان ان ئي سند سان روايت ڪيل آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٻئي طرف اسحاق بن بشر به حضرت ابوهريره رضيه کان روايت ڪندي بيان ڪيو آهي ته حضرت سليمان ع بن‬ ‫ُ‬ ‫دائود ع جون 110 زالون ۽ 110 ٻانهيون هيون هڪ ڏينهن پاڻ ع چيائون ته مان اڄ رات 1110 زالن ڏي ويندس‬ ‫جنهن مان هر هڪ ٻار ڄڻيندي جيڪو اهلل ج راه ۾ جهاد ڪندو پر پاڻ انشااهلل ڪونه چيائون، رات جو هو ع‬ ‫1110 زالن ڏي ويا جن مان صرف هڪ عورت ٻار ڄڻيو جنهن جو صرف هڪ پاسو صحيحهو. (اڌ ڌڙ ڪونه هو).‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نبي صلعم جن فرمايو ته ان ذات پاڪ ج جو قسم جنهن جي قبضه قدرت ۾ مهنجي جان آهي جي پاڻ انشااهلل‬ ‫چون هاته سندن چوڻ موجب ضرور شهسوار پئيدا ٿين ها جيڪي راه اهلل ج جهاد ڪن ها. (هن حديث جي سند‬ ‫ضعيف آهي ڇو جو ان ۾ اسحاق بن بشر آهي ۽ هي شخص منڪر الحديث آهي ۽ خصوصا” جڏنهن صحيح روايتن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.جي مخالفت ڪري رهيو هجي ته سندس روايت ڪندڙ حديثون منڪر هونديون آهن) واهلل اعلم‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫5 ‪Page‬‬

6. ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ چوٿون‬ ‫.تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ ُ‬ ‫۽ پاڻ (هڪ ڏينهن) پکين جو جائز ورتو ته چوڻ لڳا ته ڪهڙو سبب آهي جو مونکي(اڄ) هد هد نءر نٿو اچي يا هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي ئي غيرحاظر(جي هو غير حاظر آهي) ته مان ضرور ان کي سخت سزا ڏيندس يا ان کي ڪهي ڇڏيندس يا ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کي ڏيڻو پوندو مو وٽ ڪو واضح دليل، بس اڃا ڪجه گهڻي دير به گذري (ته هو اچي ويو) ۽ چوڻ لڳو. مان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ اهڙي خبر کڻي آيو آهيان جنهن جي اوهان کي پروڙ نه هئي، اها( هيَء ته) مان کڻي آيو آهيان اوهان وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ملگ ”سبا“ مان هڪ يقيني خبر. مون ڏڄو هڪ عورت کي جيڪا انهن جي حڪمران آهي ۽ ان کي ڏني وئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي هر قسم جي شيِء ۽ ان جو هڪ عظيم (الشان) تخت آهي. مون ڏٺو آهي ان کي ۽ ان جي قوم کي ته هو سڀ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سجدو ڪن ٿا سج کي اهلل ج کان سواِء ۽ سنواري ڇڏيا آهن ان الِء شيطان ان الِء (هي مشرڪانه) اعمال بس ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫روڪي ڇڏيو آهي ان کي(سڌي) رستي کان بس هو هدايت قبول نٿا ڪن. هو ڇو نه سجدو ڪن اهلل ج کي‬ ‫جيڪو ڪڍي ٿو مخفي شين کي آسمان ۽ زمين منجهان ۽ هو ڄاڻي ٿو جيڪي توهان لڪايو ٿا ۽ جيڪي‬ ‫توهان ڏيکاريو ٿا. اهلل ج کان سواِء ڪو به معبود ناهي هو مالڪ آهي ٿرش عظيم جو. پاڻ فرمايائون اسان پوري‬ ‫ُ‬ ‫کوجنا ڪنداسون، ان ڳاله جي ته تو سچ چيو آهي يا تون به غلط بياني ڪرڻ وارن مان آهين وڃ! کڻي مهنجو‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫6 ‪Page‬‬

7. ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي خط (پيغام) ۽ پُهچاِء ان کي ۽ پوِء پاسي تي ٿي بيه ان کان ۽ ڏس! ته هو هڪ ٻئي سان ڇا ٿا ڳالهائين. (خط‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پڙهي) ملڪه چيو اي سرداران قوم! پُهچايو ويو آهي مون وٽ هڪ عزت وارو خط. هي سليمان ع طرفان آهي ۽‬ ‫ُ‬ ‫هي آهي ته اهلل ج جي نالي سان شروع ٿو ڪريان جو رحمان (۽) رحيم آهي، توهان ماڻهون ،غرور ۽ تڪبر نه‬ ‫ڪريو، ۾وهنجي سامهون اچو مون وٽ فرمانبردار ٿي. ملڪه چيو اي سرداران قوم! مونکي صالح ڏيو، هن‬ ‫معاملي ۾، مان ڪو به حتمي فيصلو نه آهي ڪندي جيسين ڪه توهان موجود ناهيو هو چوڻ لڳا اسان گهڻا‬ ‫طاقتور ۽ جنگجو آهيون ۽ فيصلو ڪرڻ اوهانجي اختيار ۾ آهي توهان غور ڪريو ته ڇا ٿيون حڪم ڏيڻ چاهيو.‬ ‫ُ‬ ‫ملڪه چيو ته ان ۾ شق ناهي ته بادشاه جڏنهن داخل ٿين ٿا ڪنهن وسنديَء (ڳوٺ) ۾ ته ان کي برباد ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏين ٿا ۽ بڻائي ڇڏين ٿا اتي جي عزت وارن شهرين کي ذليل. ۽ اهو ئي سندن دستور آهي. (ان ڪري) جنگ ڪرڻ‬ ‫ُ‬ ‫بلڪل دانشمندي ناهي ۽ مان موڪليان ٿي ان ڏي هڪ تحفو پوِء ڏسان ٿي ته قاصد ڪهڙو جواب کڻي اچن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پوِء قاصد جڏنهن ان ع وٽ (هديه کڻي آيا) ته پاڻ ع فرمايائون ته ڇا توهان ماڻهون مال سان مهنجي مدد ٿا ڪرڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چاهيو؟ (ٻڌو!) جيڪي عطا ڪيو آهي مونکي اهلل ج اهو بهتر آهي ان کان جيڪو توهان ڏنو آهي بلڪه توهان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته پنهنجي تحفي تي خوش به نه ٿي آهيو ته واپس وڃو ان وٽ ۽ اسان اچون پيا ان وٽ اهڙو لشڪر کڻي جنهن جي‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مقابلي جو هن ۾ تاب (طاقت)ناهي ۽ اسان يقينن ڪڍي ڇڏينداسون ان کي ان شهر مان ذليل ڪري ۽ هو رسوا ۽‬ ‫ُ‬ ‫خوار ٿي چڪا هوندا‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ پنجون‬ ‫تحريروتحقيق، انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫7 ‪Page‬‬

8. ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫هن آيت سڳوريَء ۾ حضرت سليمان ع ۽ هد هد جي واقعي کي بيان ڪيو ويو آهي، ڇو جو پاڻ ع وٽ هر قسم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا پکي هئا، اهڙا پکي به هئا جن جي ڊيوٽي ئي ِاها هوندي هئي ته ته پاڻ جنهن شي جي تمنا ڪندا هئا ته اهي‬ ‫ُ‬ ‫حاضر ڪري ڇڏيندا هئا ۽ جهڙي طريقي سان بادشاهن جي دربار۾ لشڪري وقفي وقفي سان حاظر ٿيندا رهندا‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫هئا هي پکي به پنهنجي واري تي حاظري ڀريندا هئا. هد هد جي اها ڊيوٽي هوندي هئي ته ته جڏنهن ريگستان ۾ سفر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪندا هئا ۽ پاڻي نه لڀندو هو ته هو پاڻيَء جي تالش ۾ اڏندو هو جيئن حضرت ابن عباس رضيه ۽ ٻين گهڻن ئي‬ ‫.مفسرين روايت ڪيو آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫هد هد پکيَء کي اهلل ج اها خصوصيت بخشي آهي ته هو پاڻيَء کي زمين جي ته ۾ به ڏسي سگهي ٿو، جتي هد هد‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫پکي پاڻيَء جي نشاندهي ڪندو هو اتي کوه کوٽي پاڻي ڪڍيو ويندو هو ۽ ريگستان ۾ ماڻهون ان پاڻيَء مان‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫پنهنجي اڇ اجهائيندا هئا ۽ ٻين ضرورتن الِء به استعمال ڪندا هئا. هڪ ڏينهن حضرت سليمان ع هد هد پکيَء‬ ‫کي سڏايو ته هو محفل مان غائب هو ”فقال مالي ال اري الهد هد ام ڪان من الغائبين“ ڪهڙو سبب آهي جو هو‬ ‫اڄ غائب آهي ۽ پنهنجي خدمت جي جڳه تي موجود ناهي يا مونکي نظر نه پيو اچي“”و جئتڪ من سباء بنباء‬ ‫يقين“ مان سبا جي متعلق هڪ سچي خبر کڻي آيو آهيان“ ۽ خبر اها آهي ته سبا ۾ هڪ عورت آهي جيڪا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫بادشاهي پئي ڪري ان کي دنيا جي هر نعمت ميسر آهي ۽ ان سان گڏوگڏ هوَء هڪ عظيم تخت جي مالڪ به‬ ‫.آهي‬ ‫ڏايا. ۽‬ ‫هد هد، يمن جي عالئقي جي ملڪه اُن جي وزيرن ۽ اعيان حڪومت جي باري ۾ سوليمان ع کي تفصيل ٻُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو به ُٻڌايائين ته جيئن ته يمن جي بادشاه جو ڪو پُٽ ڪونه هو ته هن جي وفات کان پوِء اتي جي عوام سندس‬ ‫ُ‬ ‫.ڌيَء کي پنهنجو بادشاه مقرر ڪري ڇڏيو ۽ هو پي جي تاج جي وارث ٿي آهي‬ ‫ثعلبي رح ۽ ٻيا آئمه مفسرين بيان ڪن ٿا ته، سبا جي بادشاه جي مرڻ کان پوِء هڪ مرد جي رسم تاج پوشي ٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته فساد ٿي پيا. بادشاه جي ڌيَء ان شخص کي نڪاح جو پيغام موڪلي ان قبول ڪري شادي ڪئي پر جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هو رات جو هن جي حجله عروسيَء ۾ داخل ٿيو ته هن ملڪه هن کي شراب پياريو، جڏنهن هو نشي ۾ مست ٿي‬‫ُ‬ ‫ويو ته هن عورت ان جو سر قلم ڪري ڇڏيو ۽ دروازي تي لٽڪائي ڇڏيو. ماڻهن بادشاه جي ان قتل سان اتفاق‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري ورتو ۽ ان بادشاه جي ڌيَء کي تاج پارائي پنهنجو بادشاه مڃي ورتو اها عورت ”بلقيس بن سيرح“ هئي. سيرح‬ ‫جو اصلي نالو”هدهاد“ هو. هڪ قول آهي ته ان جو نالو”سراحيل بن زي جدن، بن السيرح، بن الحارث، بن قيس، بن‬ ‫.“صيفي، بن سبا، بن يشجب، بن يعرب، بن قحطان هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي به چيو وڃي ٿو ته” هون هڪ عورت سان شادي ڪئي هئي جنهن جو تعلق جنن جي نسل مان هو ۽ ان جو‬ ‫ُ‬ ‫نالو ”ريحانه بنت السڪن“ هو، ان جي پيٽان ”بلقيد“ جنم ورتو هو، هن ٻارڙيَء جو نالو”تلقمه“ هو ۽ ان کي ”بلقيس“‬ ‫ُ‬ ‫.چوندا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ثعلبي حضرت ابو هريره رضيه کان روايت ڪري چئي ٿو ته نبي صلعم جن فرمايو ته” بلقيد جي والدين مان هڪ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫8 ‪Page‬‬

9. ‫جن هو“(هي حديث غريب آهي ۽ ان جي سند ۾ ضعف آهي). ثعلبي حضرت ابوبڪر رضيه کان روايت ٿو ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ته” مون بارگاه رسالت ۾ بلقيس جو ذڪر ڪيو ته نبي صلعم جن فرمايو ته” اها قوم هرگز فالح نه وٺندي جن‬ ‫عورت کي حڪمران بڻايو“ ترمذي ۽ نسائي، حميد جي حوالي سان هن کي روايت ڪيو آهي ته، حميد حسن کان،‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.)انهن ابوبڪر کان، انهن محمد صلعم جن کان روايت ڪيو آهي. ترمذي بقول هيَء حديث صحيح آهي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج جو فرمان آهي ته” واوتيت من ڪل شيء“ جيڪو هڪ عورت ۽ هڪ بادشاه جي شان جي الئق آهي اهي‬ ‫سڀ نعمتون بلقيس کي حاصل آهن“ ولها عرش عظيم“ مملڪت جو تخت جيڪو االهي قسمن جي لعل و‬ ‫“جواهر سان ٺهيل آهي ۽ وڏي قيمتي ۽ ناياب شين سان سجيل آهي‬ ‫پوِء هد هد ُٻڌايو ته هو ماڻهو ڪافر آهن، اهلل ج کي ڇڏي سج جي پوڄا ڪن ٿا، شيطان کين گمراه ڪري ڇڏيو‬‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫آهي، هن ملعون جي چوڻ تي انهن اهلل ج وحده الشيڪ له جي عبادت ڇڏي مخلوق جي عبادت شروع ڪري‬ ‫ڇڏي آهي. اهلل ج جيڪو آسمان ۽ زمين جو مالڪ آهي، ظاهر ۽ باطن کي ڄاڻڻ وارو آهيمحسوسات ۽ معنويات‬ ‫ُ‬ ‫“ان جي دائرياختيار ۾ آهن ۽ هو ان کي ڇڏي سج کي پنهنجو ديوتا يقين ٿا ڪن اهلل ال اله اال هو رب العرش العظيم‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج ، جيڪو معبود حقيقي آهي، ان جو تخت مخلوقن جي تختن کان تمام گهڻو وڏو آهي‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ڇهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫حضرت سليمان ع هد هد پکيَء جون ڳالهيون ُٻڌي، ملڪه بلقيس جي نالي تي هڪ خط لکي موڪليو،‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جنهن ۾ اهلل ج ۽ ان جي رسول ع جي اطاعت جي تبليغ هئي ۽ لکيو ته موهنجي ع جي سامهون پاڻ کي جهڪاِء‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫9 ‪Page‬‬

