Μάθε, παιδί μου, γράμματα…
σχολική γραφή και μέσα γραφής
στο Βυζάντιο

Σε ποιο σχολείοΣε ποιο σχολείο;;
• Ιδιωτικό (όχι δημόσιο και για όλους).Ιδιωτικό (όχι δημόσιο και για όλους).
Σπάνια το κράτος ίδρυε σχολείαΣπάνια το κράτος ίδρυε σχολεία
• Αρρένων – θηλέων (όχι μικτό)Αρρένων – θηλέων (όχι μικτό)
• Αρρένων κυρίως (λιγότερα τα μορφωμέναΑρρένων κυρίως (λιγότερα τα μορφωμένα
κορίτσια)κορίτσια)
• Μικρά κτίρια χωρίς παράθυραΜικρά κτίρια χωρίς παράθυρα
• Τα μικρότερα παιδιά σε κτίρια κοντά σεΤα μικρότερα παιδιά σε κτίρια κοντά σε
ΝαούςΝαούς

η εκπαίδευση στο Βυζάντιο

Με τι γράφει;
Γιατί γράφει;
Πώς γράφει; Σε τι γράφει;
Τι γράφει;
Πού γράφει;
Ποιος γράφει;
σχολική γραφή

Ποιος γράφει;
• Ο μαθητής
Οι υπό την
διατριβήν έκκριτοι:
ομάδα
προχωρημένων
μαθητών που
αναλάμβαναν τη
διδασκαλία των
μικρότερων τάξεων

Ποιος άλλος;
δάσκαλος
Γραμματικός: ο πρώτος δάσκαλος
Γραμματιστής ή Μαΐστωρ
Ο Διευθυντής

Τι γράφει;
• Ο μαθητής…
– Στα πρώτα χρόνια το αλφάβητο, τις συλλαβές, μονοσύλλαβες
λέξεις. Αναγνωστικό: το Ψαλτήρι και άλλα εκκλησιαστικά κείμενα
– Στην εγκύκλιο παιδεία αρχαιοελληνικά κείμενα: αντιγραφή και
σχολιασμός
– Τους αριθμούς στον άβακα
Πινακίδα με τρύπες, όπου τοποθετούσε τα
δάχτυλά του και έδειχνε τους αριθμούς. Για
παράδειγμα, έδειχνε το 24 τοποθετώντας τα
δάχτυλά του στις τρύπες με τα γράμματα κ
και δ.

Σε τι γράφει;
• Παπύρους
• Μεμβράνες
• Χαρτί

Πάνω σε τι γράφει;
• Δεν είχε θρανίο!
• Σε ξύλινες πινακίδες, τα
σχεδάρια
• Τα καλύτερα ήταν στρωμένα με
κερί
• Σχεδάρια καλυμμένα με χώμα ή
άμμο, για να χαράσσουν με το
χέρι

Με τι γράφει;
• Με στύλον ή γραφείον,
που είχε μυτερή ακίδα
στο ένα άκρο, για το
γράψιμο, και
πεπλατυσμένη στο άλλο,
για το σβήσιμο.
• Στις περγαμηνές έγραφε
με τον κάλαμον, ένα
ειδικά ξυσμένο καλάμι,
που το βουτούσε σε
μελάνι, μαύρο συνήθως.

Με τι γράφει;
• Μαζί του ο μαθητής είχε
μαχαιράκι, για να ξύνει τη
μύτη του καλάμου, ώστε
να συγκρατεί το μελάνι.
• Είχε και το κανίκλειον, το
μελανοδοχείο.
• Είχε και τον κανόνα, το
χάρακα, για να χαρακώνει
την περγαμηνή.

Πώς γράφει;
• Μεγαλογράμματη γραφή:
κεφαλαία γράμματα,
ξεχωριστά το ένα από το
άλλο, χωρίς τόνους,
πνεύματα και σημεία
στίξης.
• Μικρογράμματη γραφή,
τέλη 8ου
– αρχές 9ου
αιώνα:
ενωμένα, γραμμένα με μια
κίνηση, κάθε λέξη
ξεχωρίζει από την
επόμενη

Γιατί γράφει;
• «Το εκπαιδευτήριο το διευθύνει ένας
δάσκαλος· γύρω του στέκονται τα
παιδιά, απασχολημένα σοβαρά άλλα
με ερωτήσεις γραμματικές και άλλα με
τη συγγραφή των λεγόμενων σχεδών.
Εκεί μπορείς να δεις και Λατίνο να
εκπαιδεύεται και Σκύθη να μαθαίνει
ελληνικά και Ρωμαίο να μελατά τα
συγγράμματα των Ελλήνων και τον
αγράμματο Έλληνα να μαθαίνει τα
σωστά ελληνικά…»
Άννα Κομνηνή, Αλεξιάδα (μετ. Αλόης Σιδέρη)

δραστηριότητες
• Αναζητήστε εικόνες για πάπυρο,
περγαμηνή, χαρτί
• Δημιουργήστε ένα κολάζ
• Γράψτε το όνομά σας σε βυζαντινή
μεγαλογράμματη γραφή φροντίζοντας και
το αρχίγραμμα