2.
Kraška erozija je proces izgradjivanja oblika reljefa
delovanjem vode na lako rastvorljive stene – krečnjak,
gips i dolomit . Za razliku od ostalih koje se svrstavaju
u mehaničke, kraška erozija je hemijska .
3. Krečnjak je stena sastavljena uglavnom od kalcijumkarbonata. Rastvara se u prirodno kiseloj vodi. Kišnica
upija ugljen-dioksid iz vazduha i mikroorganizama iz tla
i stvara slabu ugljenu kiselinu.
Jedan litar vode koja sadrži ugljenu kiselinu može da
rastvori i do jedan gram krečnjaka.
4. Tako vremenom,rastvaranjem krečnjaka,nastaju kraški
erozivni oblici. Rastvoreni krečnjak se transportuje
vodom, a kada se voda prezasiti,kalcijum-karbonat se
taloži i formiraju se kraški akumulativni oblici.
Kraški oblici se ,prema mestu formiranja,mogu podeliti
na površinske i podzemne.
5. Površinski kraški oblici su : škrape,vrtače,uvale i kraška
polja.
Škrape su uske paralelne brazde izmedju kojih su očtri
grebeni. Nastaju na strmim krečnjačkim površinama
slivanjem atmosferske vode i njenim hemijskim
delovanjem.Kada je velika površina zahvaćena
škrapama takav prstor se naziva škrapar ili ljuti
kras(najsuroviji i najneprohodniji predeli u krasu).
6.
7.
Vrtače su zatvorena okruglasta udubljenja u krečnjaku
prečnika do 200m i dubine 5-10.To su najbrojniji
površinsksi oblici reljefa u krasu. Nastaju proširivanjem
pukotina koje se međusobno seku i duž kojih ponire
atmosferska voda vršeći hemijsku eroziju. Ako su na
nekoj površini vrtače gusto rasporedjene takav prostor
se naziva boginjavi kras.
8.
Uvale su izdužena udubljenja u krečnjaku dužine
nekoliko kilometara i širine do nekoliko stotina
metara. Nastaju spajanjem više vrtača ili proširivanjem
nekadašnjih dolina usečenih u krečnjacima.
9.
Kraška polja su najveći površinski kraški oblici,koji
imaju oblik velikih kotlina strmih strana i zaravnjenog
dna. Dužina im je do 60km,a širina 10-15km. Nastala
su kao poligenetski oblici u tektonskim rovovima ili
ugibima i delovanjem kraške erozije. Nekad su bila
jezera,o čemu govore naslage jezerskih sedimenata.
10.
Krečnjaci su ispresecani mnogobrojnim pukotinama
kroz koje atmosferska voda ponire,kreće se i
mehaničkom snagom i hemijskom erozijom stvara
podzemne oblike – jame i pećine.
11.
Jame su podzemni kraški oblici u
vidu vertikalnih kanala,koji
nastaju proširivanjem pukotina u
krečnjaku. Ovi kanali mogu biti
duboki do nekoliko stotina
metara. U nekim jamama se
preko cele godine nalazi sneg ili
led, a u nekima se javljaju rečni
tokovi.
12.
Pećine se sastoje od mahom horizontalnih
kanala,prolaza i dvorana,koji su najčešće ispunjeni
pećinskim nakitom.One nastaju radom podzemne
vode,koja hemijski i mehanički proširuje pukotine,ili
rušenjem stenovitog materijala sa zidova i tavanica
peđinskih kanala.Najduža pećina na svetu je Mamut u
SAD-u sa dužinom od 590km.
13.
Prerasti su poseban kraški
oblik i predstavljaju prirodne
kamene mostove iznad
reka,nastale urušavanjem
tavanica nekadašnjih pećina.
Veoma se retko javljaju,u
Srbiji ih ima 12 (u dolini
Vratne kod Negotina nalaze
se tri prerasti).
14.
Voda koja teče kroz krečnjačke predele sadrži veliku
količinu kalcijum-karbonata,koji može da se nataloži i
na površini i u kraškom podzemlju. Izlučivanjem
kalcijum-karbonata iz vode koja se kreće niz zidove ili
kaplje sa tavanica pećina nastaje pećinski nakit.
15.
Na tavanicama pećina nastaju stalaktiti, koji vise prema
podu pećina.na podovima se stvaraju stalagmiti,koji se
vertikalno dižu ka tavanicama.
16.
Neprekidnom akumulacijom i narastanjem stalaktiti i
stalagmiti se mogu spojiti. Tako se formiraju pećinski
stubovi.
17.
Dinarski kras se prostire od planine Triglav u Sloveniji
do Prokletija u Crnoj Gori,na dužini od preko 700km.
U njemu su razvijeni svi kraški oblici i pojave pa se
naziva još i potpuni kras ili holokras.
18. Holokras je izgrađen od debelih naslaga čistog
krečnjaka sa malim procentom nerastvorljivih materija.
Najveći Kraški oblici reljefa u Dinaridima su kraška
polja,među kojima su najveća
Ličko, Livanjsko, Glamočko, Nevesinjsko i Nikšićko.
Među brojnim pećinama izdvajaju se:
Postojnska jama i Škocjanske jame u Sloveniji. Osim u
Dinaridima, holokras je zastupljen i na Peloponezu u
Grčkoj,u južnoj Kini,na Kubi itd.
19. Za razliku od holokrasa
, merokras ili nepotpuni
kras sadrži veliku količinu
nerastvorljivih
komponenti, zbog čega su
kraški oblici reljefa slabije
izraženi.
Merokras je zastupljen u
okolini Beograda,u
Sremčici,gde se uočavaju
brojne vrtače.
20. Od kraških oblika,osim vrtača,u našoj zemlji
zastupljene su uvale i pećine.
U krasu istočnog dela Srbije nalazi se jednino kraško
polje u Srbiji - Odorovsko polje kod Dimitrovgrada.
21. Od pećina najznačajnije su Resavska kod Despotovca,
Rajkova kod Majdanpeka, Ceremošnja kod Kučeva i
dr.
Kraški oblici reljefa zastupljeni su i u Zapadnoj Srbiji –
na pešterskoj visoravni i u okolini Užica i Valjeva.