10. ‫ُ‬ ‫۽ فرمانبردار بڻجي حاظر ٿيُء. قرآن شريف جي لفظن ۾ پاڻ لکيائون”اال تعلمو علي“ مهنجيي اطاعت ۽ فرمانبرداريَء‬ ‫ُ‬ ‫کان سرڪشي نه ڪر تون” وائتوني مسلمين“ بغير حيلي بهاني هٿ ٻڌي فرمابردا ٿي مهنجي بارگاه ۾ حاظر ٿي‬ ‫ُ ُ‬ ‫وڃ“ هد هد هي خط کڻي بلقيس وٽ پُهچي ويو. ۽ ان واقعي کان پوِء سمجهندي ماڻهن ۾ به خط لکڻجو رواج پيو‬ ‫.جيڪو اچ تائين جاري و ساري آهي‬ ‫مفسرين ُٻڌائين ٿا ته هد هد اهو خط کڻي بلقيس وٽ پُهتو، بلقيس پنهنجي محل ۾ اڪيلي ويٺي هئي ته هد هد‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو خط هن جي آڏو ڦٽو ڪيو، بلقيس خط کنيو، پڙهيو، ان جي مدرجات تي خوب غور و فڪر ڪيو پر جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪنهن فيصلي تي نه پُهچي سگهي ته هن فورا” دربار منعقد ڪرائي. اعيان مملڪت حاظر ٿي ويا، مسئول انهن‬ ‫جي سامهون رکيو ويو، قرآن پاڪ جي لفظن ۾ بلقيس مخاطب ٿي”قالت يا ايها المال اني القي الي ڪتاب‬ ‫ڪريم“ پوِء اهو خط کڻي کين پڙهي ُٻڌايو. خط جو عنوان هو” انه من سليمان“ ته هي خط سليمان ع طرفا آهي،‬ ‫ُ‬ ‫سرنامي کان پوِء لکيل هو” و انه بسم اهلل الرحمان الرحيم، اال تعلو علي و اتوني مسلمين“ اهلل ج جي نالي سان‬ ‫شروع ڪريان ٿو، جيڪو رحمان ۽ رحيم آهي، توهان ماڻهون غرور ۽ تڪبر نه ڪريو ۽ مون وٽ فرمانبردا ٿي‬ ‫“هليا اچو‬ ‫بلقيس خط ُٻڌائڻ کان پوِء پنهنجي اعيان حڪومت سان مشهورو ڪيو ته کين ان نئين ۽ نازڪ حالت ۾ ڇا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ گهرجي؟ انهن ماڻهن پنهنجي ملڪه جو احترم ڪيو ۽ وڏي ادب سان گذرش ڪيائون ته اسان توهانجا‬ ‫غالم آهيون اوهان جيڪو بهفيصلو ڪندئو اسان جي اکين تي. بلقيس چين” يا ايها المآلء افتوني في امري ما‬ ‫ُ‬ ‫ڪنت قا طعه امرا حتيٰ تشهدون” مان توهانجي غير حاضريَء ۾ ڪو به فيصلو ڪون ڪندي آهيان، ان‬ ‫ُ‬ ‫ڪري مهنجا وفا شعار زعماء مملڪت، هن مسئلي ۾ مونکي مشهورو ڏيو.” قالوا نحن اولو قوه” و اولو باس شديد“‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اسان وڏي طاقتور قوم آهيون ۽ دشن کي جواب ڏيڻ جي اسان ۾ همٿ ۽ حوصلو موجود آهي. جي تهنجو حڪم‬ ‫ُ‬ ‫هجي ته اسان جنگ جي راه اختيار ڪريون ٿا“ االمر اليڪ فانظري ماذا تاء مرين” فيصلو اوهان جي اختيار ۾ آهي‬ ‫“اوهان غور ڪريو ته ڇا حڪم ڏيڻ چاهيو ٿيون‬ ‫ڌو ويندو ۽‬‫انهن ماڻهن بلقيس کي يقين ڏياري ڇڏيو ته ان نازڪ مرحلي ۽ صورتحال تي سندس هر حڪم ٻُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫اطاعت عيندي ۽ گڏوگڏ اهو به آگاه ڪيو ته اسان ۾ به وڙهڻ ۽ مقابلو ڪرڻ جي سگه آهي ۽ سڀئي امور ان کي‬ ‫ُ‬ ‫سونپي ڇڏيا ته جيڪو مناسب ٿئي صادر ڪري. بلقيس جي راِء انهن سڀني جي راِء کان گهڻي مڪمل ۽ صائب‬ ‫ُ‬ ‫هئي هو سمجهندي هئي ته خط لکڻ وارو ڪو عام شخص ع ڪونهين، نه ته هو ع مغلوب ٿي سگهي ٿو يا ۽ نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ان ع جا قدم روڪي سگهجن ٿا نه ان ع کي دوکو ڏئي سگهجي ٿو ، نه ان ع جي مخالفت ڪري سگهجي ٿي‬ ‫قالت ان الملوڪ اذا دخلوا قريه افسدوها و جعلوا اعزه اهلها اذله و ڪذالڪ يفعلون“ بلقيس کين پنهنجي ”‬ ‫ُ‬ ‫آخري راِء کان کين آگاه ڪري ڇڏيو، چوڻ لڳين ته ياد رکو ته جي اهو ع بادشاه اسان جي هن مملڪت کي فتح‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو ته سچو وزن، سڄي شدت صرف ۽ صرف مونکي برداشت ڪرڻي پوندي. مهنجو فيصلو‬ ‫ُ‬ ‫هي آهي ته” اني مرسله اليهم بهديه فناظره هم يرجع المرسلون“ مان ڪي تحفه ٿي موڪليانس ع، ڏسان قاصد‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫01 ‪Page‬‬

11. ‫.ڪهڙو پيغام ٿو آني، ان جي معلومات تي آخري فيصلو ڪبو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اصل ۾ هن حضرت سليمان ع کي پرکڻ پئي چاهيو ته هو ع ڪهڙي قسم جا بادشاه آهن هن تحفه ڏئي هڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫قاصد کي روانو ڪيو هن کي سمجه هئي ته نبي سليمان ع تحفا قبول ناهن ڪندا، چو جو هو ڪافره هئي ۽ اهو‬ ‫ُ‬ ‫به نٿي ڄاتائين ته سليمان ع جي لشڪر ۾ وڙهڻ جي ڪيتري طاقت ۽ سگه هوندي . بحر حال. ”ولما جاء سليمان‬ ‫قال اتمدونن فما آتاني اهلل خير مما آتاڪم بل انتم بهد يتڪم تفرحون.‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ستون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)و تفقد الطير فقال مالي آلاري الهدهد..... وهم صغرون. (سوره النمل”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هي تحفه وڏين وڏين شين تي مشتمل هئا. مفسرين انهن شين جو ذڪر ڪيو آهي. حضرت سليمان ع بلقيس‬ ‫ُ‬ ‫جي قاصد کي چيو جڏنهن ان جي ڳاله ٻوله ماڻهون به ُٻڌي رهيا هئا” ارجع اليهم فلنا تينهم يجنود ال قبل لهم بها‬ ‫ُ‬ ‫و لنخر جنهم منها اذله و هم صاغرون“ تون پنهنجا هي تحفه کڻي اوڏانهن هليو وڃ! جتان کڻي آيو آهين. مون وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج جون عطا ڪيل اهي سڀئي نعمتون آهن، اها دولت آهي، اهي تحفه آهن، ۽ اهڙا خدمت گذار آهن ته تون ان‬ ‫ُ‬ ‫جو تصور به نٿو ڪري سگهين، جن تحفن تي تو ايترو اڪڙين پيو ۽ مشڪين پيو، اهلل ج جي عطا ڪيل نعمتن‬ ‫جي اڳيان انهن جي ڪا حيثيت ئي ناهي“ فلنا تينهم بجنود ال قبل لهم بها“ مان اهڙو لشڪر موڪليندس‬ ‫جنهن جي مقابلي جي توهان ۾ سقت (قوت) ئي نه هوندي، نه توهان ان لشڪر جي راه روڪ ڪري سگهندئو نه‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان جي وڌندڙ قدمن کي بهاري سگهندئو، نه انهن سان گڏ توهان کي قتال(گهڻا قتل) ڪرڻ جي توهان ۾ سگه‬ ‫هوندي. اهو لشڪر توهان کي دربدر ڪري رکندو. توهان کي پنهجا شهر ڇڏڻ تي مجبور ڪري ڇڏيندو ۽ پنهنجي‬ ‫جنم ڪکن ۾ به رهي نه سگهندئو. اهو لشڪر توهان کي ذليل و ّوار ڪري ڇڏيندو ۽ توهان سڀ فنا جي گهاٽ‬ ‫“تي الهيا ويندئو‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج نبي حضرت سليمان ع طرفان اهو پيغام جڏنهن بلقيس ڏي پُهتو ان الِء اطاعت ۽ فرمانبرداريَء کان عالوه‬ ‫ُ‬ ‫ڪا واه نه هئي ۽ هن اوڏي مهل ئي ان ڳالهين کي قبول ڪري ورتو، سڀئي ماڻهون پنهنجي ملڪه جي اڳيان‬‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هٿ ٻڌي ڪنڌ جهڪائي بيٺا هئا ۽ حصرت سليمان ع جي حضور ۾ وڃڻال تيار ٿي ويا. جڏنهن سليمان ع کي‬ ‫ِ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫11 ‪Page‬‬

12. ‫خبر ملي ته ملڪه سبا ”بلقيس“ پنهنجي خاصان مملڪت جي معيت ۾ حاضري ڏيڻ اچي رهي آهي ته پاڻ ع‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جنن کي مخاطب ٿي چيائون جيڪي انهن جي خدمت ۾ اهلل ج ڏنا هئا جنهن جو ذڪر َُُرآن شريف ۾ هن ريت‬ ‫.اچي ٿو‬ ‫ُ‬ ‫قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل) پاڻ فرمايائون اي(مهنجا) ”‬ ‫ُ‬ ‫درٻاريو! ڪير توهان مان کڻي ايندو مون وٽ اهو تخت، ان کان پهرئين جو هو اچن مهنجي خدمت ۾ فرمانبردار ٿي،‬ ‫ُ‬ ‫عرص ڪيو هڪ وڏي جنن مان (حڪم ٿئي ته) مان کڻي اچان اوهان وٽ ان کان پهرئين جو توهان اٿي بهو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجي جڳه تان! ۽ بيشڪ مان ان کي کڻي اچڻ جي طاقت رکان ٿو (۽) امين به آهيان. عرض ڪيو ان، جنهن وٽ‬ ‫ُ‬ ‫ڪتاب جو علم هو(اجازت هجي ته) مان کڻي اچان ان کي اوهانوٽ ان کان پهرئين جو اوهان جي اک ڦڙڪي، پوِء‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن پاڻ ان کي ڏٺائون ته رکيل هو اهو سند ويجهو ته چوڻ لڳا ته مهنجي رب ج جو فضل (۽ ڪرم) آهي ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جيئن هو آزمائي مونکي ته ڇا مان شڪر ادا ڪريان ٿو يا ناشڪري، ۽ جنهن شڪر ڪيو ته هو شڪر ڪري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٿو پنهنجي ڀالئي الِء ۽ جو ناشڪري ڪري ٿو(هو پنهنجو نقصان ٿو ڪري) ڪو شڪ ناهي ته مهنجو رب! غني‬ ‫ُ‬ ‫به آهي(۽) ڪريم به. پاڻ حڪم ڏنائون ته شڪل بدلي ڇڏيو ان الِء ان جي تخت جي، اسين ڏسڻ ٿا چاهيون ته‬ ‫ُ‬ ‫هوَء حقيقت کان آگاه ٿئي ٿي يا ٿي وڃي ٿي انهن ماڻهن ۾ جيڪي حقيقت کي نٿا سڃاڻن. ته جڏنهن هوَء آئي ته‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان کان پُڇيو ويو ته ڇا تهنجو تخت اهڙو ئي هو، چوڻ لڳي ته هي بلڪل اهوئي آهي ۽ اسان کي خبر ملي چڪي‬ ‫هئي ان واقعي جي ان کان اڳ ۾ ۽ اسان ته فرمانبردار ٿي حاضر ٿي ويا آهيون ۽ روڪي رکيو هو ان کي(ايمان آڻڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫کان) انهن بُتن، جن جي هوَء عبادت ڪند هئي ته اهلل ج کان سو ِاِء بيشڪ اها قوم ڪفارن مان هئي. ان کي چيو‬ ‫ُ‬ ‫ويو ته هن محل ۾ داخل ٿي وڃي. بس جڏهن ان ڏٺو ان( بلورن جهڙي فرش کي) کي ته خيال ڪيائين ته هي ڪو‬ ‫ُ‬ ‫گهرو پاڻي آهي، ان ڪپڙو کنيو پنهنجي ٻنهين بُڪين (ڳوڏن هيٺان) تائين . پاڻ چيائين(هي پاڻي ته ناهي) هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫چمڪدار محل آهي بلورن جو ٺهيل(انون اکيون کلي ويون) چوڻ لڳي، اي مهنجا پروردگار!مان اڄ تائين ظلم‬ ‫ُ‬ ‫ڪندي رهيس پنهنجي جان تي پر ۽ (هاڻ) ايمان آندو اٿم سليمان سان گڏ اهلل ج تي جيڪو سڄي جهانن جو‬ ‫ُ‬ ‫مالڪ آهي“ (سبحان اهلل و جزاڪ اهلل، اهلل ج جي تسبيح بيان ڪيو‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ اٺون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫21 ‪Page‬‬

13. ‫.‬ ‫“)قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع جنن کي حڪم ڏنو ته هو ”ملڪه سبا“ بلقيس جي معروف تخت کي کڻي اچن جنهن تي‬ ‫ويهي هوَء فيصال ُٻڌائي ٿي” قال عفريت من الجن انا آتيڪ به قبل ان تقوم من مقامڪ“ يعني مجلس حڪم جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ختم ٿيڻ کان پهرئي کڻي ايندس. چون ٿا ته پاڻ ع صبح ساڻ عدالت لڳائيندا هئا ۽ زوال تائين برابر هلندي هئي‬ ‫ُ‬ ‫جتي بني اسرائيل پ؛ ۾ ٿيندڙ فسادن ، هڳڙن جو نبيرو ۽ فيصلو ڪندا هئا. ۽ جن زوال جي وقت ختم ٿيڻ کان‬ ‫پهرئين ”تخت بلقيس“ حاظر ڪرڻ جو چيو هو”واني لقوي امين“ يعني مان ان تخت کي اوهانجي خدمت ۾ پيش‬ ‫.ڪرڻ جي طاقت رکان ٿو، بغير ڪنهن گهٽتائي وڌائيَء جي هو اوهنجي خدمت ۾ حاظر ٿيندو‬ ‫ُ‬ ‫قال عنده علم من الڪتاب“ مشهور هي آهي ته هي عالم بن برخيا هئا جيڪي مائٽيَء ۾ حضرت سوليمان ع ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا ماسات هئا. هڪ ٻيو قول به ملي ٿو ته هو ايماندا جنن مان هئا ۽ مشهور آهي ته انهن کي ”اسم اعظم“ ياد هو.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ روايت موجب هو بني اسرائيل جا عالم هئا. هڪ چوٿون قول آهي ته اهي پاڻ سليمان ع هئا پر هي قول‬ ‫بلڪل عريب آهي. امام سهيليَء ان کي ضعيف قرار ڏنو آهي ڇو جو حالت واقعات ان جي ترديد به ڪن ٿا. امام‬ ‫ُ‬ ‫)سهيلي چوي ٿو ته ڪن عالن جي ويجهو تخت کڻي اچڻ وارا حضرت جبريل عليه سالم هئا. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫انا آتيڪ به قبل ان يرتد اليڪ طرفڪ“ هڪ قول جي مطابق ان جو مفهوم هي آهي ته تخت کڻي اچڻ ۾ ”‬ ‫ايتري دير لڳندي جيتري دير پاڻ منتهائي نظر تائين هڪ قاصد کي موڪلين ۽ هو واپس اچي وڃي، ڪي چون‬ ‫.ٿا ته ان مان موراد اک ڦڙڪڻ جي دير هوئي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٽيو قول آهي ته ان مان مراد آهي ته بلقيس جو تخت اچڻ ۾ ايتري دير ٿيندي جيتري دير پاڻ پنهنجي اک کي کلو‬ ‫.)رکندا ۽ هي قول گهڻو صحيح ٿو لڳي. (واهلل اعلم‬ ‫فال رآه مستقرا عنده“ يعني ان مختصر وقفي ۾ بلقيس جي تخت کي يمن مان بيت المقدس ۾ پنهنجي سامهون ”‬ ‫ُ‬ ‫ڏسي اهلل ج بارگاه ۾ عرض ڪيائون” هذا من فضل ربي ليبلونيء اشڪرام اڪفر“ يعني هيُء مهنجي رب ج جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫فضل آهي ۽ ان جو فضل پنهنجي ٻانهين تي آزمائش آهي ته ڇا هو شڪر ادا ڪري ٿو يا ڪفران نعمت جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫روش برقرار ٿو رکي“ ومن ڪفر فان ربي غني ڪريم“ يعني مهنجو رب ج! شڪر ڪرڻ وارن جي شڪر کان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫“بينياز آهي ۽ ان ج ڪوفر ڪرڻ وارن جو ڪفر ڪو به نقصان نٿو رسائي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع حڪم ڏنو ته هن تخت ۾ جوڙيل ڪن زيورن ۾ تبديلي ڪئي وڃي ۽ ان کي بلقيس جي الِ‬ ‫هڪ غير معروف تخت بڻايو وڃي. مقصد هي هو ته ان جي فهم ۽ فراست، عقل ۽ دانش کي پرکيو وڃي.‬ ‫تنهنڪري پاڻ ع فرمايائون” ننظر اتهتدي ام تڪون من الذين ال يتهدون. فلما جاء ت قيل اهڪذا عرشڪ‬ ‫قالت ڪانه هو.“ هي بلقيس جي فطانت ۽ ڪمال عقلمنديَء جو ثبوت هو، ڇو جو اوهو تخت هون جي ويجهو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهو تخت نٿي ٿي سگهيو ڇو جو هَء ته اون کي پويان پنهنجي سرزمين يمن ۾ ڇڏي آئي هئي ۽ اها ڳاله ته هن جي‬ ‫وهم و گمان ۾ به نه ٿي اچي سگهي ته ڪير اهو ڪارنامون به سر انجام ڏئي ٿي سگهيو ته اتري فاصلي تن ايڏو‬ ‫.وڏو تخت، ٿورڙي دير ۾ ارض بيت المقدس جي سر زمين تي حاظر ٿي وڃي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت سليمان ع ۽ ان جي قوم بابت خبر ڏيندي فرمائي ٿو ته” و اوتينا العلم من قبلها و ڪنا مسلمين‬ ‫ُ‬ ‫و صدها ما ڪانت تعبد من دون اهلل انها ڪانت من قوم ڪافرين“ حضرت سليمان ع بلقيس کي سج جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عبادت ڪرڻ کان روڪيو، بلقيس ۽ ان جي قوم سج جي عبادت ڪنهن دليلن سان نه ڪندا هئا بلڪه هو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجن ابن ڏاڏن جي عمل جي پيروي ڪندا هئا ۽ ان باطل دين کي اختيار ڪيو هئائون‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫31 ‪Page‬‬

14. ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ نائون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)قل يا يها الملوءا يڪم يا تيني بعرشها ... مع سليمن هلل رب العلمين. (سوره النمل”‬ ‫حضرت سليمان ع بلقيس جياچڻ کان پهرئين هي حڪم ڏئي ڇڏيو هو ته شيشي جو هڪ محل تيار ڪيو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وڃي ان جيو فرش ان انداز سان ٺاهيو وڃي جو ان جي هيٺان پاڻي وهندو نظر اچي. محل جي ڇت به شيشي جي‬ ‫هجي ۽ فرش جي هيٺان پاڻيَء ۾ مڇيون ۽ ٻيا آبي جانور ڇڏيا وڃن. ڏنهن اهو محل ٺهي تيار ٿيو ته بلقيس به اچي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫پُهتي. حضرت سوليمان ع ان محل ۾ پنهنجي تخت تي جلوه افروز ٿيل هوا ۽ حڪ ڏنائون ته ملڪه ۽ انهن جي‬ ‫.اعيان مملڪت کي حاظر ڪيو وڃي‬ ‫فلما راء ته حسبته لجه و ڪشفت عن ساقيها قال انه صرح ممرد من قورير قالت رب اني ظلمت نفسي و اسلمت ”‬ ‫مع سليمان هلل رب العالمين.“ جڏنهن بلقيس ان بلوري فرش کي ڏٺو ته سمجهيائين ته ڪو گهرو پاڻي آهي، ان‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪري پنهنجو چولو بُڪين تائي مٿي کنيائين. حصرت سليمان ع فرمايس ته هي پاڻي چمڪدار محل آهي ۽ ان‬ ‫ُ‬ ‫جو فرش بلورن جو ٺهيل آهي جنهن جي ڪري توکي پاڻي ٿو نظر اچي. بلقيس جون حيرت سان اکيون کلي ويون،‬ ‫بارگاه اهلل ج ۾ عرض ڪرڻ لڳي ته رب العالمين! مون اڄ تائين پنهنجو پاڻ تي ظلم ڪندي رهي آهيان، مان‬ ‫ُ‬ ‫.حصرت سليمان ع جي معبود اهلل ج تي ايمان آڻيان ٿي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هڪ قول موجب اها شرارت جنن جي هئي. هن چاهيو ته حصرت سليمان ع بلقيس کان بدگمان ٿئي ڇو جو‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫بلقيس جي ٽنگن تي وار هئا، ان ڪري هنن فرش تي پاڻيَء جهڙي ڪيفيت پئدا ڪري بلقيس کي پنهنجو‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪپڙو (سلوار) مٿي کڻڻ تي مجبور ڪيو جيئن هو پنهنجون اهاڙيون ٽنگون ڏيکارڻ تي مجبور ٿئي ۽ سليمان ع‬ ‫ُ‬ ‫.)سندن ٽنگن تي وار ڏسي بدگمان ٿئي. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪن مفسرين جي راِء ۾ جيئن ته بلقيس جو تعلق جنن جي نسل مان هو، ان ڪري ان جا پير گهوڙي جي پيرن‬ ‫جهڙا هئا. (پهريون قول محل نظر ٿو اچي ۽ ٻيو قول ضعيف آهي) ها ايتري ڳاله ۾ صداقت ضرور آهي ته جڏنهن‬ ‫ُ‬ ‫سليمان ع بلقيس سان شادي ڪرڻ جو ارادو ڪيو ته انسانن کان پُڇيو ته وارن کي صاف ڪرڻ الِء ڇا ٿو‬ ‫ُ‬ ‫استعمال ڪري سگهجي؟ انسانن پاڪيَء جي استعمال جي صالح ڏني پر بلقيس ان جي استعمال کان انڪار‬ ‫ڪيو. پوِء پاڻ ع جنن کان وار صاف ڪرڻ جو طريقو پُڇيو ته اونهنوارن کي صاف ڪرڻ الِء پائوڊر استعمال‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪرڻ جو مشهورو ڏنو، سندن الِ حمام تيار ڪرايو ويو. حضرت سليمان ع اهي پهريان انان هئا جن حمام ۾‬ ‫ُ‬ ‫قدم رکيا. جڏنهن انهن ان جي سختيَء کي محسوس ڪيو ته تڪليف جي ڪري هاِء! هاِء! ڪرڻ لڳا ۽ فرمائڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫41 ‪Page‬‬

15. ‫.لڳا ته هاِء! ان کان پهرئين ته هاِء نفعو نه پُچائيندي‬ ‫ُ‬ ‫ثعلبي وغير بيان ٿا ڪن ته حضرت سليمان ع بلقيس سان شادي ڪئي، کيس يمن جي بادشاهت تن معزول نه‬ ‫ڪيائون، هو اھئي وانگر يمن جي حاڪمه رهي ۽ پاڻ کين واپس يمن موڪلي ڇڏيو ۽ پاڻ بيت المقدس ۾ رهڻ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫لڳا جتان هر مهني يمن ويندا هئا ۽ اتي ٽي ڏينهن قيام ڪندا هئا. پاڻ ع يمن ۾ بلقيس الِء ٽي محل به تعمير‬ ‫.)ڪرايا جيڪي” غمدان“، ”بيتون“، ۽ ”سالحين“ بُتن جي نالي سان مشهور آهن. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ابن اسحاق ڪن اهل علم وارن کان ۽ اهي حضرت وهب بن منبه رصيه سان روايت ڪن ٿا ته ” حضرت سليمان‬ ‫ُ‬ ‫ع پاڻ ع بلقيس سان عقد نڪاح ڪونه ڪيو هو بلڪه من جي بادشاه سان ان جو نڪاح ڪرائي ڇڏيو‬ ‫ُ‬ ‫هئائون ۽ يمن جي بادشاه”زوبعه“ کي مسخر ڪرڻ کان پوِء يمن ۾ بلقيس الِء ٽي محل تعمير ڪرايا هئائون جن‬ ‫ُ‬ ‫جو توهان مٿي ذڪر پڙهي آيا آهيو. پر پهريون قول گهڻو مشهور ۽ گهڻو واضح آهي. (واهلل اعلم‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ڏهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.‬ ‫.)ووهبنا لدواد سليمان نعم العبد انه اواب. ........وحسن ماب.(سوره ص”‬ ‫جوع ڪرڻ وارو، جڏنهن پيش ڪيا ويا‬ ‫اسان عطا ڪيو دائود سليمان (جهڙو فرزند) وڏين خوبين وارو، گهڻون رُ‬ ‫ُ‬ ‫سندن وٽ ٻنپهرن جو ٽن پيرن تي بيهڻ وارا تيز رفتار گهوڙا. ته پاڻ چيائون ته مونکي انهن گهوڙن جي محبت‬ ‫پسندآئي آهي رب ج جي ياد الِء (پوِء انهن کي هالئڻ جوحڪم ڏنائون) ايستائن جو هو لڪي ويا پڙدي جي پويان.‬ ‫(حڪم ڏنائون) واپس آڻيو انهن کي مون وٽ. ته هٿ ڦيرڻ لڳا انهن جي پُٺين ۽ڪنڌ تي. ۽ اسان فتني ۾ وجهي‬ ‫ُ‬ ‫ڇڏيو سليمان کي ۽ رکي ڇڏيو ان جي تخت تي هڪ بي جان جسم پوِٰء اهو (اسانجي طرف) متوجه ٿيو. عرض‬ ‫ُ‬ ‫ڪيائين اي اهلل ج مونکي معاف ڪري ڇڏ ۽ عطا ڪر مونکي اهڙي حڪومت جيڪا ڪنهن کي ميسر نه‬ ‫ٿي سگهي ڪنهن کي مونکان پوِء. بيشڪ تون ئي آهين جيڪو بي انداز عطا ٿو ڪرين. بس اسان هوا کي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سندس فرمانبردار(تابع) بڻائي ڇڏيو، هلندي هئي سند حڪم موجب سندن آرام الِء جنهن طرف چاهيندا هئا، ۽‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫سڀئي ديو به ماتحت ڪياسون، ڪو معمار ته ڪو غوطه خور. ۽ ان کان عالوه (جيڪي سرڪش هئا) ٻڌيا ويا‬ ‫زنجيرن ۾ (اي سليمان!) هي اسان جي عطا آهي چاهين (ڪنهن کي بخش ڪر) احسان ڪر چاهين پاڻ وٽ رک‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫51 ‪Page‬‬

16. ‫”توکان حساب ڪتاب نه ٿيندو ۽ بيشڪ ان کي اسان وٽ وڏو قرب حاصل آهي ۽ خوبصورت انجام به‬ ‫ُ‬ ‫اهلل ج حضرت دائود ع کي هڪ پُٽ سليمان ع سان نوازيو. اهلل ج هن آيتن ۾ حضرت سليمان ع جي تعريفون‬ ‫پيو ڪري، فرمئي ٿو” نعم العبد انه اواب“ يعني اهلل ج طرف رجوع ڪرڻ ورو ۽ اطاعت ۾ ڪمر بسته، اهلل ج ان‬ ‫ُ ُ‬ ‫کان پوِء گهوڙن جو واقعو ٿو بيان ڪري” الصافنات“ مان مراد اهي گهوڙا آهن جيڪي صرف ٽن ٽنگن تي بيهن ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫۽ چوٿين ٽنگ جو رڳو کر ٽيڪائين ٿا”الجياد“ مان مرد تيار شده، تيز رفتار” فقال اني اجببت حب الخير عن ذڪر‬ ‫ُ‬ ‫ربي حتي توارت بالحجاب“ ان مان مراد سج آهي، سج حجاب جي پويان لڪي ويو يعني غروب ٿي ويو آهي،‬ ‫ڪن جي نزديڪ”توارت” جو فاعل گهوڙا آهن. يعني گهوڙا اکين کان اوجهل ٿي ويا ۽ ڪنهن آڙ ۾ هلي ويا. جيئن‬ ‫”عنقريب اسان ٻنهين قولن جو تفصيل سان ذڪر ڪنداسون‬ ‫ردوها علي فطفق مسحا بالسوق و اال عناق“ چون ٿا ته جڏنهن گهوڙن جي ٽنگن ۽ ڪنڌ تي تلوار سان ڪٽي ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وڌو، ڪن جي نزديڪ انهن جي پگهر کي صاف ڪيو، ڇو جو هو هلي آيا هئا ۽ هڪ قول جي مطابق سندن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سامهون جڏهن گهوڙا ڊڪائڻ جو مقابل ٿيو هو ته گهوڙا پگهر ۾ شل ٿي واپس اچي پُهتا ته پاڻ انهن جي ڪنڌ ۽‬ ‫بُڪين (ٽنگن) تي هٿ ڦيريو هو“ اڪث مفسرين پهريون قول اختيار ڪيو آهيچون ٿا ته پاڻ گهوٽن جي سنڀال ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مصروف هئا ايستائين جو عصر جي نماز قضا ٿي وين ۽ سج غروب ٿي چڪو هو‬ ‫ُ‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ يارهون‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫.)ووهبنا لدواد سليمان نعم العبد انه اواب. ........وحسن ماب.(سوره ص”‬ ‫ماڻهن کان روايت ڪيو ويو آهي چون ٿا ته” پاڻ ع گهوڙين جي سار سنڀال ۾ ايترو ته مصروف رهيا جو کائن عصر‬ ‫ُ‬ ‫جي نماز قصا ٿي وئي ۽ سج لهي (غروب) ويو“. پر اڪثر مفسرين پهريون قول اختيار ڪيو آهي. هي قول حضرت‬ ‫ُ‬ ‫علي رضيه ۽ ٻين کان روايت ڪيو ويو آهي. هن سلسلي ۾ جيڪا ڳاله قطعي چئي سگهجي ٿي، اها ِاها آهي ته‬ ‫ُ‬ ‫پاڻ ع بال عذر هڪ نماز به ترڪ نه ڪئي هئائون ها! ايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته سندن ع شريعت ۾ اهو‬ ‫امر جائز هو ته جهاد يا ٻئي مقصد الِء نماز کي مئوخر ڪري سگهبو هو پر پاڻ جهاد جي اسباببن الِء نماز ترڪ‬ ‫ڪونه ڪئي هئائون. جڏنهن عالم سڳورن دعويٰ ڪئي ته شريعت محمديَء صلعم ۾ لڙائيُء (جنگ) جي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫دوران نماز مئوخر (قضا) ڪرڻ جائز هو ته ”صالت الخوف“ سان هي حڪم منسوخ ٿي ويو. ان ڪري خندق جي‬ ‫ُ‬ ‫لڙائيَء ۾ نبي صلعم جن عصر جي نماز کي مئوخر(قضا) ڪري پڙهڻ جو حڪم فرمايو هو.( هي قول امام شافعي‬ ‫.)وغيره جو آهي‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫61 ‪Page‬‬

17. ‫ُ‬ ‫مڪحمول ۽ امام اوزاعي فرمائين ٿا ته تاخير (قضا) جو هي حڪم اڄ تائين موجود آهي ته شديد جنگ جي‬ ‫ڪري نماز کي مئوخر (قضا) ڪرڻ جائز آهي. جيئن ته ”سوره النساِء“ ۾ ”صاله الخوف“ جي ضمن ۾ اسان هن شيِء‬ ‫.کي تفصيل سان ذڪر ڪيو آهي‬ ‫ڪن ماڻهن جو خيال آهي ته خندق جي جنگ دوران حضور صلعم جن وساري ويٺا جنهن جي ڪري نماز قضا‬ ‫ُ‬ ‫ٿي وئي هئي ته ان آخري قول جي بُنياد تي اسان چئي سگهون ٿا ته حضرت سليمان ع جن کي به ياد نه رهيو، ۽ هو‬ ‫ُ‬ ‫.)مصروف رهيا ۽ نماز قضا ٿي وئي. (واهلل اعلم‬ ‫جو شخص ”حتي توارت بالحجاب“ ۾ عائد ضمير جو مرجع گهوڙن کي قرار ڏي ٿو، ان جي ويجهو ته نه نماز جو وقت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ختم ٿيو ۽ نه ئي نماز قضا ٿي هئي” ردوها علي فطفق مسحا بالسوق واال عناق“ مان مراد گهوڙن جون بڪيون ۽‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڌن کي ڪٽڻ مراد ناهي، بلڪه پگهر صاف ڪرڻ مراد آهي. هي قول عالمج ابن جرير جو آهي، ڇو ته‬ ‫ُ‬ ‫عالمه ابن جرير ان ڳاله کي ”مستعبد“ ٿا سمجهن ته اهلل ج جو نبي ع بال سبب حيوانن کي قتل ڪري ۽ قيمتي‬ ‫مال بغير گناه جي ضايع ڪري. پر عالمه ابن جرير جي هي توجيهه محل نظر آهي ڇو ته ممڪن آهي ته حضرت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سليمان ع جي مذهب (شريعت) ۾ اهو جائز رهيو هجي ۽ شريعت محمدي صلعم ۾ به ڪن عالمن ويجهو به هي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حڪم موجود آهي ته ”جڏنهن مسلمانن کي انديشو هجي ته رڍون، ٻڪريون، حيوان دشمن جي هٿ چڙهي ويندا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ته انهن کي ذبح ڪرڻ جائز آهي ته جيئن هو دشمن جي تقويت جو باعث نه بڻجن“ ان الِء حضرت جعفر ابن ابي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.طالب رضيه ” جنگ موته“ ۾ پنهنجي گهوڙي جا کر ڪٽي ڇڏيا هئا‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪي مفسرين چون ٿا ته هي هڪ عظيم گهوڙو هو. هڪ ٻئي قول موجب 30،333 (ڏه هزار) گهوڙن جا کر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.ڪٽي ويا هئا، هڪ ٽئي قول موجب ان ۾ ويه (30) پرن وارا گهوڙا هئا‬ ‫ابودائود پنهنجي سنن ۾ بيان ٿو ڪري ته حضرت عائشه صديقه رضي اهلل عنها کان روايت آهي ته ” حضور صلي‬ ‫ُ‬ ‫اهلل عليه وسلم، غزوه تبوڪ يا غزوه خيبر مان واپس آيا ته طاق تي ڪپڙو پيو هو، هوا هلڻ سان اهو پڙدو هٽي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫وي ۽ حضرت عائشه رضيه جن گڏين سان راند رهنديون هيون اهي نظر اچي ويون، نبي صلعم جن پُڇڻ لڳا ته اي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫عائشه رصيه هي ڇا آهي؟ عرض ڪيائون ته يا رسول اهلل ص هي مهنجون گڏيون آهن، نبي سائين جن ڏٺو ته انهن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جي وچ ۾ هڪ گهوڙو هو جنهن جا پر ڪپڙي سان ٺاهيا ويا هئا، پاڻ ص پُڇڻ لڳن ته گڏين جي وچ ۾ ڇا آهي؟‬ ‫چيائون رضيه ته گهوڙو!، پاڻ ص پُڇين ته پرن وارو گهوڙو؟ عرض ڪيائون رضيه ته ڇا توهان ُٻڌو ناهي ته حضرت‬ ‫سليمان ع وٽ هڪ گهوڙو هو جنهن جا پر هوندا هئا!؟ پاڻ فرمائين ٿيون رضيه ته نبي سائين ص جن اهو ُٻڌي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫“کلڻ لڳا ايترو جو سندن ص مهاڙون ڏسڻ ۾ پئي آيون‬ ‫ُ‬ ‫مفسرين فرمائن ٿا ته جڏنهن اهلل ج رضا خاطر سليمان ع گهوڙن جو استعمال ترڪ ڪري ڇڏيو ته اهلل ج کين‬ ‫ان جو نعم البدل عطا ڪيو ۽ اهڙي هوا ساڻن الِء مسخر ڪري ڇڏيائون ج، جيڪا ڇوڙي دير ۾ کين مهنن جي‬ ‫ُ‬ ‫.)مسافهت تائين پُهچائي ڇڏيندي هئي ۽ پوِء ائين ئي واپس به آڻيندي هئي. (عنقريب ان هوا ته به گفتگو ٿيندي‬ ‫ُ‬ ‫امام احمد رح، ابو الد هماء کان روارت ڪن ٿا ته ابو قتاده ۽ ابوالدهماء اڪثر بيت المقدس طرف سفر ڪندا‬ ‫ُ‬ ‫هئا چون ٿا ته ” اسان هڪ خانه بدوش سان ملياسون، ان اساکي ُٻڌايو ته حضور نبي ڪريم صلعم جن سندس‬ ‫ُ‬ ‫هٿ کي جهلي کيس اهلل ج جو علم سيکارڻ لڳا، پاڻ صلعم فرماين ته، جڏنهن تون ڪنهن شي جو استعمال‬ ‫ڪرڻ ڇڏي ڏين جنهن سان توکي اهلل ج بچڻ جو حڪم ڏي ٿو ته توکي ضرور ان کان بهتر شي عطا ڪئي‬ ‫“ويندي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ولقد فتنا سليمان و القينا علي ڪرسيه جھسد اثم اناب“ ۽ اسان فتي ۾ مبتال ڪيو سليمان کي ۽ ان جي تخت ”‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫71 ‪Page‬‬

18. ‫ُ‬ ‫“تي بيجان جسم وجهي ڇڏيو، پوِء (هو) اسانجي طرف متوجه ٿيو‬ ‫ُ‬ ‫عالمه ابن جرير ۽ ابن ابي حاتم ۽ ٻين ڪيترن ئي مفسرن، ايستائين جو سلف صالحين جي هڪ جماعت جي‬ ‫حوالي سان گهڻا ئي آثار بيان ٿيا آهن، انهن سڀني آثارن جو يا انهن مان اڪثر جو تعلق اسرائيلي روايتن سان آهي.‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ان مان اڪثر منڪر آهن. اسان پنهنجي تفسير ۾ ان قولن کي مشتهر ڪرڻ ۾ رڪاوٽ وڌي آهي هتي اسان‬ ‫ُ‬ ‫.صرف آيت جي تالوت تي ئي اڪتفا ڪنداسون‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حضرت سليمان ع 30 (چاليه) ڏينهن تائين پنهنجي تخت عدالت تان غائب رهيا، 30 ڏينهن گذرڻ کان پوِء واپس‬ ‫آيا، ان دوران بيت المقدس کي مضبوط بُنيادن تي تعمير ڪرڻ جوارادو ڪيائون. جيئن ته اسان ُٻڌائي آيا آهيون‬ ‫ُ‬ ‫ته حضرت سليمان ع کي بيت المقدس جي تعمير نو ڪرڻ جي سعادت حاصل ٿي هئي. تعمير اول حضرت‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫اسرائيل ع (يعقوب ع) جي هٿان ٿي هئي، حضرت ابوذر رضيه فرماين ٿا ته مون ر حضور صلعم جن کان پُڇيو ته ”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫يا رسول اهلل ص سڀ کان پهرئين ڪهڙي مسجد تعمير ٿي هئي ته پاڻ ص جن فرمايو ته ”مسجد حرام“ مون ر‬ ‫ُ‬ ‫پُڇين ص ته ان کان پوِء؟ پاڻ ص فرمايائون ” بيت المقدس“، مون ر عرض ڪين ص، ان ٻنهين جي وچ ۾‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيتري مدت گذري؟ پاڻ ص فرمايائون 30 سال!“ ۽ اها ڳاله بلڪل واضح آهي ته ”مسجد حرام“ معمار حضرت‬ ‫ابراهيم ع ۽ حضرت سليمان ع جي وچ ۾ 3330 (هزار) سالن کان به گهڻو عرصو حائل آهي. 30 سالن کي ڇڏي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڏيو ان جي حيثيت ئي ڪهڙي“ حضرت ابوذر ر جو سوال ان شخص جي باري ۾ هو جنهن آخر ۾ مسجد جي‬ ‫ُ‬ ‫.تڪميل ڪئي ۽ ان کان پوِء ٻئي ڪنهن ان جي تڪميل ڪانه ڪئي‬ ‫عبداهلل بن فيروز، حضرت عبداهلل بن عمرو بن العاص رضيه کان روايت ڪن ٿا ته نبي سائين ص جن فرمايو ته”‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏنهن حضرت سوليمان ع بيت المقدس جي تعمير مڪمل ڪئي ته اهلل ج کان ٽي دعائون گهريائون پر اهلل ج‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.سندن ٻه دعائون قبول ڪيون ۽ اسان اميد ٿا ڪريون ته ٽي دعا اسان جي الِء آهي“ اهي ٽئي دعائون هي آهي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫.)مهنجو ع فيصلو تهنجي ج فيصلي مطابق هجي (اهلل ج اها دعا قبول ڪين )1(‬ ‫ُ‬ ‫اهڙي مملڪت جي التجا آهي رب العالمين جيڪا کائن ع پوِء ڪنهنجينصيب ۾ نه اچي (اهلل ج انهن ع )2(‬ ‫ُ‬ ‫جيڪو شخص به به هن مسجد (بيت المقدس) ۾ عبادت الِء اچي ته ان )3(جي اها دعا به قبول ڪري ورتي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫حالت ۾ ٻاهر نڪري جو سندس سمورا گناه معاف ٿي چڪا هجن، اهڙيَء طرح صاف شفاف ٿي نڪري‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جهروڪ ماُء جي پيٽان پئدا ٿيو آهي. (قبول ڪانه پئي۽ رسول اهلل صلي اهلل عليه وسلم فرمايو ته اسان اميد ٿا‬ ‫ُ‬ ‫ڪريون ابوذر ته اها دعا اهلل ج اسان ص الِء عطا ڪئي آهي‬ ‫)قصو حضرت سليمان عليه الصالت والسالم(پارٽ ٻارهون‬ ‫ُ‬ ‫تحرير و تحقيق؛ انجنيئر عبدالرزاق ميمڻ‬ ‫سنڌي ميڊيا سالووڊ جي پيش ڪش‬ ‫81 ‪Page‬‬

قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام

You are reading a preview.

Check these out next

قصو حضرت سُليمان عليه الصلات والسلام

More Related Content

More from Sollywood Production Publication research center New Saidabad Sindh (20)